InfoHub Logo

ءبىزدىڭ اۋىلدا ۇلكەن-كىشى، كارى-جاس دەمەي، جۇرتتىڭ بارىنە سىيلى، جالپىعا جۇعىمدى وماردىڭ راقىمى دەيتىن اق ساقالدى ادام بولدى. ءان مەن كۇيگە اۋەس، ولەڭ ايتىپ، دومبىرا تارتاتىن، قىسقاسى ونەر اتاۋلىعا ۇيىرسەك بالا كورسە، ۇيىنە شاقىرىپ، قوشەمەتتەپ، قولپاشتاپ، ءاردايىم قامقورلىق جاساپ جۇرەتىن ادەتى بولۋشى ەدى. اۋدان دارەجەسىندەگى لاۋازىمىنىڭ اجەپتاۋىر ەكەندىگىنە قاراماي (مەن جوعارى كلاستاردا وقىپ جۇرگەندە ول كىسى اۋاتكوم ءتوراعاسى بولاتىن)، ەندى-ەندى ولەڭ جازا باستاعان، بىرلى-ەكىلى شۋماعى اۋداندىق گازەتتە جاريالانىپ جۇرگەن مەنى ول ءبىر كۇنى ءوز قاسىنا شاقىرتىپ الدى. الگى ءالجۋاز شىعارمالارىمدى ادەيى بولەك ساقتاپ قويعان ەكەن، كوتەرە سويلەپ، ابىرويلى بولۋىما تىلەك بىلدىرە وتىرىپ، ءبىرقاتار كوكەيگە قونىمدى پىكىرىن دە ايتتى. قاعازدارىن اقتارىپ وتىرعاندا سۋسىپ جەرگە تۇسكەن ءبىر سۋرەتتى ەدەننەن كوتەرىپ الدىم. سۋاعارىندا بارماقتاي مۇرتى بار، سۇستىلاۋ كەلگەن كەلبەتتى ادامنىڭ سۋرەتى ەكەن. سىرتىنداعى ەكى جول ارناۋ ولەڭدى وقىپ ۇلگەردىم، سونداعى:

اياۋلى باۋىرىم راقىم،
جانىما جان ەڭ تىم جاقىن... —

دەگەن سوزدەرى مەن "ءىلياس جانسۇگىروۆ"، دەپ قويىلعان قول ءالى كۇنگە دەيىن كوز الدىمدا. راقاڭ اقساقال قالت قيمىلداپ، قولىمداعى سۋرەتتى ءبىر قاعازدار اراسىنا تىعا سالىپ: "بۇنىڭ ساعان كەرەگى جوق، بىلمەيسىڭ!" — دەپ جۋىپ-شايعان بولدى.

ارادا ءبىرشاما جىلدار وتكەن سوڭ بارىپ، 1958 جىلى ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ قالىڭ ءبىر تومدىق قوڭىر كىتابى شىقتى دا، سونداعى بەينەلەر ىشىنەن وزىمە تانىس سۋرەتتى دە ۇشىراتتىم. و كىتاپقا ءوزىم ءسۇيىپ وقيتىن قازاقتىڭ ۇلكەن اقىنى قاليجان بەكحوجين اعامىز ءالعىسوز جازعان ەكەن. ەندى مەن بۇل قوڭىر كىتاپتى قولدان تۇسىرمەي وقيتىن بولدىم، وقىپ قانا قويماي، اتاقتى "قۇلاگەر" پوەماسىن جاتتاپ تا العام، ۇلكەندەر الدىندا قيسسا ماقامىنا سالىپ، سان رەت ايتىپ تا بەرگەن كەزدەرىم بولعان.

سويتسەك، ول كەزدە ءىلياس اعا ەسىمىن اتاۋعا بولماعان ەكەن عوي. ول "حالىق جاۋى" اتالىپ، سوناۋ سۇراپىلدى سۇرقيا جىلداردىڭ قۇربانى بولىپ كەتكەن ەكەن دە، شىعارمالارى وقۋلىقتاردان الىنىپ، كىتاپحانالاردان قۋىلعان ەكەن. اراعا جيىرما جىل سالىپ (1937-1957)، اقىن جىرلارى وقىرماندارىنا قايتا ورالىپتى.

مەن، بالكي، ءىلياس جىرلارىن ونسىز دا ءسۇيىپ وقۋىم مۇمكىن-اۋ، ءبىراق راقىم اقساقالدىڭ قولىنان كورگەن ەڭ العاشقى سول سۋرەتىنىڭ دە ايرىقشا اسەرى بولعانى اقيقات ەدى. سودان كەين "ءىلياس جانسۇگىروۆ" دەگەن ەسىمدى ۇشىراتسام بولدى، كەز الدىما "جەتىسۋ سۋرەتتەرى"، "اعىندى مەنىڭ اقسۋىم" سياقتى ولەڭدەرىندەگى عاجايىپ ولكە قايتا ءبىر ەلەستەپ، اقىن شىعارمالارىن قايتالاپ وقي بەرگىم كەلەتىن ەدى:

اعىندى مەنىڭ اقسۋىم،
اقىرىپ ءالى اعاسىڭ،
اقيلانعان اشۋمەن
اقتاردى اسقار ساباسىن،
تاس تارپۋىن، شاپشۋىن،
قاراساڭ، قايران قالاسىڭ، —

دەگەن جولدار دا، نەمەسە جەتىسۋ سۋرەتتەرىندەگى:

جەر تاپپان جەرگە جەتەر جەتىسۋىم،
كۇركىلدەك، كوكسۋ، لەپسى، ىلە، شۋىم،
اسقاردىڭ اسپان سۇيگەن سىلەكەيىن
جان بار ما تاتپايتۇعىن، ايتپايتۇعىن،
بولەنگەن بۇلتقا ماڭگى مەڭىرەۋ قۇز،
نۋ توعاي، قوعالى كول، قوڭىر قۇمىن،
اسقاردان اقتارىلا ارقىراعان
جوكەڭنىڭ كىم اڭساماس بالداي سۋىن، —

دەپ باستالاتىن العاشقى شۋماعى-اق سەنى دە ەلىكتىرىپ، بۇرىن كورىپ-بىلمەگەن ەرتەگىدەي اسا سۇلۋ، تاڭسىق وڭىرگە جەتەلەي جونەلگەلى تۇرعانداي ەمەس پە.

وسى كۇنى ويلايمىن، راقاڭ اقساقال ماعان الدە سول سۋرەتتى بايقاماعانسىپ وتىرىپ، ادەيى كورسەتتى مە ەكەن دەپ تە. مەنىڭ ولەڭ جازا باستاعانىمنان حابارى بار، كەزىندە مۇحتار اۋەزوۆ، ءىلياس جانسۇگىروۆتەرمەن دامدەس بولعان، قاستارىنا ەرگەن، اقىلگوي قارت كوزى قانىعا، قۇلاعى ەستي بەرسىن، ءتۇبى كەرەگى بولار دا دەپ ويلاعان شىعار. ءدال سول جىلدارى ءىلياس، ساكەن، بەيىمبەتتەر جۋىق ماڭدا اقتالا قويار دەپ ول كىسى ويلاي قويماعانى كامىل. ءوزى دە قۋعىن-سۇرگىندى كوپ كورگەن، ءاردايىم ەكى شوقىپ، ءبىر قارايتىن ساقتىققا ۇيرەنگەن ادام، ءىليا اتىن ماعان ايتىپ، كىم ەكەنىن تالداپ جاتۋعا ءالى ەرتەرەك دە تۇيگەنى — سۋرەتتى كورسەتىپ الىپ، تىعا قويعانىنان-اق اڭعارى لىپ ەدى.

قاراپ وتىرسام سول سۋرەتتى كورگەننەن بەرى دە اتتاي قىرىق جىل ءوتىپ كەتە بەرىپتى. مەن دە بۇگىن جاسامىس اقىنعا اينالىپ بارامىن. اقىن بولىپ قالىپتاسۋىما ءدال ءىلياس جانسۇگىروۆتەي قاتتى اسەر ەتكەن اقىن بولدى دەپ ءالى كۇنگە ايتا المايمىن. اقىننىڭ "تاپانشا" دەپ اتالاتىن ولەڭى بار. سونداعى قالادان اۋىلىنا ميليسيونەر بولىپ ورالعان بالاسىنا اكەسىنىڭ:

— اپىرماي، بالام تۇنەۋگى
كەتكەننەن جاڭا كەلدىڭ بە"؟
اي جوعالدىڭ، نەعىلدىڭ؟
امانبىسىڭ؟ تەگىن بە؟
مىقىنىڭدى مىقشيتقان
مىناۋىڭ نە بەلىڭدە؟
ۇلپەرشەك پە، ۇيرەك پە؟
تىككەن بە ءوزىن تەرىگە؟
قۇداعي بايعۇس قۇنتتاپ،
جىبەرگەن شىعار كەلىنگە، —

دەيتىنى بار ەدى. سوندا ءبىز تاپانشانى "ۇلپەرشەك پە؟ ۇيرەك پە؟" دەپ تۇرعان اۋىل قارتىنىڭ اڭقاۋلىعىنا ءبىر كۇلىپ، قۇنداقتاعى تاپانشانى ۇلپەرشەككە قانداي ءدال ۇقساتىپ تۇرعانىنا دا تاڭىرقاۋشى ەدىك. سول تاڭىرقاۋ، سول تامسانۋدىڭ اياعى ەلىكتەۋگە، ەلىكتەي ءجۇرىپ ۇيرەنۋگە، ءوز جولىمىزدى تابۋعا ىقپال ەتتى. ءبىز دە سونداي ءساتتى تەڭەۋ تاپساق دەگەن نيەتىمىزگە قامشى بولىپ، ىلگەر جەتەلەي بەردى.

ال مەنىڭ، مەن سياقتى ءبىراز اقىننىڭ شىعارماشىلىق جولىنا ءىلياستىڭ "كۇي"، "كۇيشى"، "قۇلاگەر" داستاندارىنىڭ تيگىزگەن اسەرى دە ءوز الدىنا ءبىر ۇزاق اڭگىمە. ونى از سوزبەن تۇجىرىمداپ ايتىپ شىعۋ ءتىپتى دە مۇمكىن ەمەس.

ءىلياس جانسۇگىروۆ تۋىپ-وسكەن اقسۋ اۋدانى مەن ءبىزدىڭ الاكول اراسى ەكى ءجۇز شاقىرىمداي جەر. اۋىلعا جولىم تۇسكەن سايىن اقسۋ جەرىن كەسىپ وتەمىز. سوندا اعىندى اقسۋ بويىندا ىلەكەڭ دە قىدىرىپ جۇرگەندەي.

جالعىز جازعى ءبىر كەشتە
جاعالادىم جاعاسىن،
تۇنجىراعان تورعىن ءتۇن،
ءتوندىم سۇلۋ سۋىنا.
تاڭىرقاپ تاۋ-تاس تامسانىپ،
جىميار جۇلدىز مۇنىما، —

دەپ كۇبىرلەپ سويلەپ بارا جاتقانداي اسەردە قالدىرادى.

ءوزىمنىڭ "اقسۋ بويىندا" دەپ اتالاتىن ەسكى ءبىر ولەڭىم ءاردايىم قايتا جاڭعىرىپ ەسىمە تۇسەدى.

تۇراتىن اسپانى دا بۇركىپ ولەڭ،
وسى، دوس، جانسۇگىروۆ جۇرتى دەگەن،
اناۋ عوي اساۋ وزەن اقسۋ اتتى،
القىنىپ، الىس بارىپ كۇركىرەگەن.
باستالىپ باياعىداي دەمىكپەدەن،
ايتۋدان اقىن ءانىن زەرىكپەگەن.
بۇل جەردىڭ بالاۋسا اۋەن بۇلاعى دا
ارىندى اقسۋىنا ەلىكتەگەن.
شەتىنەن — ارۋى ما، نار ۇلى ما، —
شالدىققان ءىلياس-جىر شالىعىنا،
ەستىلىپ تۇرعانداي-اۋ ماتاي جاقتان
مولىقباي قوبىزىنىڭ سارىنى دا.
بار ارمان بالقاش بولىپ، بارلىق ءۇمىت،
باس بۇرماي بۇرقىراعان جارعا ۇرىنىپ،
اقسۋدىڭ نۋىندا دا، سۋىندا دا
جاتادى اقىن داۋسى جاڭعىرىعىپ
كوپتەن-اق كورسەم دەۋشى ەم كەزىگىپ ءبىر،
اقسۋىم، ەندىگىسىن ءوزىڭ ۇقتىر!
ايتەۋىر، ءىلياستاي اۋليە لەپ
اينالا ءاربىر ۇننەن سەزىلىپ تۇر.
كوڭىلگە داۋاڭ قايسى كوپ تىلەسە،
جۇرەگىم شىمىرلاپ تا ءوتتى نەشە،
سەنۋىم ءسوزسىز ەدى... ءىلياستى
ءدال ءقازىر قالعىپ قانا كەتتى، دەسە!

"ۇلان" گازەتى، ءساۋىر، 1994 جىل

---