سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 كۇن بۇرىن)
سەمسەر جانە جالعىز تال گۇل

تەاترداعى دايىندىقتان تەر-تەر بوپ، تالىپ كەلىپ، توسەككە قۇلاي كەتتى. سالدەن سوڭ كىرپىكتەرى ايقاسىپ، دۇنيە بەتىن بوز تۇمان جايلاپ جابا باستادى.

ءتۇس كوردى..

...سپارتاكتىڭ مىنەزى قىزىق ەكەن. قالىڭ شاشى بۇرقىراپ، بۇعان بۇركىت قاباق استىنان قادالا قاراپ تۇردى-تۇردى دا، ەكى ءجۇزدى شولاڭ سەمسەرىن جارق ەتكىزىپ، جالعىز قيمىلمەن قىناپتان سۋىرىپ الدى. تىكتەپ قۇلاعان كۇن ساۋلەسى سەمسەردىڭ قىلپىلداعان سۋىق جۇزىندە مىڭعا ءبولىنىپ شاشىلدى. عاجابى، بۇل زارەدەي دە سەسكەنگەن جوق. تىزەسى دىرىلدەمەك تۇگىل، تىم بولماسا تىتىركەنبەدى.

گلادياتور سەمسەردى ءۇيىرىپ-ۇيىرىپ لاقتىرىپ كەپ جىبەرىپ ەدى، زىمىراعان كۇيى اۋدەم جەرگە تىكەسىنەن تىك شانشىلدى. شىر اينالىپ ەمەس، اۋا ايىرا ساداق جەبەسىندەي ەمىنە ءتۇپ-تۇزۋ بوپ ۇشتى. كوك بولات قالقان قاراما-قارسى جاڭقا كەتتى زىرقىراپ. سوسىن سەگىز كوز ساۋىتتى سىپىردى.

تەمىر-تەرسەكتەن قۇتىلعاسىن تۋنيكوسى جەلبىرەگەن سپارتاك بەسىكتەي بالتىرىنىڭ بۇلشىق ەتتەرى بۇلتىلداي نىق ادىمداپ بۇعان قارسى ءجۇردى.

قىزىق-اي، سپارتاك قازاقشا ويعا سالساڭ قىرعا ءوتىپ، قىرعا سالساڭ ويعا ءوتىپ، سۋداي اعىپ تۇر. مۇڭدى جۇزبەن: «جالىقتىم سوعىستان»، — دەدى راقىمنىڭ يىعىنا سول سەلىي سالىپ. «بيلەيىك!» — دەدى ءار ساۋساعى بالا بىلەگىندەي وڭ قولىن سوزىپ.

«بيلەيىك!» — دەدى راقىم.

سونسوڭ العاشقى پا دە دەنى جاسادى. عۇمىرى سارت-سۇرت ايقاسقان سەمسەر، شاق-شۇق سوعىسقان قالقان مەن قىزىل قان اراسىندا كۇن كەشىپ كەلە جاتقان الىپ گلادياتور مۇنىڭ ءابجىل قيمىلىنا ىلەسە الماي، ءوز اياعىنا ءوزى شالىنىپ قۇلاپ قالا ما دەپ قاۋىپتەنگەن. قۇلاي قالسا كۇلىپ جىبەرمەۋ ءۇشىن تىستەنىپ، ەرنىن قىمقىرىپ الدى. قۇلاماسا ەكەن دەدى. تىرلىگىندە تىزە بۇكپەگەن ادام جاۋىرىنىمەن جەر سيپاماسا دەدى.

سپارتاك جىلىپ تۇرعان ءبيشى بوپ شىقتى. پا دە دەنى راڭىمنان ورالىمدى جاسادى. جالت-جۇلت قيمىلىندا سىرتقا ساڭىلاۋ تاۋىپ شىعا الماي بۇلقىنعان قۋاتتىڭ ءدۇمپۋى بار. مۇنىڭ كوكىرەگىن الدەنەندەي كەرەمەت كۇش كەرنەپ، قارادان قاراپ دەلەبەسى قوزدى. جۇگىرىپ كەلىپ، باشپاي ۇشىنان شانشىلا جوعارى سەكىردى-اي دەيسىڭ.

گلادياتور؛ «قالاي سەكىرۋدى كورىپ ال، شىراق!» — دەپ، جەر كۇڭىرەنتە ايقايلادى دا، قارعىپ-قارعىپ كەتتى.

بۇل ءبىر ساتكە بار كۇش-قايراتىن تەك ەكى اياعىنىڭ بۇلشىق ەتتەرىنە جيناپ، بار پارمەنى، ىنتاسىمەن ۇمسىنا اسپانعا اتىلدى.

سپارتاك ودان بيىگىرەك سەكىردى.

تاعى قارعىدى.

ءبارىبىر بۇدان ءاماندا اسىپ وتىرعان سپارتاكتىڭ كولەڭكەسى ءبىر ۋاقىتتا كۇن كوزىن كولەگەيلەدى.

كەلەسى مينۋتتا گلادياتور تۇپ-تۋرا كۇننىڭ بالقىعان كوزىنە قاراي ساۋلاپ بارا جاتتى. جانە جەردەي الىستاعان سايىن كىشىرەيگەننىڭ ورنىنا زورايا، ۇلكەيە ءتۇسىپ، بۇتكىل اسپاندى الىپ كەتكەندەي. ايقايى جەر جارادى.

— بوستاندىق! بوستاندى-ق! بوستاندىق-ق-ق!

...جەلكەسى الدەنەگە تاڭق ەتىپ سوعىلدى. ەڭ الدىمەن بىرتىندەپ كىرپىگىن جازىپ ەدى، تىرايىپ جالاڭاش ەدەندە جاتقانىن سەزدى. جاڭاعى سپارتاكپەن جارىسقان كوپ «سەكىرىستەردىڭ» بىرىندە توسەكتەن اۋىپ قالسا كەرەك. اسپان بەتىن بەرمەگەن الىپ سپارتاكتىڭ ورنىندا اباجۋر شايقالادى. قارا تەرگە ءتۇسىپتى. سۋ-سۋ شاشى ماڭدايعا جابىسقان. «سپارتاكتىڭ مىنەزى قىزىق ەكەن، — دەدى ىشتەي كۇبىرلەپ. — ارباڭداپ بيلەگەنى نەسى؟ ءبيىن قويشى، بۇعان تاڭسىق ەمەس. قالاي سەكىرۋدى كورىپ ال، شىراق دەپ ايقايلاعانىن ايتساڭشى. ءوزى الدەنەگە رەنىشتى سەكىلدى، قاباعى قاتۋ».

ساعاتىنا قاراپ ەدى، سپارتاكتىڭ قىسقا سەمسەرى سياقتى شولاق ءتىلى كەشكى التىعا ءىلىنىپتى. سپەكتاكلدىڭ باستالۋىنا ءبىر جارىم ساعاتتاي ۋاقىت بار.

تۇرەگەلدى. كيىنبەستەن بۇرىن جاڭاعى ءتۇسىن ەسكە الدى. «قالاي-قالاي قارعيدى سابازىڭ!» ورىندىقتا وتىرعان كۇيى وز-وزىنەن جىميىپ قويدى. تىم بولماسا سپارتاكتىڭ ءبىر عانا سەكىرىسىن قايتالاماق بوپ، ىلگەرى قارعىپ ەدى، ورىندىقتى قاعىپ قۇلاتتى. ونىمەن قويماي ستول قىرىنا تىزەسىن وڭباي سوقتى. قالاي ايتساڭ ولاي ايت، بار-جوعى وتىز شارشى مەتر ويماقتاي ءۇي ويناقتاتا قويماس. ومپىسىنان ءتۇسىپ، قاق ورتادا وتىرعان بەتتە توڭىرەگىنە قاراپ ەدى، ءتورت، دۇرىسى، استى-ۇستىنەن قاۋمالاعان التى قابىرعا كۇرگەيلەي كەلىپ قىسىپ تۇرعانداي ەكەن. راقىم تاس قابىرعالاردىڭ سالقىن ىزعارىن سەزگەندەي تىتىركەنىپ كەتتى. سوسىن كۇرگەيلەپ كەپ قىسقان قابىرعالاردىڭ اگى شىنىمەن جۇعىپ قالعانداي، ءۇستىن ءبىر ىنتا-جىگەرمەن مايپازداپ قاقتى. جاڭا ازىردە مۇنىڭ ورنىنا سپارتاك بيلەسە عوي! ول شىركىن، ومپيىپ ورتاعا قۇلاعاننىڭ ورنىنا مىنا تاس بىتەۋ ءتورت قابىرعانى ءتورت جاققا تەۋىپ كەتە بارار ما ەدى، قايتەر ەدى.

كيىندى دە سىرتقا شىقتى. كوكجيەككە قۇلاعان كۇن كوزى سپارتاكتان تازا، ءدىن امان، دۇنيەگە تالاۋراپ، قىرىن قاباقپەن قارايدى. كەكىل قوزعار جەل بار. ساۋدىراعان سارى جاپىراقتار جامىراپ جاتىر. ايالداماعا بەت الدى.

اۆتوبۋس جوق ەكەن. جاعاسىن تىك شانشىپ كوتەpiپ تاستادى. «وسى بۇگىن «سپارتاكتىڭ» قانشا مارتە قويىلعالى وتىرعان كۇنى؟ پرەمەراسىنىڭ ءوتىپ كەتكەنىنە جىلدان اسىپتى-اۋ». سوسىن راڭىم اناۋ جىلدىڭ ءدال وسىنداي سارالا كۇزىن ەسكە ءتۇسىردى. وندا دا كوكجيەككە ءدىp-دiر بالقىپ كۇن قۇلايتىن. سارى جاپىراقتار سۋدىرلاپ جامىرايتىن. كەكىل قوزعايتىن سامال جەل دە سوعاتىن. ءبىراق ول كەزدە سپارتاك، راقىم سپارتاگى دۇنيەگە كەلە قويماعان ەدى.

شىعارا السام يگى دەپ قاتتى قوبالجىپ ءجۇردى. ۇلكەن استاناداعى داڭقى الىسقا كەتكەن تەاتردىڭ الدى الەم، سوڭى ەل كورەرمەنى تاڭداي قاعىپ، مويىندايتىن باس بالەتمەيستەر بيلەپ بەرگەن سپارتاكتەن سوڭ تاعى دا قۇلدىقتىڭ تاس قاراڭعى زامانىندا ارىستانداي اقىرعان ريمدىك گلادياتوردى بيلەپ بەرەمىن دەۋ كوزجۇمبايلىق دەپ سانالاتىن ۇعىم تەاتر توڭىرەگىندە قالىپتاسا باستاعان ەدى. سپارتاكتىڭ وسىعان دەيىن جازىلىپ ۇلگەرگەن توم-توم تاريحي روماندارداعى، پلەنكاعا تۇسىرىلگەن سىڭارلارى تاعى بار. ونىڭ ۇستىنە راقىم تەاترعا كەلگەلى «اققۋ كولىندەگى» پرينس، «جيزەلدەگى» گراف البەرت، «باقشاساراي فونتانىنداعى» ۆاسلاۆ، «دون كيحوتتاعى» بازيليا سياقتى ىلعي ءبىر اسىل تەكتى بەكزاتتاردى بيلەيتىن. شەتتەرىنەن سانمەن باسىپ، ىزديىپ جۇرەتىن تۇنىق سۋداي تىنىش كەيىپكەرلەر. مىنا سپارتاك بولسا ولارعا مۇلدەم قاراما-قارسى پوليۋستەگى، قايراتى مەن جىگەرى تۇلا بويىنا سيماي جانار تاۋداي اتقىلاعان، بىلايشا ايتقاندا، ەكى يىعىن جۇلىپ جەگەن «تەنتەك» قاھارمان. تەك ول عانا ما... بۇل شىركىننىڭ دوستارىنىڭ ورتاسىنداعى، جان جارىنىڭ قاسىنداعى نازىكتىگىن، ون ساتتە ون بوياۋعا وزگەرەتىن سەزىمىنىڭ مىڭ قاتپارلى بايلىعىن قايدا قويارسىڭ! وسىنداي سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى جان راڭىمنىڭ سابىرلى، بايىپتى مىنەزىنىڭ تابيعاتىنا، يىنە كونە دە بەرمەيتىن ءتارىزدى. ونىڭ ۇستىنە بۇل وقىعان اكادەميالىق حورەوگرافيا ۋچيليششەسىندەگى كلاسس بالەت دۇنيەسىندە قالقىعان جۇمساق ءجۇرىسى، پلاستيكالىعىمەن ايگىلى.

«سپارتاك» بالەتىنىڭ مۋزىكا سىن وسىنداي قات-قابات كۇدىكپەن تىڭداپ شىققاسىن راقىم؛ «قايتسە دە بيلەۋ كەرەك» دەگەن شورت كەسىمگە قول قۋسىرىپ كەلىپ قالدى. قۇدىرەتتى اۋەن ءبىر جارىم ساعات بويى راقىمدى ءوز ۋىسىندا ۇستاعان. كەرەك دەسە قىبىرلاۋعا قورقىپ وتىردى. قىبىرلاسا بولدى، الدەنەندەي اسەم زاتتى ابايسىزدا قيراتىپ الارداي قالت ەتپەدى. «ءيا، ءيا، بۇل بالەت مۋزىكاسىن سول كومپوزيتور، سول عانا جازۋى ءتيىس. كاۆكاز حالقىنىڭ ءور دە قايسار، بوستاندىق سۇيگىش مىنەزى اۋەن ارقىلى سپارتاك رۋحىمەن قالاي ءتىل تابىسقان دەسەيشى. سان مىڭ قولدىڭ سارتىلداعان ءجۇرىسىن، ەكپىنىن، قاھارىن قولعا دوڭگەلەنتىپ ساپ بەرەتىن «قىلىشتار ءبيىنىڭ» ءوزى نەگە تۇرادى؟» — دەپ ىشتەي تامسانىپ وتىرعان.

تەر توگىلگەن ايلار ءوتىپ جاتتى...

سپەكتاكل پرەمەراسىنا الىس استانادان بۋرىل باس كومپوزيتوردىڭ ءوزى ارنايى ۇشىپ كەلدى. تەاتردا ينە شانشار جەر جوق... بۇل بولسا وزىنە قادالعان مىڭداعان كوزدى، شىنتاعىنان دەمەي، ساتتىلىك تىلەگەن ارىپتەستەرىن، ترۋبالارى، ترومبوندارى، قىل شەكتەرى ساۋلە سىندىرىپ جارقىلداعان وركەستردى، ساحنانى كەسكىلەگەن جارىقتى، دانەڭەنى كورمەگەن. شاڭ، جان ۇشىرعان ايقاي مەن سارت-سۇرت سوعىسقان سەمسەرلەر دىبىسى قوسا قابات اۋەلەي كوتەرىلگەن ايقاس الاڭىن كوردى. قىلىش استىنا ءتۇسىپ تۋرالىپ قالعان دوستارىنىڭ دەنەسىن اتتاي وسى دۇلەي دۇنيە ورتاسىندا وسكەن جاسقانشاق تا جالعىز تال گۇلگە جانۇشىرا ۇمتىلدى. بوستاندىق ءۇشىن ارىستانشا ارپالىستى، جولبارىسشا جۇلىستى. فريگيا الدىندا سوسىن جالى جىعىلىپ، جاس بالانىڭ حالىنە ءتۇستى.

ماقتاۋ، دارىپتەۋ از بولعان جوق. راقىم ەسىندە ولاردىڭ بىرەۋى-اق قالىپتى.

ول — كومپوزيتور تورەلىگى ەدى. ونىڭ مىنەزى قىزىق ەكەن. بالەت بىتكەن سوڭ كورەرمەندەر سىيلاعان قىزىل-جاسىل گۇلدەردى قۇشاقتاپ تۇرىپ تا، كەلەر كۇنى تەاتر ديرەكسياسى مەن ارتيستەردىڭ باس قوسقان جينالىسىندا دا ءلام-ميم دەپ جاق اشپادى. تەك سابالاڭ قالىڭ قاستاردىڭ استىنان وزىنە جالت ەتىپ، بىر-ەكى قاراعان الاقان كوزدى بايقاپ قالعان. تەك بۇلار توپ بولىپ شىعارىپ سالىپ تۇرعاندا، سامولەت تراپىنا كوتەرىلىپ بارا جاتىپ، كەيىن قايىرىلىپ، بۇعان ءبىر-اق سويلەم ايتقان. ول: «ۇلكەن تەاتردا سپارتاكتى وسى قالىپتا بيلەپ بەرسەڭ كوپ قول سوعۋشىڭنىڭ ءبىرى مەن بولامىن»،— دەگەن سوزدەر بولاتىن. باسقا قولپاشتاۋدىڭ قاجەتى شامالى ەدى...

... اۆتوبۋس ءالى جوق. راقىم كورگەن ءتۇسىن قايتالاپ ەسكە الدى. سپارتاك قالاي-قالاي عاجاپ بيلەدى! اياعىنىڭ ۇشىمەن بىلاي... ءبىر ءتۇرلى قالقىپ تۇرا قالدى. قولى ءبۇيتىپ...

راڭىم قولىن سوزا بەرىپ، وكشەسىن كوتەرىپ-اق قالىپ ەدى، قولتىعىنان بىرەۋ ۇستاي الدى. جالت قاراسا اشىڭ كۇندە، نەگە ەكەنىن قايدام، توبەسىنە قولشاتىر كوتەرگەن قارت ادام:

— ابايلاڭىز، اۆتوماشينا استىنا ءتۇسىپ قالۋىڭىز عاجاپ ەمەس، — دەپ جىميدى.

ءبيشى ءتىلىن تىستەدى. اۋە اشىق، جەر جازىقتا دا ءبىر ادىم اتتاي المادى-اۋ. سپارتاكتاي نارقاسقانىڭ جالعىز ادىمىنا جالپاق جەر شىركىننىڭ شىنىمەن جەتپەي قالعانى ما؟

كەڭ كوشە نەتكەن تار ەدى.

ال قوڭىزشا قىبىرلاعان اۆتوماشينالار كوپ-تىن. كوپتىگى سونداي ءبيشى باسار ۇلتاراقتاي جەر قالدىرماپتى.

قايتكەنمەن دە مىنا ماشيناسى كوپ كوشە سپارتاكتى سەكىرتىپ قوياتىن يتاليانىڭ بۋالدىر جازىقتارى ەمەس.

اۆتوبۋسقا سۇلەسوق كۇيدە كوڭىلسىز كىردى. جولاۋشىلار از ەكەن. جايلاسىپ وتىردى دا، تاعى سپەكتاكل، سپارتاك، ءتۇس جايلى ويلاردى قۇرىقتاپ كەتتى. سەمسەردى جارق ەتكىزىپ قىناپتان الار اناۋ ءساتى كوز ىلەسپەس شالىمدى ەكەن. گلادياتورلار مەكتەبىندە ونداي ادىستەردىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا دەيىن ابدەن توسەلگەن ادامعا سەمسەر سۋىرۋ بۇيىم بوپ پا؟ سەمسەردى قىناپتان سپارتاكشا سۋىرۋ قيىن ەمەس-اۋ، سامساعان سەمسەرلەر ورتاسىنداعى جاسقانشاق جالعىز تال گۇلدى ايالاي السا عوي.

سەمسەر سابىن سىعىمداپ ۇستاعانداي الاقانىن قۇشىرلانا قىستى. سونسوڭ سۋىرا...

شىنتاعى ورىندىڭ ارقالىعىنا سارت ءتيدى.

راقىم تەرەڭنەن تارتا اۋىر كۇرسىندى.

تەاترعا كىردى. دالىزدە ارلى-بەرلى ساپىرىلىسىپ بيشىلەر ءجۇر. جارقىلداعان ساۋىت كيگەن كراسس — باقىت كەتىپ بارادى. كادىمگى شىنجىر بالاڭ شۇبار ءتوس ريم شونجارىنداي شالقاق، پاڭ. «كراستى بيلەگەلى باقىت كىرپياز بوپ كەتتى»،— دەگەن ءازىلدىڭ تەاتردا تاراپ كەتۋى تەگىننەن تەگىن ەمەس-اۋ.

كيىنىپ ۇلگەرگەن فريگيا-زارا ەلپىلدەي باسىپ قاسىنا كەلدى دە:

— كوڭىلسىزسىڭ عوي، سپارتاك؟ ءجايشا ما؟ — دەدى جاۋتاڭداپ.

— سەمسەردى سۋىرا المادىم، — دەدى دە كىلت اينالىپ، گريم بولمەسىنە كىرىپ كەتتى.

دانەڭە تۇسىنبەگەن فريگيا اڭ-تاڭ.

... سەگىز قارۋى تۇگەل بويىندا شىمىلدىق سىرتىندا كەزەك كۇتىپ تۇر. وركەستر سپەكتاكل ۋۆەرتيۋراسىن ويناپ جاتىر. اۋىر قولدىڭ جەر تەڭسەلتە باسقان ادىمدارىنىڭ بىركەلكى دىبىسى قۇلاققا جەتكەندەي. كوك تەمىر قۇرسانعان گلادياتورلاردىڭ سەمسەر جالاڭاشتاعانىن شىڭ ەتكەن ۇرما اسپاپ ءبىلدىرىپ ءوتتى. ءقازىر، كەلەسى سەكۋندتا ايقاس باستالادى. ال سپارتاكسىز شايقاستىڭ ءسانى مەن ءارى كەلە مە؟!

الدەكىم بىلەگىن قىستى. جالت قاراسا — كراسس.

— اياعىڭ جەڭىل بولسىن، سپارتاك!

سەكىرىپ ساحناعا شىققانىن ماڭدايىنان ۇرعان اۋادان بىلە قويدى. قوڭىر بارقىن قاراڭعىلىق جۇتىپ قويعان زال ءىشى دۋ قول سوعىپ جىبەردى. شەڭبەر جاساپ تاستاپ، سول قابىرعاداي تۇتاس قاراڭعىلىققا كوز تاستاپ ەدى، وزىنە ەمىنىپ قاراپ، بۇكىل ۇرىس دالاسىن الىپ، گۋىلدەپ تۇرعان كىل گلادياتورلاردىڭ جۇزدەرىن ەمىس-ەمىس بايقاپ قالعانداي ەكەن. كورەرمەندەر وتىرعان قاتار-قاتار تىزىلگەن ورىندىقتار بۇل ءۇشىن گلادياتورلاردىڭ ءتورت بۇرىشتانىپ كەلگەن قالىڭ ساپتارى. تاعى دا كوزىنە جالعىز تال گۇل شالىندى. كەۋدەسىنە اۋا تولتىرىپ اپ، جوعارى سەكىردى.

قۇيىنداي ۇيىتقىپ، ۇرشىقشا اينالۋعا ەندى بۇل دۇنيەدە كىم قارسى تۇرار ەكەن؟!

ءتۇن جامىلعان قالا كوشەسى ءوز تىرشىلىگىمەن ابىگەر.

سول كوشەلەردىڭ ءبىرىن بويلاپ بەلى قايقايىپ، ءبيشى وتىرعان اۆتوبۋس ىڭىرانا جىلجىپ بارادى.

تاعى ءبىر سەكىرگەندە ەدەن الىستاپ، توبەدەن تونگەن جارىڭ بىردەن ايقىندالىپ، جاقىنداعانداي بولدى. قۇلاعىنا تالماي جەتىپ تۇرعان سەمسەرلەر سارتىلىنىڭ اراسىنان فريگيانىڭ نازىك ءۇنى تالىپ جەتەدى. قۇلدىق قامىتىن سىپىرعان ازات گلادياتور — راقىم ساحنا ورتاسىندا شىر كوبەلەك اينالادى. اسپانعا اتىلادى. قۋانىشقا قارىق گلادياتور بوستاندىق بۋىنا ماس. پاتەردەگى، اۆتوبۋستاعى ءتورت قابىرعا قاماۋىنان قاشىپ شىققان راقىم ءوزىن قۇدايداي قۇدىرەتتى سەزەدى. تىلەسە كۇنگە قولى جەتەتىندەي كورىندى. بار داۋسىمەن اتوي سالدى.

— بوستاندىق! بوستاندىق-ق! بوستاندىق-ق-ق!

شىڭىراۋلاتقان ايقايدى وزگە تۇگىل، ءوزى دە ەستىمەگەن.

سىرتتا سۇمبىلەنىڭ سۋىق جەلى سىدىرتا سوعىپ تۇردى...


You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما