ساقتاردىڭ مادەنيەتى
ساقتاردىڭ مادەنيەتى
كونسپەكت
ب. ز. ب. VII عاسىردان باستاپ “اڭ ءستيلى” پايدا بولدى. “اڭ ءستيلىنىڭ” نەگىزگى تاقىرىبى اڭداردى جانە اڭىزداعى عاجايىپتاردى بەينەلەۋ بولسا، نەگىزى ادامنىڭ ءار ءتۇرلى جانۋارلاردان شىققاندىعى تۋرالى تۇسىنىكپەن بايلانىستى بولعان. رۋ، تايپالار وزدەرىنىڭ شىققان تەگىن اڭدارمەن بايلانىستىرعان جانە ولاردى قاسيەتتى تۇمار دەپ ساناعان.
بۇل ونەردىڭ داستۇرىمەن ساقتار الدىڭعى ازيا مەن يرانعا جاساعان جورىقتارىندا تانىسقان. وسى جەرلەردەن ساقتارعا “ءومىر اعاشى” دەيتىن ارىستان بەينەسى تاراعان.
قىزىلوردادان 300 شاقىرىم جەردە، اپاسياك - ساقتاردىڭ استاناسى شىرىك - رابات ورنالاسقان. قالانىڭ ورتالىعىنان كۇزەت مۇنارالارى بار قامال (سيتادەل) تابىلدى. ارحەولوگتار سيتادەل ورتالىعىنان جەبە ۇشتارىن، التىن قاپسىرمالار، سازدان جاسالعان بۇيىمدار تاپتى. بۇل زاتتاردىڭ جاسالعان مەرزىمى ب. ز. ب. 4 - 2 عاسىرلارعا جاتادى.
ەسىك وباسىنان تابىلعان قىشتان، اعاشتان، مەتالدان جاسالعان ىدىستاردىڭ اراسىنان 26 تاڭبادان تۇراتىن جازۋى بار كۇمىس تاباقشا ەرەكشەلەنەدى. كامال اقىشيەۆتىڭ پىكىرىنشە، بۇل ساقتاردىڭ وزىندىك جازۋى بولعاندىعىن دالەلدەيدى.
ەسىك وباسىنا 17 - 18 جاس شاماسىنداعى ساق حانزاداسى جەرلەنگەن. ونىڭ كيىمى باسىنان اياعىنا دەيىن التىن تۇيمەشەلەر، قاپتىرمالارمەن اپتالعان. ەسىك قورعانىنان تابىلعان التىن بۇيىمداردىڭ مولدىعىنا بايلانىستى “التىن كيىمدى ادام” - دەپ اتالدى.
ساق حانزاداسىنىڭ جانىنان سەمسەر، قانجار - اكيناك، التىن ۇشتى جەبە، قامشى، جىبەك قورجىن، التىن تۇيمەشەلەر، التىنمەن اپتالعان قولا تەڭگەلەر، ءمور - جۇزىك تابىلدى. بارلىعىنىڭ سانى – 4000 - نان استام.
الماتىنىڭ كۇنشىعىسىندا 50 شاقىرىم جەردە، ىلە الاتاۋىنىڭ باۋرايىندا 40 - تان استام وبا تابىلدى. سونىڭ ءبىرى – ەسىك وباسى، ديامەترى 60 مەتر، بيىكتىگى 6 مەتر.
ءبابىش - مولدا قالاسىنىڭ قامال قابىرعالارى جانە اينالدىرا قازىلعان ورلارى بولعان. قالا ىشىنەن قىش كۇيدىرەتىن پەش، قول ديىرمەن تاستارى، تارى قالدىقتارى تابىلدى. بۇل زاتتىق دەرەكتەر قالا تۇرعىندارىنىڭ ەگىنشىلىكپەن اينالىسقانىن دالەلدەيدى.
ىلە وزەنىنىڭ وڭ جاعالاۋىنداعى جەلشالعىر تاۋىنىڭ ەتەگىندە ورنالاسقان بەسشاتىر قورىمى 31 وبادان تۇرادى. وبالار سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي 2 كم، شىعىستان باتىسقا قاراي 1 كم ايماقتى الىپ جاتىر. قورىم ب. ز. ب. 5 - 4 عاسىرلارعا جاتادى.
عالىمدار ۇلكەن بەسشاتىر وباسىن “پاتشا” قورعاندارى دەپ اتايدى. سەبەبى بۇل وبالاردا پاتشالار، داڭقتى ادامدار جەرلەنگەن.
وبا ءۇيىندىسىنىڭ اينالاسىنداعى تاس دۋالدىڭ ماڭايىنا ءىرى تاس باعاندار – مەنگيرلەر ورناتىلعان. كەيبىر مەنگيرلەرگە قازاق رۋ - تايپالارىنىڭ تاڭبالارى قاشالىپ سالىنعان.
ساعانا 3 بولىكتەن تۇرادى: ءدالىز (دروموس)، ءقابىر الدىنا كىرەر اۋىز، جەرلەۋ بولمەسى. ساعانانىڭ قابىرعاسى 16 قاتار بورەنەدەن قيىپ سالىنعان.
جەتىسۋ ساقتارىنىڭ كىشى وبالارى قاراپايىم ادامداردىڭ قابىرلەرى بولىپ ەسەپتەلەدى. ساق ءداۋىرىنىڭ باس كەزىندە قولا كەزىندەگى سياقتى ءمايىتتى تاس ساندىقشالارعا، كەيىن جەر قابىرگە جەرلەگەن.
كونسپەكت سۇراقتار
1. ۇلكەن بەسشاتىر وباسىنىڭ اتاۋى:
2. بەسشاتىر وباسىنداعى ءىرى تاس باعاندار اتاۋى:
3. بەسشاتىر ساعاناسىنىڭ بولىكتەرى:
4. بەسشاتىر قورىمىنداعى وبالار سانى:
5. تۇرعىندارى ەگىنشىلىكپەن اينالىسقان ساق قالاسى:
6. الماتىنىڭ كۇنشىعىسىندا ورنالاسقان قورعان:
7. ەسىك قورعانىنان تابىلعان بۇيىمدار سانى:
8. ەسىك وباسىنان تابىلعان “التىن ادام”:
9. 26 تاڭبادان تۇراتىن جازۋى بار كۇمىس تاباقشا تابىلعان وبا:
10. اپاسياك - ساقتاردىڭ استاناسى:
11. ساقتارعا “اڭ ءستيلى” ونەرى تارادى:
12. ب. ز. ب. 7 عاسىرداعى ساق ونەرى:
13. ساق ءداۋىرىنىڭ باس كەزىندە ءمايىتتى جەرلەدى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
ساقتاردىڭ مادەنيەتى. جۇكتەۋ
كونسپەكت
ب. ز. ب. VII عاسىردان باستاپ “اڭ ءستيلى” پايدا بولدى. “اڭ ءستيلىنىڭ” نەگىزگى تاقىرىبى اڭداردى جانە اڭىزداعى عاجايىپتاردى بەينەلەۋ بولسا، نەگىزى ادامنىڭ ءار ءتۇرلى جانۋارلاردان شىققاندىعى تۋرالى تۇسىنىكپەن بايلانىستى بولعان. رۋ، تايپالار وزدەرىنىڭ شىققان تەگىن اڭدارمەن بايلانىستىرعان جانە ولاردى قاسيەتتى تۇمار دەپ ساناعان.
بۇل ونەردىڭ داستۇرىمەن ساقتار الدىڭعى ازيا مەن يرانعا جاساعان جورىقتارىندا تانىسقان. وسى جەرلەردەن ساقتارعا “ءومىر اعاشى” دەيتىن ارىستان بەينەسى تاراعان.
قىزىلوردادان 300 شاقىرىم جەردە، اپاسياك - ساقتاردىڭ استاناسى شىرىك - رابات ورنالاسقان. قالانىڭ ورتالىعىنان كۇزەت مۇنارالارى بار قامال (سيتادەل) تابىلدى. ارحەولوگتار سيتادەل ورتالىعىنان جەبە ۇشتارىن، التىن قاپسىرمالار، سازدان جاسالعان بۇيىمدار تاپتى. بۇل زاتتاردىڭ جاسالعان مەرزىمى ب. ز. ب. 4 - 2 عاسىرلارعا جاتادى.
ەسىك وباسىنان تابىلعان قىشتان، اعاشتان، مەتالدان جاسالعان ىدىستاردىڭ اراسىنان 26 تاڭبادان تۇراتىن جازۋى بار كۇمىس تاباقشا ەرەكشەلەنەدى. كامال اقىشيەۆتىڭ پىكىرىنشە، بۇل ساقتاردىڭ وزىندىك جازۋى بولعاندىعىن دالەلدەيدى.
ەسىك وباسىنا 17 - 18 جاس شاماسىنداعى ساق حانزاداسى جەرلەنگەن. ونىڭ كيىمى باسىنان اياعىنا دەيىن التىن تۇيمەشەلەر، قاپتىرمالارمەن اپتالعان. ەسىك قورعانىنان تابىلعان التىن بۇيىمداردىڭ مولدىعىنا بايلانىستى “التىن كيىمدى ادام” - دەپ اتالدى.
ساق حانزاداسىنىڭ جانىنان سەمسەر، قانجار - اكيناك، التىن ۇشتى جەبە، قامشى، جىبەك قورجىن، التىن تۇيمەشەلەر، التىنمەن اپتالعان قولا تەڭگەلەر، ءمور - جۇزىك تابىلدى. بارلىعىنىڭ سانى – 4000 - نان استام.
الماتىنىڭ كۇنشىعىسىندا 50 شاقىرىم جەردە، ىلە الاتاۋىنىڭ باۋرايىندا 40 - تان استام وبا تابىلدى. سونىڭ ءبىرى – ەسىك وباسى، ديامەترى 60 مەتر، بيىكتىگى 6 مەتر.
ءبابىش - مولدا قالاسىنىڭ قامال قابىرعالارى جانە اينالدىرا قازىلعان ورلارى بولعان. قالا ىشىنەن قىش كۇيدىرەتىن پەش، قول ديىرمەن تاستارى، تارى قالدىقتارى تابىلدى. بۇل زاتتىق دەرەكتەر قالا تۇرعىندارىنىڭ ەگىنشىلىكپەن اينالىسقانىن دالەلدەيدى.
ىلە وزەنىنىڭ وڭ جاعالاۋىنداعى جەلشالعىر تاۋىنىڭ ەتەگىندە ورنالاسقان بەسشاتىر قورىمى 31 وبادان تۇرادى. وبالار سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي 2 كم، شىعىستان باتىسقا قاراي 1 كم ايماقتى الىپ جاتىر. قورىم ب. ز. ب. 5 - 4 عاسىرلارعا جاتادى.
عالىمدار ۇلكەن بەسشاتىر وباسىن “پاتشا” قورعاندارى دەپ اتايدى. سەبەبى بۇل وبالاردا پاتشالار، داڭقتى ادامدار جەرلەنگەن.
وبا ءۇيىندىسىنىڭ اينالاسىنداعى تاس دۋالدىڭ ماڭايىنا ءىرى تاس باعاندار – مەنگيرلەر ورناتىلعان. كەيبىر مەنگيرلەرگە قازاق رۋ - تايپالارىنىڭ تاڭبالارى قاشالىپ سالىنعان.
ساعانا 3 بولىكتەن تۇرادى: ءدالىز (دروموس)، ءقابىر الدىنا كىرەر اۋىز، جەرلەۋ بولمەسى. ساعانانىڭ قابىرعاسى 16 قاتار بورەنەدەن قيىپ سالىنعان.
جەتىسۋ ساقتارىنىڭ كىشى وبالارى قاراپايىم ادامداردىڭ قابىرلەرى بولىپ ەسەپتەلەدى. ساق ءداۋىرىنىڭ باس كەزىندە قولا كەزىندەگى سياقتى ءمايىتتى تاس ساندىقشالارعا، كەيىن جەر قابىرگە جەرلەگەن.
كونسپەكت سۇراقتار
1. ۇلكەن بەسشاتىر وباسىنىڭ اتاۋى:
2. بەسشاتىر وباسىنداعى ءىرى تاس باعاندار اتاۋى:
3. بەسشاتىر ساعاناسىنىڭ بولىكتەرى:
4. بەسشاتىر قورىمىنداعى وبالار سانى:
5. تۇرعىندارى ەگىنشىلىكپەن اينالىسقان ساق قالاسى:
6. الماتىنىڭ كۇنشىعىسىندا ورنالاسقان قورعان:
7. ەسىك قورعانىنان تابىلعان بۇيىمدار سانى:
8. ەسىك وباسىنان تابىلعان “التىن ادام”:
9. 26 تاڭبادان تۇراتىن جازۋى بار كۇمىس تاباقشا تابىلعان وبا:
10. اپاسياك - ساقتاردىڭ استاناسى:
11. ساقتارعا “اڭ ءستيلى” ونەرى تارادى:
12. ب. ز. ب. 7 عاسىرداعى ساق ونەرى:
13. ساق ءداۋىرىنىڭ باس كەزىندە ءمايىتتى جەرلەدى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
ساقتاردىڭ مادەنيەتى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
