تاۋ ەركەسى
شىڭىلتىر اسپان استارىن التىن سىرعاناق دەرسىن؛ كۇي شىعىپ كەلەدى! اڭعال-ساڭعال تاۋ اراسى كەرىسىنشە: قارا كولەڭكە... تەرەڭ شاتقال، ۇزىن ىشەك، كيىز تابان سايلار دىبىس تا، سىبىس تا جوق، قالىڭ ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا. تاۋ وزەنى قارا كوگىلجىمدەنىپ، سار-سۇر ەتەدى. تاس ۇستىندە قىزىل تاماق شىمشىق قالت-قۇلت ەتىپ، وزەنگە ءتونىپ-تونىپ قويادى. اندا-ساندا اق كوبىككە سىپ ەتىپ سۇڭگىپ، اۋدەم جەردەن قىلت ەتەدى.
ويقاراعايدىڭ ورتاسىن ويعان كيىز ۇيدەن اعايىندى قوڭىر قاز — وراش پەن سامات جارتى ساعات بۇرىن شىعىپ ەدى. ون جەتى جاسار وراشتىڭ موينىندا اتقانىن الىسقا تۇكىرەتىن ساباۋ قارا مىلتىق... سامات بولسا، بەلۋاردان شىق كەشىپ، تاڭعى سالقىن اۋانىڭ وتىندە دىردەك قاعادى. كونسەڭ دە، كونبەسەڭ دە تاۋ مىنەزى سولاي — كۇندىز ىستىق، تۇندە سۋىق. كۇندىز كيىم شەشىپ، سۋعا تۇسسەڭ، كەشكە كۇپايكى كيىپ، اياعىڭا كەرزى ەتىك سۇعاسىڭ.
كۇن ءالى كورىنبەيدى. تەك قارسى بەتتەگى قارعاسى قارقىلداپ، ساۋىسقانى شىقىلىقتاعان قاراعايلاردىڭ جاپ-جاسىل بۇيرا باستارىن شالىپتى. سول ساۋلە جىلجىعاننان جىلجىپ ەكەۋىنە جەتكەنشە قاشان!
وسى بەتىندە سامات وراشقا دا، وزىنە دە رازى ەمەس. كەشە تۇندە وراش ءسۇمبىنىڭ باسىنا شۇبەرەك وراپ، مىلتىعىنىڭ ۇڭعىسىن تازالاعان. انە، سوندا سامات ونىڭ ون يىعىنا اسىلىپ الىپ، قۇلاق ەتىن جەگەن. "انەۋگۇنى: "مەنىڭ ورنىما قوي جايساڭ، اڭعا الىپ شىعامىن" دەگەنىڭ قايدا؟" وراش ءتىس جارمادى، كوزىنىڭ الاسىمەن قارادى دا قويدى. ەسەسىنە بۇگىن تان سارىدە ساماتتى جىلى توسەگىنەن سيراعىنان سۋىرىپ الدى. كورپەنىڭ شەتىنەن قىمقىرا ۇستاپ، ءبىراز تىرتىسىپ كورىپ ەدى، وراش بىلەزىگىنەن مىتىپ جىبەرگەندە قالاي قويا بەرگەنىن ءوزى دە اڭعارماي قالدى — قولى تەمىردەي-اۋ، تەمىردەي!
— كەشە تۇندە ەرتىپ شىق دەپ ىزىڭداعان مەن بە، جوق الدە سەن بە؟— دەدى وڭمەنىنەن وتكىزە سۋىق قاراپ. ەكى كوزىنىڭ اراسى جاقىنداپ، مىلتىقتىڭ ۇڭعىسىنان اۋماي ۇڭىرەيە قالادى ەكەن.
ەندى، مىنە، وراشتىڭ وكشەسىن باسىپ، قىر سوڭىنان قالماي ەمپەڭ قاعادى. تەمەكىنىڭ كۇلىمسى ءيىسى اۋىق-اۋىق جەتەدى — اعاسىنىڭ كەڭسىرىگىن قۇرت جەپ كەلە جاتىر.
— قاشان جەتەمىز؟ كۇنى بار انا قىرقاعا شىقپايمىز با؟ توڭ-ڭىپ كەتتىم...— دەدى يەگى يەگىنە تيمەي قالتىراپ.
وراش تىرس ەتىپ ۇندەمەدى. ونىڭ سۇتپەن سىڭگەن مىنەزى سو¬لاي — از سويلەيدى، كوپ ىستەيدى. ءبىر بەتكەي، تاباندى. بيىل مەكتەپ بىتىرگەن. وقۋ-سوقۋ دەپ باس اۋىرتپادى، ناعاشى اتاسىنا كومەكشى شوپان بولامىن دەدى.
وراش بۇگىن تىپتەن تومىرىق. جايشىلىقتا جاپ-جاقسى-اق اعا. جۇمىسىن باس كوتەرمەي ىستەيدى، تەمەكىسىن بۇرقىراتىپ تارتادى، قويىن جايادى. ال، اڭعا شىقسا بولدى، اياق استىنان بۇزىلادى. تاناۋىن كوتەرىپ، اسپەنسىپ كەتەدى — ءسوز سۇراپ الۋىڭ كيىن. ساماتتىڭ بايقاۋىنشا، اعاسى بالا مەرگەن دەگەن لاقاپ اتىنا ەپتەپ ماستانادى. انەۋگۇنى ارقاردىڭ قۇيرىعىنداي اعاراڭداعان اناۋ اسۋدىڭ ارعى بەتىندە مالشىلاردىڭ تويى دۇرىلدەپ وتكەن. كۇي كۇمبىرلەدى. كوكپار تارتىلدى، پالۋاندار كۇرەستى، اسقاقتاتا ءان سالىندى، ات جارىستى. ەڭ سوڭىندا مەرگەندەر باق-تالايىن سىناعان. وسى وراش قىرىق قادام جەرگە تىگىلگەن ءبىر سومدىق تيىنداردى شىر-شىر ۇشىرىپ، الدىنا جان سالمادى. بايگەگە دەپ ون التىنشى كەڭ اۋىز قارا مىلتىق بايلاندى. وراشىم ءجون بىلەتىن بالا ەكەن، ون التىنشىنى تامام جۇرتتىڭ كوزىنشە ناعاشى اتاسىنىڭ الدىنا كولدەنەڭ تارتسىن. اتاسىنىڭ توبەسى كوككە ەكى ەلى جەتپەي، كوزىنە جاس السىن، موينىنداعى وتىز ەكىنشىنى سىپىرىپ الىپ، باتا بەرىپ، جيەنىنە بايلاسىن. سونىڭ بۋى ما، اتاسى كايتار جولدا الدەبىر ءبىتىپ بولمايتىن ەسكى اۋەندى مۇرنىنىڭ استىنان ىڭىلدادى دا وتىردى. سودان بەرى قويعا ءوزى ءجيى-جيى شىعىپ، وراشتىڭ موينىن بوساتادى. وراش وندايدا، ارينە، ەستىپ اڭ قاعادى.
ارقار، ەلىك جايلاۋدا جىرتىلىپ ايرىلادى. كەيدە تاڭەرتەڭ وزەننىڭ ارعى قاباعىنداعى قۇلامادان تابىنىمەن ءتىزىلىپ وتەدى، ەندى بىردە بيىك جارتاستىڭ شەكەسىندە تاس ەسكەرتكىشتەي قىديىپ تۇرعان قوشقارىن كورەسىز. وراش راس ايتسا: "تاستى قالقالاپ جاسىرىنعان مەرگەندەر ناق وسى ءساتتى پايدالانىپ، تار قولتىقتى كوزدەپ تارتىپ جىبەرەدى" دەيدى.
ىركەس-تىركەس ەكەۋى تىك بەتكەيگە ورمەلەپ كەلەدى. ساماتتىڭ ماڭدايى بۋسانا باستادى، مىقتى بولساڭ تاۋعا شىعىپ كور! بالا مەرگەن بىق ەتەتىن ەمەس، موينىن ىشكە الا بۇعىپ الىپ، تاسباقاداي تىرباڭداپ بارادى. سامات دەمالايىق دەۋگە وقتالا بەرىپ ەدى، وراش ونسىز دا توقتادى، بۋسانعان ماڭدايىن ءسۇرتتى.
— ءسال شىدا! اناۋ قوجالاق-قوجالاق قورىم تاسقا جەتىپ الايىق. سونى قالقالاپ، تىرپ ەتپەي جاتامىز. بۇگىن، مىنە، ءۇشىنشى كۇن، ءبىر تابىن ارقار كۇنگەي بەتكە كەنەشە جابىسىپ جايىلىپ ءجۇر. بۇگىن قايتسەك تە قاپىسىن تابۋىمىز كەرەك. ىق جاعىن باسپالاپ بارساڭ ارقارىڭ ءوق-دارى، مىلتىق، ادام ءيىسىن تاياق تاستام جەردەن سەزبەيدى.
سامات ۇستى-ۇستىنە باس يزەدى. يزەمەگەندە شە! بىلايىنشا ول وراشتى مەنسىنبەيدى. ماسەلەن، وراش ەرتەدەگى ەگيپەت، كونە گرەسيا، ايتپەسە بريز، كراتەر دەگەن نە، بىلە مە ەكەن؟ ءيىسى مۇرنىنا بارمايدى. ال، ارقار، قاسقىر، ەلىك، ۇلار ءجايىن اڭگىمەلەسە، كوزى قاسقىرشا جايناپ، قۇلپىرىپ سالا بەرەدى.
ەكەۋى باۋىرىنا كولەڭكە ۇيالاعان قورىم جارتاستىڭ ەتەگىنە ەنتىگە كەلىپ توقتادى. وراش مىلتىعىن سىلق ەتكىزىپ ەدى، ۇڭعىسى بىلق ەتىپ، جەرگە ۇڭىلە قالدى. زاتۆورىن شاقىلداتىپ اشىپ-جاۋىپ، پيستوننىڭ جەز قۇيرىعىنان الاي سىعالاپ، بىلاي سىعالاپ ۇرلەدى مە، يىسكەدى مە، ايتەۋىر، الەك-شالەگى شىقتى. كۇپايكەسىن شەشىپ، تاس تۇبىنە جايدى، ەزى سوعان اۋناي كەتتى. قىپ-قىزىل كوزىن ۋقالاپ:
— مەن ازداپ مىزعىپ الايىن. تۇندە مىلتىققا وق جاسايمىن، ۇڭعى تازالايمىن دەپ كەش جاتىپ ەم. ۇيقىسى قانعان ادام قياداعىنى قاعىپ تۇسىرەدى، باۋىرىم. كوزدەگەندە قولى دىرىلدەمەيدى، جۇرەگى قاعىپ كەتپەيدى. ال، سەن، اناۋ قۇلاما جارتاستىڭ قۇلاعىن اڭدى!— ساتىلاپ كەتە بارعان جالاما جارتاستىڭ ۇشار بيىگىن نۇسقادى.— ءسۇت قايناتىمنان سوڭ ۇشپادان تاۋتەكە دە قىلت ەتىپ كورىنەدى. ارعى جاعىندا تابىنى جاتىر جايىلىپ، سونى يت-قۇستان قالت ەتپەي كۇزەتەدى. كورىنسە بولدى، مەنى ءتۇرتىپ قال. داۋىستاما. ارقارىڭ كۇنشىلىك جەردەن سىنعان قۋرايدىڭ سىتىرىن سەزەتىن ساق قۇلاق جانۋار، شىراعىم!— ساماتقا وڭ كوزىن سىعىرايتا قىسىپ قاراپ، كوش قۇلاش ۋاعىزىن ارەڭ ءبىتىردى. وراش سولاي — اڭعا شىقسا ارۋاقتانىپ كەتەدى. ءوستىپ "باۋىرىم"، "شىراعىم" دەپ، يت جىنىڭدى كەلتىرەدى.
ۇشپاعا كوزىن ساتىپ ءارى وتىردى، بەرى وتىردى. وراش بولسا كۇپايكەنى تاس بۇركەنىپ الىپ، قويدىڭ تۇنگى كۇزەتىنەن كەلگەندەي قور-قور ەتەدى. كەيدە ءتىسىن شاقىرلاتادى. تۇسىندە كوك شولاق قاسقىر وتارعا بۇقپالاپ كەلىپ قالدى ما ەكەن؟ الدە شابان دا شارداق تورشولاعى جۇرمەي، باس-كوزگە ساباپ تەپەڭدەپ ءجۇر مە؟ سامات اعاسىن ىشتەي اياپ كەتتى. وسى سامات، ساماتقا تەتەلەس كىشكەنتاي ءىنى-قارىنداستارى ءۇشىن قولىنا تاياق ۇستاپ، قوي سوڭىنا ءتۇستى. وقۋ-توقۋ ىزدەپ قالاعا تارتىپ كەتسە، كىم قوي دەر ەدى. ەكى قولعا ءبىر جۇمىس قالادان دا تابىلادى. الدىڭعى جىلى اكەلەرى قايتىس بولدى. امالسىز ساماتتارعا قارايلاپ اۋىلدا قالىپ قويدى. "جازعى كانيكۋلىندا اۋىلدىڭ شاڭىن بۇرقىلداتىپ كەشىپ جۇرگەنشە، تاۋ كورسىن، بۇلدىرگەن تەرسىن، جۋا جۇلىپ جەسىن" دەپ، انەۋگۇنى ساماتتى ايداپ سۇيرەپ الا كەلگەن دە وسى وراش... جىل ون ەكى ايدا ءبىر بوي جازىپ، ەرمەك ەتەتىنى — وسى اڭشىلىق...
سامات ءار ءتۇرلى ويعا باتىڭقىراپ كەتكەن ەكەن، بىرەۋ ءتۇرتىپ قالعانداي بولعان سوڭ، سەلت ەتىپ، ۇشپاعا قاراپ ەدى، و عاجاپ! الدەبىر ءاپايتوس، تۇرىقتى جانۋار ءبىر ەمەس، ەكى بىردەي التىن ايدى اسپانداتا كوتەرىپ، شىعىپ كەلە جاتقان كۇنگە قاسقايا قاراپ تۇر! جارتاستىڭ ارعى شەكەسىن وركەش-وركەش قازباۋىر بۇلت جالاپ ءوتىپ بارادى: مىناۋ ءور دە اسقاق جانۋار سول مامىق بۇلتتى قىزىل اسىقتان كەشىپ، جارتاسپەن بىتە قايناپ، تۋرا سونىڭ كۇج-كۇج الىپ دەنەسىنەن سۋىرىلا شىعىپ تۇر. بىلتىر التىن ەلىك تۋرالى ءبىر ەرتەگى وقىپ ەدى، بۇگىن، مىنە، وقىماق تۇگىل، التىن ارقاردى كورىپ تۇر! العا، تۇڭعيىققا قاراي اتتاسا بولدى، قۇلاما جارتاستان قالقي ۇشىپ شىعىپ، كوگىلدىر كەڭىستىككە ءسىڭىپ، كۇن ساۋلەسىنە ەرىپ، ءتىپتى ەكىنشى كۇنگە اينالىپ كەتەردەي-اق...
الدەكىم تۇپ-تۋرا يەگىنىڭ استىنان پىس-پىس دەمالدى. العاشىندا ءوز دەمى مە دەگەن. سويتسە، وراش... ويانىپ كەتىپتى، ەكى كوزى شىراداي جانىپ: "ۇندەمە!"— دەگەندەي سۇق ساۋساعىن ەرنىنە اپاردى، قۇنجىڭ قاعىپ، مىلتىعىنىڭ القىمىن تاسقا توسەدى، قۇنداعىن يىعىنا تىرەپ، وڭ كوزىن قىسا قاراۋىل قارادى. تىزەسىنە جەر تومپاق كەلدى مە، ەگەپ-ەگەپ جىبەرىپ، شۇقىرشىق جاسادى.
سامات ءا دەگەنشە... قۇلاعى تۇندى دا قالدى، اۋەدەگى كۇن تەڭسەلدى، تاڭعى تازا اۋانىڭ تانى تارس ايىرىلدى، قۋاتتى جاڭعىرىق تاۋ مەن تاستى شارتىلداتىپ بەتكە شاپالاقتاپ، شاتقالداردى ارالاي گۋىلدەپ، زاۋلاي الىستاپ بارادى. قاراعاي اراسى قالىڭ شۋ، اسپانعا كوتەرىلگەن قارعا، ساۋىسقاندار — قارا مور...
وراش ساماتقا جالت قارادى، الدەبىر دۇلەي اشۋ، شابىتتان شاقشيىپ العان:
— ءتيدى مە، تيمەدى مە؟— دەپ زەكىدى.
سامات دىم ۇقپاي ماڭگىرىپ، وعان باقىرايا قاراپ تۇر. "ءتيدى، تيمەگەنى نەسى؟" وراش قولىن ءبىر سىلتەدى، تۇرەگەپ جاتىپ، ءوز سۇراعىنا ءوزى جاۋاپ بەردى.
— قۇيرىعى بۇراڭ ەتىپ، سەكىرىپ ءتۇستى... جامباسىنا ءتيدى، بىلەم. بورس ەتىپ، جۇمساق ەتكە كىرىپ كەتتى، ەستىدىڭ بە؟
— نە بورس ەتتى؟
— وق! وق! ال، كەتتىك! قالىپ قويما!
ەكەۋى ۇشپانى ماڭدايعا الىپ، ءارى ورمەلەپ كەلەدى، بەرى ورمەلەپ كەلەدى. شاقپاق تاستاردىڭ شوت شەكەسىنەن، بۇتاقتاردىڭ تىكەنەك-تىكەنەك بۇرىمىنان ۇستاپ، زاڭعار جارتاس توبەسىنە ءولدىم-تالدىم دەگەندە ارەڭ شىقتى. ءوز كوزدەرىنە ءوزى سەنبەدى. ارقار تۇگىل سايتان جوق، جىم-جىلاس. تەرەڭ سايدىڭ زىمىران تۇبىنەن سالقىن سامال اڭقىلدايدى.
— تيمەپتى! تيمەپتى!— دەدى سامات قارادان قاراپ ءماز بولىپ.
— ونى قايدان يىسكەپ ءبىلدىڭ؟— وراش جامان كوزىمەن جالت قارادى. شىقشىت ەتى بۇلك-بۇلك ەتەدى.
— قان تامباپتى!
— ە، بىلگىشىم-اي!— بالا مەرگەن جاعىمسىز، سۋىق جىميدى.— وق تيسە قان قولما-قول ساۋ ەتە قالادى دەگەن...— كەنەت ساۋساعىن شوشايتىپ، تابان استىنداعى - شىڭىراۋ شاتتى نۇسقادى.— انە، انە! تيگەن ەكەن!
العاشىندا سامات دانەڭەنى كورمەدى. قارا قوجالاق قوتىر جارتاستار، قىرتىس-قىرتىس قورىم تاستار... بىرەر مينۋتتان سوڭ بارىپ بۇلىڭعىرلاۋ كوكشىلت اعىن تومەن قاراي قيالاي قۇيىلىپ بارا جاتتى. ەكى بىردەي التىن ايدى اۋەلەتە كوتەرگەن ماناعى ءور قوشقار ەمەس، سەكىرە-سەكىرە بەزىپ بارا جاتقان، جانى مۇرنىنىڭ ۇشىنا كەلگەن كادىمگى ارقار! وڭ اياعىن سۇيرەتە بەزىپ بارادى. تابىننىڭ ءىزى تۇگىل توزى جوق.
— ىزىنەن ەكى ەلى قالماۋ كەرەك! كوزدەن تاسا قىلماي، ءار شوقىدان قاراۋىل سالامىز. قانسىراسىن، ءالى قۇرىسىن! ءبىر بۇتانىڭ تۇبىنە ءالى-اق قيسايا كەتەدى. ال، شاپپاق بولساڭ زىمىرا!
ولدا، بىلدە، تۇكىرىگى شاشىراي سويلەپ تۇرعان مىنا بوزبالا كادىمگى شارۋاقور وراش ەمەس، مۇلدەم باسقا وراش. سامات تانىمايتىن ءتۇسى بوتەن، جات وراش! كوزى اقشاڭداپ، قولى ەربەڭ-ەربەڭ ەتەدى. قاسىندا سامات تۇر ما، باسقا ما، وندا شارۋاسى شامالى، ءوزى سويلەيدى، ءوزى تۇزەيدى، ءوزى تىڭدايدى.
اڭشىلىق، اڭ قاعۋ دەگەن وسى ما؟
...بىردە ەكى وكپەنى قولعا الىپ جۇگىرىپ، كەيدە تاس، بۇتا قالقاسىنان باسپالاي قاراپ، ارقاردى ۇزاق قۋالادى. بالا مەرگەنىم، ارقار شارشادى ما، ارتقى وڭ سيراعىن ءسال كوتەرىپ، تۇرا قالعان ساتىندە جۇرەلەي وتىرىپ، جۇردەمەلەتە اتىپ-اتىپ جىبەردى. ءبىر وعى ايدالاعا قاڭعىپ كەتتى، ەكىنشىسى مۇيىزىنە ءدوپ ءتيدى — ارقاردىڭ باسى قالتاڭ ەتىپ، ەسى اۋعانداي مەڭىرەيىپ تۇر. مىلتىقتى قايتا وقتاعانشا كورگەن تۇستەي، ساعىمداي جالت ەتتى دە، جوق بولدى.
ارى-بەرىدەن سوڭ وكپەلەرى ءوشىپ، ەكى يىقتارىن جۇلىپ جەپ جۇگىرۋ جايىنا قالدى. ۇمىتتەرى ۇزىلگەندەي ءبىر شاقتا ارقاردىڭ اي ءمۇيىزى قىلت ەتتى دە، قورىم تاسقا كىرىپ، عايىپ بولدى. اينالاسى ات شاپتىرىم قورىمنان جىرىلىپ قايتىپ شىققان دا جوق. وراش مىلتىعىنا تايانىپ، ەكى يىعىنان ىرسىلداپ دەمالادى.
— ەكەۋمىز بىردەي سۇعىنىپ قايتەمىز. سەن كىر... جاتقان جەرىنەن ۇركىت. مىلتىق اتۋعا بولار ەدى اسپانعا. وعان كورمەيمىسىڭ جالعىز-اق وق قالعانىن. بار، بار، تاستى ارالاپ، ايقايعا باس! مىنا جەردەن ءبارى دە الاقانداعىداي... شىعا بەرگەندە... بالەم، جالعىز وق جالىنسىن.
سامات تومەن قاراپ، قوڭق ەتتى.
— بارمايمىن!
— نەگە؟
— ءسۇزىپ تاستايدى...
— ءوي، اقىماق! ادام سۇزەتىن اڭ ءبۇل تاۋدا اتام زاماندا قۇرىعان... بار، بار! قورقاق ەكەنىڭدى قايدان بىلەيىن.
سامات وسىدان وراش جۇندەي ءتۇتىپ، ساباپ تاستاسا دا بارمايىن دەپ تۇرعان. "قورقاق" دەگەن جالعىز ءسوز شىمبايىنا قاتتى باتتى. قورقاق دەگەن جامان اتقا قالعانشا، ودان دا ءولىپ كەتكەنىڭ جاقسى. امال جوق، ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ، تومەن قيالاپ قورىم تاسقا كىردى.
بىتقىل تاستىڭ اراسى ءيىر-يىر بۇرما، قالىڭ سوقپا... ەگيپەتتىڭ ايگىلى پيراميدالارىنداي ءمىنسىز قالانعان ساندىق تاستار، ەجەلگىنىڭ باتىرلارىنداي بىر-بىرىنە زور كىجىنىسپەن ۇمتىلا بەرىپ قاتىپ قالعان قاقپاق تاستار... ەلىك، ارقاردىڭ تۇنەۋىنە، تۇسكى ىستىقتا ۇيەزدەۋىنە تاپتىرمايتىن جەر. انە، سونىڭ ايعاعىنداي جاس قۇمالاقتار شاشىلىپ جاتىر.
جاقپار-جاقپار جارتاستىڭ ناق ورتاسىنا ەندەپ كىردىم-اۋ دەگەن كەزدە ايقايعا باسۋ ءۇشىن دەمىن ىشكە جيا بەرىپ ەدى، الدەكىمنىڭ تۋ سىرتىنان وزىنە قادالىپ تۇرعانىن سەزدى. توبە قۇيقاسى شىمىر ەتتى. ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى قالىپتا تالتىرەكتەي بۇرىلىپ ەدى... ارقار ەكى قاقپاق تاستىڭ اراسىنان بۇعان ەش سەزىم-تۇيسىكسىز جايباراقات قاراپ قالىپتى.
ەشتەڭە ويلاپ ۇلگەرمەدى، تەك كەيىن شەگىنە بەردى. ارقاسى تاسقا تيگەندە بارىپ، تىنىسىن تەرەڭنەن الدى. ارقار ءالى بەيبىت، موماقان... سەرىپپەدەي ءبىر-اق ىرعىپ، شاڭىراقتاي مۇيىزىمەن ساماتتى تاسقا جاپسىرا سالايىن دەيتىندەي شاتاق ويى جوق سەكىلدى. ىرعۋ قايدا-ا، قاراعايداي ءمۇيىزى كەرتەش-كەرتەش ەكى تاستىڭ اراسىنا كەپتەلىپ قالىپتى. تاس نە ارى، نە بەرى جىبەرمەيدى، قايتىپ شىقپاستاي عىپ مىقتاپ تۇتقىنداپتى. قۇيىنداتا شاپقىلاعان كۇيى سەكىرىپ ەتە بەرەم دەگەندە، تاس قاقپانعا تۇسكەن دە قالعان. كوزىندە نۇر جوق، جىلۋ جوق، كىرپىگى عانا قيمىلدايدى. "نە قىلساڭ و قىل، مەنەن قايران جوق" دەگەن بەيشارا، كەيۋانا كەيىپ. ون جاق ساۋىرى قىزىل الا قان جوسا. بويرا-بويرا بولىپ، قاتىپ قالىپتى.
سامات ءبىر قىرىنداي تاستى سيپالاپ، سىرعي بەردى، سىرعي بەردى، بۇرماعا كەلگەندە جالت بەرىپ، جارتاستان شىعا جۇگىردى.
وراش توبىلعىنىڭ تاساسىنان مىلتىعىن كوتەرە-موتەرە تۇرەگەلدى.
— ارقار قايدا؟ نەگە ايقايلامادىڭ؟
سامات جەردەن كوزىن الماي كۇڭك ەتتى.
— ارقار جوق.
— جوعى قالاي؟
— بىلمەيمىن... تۇگەل اداقتاپ شىقتىم. ارى-بەرى بەزەكتەپ جۇگىرىپ جۇرگەنىمىزدە...— دەمىن تەرەڭنەن الدى — وسى ءقازىر وتىرىك ايتادى!— توشالا سايعا ءتۇسىپ كەتسە كەرەك.
وراش جەرگە ءبىر تۇكىردى.
— وي، سەنگەن قويىم سەن بولساڭ... وتىر، ەندەشە، وسى جەردە وميىپ. توشالا سايدى مەن قاراپ كەلەيىن.
مىلتىعىنىڭ دۇمىمەن جەر تىرەپ، قۇلديلاپ كەتە باردى.
توشالا سايدى وراش ارمانسىز ارالادى. جوق، ارقار قايدان تابىلسىن، جەر جۇتىپتى. ءاعالى-ىنىلى اڭشىلار اش قارىندارى ارقاسىنا جابىسىپ، قاس قارايا ۇيگە قايتتى.
***
كەيىن، كەلەر جىلى جازعا سالىم ناعاشى اتالارى بوشالاپ كەتكەن قاسقا سيىردى ىزدەپ، ايگىلى قورىمعا كىرىپتى. ارقاردىڭ ەكى قاقپاق تاستىڭ اراسىنا قىستىرىلىپ تۇرعان اپپاق قاڭقاسىن كورىپ، ۇزا-اق ويعا باتىپتى. سۇيەگى تىپتەن سەتىنەمەي، جىلىكتەرى اجىراماي، زوولوگيا كابينەتىنە ادەيى قويعان ۇلگى قاڭقاداي تىگىنەن-تىك تۇر دەيدى. "ارقاردى كىم قىستىرىپ كەتكەن تاس اراسىنا، ول كىمگە ءدارى، ۇقسام بۇيىرماسىن" دەدى اتاسى سول كۇنى كەشكە توقپان جىلىكتى پىشاعىنىڭ سىرتىمەن تىق-تىق ۇرىپ، مايىن الىپ وتىرىپ.
سامات مۇرنىن تارتىپ، تومەنشىكتەي بەردى. وراش تۇك بىلمەگەندەي، تۇك سەزبەگەندەي قويدىق ميىن شۇقىپ وتىر.
بۇدان بىلاي سامات بالا: "اڭعا مەنى ەرتىپ الىپ شىعا قوي!" دەپ، مەرگەن اعاسىن قىجىرتپايتىن بولدى.
You Might Also Like
-
قىزمەتكە جۋىردا ورنالاسقان جەبەسىن ءۇشىن كەڭسە ءومىرى ءارى تاڭسىق، ءارى تاۋسىلمايتىن تاماشا. ماسەلەن، اعا ينجەنەر ەرسايىننىڭ مىنەزى جاتقان ءبىر جىر. سول جىردىڭ ءبىر شۋماعى وقيعاعا اينالسا، تومەندەگىدەي ب...
