اقىن سەرىك اقسۇڭقار ۇلى
اقىن سەرىك اقسۇڭقارۇلىن ءوز باسىم شىن مانىندە جاقسى كورەم. ماعان ونىڭ وزگەلەرگە مۇلدەم دەرلىك ۇقساي بەرمەيتىن وزىندىك دارا دارىنى ۇنايدى. بۇكىل ءبولمىس-بىتىمى، كەسكىن-كەلبەت، ءجان-تانى تۇگەل عانا ولەڭ-جىردان جاراتىلا سالعانداي بولىپ كورىنەتىن اقىندار بولادى. “اقىن دەگەن بارشا جۇرتتىڭ الدىندا اق جانىن ايقارا اشىپ تۇراتىن ادام”، — دەپتى عوي شىعىستىڭ ءبىر ويشىلى اكۋتاگاۆا ريۋنوسكە. سەرىك سولاردىڭ بىرەگەيى. سۇتپەن سىڭگەن، سۇيەكپەن عانا كەتەتىن تۋا ءبىتتى ءمولدىر-تۇنىق تازالىق، اق جولدان ولسە اينىماس اڭعال-اشىق ادالدىق ونىڭ تۇلا بويىنان، ءجۇرىسى مەن تۇرىسىنان ءدايىم عانا “مەن مۇندالاپ” اتوي سالىپ تۇرادى. ءوز بويى، ءىشى-سىرتى تۇگەل عانا كريستالداي تازا بولعاندىقتان دا، اقىن سەرىكتىڭ دۇنيە شىركىننىڭ قىلت ەتكەن بىلىعى مەن شىلىعىنا جيرەنە قاراۋى، باستان اسىپ بارا جاتقاندا شىداپ تۇرا الماي، كىرپىدەي جيىرىلىپ، اشۋعا باسىپ كەتۋى دە سودان. بىلعانىشتار مەن كىر-قاعىستارعا، جالعاندىق پەن جارىمەستىككە كەزىگە قالسا تىتىركەنىپ، ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي ءبىرجولا تىكسىنىپ، “بەتتى باسىپ، قاتتى ساساتىنى” دا، بايبالام سالا “تۇرا قاشاتىنى” دا سودان.
جۇرەك — كۇپتى.
سىنىپ ءوڭ،
جازىعىم نە قۇدايعا؟
ءمولدىردى ىزدەپ شىعىپ ەم،
ءتۇسىپ كەتتىم لايعا.
دۇنيە — تەڭىز،
تولعانىپ،
ولاي دا ۇشتىم، بىلاي دا.
جۇرەگىمدى قولعا الىپ،
ءجۇزىپ ءجۇرمىن لايدا.
ءمولدىر بۇلاق كەمەلمەن،
قىزىعىم قايسى كەنەلگەن؟
لاي باسقان دەنەمنەن
لاڭعا باتىپ كەلەم مەن، —
دەپ جىرلايدى ول سودان كەيىن.
ءبىر ءسوزى، جالعىز اۋىز ولەڭىمەن دۇنيە بىتكەندى كىر-قوقىسىنان ارىلتا قوياتىنداي اپتىعىپ، اپىڭ-عۇپىڭ ارەكەتكە كوشەدى، جالعاننىڭ جىرتىعىن جالعىز بارىپ جامايتىنداي-اق بولىپ، كەلەڭسىزدىكتى كورىپ كۇيىپ-پىسىپ، كەيدە ءتىپتى كۇرسىنە كۇڭىرەنىپ كەتەدى:
اۋىلداعى شاريكوۆ، قالاداعى
تاپ بەرەدى جان-جاقتىن، تالاعالى.
تاعى كىمدى قاپپاقسىڭ قاپىلىستا،
توقتا دەيمىن!
توقتا!
ءيتتىڭ بالالارى!
— دەپ، كەيدە اسقاق تا ايتقىسى، قاتارلاستارىن جاسقاپ تا ايتقىسى كەلەتىنى دە كورىنىپ تۇرادى.
مەن ونىڭ كەيىنگى جەتى-سەگىز جىل ىشىندە ىركەس-تىركەس جارىق كورگەن ءۇش كىتابىن (“ادام اتا — ھاۋا انا”، “ءومىر دەگەن — كۇندى اينالۋ”، “توبەمنەن جاۋھار جاۋىپ تۇر”) تۇگەلگە جۋىق قايتا ءبىر اقتارا-توڭكەرىپ، سۇزگىدەن وتكىزىپ شىقتىم. بۇرىن وقىپ سۇيسىنگەن دە ولەڭدەرىم بار ەكەن، ءالى وقي قويماعان شۋماقتارىم دا جەتكىلىكتى كورىنەدى.
مەن باياعىدا بايقاعان كەيبىر حرەستوماتيالىق، ءتىپتى انتولوگيالىق ولەڭدەرى دە ءبىر كىتاپتان ەكىنشى كىتابىنا قونىس اۋدارا كوشىپ جۇرەتىنى دە بايقالادى. سولاردى سارالاي كەلە اڭعارعانىم: ول كەشەدەن بۇگىنگە قاراي ۇدايى ءبىر ەكپىندەي ىلگەرى ۇمتىلۋمەن، قىلاڭ ەلى بولسا دا بيىكتەي تۇسۋگە، كوككە قاراي كوتەرىلە تۇسۋگە تىرىسۋمەن كەلەدى ەكەن. ءسوز جوق، بىردە ارتىعىراق ايتام، بۇرىنعىمنان ارتىلتا ايتام دەپ وتىرىپ، اسىرا سىلتەپ جىبەرەتىن، اقىندىق ادۋىن مىنەزدىڭ اۋىزدىعىن تارتپاي، سەزىم ەركىنە جىبەرىپ الاتىن تۇستارى دا كەزىگىپ وتىرادى. ءبىراق سونىڭ بارىندە دە سەرىك اقسۇڭقار ۇلىنىڭ ءوز دەمى، ءوز قاناتىنىڭ سۋسىلى بار. وزىنشە تالپىنادى، وزىنشە القىنادى.
ول ءوزى ءبىزدىڭ وقتا-تەكتە ايتىپ جۇرگەنىمىزدەي، بۇگىنگى كۇننىڭ عانا ەمەس، ءدال قازىرگى ءساتتىڭ، وسى شاقتىڭ، وسى ءقازىر ءوتىپ جاتقان مەزەت-مەزگىلدىڭ اقىنى. ونىڭ ءاربىر ولەڭىنەن سول ءساتتىڭ، كەشەگى تۇندەر مەن بۇگىنگى كۇندەردىڭ لەبى ەسىپ تۇرادى. ول الدەكىمدەرشە الەمدىك اۋەن-حورعا قوسىلىپ، سولارعا ىلەسەم دەپ اۋرەگە ءتۇسىپ جاتپايدى. ماڭگىلىك تاقىرىپتاردى يگەرسەم دەپ ءوز باسىن وڭدى-سولدى تاۋ مەن تاسقا دا ۇرا بەرمەيدى. سوندىقتان دا بولار، ونىڭ ءۇنى اينالا قاپتاعان قالىپ ءنوپىر كوپشىلىك ىشىنەن اششىراق تا، ايقىنىراق تا ەستىلىپ جاتادى. راس، ومىردە دە، ولەڭدە دە اسىعىپ كەلە جاتىپ القىنا سويلەپ كەتكەندەي اسەرگە بولەيتىن شاقتارى دا از ەمەس. وسىناۋ ءبىر تۇستا ونىڭ ءسوزى وسىناۋ سۇستى قوعامنىڭ جەكەلەگەن وكىلدەرىنە، اسىرەسە “بەلسەندىلەر” اتالاتىن قاۋىمعا ۇناماي قالۋى دا ابدەن مۇمكىن. ءبىراق وعان بولا ابىرجىپ، ايىلىن جيىپ جاتقان سەرىك جوق، قارسىلاسىنا قارسى قاراپ، قاسقايىپ تۇرىپ ولەڭىن وقي بەرەدى. ويتكەنى ول:
باس قاتىرماي قالاماقى، اقشا ءۇشىن،
ورگە سالدى وزەگىنىڭ باقسىسىن.
ولەڭىمەن بىت-شىت قىلدى سول ءشايىر —
اۋپارتكومنىڭ نەبىر قاتال حاتشىسىن.
ۇرەيلەنە قاراپ، ءتىپتى، جاتسىنا:
“جىندى” دەيدى ونى اقتوعاي، — باقسى دا.
نە دەسە دە، ودان باسقا ءبىر ادام
قارسى سويلەپ كورمەپ ەدى حاتشىعا! —
دەپ ءوزى جازعان ءوز كەيىپكەرىنە دە ەگىزدىڭ سىڭارىنداي ۇقسار ەدى. اتشىسىڭ دەپ كەمىتپەي، حاتشىسىڭ دەپ ەلىكپەي، ويىنداعىسىن ەركىن ايتىپ بەرەر ەدى.
ءبىزدىڭ ارامىزدا سەزىمگە عانا بوي الدىرىپ، تازا عانا جۇرەگىنىڭ امىر-اسەرىمەن جازاتىندار دا، سالقىن اقىلىمەن-اق ساناڭدى سولق ەتكىزە سىلكىندىرىپ، سوڭىنان ەرتە جونەلەتىن ۇزدىك ويلى اقىندار دا بار-اۋ. سەرىك اقسۇڭقار ۇلى بۇلاردىڭ بىردە-بىرىنە ۇقساي قويماسى اقيقات. ول اسا ءبىر شامكوس (جاقسى ماعىناسىنداعى)، قاي تاقىرىپتى قوزعاماسىن، دولبارلاپ قانا بەتىمەن قالقىماي، ىشتەي بەرىلە، ساناسىن سىلكە وتىرىپ، جۇيكەسىن توزدىرا جازاتىن اقىن. باسقامىز: “وسى قالاي بولار ەكەن، پوەزياعا تاقىرىپ بولا الا ما، جوق پا”، — دەپ ويلانا كىدىرىپ، تۇتقيىل توسىلىپ قالا بەرگەن تۇستاردا دا ول “شەشىنگەن سۋدان تايىنباستىڭ” كەرىمەن كوزدى جۇمىپ جىبەرىپ، تۇڭعيىق تۇبىنە قويىپ كەپ كەتەتىنى بار.
ءىشقۇسا بوپ، ايتا الماي، ولەمىن بە،
باسقا تاعدىر نە سالسا كونەمىن دە.
ءوزىم بىلەم، — وزگەلەر قايدان ءبىلسىن،
ءومىرىم دە ەرتەگى، ولەڭىم دە.
... پەرىشتەگە سان مارتە سەرىك بولدىم،
پەرى قىزدىڭ شاشىن دا ءورىپ بەردىم.
“ا” دەگەندە اۋزىنان التىن تۇسكەن
جەتى باستى جالماۋىز كورىپ كەلدىم.
الدىندا ونىڭ الىپ ءبىر ديۋ وتىر،
قالاي مىناۋ عالامعا سىيىپ وتىر؟
ايداھار كەپ قۇسقاندا، تاۋ بوپ كەتكەن
سارى التىنىن الاڭسىز جيىپ وتىر.
قاراپ وتىر،
التىنىن ساناپ وتىر،
قالعان ەل-جۇرت قايىرشى.
قارا قوتىر.
جەر ءتاڭىرى، اپىر-اي، وسى بولسا،
كوك ءتاڭىرى قاي جاققا قاراپ وتىر؟! —
دەۋ ءۇشىن دە دارا ءبىر دارىندىلىق، ىشكى قايرات، سانالى اقىل كەرەك شىعار-اۋ دەيسىڭ ەرىكسىز.
ويتكەنى ول ەشكىممەن دە جاسىرىنباق ويناپ جاتپايدى. جاسىرىپ، جاباتىنى جوق. اق سويلەپ، ادالىن ايتۋعا بارىن سالادى. جانىنا جاعىپ كەتكەن جاعدايدا پۋشكينمەن دە ۇندەسىپ، بلوكپەن دە تىلدەسەدى. كوڭىلىن كۇپتى ەتكەن ساۋالدىڭ جاۋابىن بەرىدەن تاپپاسا، ارىگە بارىپ، ابايعا جۇگىنەدى. شالكيىز، قازۋعان، ماحامبەت جىراۋلاردى دا ءبىر توڭىرەكتەپ شىعىپ، بۇگىنگى مۇحتار ماعاۋين، تۇمانباي، قادىر سياقتى ارىپتەس اعالارىنان، ءىنى دوسى ەسەنعاليدان ەمەۋرىن ىزدەيدى، تەگەۋرىن كۇتەدى. “سەندەردىڭ مىنا ءبىر ويىڭدى ۇناتتىم، ءبىراق مەن مۇنى بىلاي ەتىپ ايتقان بولار ەدىم”، — دەگەندەي، سولار تۇتكەن جىبەكتەن جاڭاشا ءبىر ءجىپ ەسىپ، وزىندىك ورنەك-ويۋمەن ايرىقشا ايشىقتاپ، كوز جاۋىن الار باس-اياعى ءبۇتىن جاڭا دۇنيە جاساپ شىعارۋدان دا قاشا قويمايدى.
سويتە تۇرا، ول تىكەلەي ەلىكتەۋگە استە ات باسىن بۇرعان اقىن ەمەس. نە ايتسا دا سەرىك بولىپ ايتادى. قۇلاسا دا سەرىك بولىپ قۇلاپ، جىلاسا دا سەرىك بولىپ جىلايدى. مىنا ءبىر “كاپيتاليزم كەلدى ءبىزدىڭ ماڭايعا” دەيتىن ولەڭىنە قاراڭىز. اكەتىپ بارا جاتقانداي الەۋمەتتىك استارى جوق تا بولىپ كورىنەرى حاق. ءبىراق ءبىر وقىپ شىعا سالا ىشتەي قاجىپ، ءوز وزىڭنەن مۇڭعا باتاسىڭ. جالعان دۇنيە ءدامىن تاتاسىڭ. “... بەس قاباتتى ءبىزدىڭ بەتون ءۇيدى كەپ، قورشاپ الدى قوس قاباتتى سارايلار”، — دەپ الىپ، ءارى قاراي:
التىنمەنەن اپتاپ قويعان بۇل ءۇيدى،
كۇمىسپەنەن كۇپتەپ قويعان بۇل ءۇيدى.
قاباعان يت كۇنىمەنەن ابالاپ،
تۇنىمەنەن ايعا قاراپ ۇليدى.
اشۋلى يتتەر كۇندىز-تۇنى ءۇردى كەپ،
بىزبەن نەگە اقىن ءومىر ءسۇردى دەپ.
مەن ولگەندە تاقتا ىلمەڭدەر بۇل ۇيگە
“اقسۇڭقار ۇلى تۇردى” — دەپ.
ەكى-اق قادام بۇل ەكى ءۇيدىڭ اراسى،
يەسىنىڭ، ءيتتىڭ دە جوق ساناسى.
وزدەرىنىڭ ماعان كورشى بولعانىن
سەزبەي ءوتسىن، وڭكەي ءيتتىڭ بالاسى!..
قانداي دا ءبىر قالتارىس-قاراڭعى جولدارمەن، جىمىسقى جۇرىسپەن كولدەنەڭ بايلىققا بوگىپ العان جادىگوي-جىلپوس جەرلەستەرىنىڭ كەرەناۋ، كەردەڭ قىلىعىنا كۇيىنگەننەن تۋعان دۇنيە سياقتى. ءبىراق... ءيا، ماسەلە سول “ءبىراقتا” جاتىر. تاعى ءبىر وقىپ شىعىڭىز...
القىنا كۇلىپ، اسقاق سويلەپ كەتكەن تۇستاعى ولەڭدەرىن وقي وتىرىپ، وسى ءبىزدىڭ اقسۇڭقار ۇلىنىڭ قازاقتا وزىنەن باسقا تىم ءتاۋىر اقىن سانايتىندارى بولسا بولار، ءبىراق كەرەمەتكە بالايتىن، كەمەڭگەر دەپ قارايتىن ەشكىمى جوق-اۋ، ءسىرا، دەپ تە ءبىر ويلاپ قالعاندايسىڭ. سول ويمەن كىتابىن اقتارا كەلە “قازاق پوەزياسىنىڭ بەس كەزەڭى” تۋرالى كانديداتتىق ديسسەرتاسياسىنىڭ جوباسى” دەيتىن ولەڭگە تاپ بولاسىڭ. تاپ بولاسىڭ دا، كىرىسپەسىنەن باستاپ وقي جونەلەسىڭ. بۇل توپتاما (تولعاۋ دەسە دە بولادى) قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتە قالعان شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى، ماعجان جۇمابايەۆ، جۇبان مولداعالييەۆ، تولەۋجان ىسمايىلوۆ، كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتەر رۋحىنا باعىشتالعان ەكەن. ءارقايسىسىنىڭ جەكە بولەك تاعدىرى، شىرقاپ شىققان شىڭدارى مەن شىرىلداپ تۇسكەن شىڭىراۋلارى جارتاستاعى جاڭعىرىقتاي ءبۇيىرىڭدى بۇلكىلدەتە كوڭىل ەلەگىنەن تاعى ءبىر وتكەندەي بولادى. القىمىنا اششى وكسىك، اشۋ مەن ىزا تىعىلا اشىنعان اقىن:
پوەزيا دەمىن ىشكە تارتىپ تۇر
جيدەبايدىڭ تۇسىندا.
دانتەس — قاراسارتوۆتىڭ
مىلتىعىنىڭ ۇشىندا.
... ازا تۇتىپ الىبىم
تۇماندانىپ ساناسى،
قاسقىرى ءولىپ دالانىڭ،
قالدى ءيتىنىڭ بالاسى!..
— دەپ شاكارىمدى جوقتاسا، ماعجاندى مازاق ەتكەن سونا ءبىر كەساپاتتى قوعامعا دا لاعنەت ايتا وتىرىپ:
... حوش!
ءومىرىم — ءوڭىم ەمەس، ءتۇس مۇلدە،
رومانوۆتان كەتىپ، تيگەن كۇش كىمگە؟
... ءبىرجان سالعا قامشى الا جۇگىرگەن
قىزىل مۋندير — پوشتابايلار ۇستىندە!
دەپ ءبىر تولعانىپ وتەدى.
كۇنى كەشە قاندىقول كولبيننىڭ ىزالى ىزبارىنان ىعىسپاي، قاھارىنان قايمىقپاي قاتال ۇكىم ايتقان جۇبان اعاسىنا، ءور دە ومىرشەڭ اقىن اعاسىنا قوسىلا:
ۇرعىزباڭدار ۇلدارىڭدى باسىنان،
جۇلعىزباڭدار قىزدارىڭدى شاشىنان! — دەپ ۇران تاستايدى.
ال ءوز داۋىرىنە، سول ءداۋىردىڭ قىساڭ قالىبىنا سىيماستان شيىرشىق اتا شيرىعىپ وتكەن تولەۋجان مەن ونى ءوز ەلى، ءوزىنىڭ جەرىنە دە، قالا بەردى قيىرسىز كەڭ دۇنيەگە دە سىيعىزباعاندار جايىندا:
اح، توكەم!
حوش، كوكەم!
تۇل — ءانى...
پاراۆوز، كەرۋەنى.
كەلدىم! — دەپ جار سالىپ
ۇمىتشاق ۆوكزالدار تۇر ءالى،
ۇرىنشاق... ۇلدارىن قارسى الىپ!..
— دەپ كەكەسىن تولى كەسەك وي تاستايدى.
زامانداسى كەڭشىلىك جونىندە دە جوقتاۋعا بەرگىسىز جىر توگە كەلىپ، ونىڭ سوڭىندا نە قالىپ، نە قويعانىن تىزبەلەي تۇسەدى دە:
اناڭ قالدى — جەلتوقساندا ءدىر ەتكەن،
عالام قالدى — كوز اشپاعان تۇنەكتەن.
راك بولسا، ارمان بار ما — بەيداۋا،
ءبىزدىڭ بۋىن ولەدى ءوستىپ جۇرەكتەن!
دەپ ءسوز اياعىن تاعى دا زامانا تارلىعىنا، ءالى دە ەر ەڭسەسىن باسقان ءزىلماۋىرداي قۇبىجىق كەساپاتتار بارلىعىنا اپارىپ تىرەيدى. بۇل ولەڭدەردىڭ ءارقايسىسى جوعارىدا اتتارى اتالعان ادامدارعا دەگەن تۇتاس ءبىر رەكۆيەمدەي ەستىلەدى.
وي دالدىگى مەن ءسوز دالدىگى بىر-بىرىمەن اجىراماستاي بەرىك بايلانىسا كەلىپ، ءوزارا شيەلەنىسە قيۋلاسقاندا عانا بارىپ وسىنداي ولمەس ولەڭ تۋسا كەرەك ەدى. بۇل اۋەن، وسىناۋ سارىن سەرىكتىڭ جاقسى جىرلارىنىڭ بارىنە دە ءتان. قاي ولەڭى بولسا دا ءبىر عانا بوياۋمەن ەمەس، قالام ۇشىن قالىڭعا مالىپ وتىرىپ، قاتپارلى قالتارىسى، ءارالۋان اجارى بار ورنەكتەرمەن كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار ءتۇيىن تاستاپ وتىرادى.
سەرىك، تەگى وزىنە كەرەگىن ءبىر عانا الاش ۇلدارىنان ىزدەپ، ءوزىن-وزى شەكتەپ، ءوزىن ءوزى تەجەمەيدى. ماسەلەن، ول الەمنىڭ بىزدەن ىرگەسى بولەك تاعى ءبىر تۇكپىرىندە دۇنيەدەن وتكەن فرانسۋزدىڭ “باسبۇزار” اقىنى فرانسۋا ۆييونمەن دە سىرلاسىپ، سىبىرلاسىپ، توسىننان وي بولىسەتىنى بار. ءوزى دە ونىڭ بىرەر ولەڭىن قازاقشاعا اۋدارىپتى. فرانسۋانىڭ ورىس تىلىندەگى:
يا — فرانسۋا، چەمۋ نە راد،
ۋۆى، جدەت سمەرت زلودەيا
ي سكولكو ۆەسيت ەتوت زاد
ۋزناەت سكورو شەيا! — دەيتىن جولدارىن سەرىك:
مەن — فرانسۋا ۆييون،
جالعاننىڭ سەزدىم جالعانىن!
ويناقتاپ ءجۇرىپ وسىلعانى ما مويىنىم
بەلىمنەن تومەن بەلگىسىز جەرىمنىڭ سالماعىن
بىلەتىن بولدى بارىنەن بۇرىن مويىنىم،
— دەپ قازاقشالاعان ەكەن. اڭگىمە اۋدارمانىڭ ساپاسىندا، كوركەمدىك قۇندىلىعى مەن دالدىگىندە ەمەس، قازاق اقىنىنىڭ كەيبىردەگى ءوز مىنەزى، وزگەشە قىلىعى دا فرانسۋا ءومىرىن ەسكە سالاتىندىعىندا بولىپ تۇر. ارينە، ءبىزدىڭ سەرىك فرانسۋز اقىنى سياقتى باس جارىپ، كوز شىعارىپ جاتقان جوق، ءبىراق قامىتى قاساڭ، قىساستىعى باسىم قوعامعا دەگەن كوزقاراستارىندا الدەنە بىرەگەيلىك بارى بايقالىپ-اق تۇر ەمەس پە. ارالارىندا قانشاما جول شالعايلىعى، ۋاقىت كەڭىستىگى جاتقان ەكى ەلدىڭ ەكى اقىنىنىڭ بىر-بىرىنەن رۋحاني ۇقساستىق ىزدەۋىنىڭ وزىنە تاڭىرقاماي بولمايتىنداي.
سەرىكتىڭ ماعان تاعى ءبىر ۇنايتىن جەرى — ونىڭ شىعارمالارىنىڭ سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى بولىپ كەلەتىندىگىندە دە جاتىر. مەن دە اقىن اداممىن عوي، باز-بايادا ءبىر دەممەن قاعازعا ءتۇسىپ بەرگەن ولەڭدەرىمدە ءبىر اۋەن، ءبىر سارىندىلىق باسىم بولىپ كەتەتىنىن ءوزىم دە سەزىپ قالامىن. اقسۇڭقار ۇلى ونداي “پالەگە” ۇرىنا قويماعان سىڭايلى. ءبىر بەتتەگى ولەڭىن سۇيسىنە وقىپ وتىرىپ، ەكىنشىسىنە اۋىسقاندا — ونىڭ ەندى نە ايتارىن الدىن الا بولجاي قويۋ ءتىپتى دە مۇمكىن ەمەس. سەرىك تۋراسىندا ءسوز بولا قالعان جەردە اركىم-اركىمنىڭ (اعالارى مەن ىنىلەرى، زامانداس-قالامداستارىن ايتام) — تىلىنە تيەك بولىپ جۇرگەن “قاسقىردىڭ مونولوگى” دەگەن ايگىلى ءبىر ولەڭى بار.
... قاڭقۋ ءسوز جۇرەك كەگىن ۇرلەيدى،
قورلىق — قارعىسقا بارابار.
بىزبەنەن ءيتتىڭ تەگى ءبىر دەيدى.
راس پا، قاسقىر — بابالار؟!
ولەكسە ءۇشىن جۇلىسقان بولساق،
ءومىرى بىتپەي كەگىمىز،
يتتەرمەن ءبىز دە تۋىسقان بولساق —
نە بولدى اتا-تەگىمىز؟!
... نەگە ۇندەمەيسىڭدەر؟
ۇرلىق ءتۇن ەدى:
جاتقانىم مىناۋ — جاۋ ءىشى،
اسپاننىڭ استىن دۇرلىكتىرەدى
ۇرگەن يتتەردىڭ داۋىسى...،
— دەگەن كەكشىل كەكەسىن، اششى ءاجۋاعا تولى جولداردان سوڭ كەلەتىن “ءالدي، بوپەم” اتالاتىن ولەڭنەن مۇلدە باسقا لەپ، باسقا سارىن ەسەدى. بۇل ءوزى بۇگىنگى پوەزيامىزداعى شىنشىل دا شىمىر پۋبليسيستيكانىڭ شىنايى ۇلگىسىندەي بولىپ اق قاعازعا اۋەدەن قۇيىلا سالعانداي كورىنەتىن سالماقتى دۇنيە.
وسىعان كوز توقتاتا كەلىپ، سەرىك اقسۇڭقار ۇلى شىعارماشىلىعىنىڭ دياپازونى قانشالىقتى كەڭ ەكەندىگىن دە ابدەن اڭعارۋعا بولاتىنداي. ەل ءىشىنىڭ جاقسىلىعىنا ءسۇيىنىپ، جامانشىلىعىنا كۇيىنە ءجۇرىپ، قوعامنىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك ىسىندە دە ول بەلسەنە كيلىكپەيتىن تۇس بولمايدى ەكەن. “قايتەم سونى!” — دەپ، ەنجار جۇرگەن كۇنى جوق. دىنسىزدەرمەن الىسادى، تىلسىزدەرمەن قاعىسادى، ايتەۋىر قاي-قاشان بولسىن اتىس پەن شابىس ىشىندە جۇرەتىندەي اسەرگە بولەيدى. سونىڭ ءبارىنىڭ سىرتىندا بىرەسە ات ۇستىندە ايعايعا باسقان، بىرىنە كۇيىپ-پىسىپ كۇيگەلەكتەنىپ جۇرگەن اۆتوردىڭ ءوز تۇلعاسى تۇرادى. اقىندىق الابوتەن بەلسەندىلىك دەپ تە وسىنى ايتساق كەرەك!
“اتام اتا — ھاۋا انا” اتالاتىن كىتابىنداعى اننوتاسيادا ايتىلعانداي، ونىڭ شىعارمالارىنان “كەلىستى تەڭەۋ، كوركەم ويدىڭ” الۋان ۇلگىسىن كەزدەستىرە الاسىڭ. سۋىرتپاقتاي سۋىرا وتىرىپ قولىڭداعى كىتاپتىڭ سوڭعى بەتىن قالاي جاپقانىڭدى دا اڭعارماي قالا بەرەسىڭ. پوەزيا دەيتۇعىن قىزىل-جاسىل سانسىز بوياۋمەن اشەكەيلەنگەن الىپ لابيرينت-عيماراتتىڭ ەسىگىنەن تورىنە، تومەنىنەن توبەسىنە دەيىن ەركىن ءبىر ارالاپ شىققانداي بولىپ، ارقاڭ كەڭىپ، جانىڭ جادىراپ سالا بەرگەنىن دە سوڭىنان بارىپ ءبىر-اق سەزىنەسىڭ.
اقسۇڭقارۇلىن تىم ءتاۋىر-اق دارىپتەپ جىبەرگەندەي بولىپ بارامىز با ءوزى، قالاي؟ “سوندا بۇل سەرىكتىڭ تال بويىندا تارىداي ءمىن جوق پا، ساعان ۇناعاننىڭ ءبارى ەلگە دە ۇناي بەرەدى دەپ ويلايسىڭ با؟” — دەيتىن ءبىر سۇراقتار تۋىندايتىنىن ىشتەي تۇيسىنەسىڭ. وتىرىك ايتپايىن، ونىڭ ولەڭدەرى ىشىندە مەنىڭ وزىمە دە ۇناي قويمايتىندارى بولۋى ابدەن مۇمكىن. ءبىراق ول باسقا ءبىر كەزەڭنىڭ اڭگىمەسى عوي دەپ، كەيىنگە قالدىرىپ وتىرمىن. ويتكەنى ۇدايى عانا ىزدەنىس ۇستىندە جۇرگەن اقىننىڭ وقىستا شالىس كەتكەن تۇسىن كوزىنە شۇقىپ كورسەتىپ جاتۋ دا اسا ءبىر ابىروي اپەرمەيتىن شارۋا. ونىڭ ۇستىنە سەن ونىڭ ءمىنىن تاۋىپ، بەتىنە ايتام دەگەنشە، ادۋىن اقىن ونىسىن ءوزى دە تۇزەپ ۇلگەرەر ەدى عوي. سوندىقتان دا شىعار، كەمىستىگى بولسا ونىسىن وڭاشادا وزىنە ايتارمىن دەپ تە تۇيگەن جايىم بار. سەرىكتىڭ ءوزى:
كۇنام كوپ قوي،
ادال ەدى نيەتىم دە.
ارازداسا كورمەڭدەرشى مەنىمەن.
كەشىرىڭدەر،
مىنا جەردىڭ بەتىندە
مەن ومىرگە ءبىرىنشى رەت كەلىپ ەم.
ءبىرىنشى رەت...
پاكتىگىڭە شولدەگەم،
ءبىرىنشى رەت كورىپ قايعى-شەمەندى،
قايتا تۋسام قاتەلىگىمدى جوندەر ەم.
ءبىراق قايتا كەلمەيمىن عوي
مەن ەندى! — دەمەي مە اۋدارما رەتىندە بەرگەن ءبىر ولەڭىندە.
قازاق جىرى قايراتكەرلەرى قاتارىندا ءوز قاتەلىگىن دە ءبىر كىسىدەي بىلەتىن، قادىر-قاسيەتىنىڭ دە قاي دارەجەدە باعالانىپ جۇرگەنىن سەزىنەتىن وسىنداي ءبىر اقىننىڭ بولعانىنا دا رازىسىڭ. بولماي جاتىپ “بولدىم” دەپ، تولاي تۇرىپ “تولدىم” دەيتىن كەۋدەمسوقتار كەزەڭىندە بۇعان قالاي شۇكىرشىلىك ايتپاسسىڭ!
اقىن سەرىك اقسۇڭقارۇلىن مەن بۇدان بۇرىن دا ۇناتىپ ءجۇرۋشى ەدىم، مىنا كىتاپتارىن قايتالاپ وقىپ شىققان سوڭ اقىن ءىنىمدى ودان ءارى جاقسى كورە تۇسكەندەيمىن. قانشالىق جىلى ءسوز ايتسام دا ازدىق ەتەتىندەي كورىنە بەرەتىنى سودان. ناعىز ءبىر اششى تەرى الىنىپ، اش قولتىعى سوگىلەر تۇسقا جەتكەن ەكەن، قۇداي جولىن وڭعارسىن دەپ تىلەدىم. نۇرماحان ورازبەكوۆ اعاسىنا ارناپ جازعان ءبىر ولەڭىن سەرىكتىڭ ءوزى:
... قىزىق بولىپ قىرىق جاستان اسقاندا،
كوكتى كوردىم كوزىمدى ءبىر اشقاندا.
ءبىر سۇلۋ قىز بۇلبۇل ۇشىپ كوزىمنەن،
ءبىر سۇلۋ قۇس ءالى ۇشىپ ءجۇر —
اسپاندا، — دەپ ءتامامداپتى.
سول اسپانداعى قۇسى قالقىپ ۇشىپ جۇرگەن شاقتاردا سەرىكتەر دە ءالى تالاي-تالاي بۋسانا تەرلەپ، القىمى ىسپەستەن الىسقا قاراي سامعايتىن-اق شىعار دەپ ويلاي بەرەسىڭ... ءلايىم سولاي بولسىن دا...
You Might Also Like
-
ادەبيەتىمىزگە ازدى-كەم ۇلەس بولىپ قوسىلار ءاربىر جاڭا تۋىندىعا ەلەڭ ەتە تۇسەتىن ادەتىمىز بار، ونىڭ ۇستىنە سول شىعارما ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن، ارالاس-قۇرالاس جۇرگەن ازاماتتىڭ قالامىنان تۋىپ وتىرسا، ءتىپتى...
-
كوپە-كورنەۋ كولگىرسىمەي تۋراسىن ايتار بولساق، بۇدان بۇرىن قۋانىشباي قۇرمانعالييەۆتى اقىن رەتىندە اسا جەتىك بىلە بەرمەيتىن ەدىك. "ارمان ارالى" دەيتىن ءتاپ-تاۋىر قوڭى بار كىتاپ، سول كىتاپقا ج...
