InfoHub Logo

         بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر مولدا بولىپتى. دۇنيەدە ونان اسقان مولدا جوق ەكەن. ءبىر كۇنى قاتىنىنا ايتىپتى: «مەن ولەمىن. مەن ولگەننەن كەيىن ءبىر بالا تاباسىڭ. ءقازىر مەن ساعان تۇمار جازىپ بەرەمىن. ەگەر ول بالا ۇل بولسا، تۇمارىمدى وڭ جاعىنا تاعاسىڭ، قىز بولسا، سول جاعىنا. ول بالا مەنەن اسقان مولدا بولادى»، – دەيدى.

         ءبىر كۇنى شال اۋىرىپ، ءبىر اي جاتىپ ولەدى. ارادا اي ءوتىپ، جىل ءوتىپ، ءبىر بالا تابادى. ول بالاسى ۇل ەكەن. تۇماردى وڭ جاعىنا اسادى. جەتى جاسقا كەلگەندە، مولداعا اپارىپ بەرەدى. ول بالا مولدادا ون ءتورت جاسقا كەلگەنشە وقيدى. ءالىپ دەگەن ءارىپتى بىلمەيدى. مولدا مۇنى شەشەسىنە قايتىپ اكەپ بەرەدى. شەشەسى تاڭدانادى: «ويباي، شالدىڭ مەنەن اسقان مولدا بولادى دەگەن بالاسى وسى ما؟» – دەپ، اپارىپ ەتىكشىگە بەرەدى. ەتىكشىدە ءتورت اي ىستەپ، ءبىز شانشۋدى بىلمەيدى. ەندى تۇرمىس قيىندايدى. ۇيىندە اس جوق. بالا قاڭعىپ قالدى. ءالى نان تابۋعا جارامايدى. مۇنى بازارعا ەرتىپ اپارىپ، ءبىر ەسەك الىپ، وتىن اكەلىپ، بازارعا ساتىپ جۇرەتىن بالالارعا قوسىپ قويادى.

         بالالارمەن بىرگە وتىن ساتىپ، كۇنىن كورىپ جۇرەدى. ءبىر كۇنى وتىنعا بارا جاتسا، جولدا جەل شىعىپ، جاۋىن جاۋادى. ءارقايسىسى ءبىر-بىر تامنىڭ استىنا كىرىپ جاتادى. بالانىڭ قولىندا ءبىر كىشكەنە كەزدىگى بار ەكەن. سول كەزدىكپەن جەردى شۇقىلاپ وتىرسا، جەردەن ءبىر سۇپ-سۇلۋ تاس شىعادى. ول تاستى اپارىپ، جولداستارىنا كورسەتەدى. جولداستارى «بۇل اسىل تاس ەكەن، وسى جەردە ءبىر نارسە بار شىعار» دەپ قارادى. قازسا، الگى جەردەن ءبىر ۇلكەن ديىرمەن تاسى شىعادى. ول تاستى كوتەرىپ، استىن قاراسا، ساپ-سارى ءبىر نارسە ەكەن. بالالاردىڭ بىرەۋى ايتادى: «بۇل جەردى تاپقان سەن، ەگەر بۇل ىسكە جارارلىق نارسە بولا قالسا، كوبىن سەن الاسىڭ، سەن جەپ كور»، – دەيدى. بالا قولىن سالىپ، ءبىر جالاپ قاراسا، ءتاتتى نارسە ەكەن. بالا جەپ-جەپ تويىپ الىپ، «بال ەكەن» دەيدى. ەندى بۇلار وتىندى تاستاپ، ەكى شەلەك الىپ، بازارعا بال اپارىپ ساتىپ جۇرەدى. ءبىر كۇنى بال ازايادى. ونىڭ ىشىنە ءتۇسىپ الۋ كەرەك. ەندى بىرەۋى ايتادى: «مۇنى تاپقان دا سەن، ءبىلىپ كورگەن دە سەن. ەندى مۇنىڭ كوبىن سەن الاسىڭ. سەن ىشىنە ءتۇس»، – دەيدى.

         بالا امالىنىڭ جوقتىعىنان ىشىنە تۇسەدى. بالدى ساتىپ تاۋسىلعاننان كەيىن، بالا بەلىنە ارقان بايلاپ «تارت» دەيدى. جولداستارى تارتىپ ورتاسىنا كەلگەندە، ارقاندى كەسىپ جىبەرەدى. بالا قايتادان قۇدىقتىڭ ىشىنە ءتۇسىپ كەتەدى. قۇدىقتا بۇعان جەيتىن تاماق جوق. الگى كەزدىكپەن قۇدىقتىڭ اينالاسىندا قالعان بالدى جەپ جاتا بەرەدى. ءبىر كۇنى قۇدىقتىڭ ءبىر شەتىنەن ەكى كوزىنەن وت جانىپ تۇرعان، ءبىر مىسىق سياقتى نارسە ءتۇسىپ كەلە جاتادى. بالا ونى ۇرىپ قۇلاتىپ، باسىن كەسىپ الادى. سول مىسىق كەلگەن جەردى كەزدىكپەن قازا بەرەدى. ءبىر ۋاقىتتا قاراسا، ءبىر جاپ-جارىق دۇنيەگە شىعىپ قالادى. سونىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ ءبىر ۇيگە كەلەدى. ول ۇيگە كىرسە، ىشىندە التىن توسەك، كوپ جەمىس تۇر. بالا توسەككە جاتا كەتەدى. التىننىڭ بۋىمەن بالا ۇيىقتاپ قالادى. ءبىر ۋاقىتتا سىرتتان دۇبىرلەگەن داۋىس شىعادى. بالا كوزىن اشىپ قاراسا، كوپ ايداھار ەكەن. بىرەۋى – «مەن جەيمىن»، تاعى بىرەۋى – «مەن جەيمىن» — دەپ جاتىر ەكەن. بالا ۇيىقتاعان بولىپ جاتادى. ءبىر ۋاقىتتا ەسىكتەن ىسقىرعان داۋىس شىعادى. بارلىق ايداھار ەسىككە قاراپ ءتاجىم قىلادى. بىرەۋى قالماستان سىرتقا شىعىپ كەتەدى. بالا: «ەندى مەنى وسى جەيدى ەكەن»، – دەپ، قورقىپ جۇرەگى شىعىپ كەتەدى. ول ءبىر كىشكەنە سارى باس جىلان ەكەن. سول جەردەگى ايداھارلاردىڭ پاتشاسى ەكەن. ونىڭ اتى شاھيماردان ەكەن. بالانىڭ قاسىنا جەتىپ كەلەدى. بالا: «ەندى مەنى جەيدى عوي»، – دەپ قورقىپ كەتەدى. شاھيماردان ايتادى: «ە، بالا، سەن مەنەن قورىقپا، ايت، قايدان كەلدىڭ؟» – دەيدى. بالا: «جارايدى»، – دەيدى. سول جەردە ەكەۋى ايىرىلماس دوس بولادى. ەندى جىلان ايداھارلارعا شاي قايناتتىرىپ، جەمىستەرمەن شاي ءىشىپ وتىرىپ سۇرايدى: «مۇندا ەشقانداي جان كەلە الماۋشى ەدى. سەن قالايشا كەلدىڭ؟» – دەيدى. بالا كورگەن-بىلگەنىن ءبارىن ايتادى. تاعى دا قولىنداعى مىسىقتىڭ باسىن كورسەتەدى. جىلان: «ۋۋ، سەن مەنىڭ بار قازىنامدى قۇرتقان ەكەنسىڭ»، – دەيدى. بالا ونان سايىن قورقىپ كەتەدى. جىلان: «وي، بالا، سەن ونان قورىقپا! بۇل دۇنيەدە ونداي-ونداي نەشە ءجۇز قازىنام بار». سونىمەن الگى ەكەۋى جۇرەدى. ارادا اي ءوتىپ، جىل ءوتىپ، بالا ءۇيىن ساعىنادى. بالا جىلانعا: «ەندى مەن كەتەم، شەشەمدى ساعىندىم»، – دەيدى. جىلان: «ەگەر سەن كەتسەڭ، مەن ءبارىبىر ولەمىن، سەن بارعان سوڭ، بىرەۋگە ايتاسىڭ، كەتپە»، – دەيدى. بالا: «جوق، مەن كەتپەسەم، بۇل جەردە تۇرا المايمىن. شەشەمدى جامان ساعىندىم»، – دەيدى. بالا بولماعان سوڭ، جىلان، امالى جوق، بالاعا ايتادى: «سەن شىققاننان كەيىن بىرەۋ سۇراسا، ءولىپ بارا جاتساڭ دا ايتپا! جانە دە مونشاعا بارما»، – دەيدى. بالا «جارايدى» دەپ كەتەدى. جىلان بالاعا ءبىر قاپ بەرەدى. «وسى قاپتى كوتەرگەنىڭشە التىن ال»، – دەيدى. بالا قاپقا تولتىرىپ التىن الادى. سونىمەن ەكەۋى قۇشاقتاسىپ قوشتاسىپ، بالانى ءبىر جەردەن شىعارىپ سالادى. بالا كەلە جاتسا، الگى جولداستارى بەس-التى اتتى ارباعا جەگىپ، تاماشا قىلىپ ءجۇر ەكەن. ولاردان اتاربانى تارتىپ الىپ، التىندى ارباعا سالىپ، ۇيىنە الىپ كەلەدى. شەشەسى اشتان ولەيىن دەپ جاتىر ەكەن. سونىمەن بالا باي بولىپ، ۇيدەن دالاعا شىقپاي جاتا بەرەدى. ءبىر كۇنى ۇيىندە شاي تاۋسىلادى. بالا بازارعا شايعا شىقسا، بالانى ۋازىرلەر ۇستاپ الادى، «ءجۇر مونشاعا» دەپ. ولاردىڭ مونشاعا ءجۇر دەگەن سەبەبى مىناۋ ەكەن. سول قالانىڭ پاتشاسى اۋىرىپ قالعان ەكەن. بالشىلارىن جيناپ الىپ، كىتاپ اشقىزىپ قاراسا، ساعان شاھيماردان دەگەن ايداھاردىڭ پاتشاسى بار. سونى ۇستاپ الىپ كەلىپ، سورپاسىن ىشسەڭىز جازىلاسىز، ايتپەسە ولەسىز دەگەن ەكەن. «ونى كىم تابادى» دەگەندە، ءبىر شال ايتىپتى: «وسى ەلىڭىزدەگى جۇرتتىڭ ءبىرىن قويماي، مونشاعا ءتۇسىرىڭىز، سونان سوڭ تابىلادى»، – دەگەن ەكەن. سونىڭ ءۇشىن مونشاعا ءتۇسىرىپ ءجۇر ەكەن. بالا: «قوي، مەنىڭ اۋرۋىم بار، مونشاعا تۇسسەم، ۇستاپ قالادى. مەن مونشاعا تۇسپەيمىن»، – دەيدى. ۋازىرلەر سۇيرەتىپ اپارىپ مونشاعا تۇسىرەدى. بالانىڭ ەتى كوك الا بوپ كوگەرىپ كەتەدى. ۋازىرلەر مولداعا بارىپ ايتادى: «وسىنداي ءبىر بالانىڭ ءۇستى-باسى كوگەرىپ كەتتى». مولدا: «سول بالانى وسىندا الىپ كەلىڭدەر!» – دەپ بۇيىرادى. ۋازىرلەر بالانى الىپ كەلەدى. مولدا بالاعا: «بالام، سەن قايدان كوردىڭ، ايت»، – دەيدى. بالا: «اتا، مەن ەش نارسە كورگەنىم جوق». مولدا:«ايت دەگەن سوڭ، ۇندەمەي ايت، ءقازىر سەنى دارعا اسىپ ولتىرەمىن»، – دەيدى. بالا ايتپايدى. بالانىڭ موينىنا قىل شىلبىردى سالىپ تارتادى. بالا: «ەي، ايتايىن»، – دەيدى. جىبەرەدى. بالا: «مەن سەندەرگە قاشان ايتامىن دەدىم»، – دەيدى. مولدا تاعى قىسادى. بالا تاعى سول ءسوزىن ايتىپ تۇرادى. ءسويتىپ، مولدانى بىر-ەكى رەت الداعاننان كەيىن، مولدا مۇنى شىنىمەن ولتىرمەك بولادى. بالا ەندى ولتىرەتىنىن ءبىلىپ، اپارىپ بال العان جەرىن كورسەتەدى. مولدا قۇدىقتىڭ باسىندا وتىرىپ، وقىپ-وقىپ ءبىر دەم سالعاندا، جىلان جىلت ەتىپ شىعا كەلەدى. بالا جىلانمەن امانداسادى. جىلان ايتادى: «مىنە، مەن ساعان كەتپە دەمەپ پە ەدىم»، – دەيدى. سول جەردە بالا مەن جىلان جىلايدى. سونان سوڭ مولدا جىلاندى الامىن دەسە، جىلان: «ەگەر سەن الساڭ، ءازىر شاعامىن، مىنا بالا السىن»، – دەيدى. بالا: «المايمىن»، – دەپ جىلايدى. ۋازىرلەر: «ولتىرەمىن، ال»، – دەگەن سوڭ، قورىققانىنان الادى دا قوينىنا سالىپ الىپ جۇرە بەرەدى. پاتشانىڭ ۇيىنە اپارىپ بەرەدى. مولدا جىلاندى سويايىن دەسە، جىلان: «ەگەر سەن مەنى سويساڭ، ءازىر شاعامىن، مىنا بالا سويسىن»، – دەيدى. بالا: «سويمايمىن»، – دەيدى. ۋازىرلەر: «سوي، جاۋىز، ءازىر باسىڭدى الامىن»، – دەيدى. بالا قورىققانىنان سويادى. ابدەن سويىپ بولعان سوڭ، مولدا اپارىپ قازانعا سالىپ، وت جاعايىن دەپ جاتسا، جىلان: «ەگەر سەن وت جاقساڭ، ءازىر شاعامىن، بالا وت جاقسىن، سەن كەت»، – دەيدى. مولدا بالانى شاقىرىپ الىپ: «بالام، ەندى سەن مىناعان وت جاعىپ جىبەرىپ، باسقى سورپاسىن ءوزىڭ ءىش، ورتاڭعى سورپاسىن پاتشاعا بەر، ەڭ اياققى سورپانى ماعان بەر، ەتىن پاتشا مەن ەكەۋىمىزگە ءبولىپ بەر»، – دەيدى. بالا: «جارايدى»، – دەپ، وت جاعا بەرەدى. جىلان قايناپ جاتىپ ايتادى: «بالا، ەندى مەن ساعان جوقپىن، سەن مەن پىسكەننەن كەيىن، باسقى سورپانى مولداعا بەر، ورتاڭعى سورپانى پاتشاعا بەر، ەڭ اياققى سورپانى ءوزىڭ ءىش. ەتىمدى پاتشا مەن ءوزىڭ ءبولىپ جە»، – دەيدى. بالا باسقى سورپانى مولداعا بەرەدى. مولدا سول بويىمەن باسىن تاسقا ۇرىپ، جىندى بولىپ كەتەدى. ورتانشى سورپانى پاتشاعا بەرەدى. پاتشا جازىلىپ كەتەدى. ەڭ اياققى سورپاسىن ءوزى ىشەدى. ەتىن پاتشامەن ءبولىپ جەيدى. سونىمەن بالا دۇنيەدە بار جان-جانۋاردىڭ ءتىلىن ءبىلىپ، سونداي اسقان مولدا بولىپ، مۇرات-ماقساتىنا جەتكەن ەكەن.

---