شاقشاق جانىبەك باتىر
شاقشاق باتىر جورىققا ون التى، ون جەتى جاس شاماسىندا قاتىسا باستاپتى. بۇل تۇستا قازاق قولى ەدىلدىڭ بەرگى بەتىنە جەتىپ ىركىلسە كەرەك. ءارجاقتا بۇلاردىڭ كەلۋىنەن بەيحابار جاۋ اسكەرى جاتادى. اساۋ وزەنگە العاش ات قوياتىن جۇرەكتى جان شىعا قويماي، بەرگى بەتتەگىلەر از-كەم ايالداپ قالادى. سول ساتتە الا تاي مىنگەن بالا جىگىت وتكەلگە ءبىرىنشى بولىپ قويىپ كەتەدى. ونىسىمەن قويماي بۇرىن-سوڭدى ەستىلمەگەن ۇراندى اۋىزعا الادى: «امانجول، امانجول!»
جاس جىگىتتىڭ سوڭىنان ءبارى ات قويادى. سول جولى بۇلار جاۋ جاعاسىنىڭ تاس-تالقانىن شىعارىپ، پايداعا شاش ەتەكتەن كەنەلەدى. جەڭىس قىزىعى باسىلا باستاعان تۇستا عانا ماناعى جاس باتىر ەسكە تۇسەدى. بەيمالىم ۇراننىڭ يەسى كىم ەكەنىن بىلگىسى كەلەدى جۇرتتىڭ.
سويتسە، بۇل جىگىت كىشى ارعىننان تارايتىن ەرمەن اۋلەتىنىڭ ءۇشىنشى ۇرپاعى — شاقشاق ەكەن. ال، ول ۇران ەتكەن امانجول — بالانىڭ ءوز اكەسى بولىپ شىقتى. سول كۇننەن باستاپ توقال شەشەدەن تارايتىن ارعىن رۋلارى ءۇشىن امانجول ۇرانعا اينالدى. بۇرىن ولار باسقا ارعىندار سەكىلدى اقجول اتا ەسىمىن دابىل ەتىپ كەلگەن ەدى.
العاشقى قادامىنان-اق كوزسىز ەرلىك تانىتىپ، جاۋدىڭ باس باتىرىن نايزاعا ىلىكتىرگەن شاقشاق ەسىم حاننىڭ ەرەكشە قۇرمەتىنە بولەنەدى. بىرتە-بىرتە ول سول ءداۋىردىڭ باس باتىرىنا اينالادى.
شاقشاق باتىر ءوزىنىڭ ايتۋلى زامانداستارىنىڭ ءبىرىنىڭ قىزىنا قۇدا ءتۇسىپ، قىزعا ءوزىنىڭ التى ۇلىنىڭ ىشىنەن قالاعانىن تاڭداۋعا ەرىك بەرەدى. التاۋى دا اق بەرەن جىگىت، باسقا بەسەۋىنىڭ جاۋىنگەرلىك داڭقى اتىراپقا جايىلىپ جاتسا دا، قىز كوشەيدى تاڭدايدى. قىزدىڭ جەڭگەسى:
— سەن شاقشاقتىڭ باتىر ۇلدارىنىڭ ءبىرىنىڭ ەتەگىنەن ۇستاماي، مال سوڭىندا جۇرەتىن ناۋەتەك كوشەيگە نەگە قىزىقتىڭ؟ — دەپ كىنالاعاندا، قىز:
— سەندەر ەشتەڭە اڭعارمايدى ەكەنسىڭدەر عوي. كوشەي قوي باعىپ جۇرگەندە، ونىڭ ۇستىنەن ۇنەمى اقباۋىر بۇلت ەرە كوشىپ جۇرەدى. اسپان مەن جەردى جالعاستىرعان وڭگە جاندى كورگەن ەمەسپىن، — دەيدى.
كوشەي دە بايبىشەسىن ەرەكشە قۇرمەت تۇتىپتى. ەكەۋىنىڭ بىر-بىرىنە سىيلاستىعى تۇستاستارى اراسىندا اڭىز بولىپ تاراسا كەرەك. باقىتتى دا، باياندى جۇبايلىق ءومىردىڭ از-كەم ۇزىك تۇستارى دا بار ەكەن. بىردە باتىرلار جورىقتا جۇرگەندە، اۋىلدى قالماقتار شاۋىپ، ءبىراز قىز كەلىنشەكتى اكەتەدى. بۇرىن سوڭدى مۇنداي سۇلۋ كەزىكتىرمەگەن قالماق حانى كوشەي باتىردىڭ جار توسەگىن قىزىقتاعانىنا اي تولماعان قالىڭدىعىنا ەرىكسىز نەكە قيدىرتادى.
بۋىنى بەكي باستاعان، ون جەتى جاسار جانىبەك الدىمەن اتا-اناسىنىڭ جۇمساۋىمەن تۋعان ناعاشىسى ۇلى ءجۇز بەكتاس قارياعا كەلەدى. ول كىسى ون ەكى ايعىر ءۇيىر جىلقىدان تاڭداپ ءجۇرىپ، باسىرە ات مىنگىزەدى. بەستى شىققانشا جۇگەن، قۇرىق تيمەگەن اساۋ كۇرەڭدى ءمىنىپ، ەندى جانىبەك قاراكەرەي سوقىر ابىزعا كەلەدى. بۇل كىسى سول كەزدەگى ورتا ءجۇزدىڭ باتاگويى بولسا كەرەك. ءمان-جايدى بىلگەننەن كەيىن ءجۇز جيىرما التى جاسار قاريا:
— ەل باستاپ، جۇرت الايىن دەگەن ۇل ەكەنسىڭ! ءسوز باستاپ، بي بولايىن دەگەن ۇل ەكەنسىڭ! الدىڭا كەلسە، ادىلدىگىڭدى اياما — اياماعىڭ كەتپەس الدىڭنان، قول باستاپ جول الايىن دەگەن ۇل ەكەنسىڭ. جولداستىڭ مىڭىڭ الما، ءبىرىن ال — مىڭ كىسىگە ءبىر كىسى ولجا سالاتۇعىن، ولجاڭدى اياماساڭ — جولداسىڭ كەتپەس جانىڭنان. جاس كۇنىڭدە قالىڭ بەر دە، قاتىن ال، جىگىتتىڭ حان بولاتىن، قىزدىڭ حانىم بولاتىن ۋاقىتى سول، — دەپ باتاسىن بەرىپتى.
«شىن تۇلپار شابىسىنان، سۇڭقار سامعاۋىنان» بەلگىلى بولاتىنى سياقتى، الىسقا قۇلاش سەرمەيتىن ۇل العاشقى قادامىنان-اق سەزىلىپ تۇرادى عوي. ۇلى جۇزدەگى ناعاشىسىنان جيەنقۇرىق الىپ، ورتا ءجۇزدىڭ باتاگويىنەن اقىل تىڭداعان بالاڭ جىگىت جانىبەك قازاق وشاعىنىڭ ءۇش بۇتىن تۇگەندەۋ ماقساتىندا كىشى جۇزدەگى كەرەيت رۋىنىڭ دۋالى اۋىز اقساقالى توقسان جاسار تايعان قارياعا سالەم بەرمەككە كەلەدى. بۇل كىسى قىرسىقتاۋ مىنەزدى ادام ەكەن. وعان وكپەلەپ كەرى بۇرىلىپ بارا جاتقان جانىبەكتى توقتاتىپ، تايعان قارت مىناداي تىلەك ايتقان دەسەدى:
— اتىڭنىن باسىن بۇرما، سولاي تۇر! مىنەزىمنىڭ قياستىعىنان ءبىر اۋىز سوزبەن كوڭىلىڭدى قايتاردىم. «وگىزدى ورگە سالما — قاناتىڭ تالار، جامانعا ءجۇزىڭ سالما — ساعىڭ سىنار» دەگەن وسى. قىرسىق شالدىڭ باسقاسىنان باس تارتساڭ دا، وسى اقىلىن ەسىڭە تۇت! — دەپتى.
بۇل ساپارىنان جانىبەك اۋىلىنا تۇلەپ ورالادى. جۇرگەن ساپارى جايلى ايتقان جۇيەلى اڭگىمەسىن، دانا قارتتاردىڭ باعا جەتكىسىز لەبىزدەرىن ەستىگەن اكەسى قوشقار باتىردىڭ دا كوڭىلى وسەدى. ول ۇلىن ەرتىپ، سول جىلى كوكتەمدە قاراقۇمعا ساۋىن ايتىپ، شاقىرىلعان ءۇش ءجۇزدىڭ رۋ باسىلارى جينالعان توبە جيىنعا كەلەدى. باس قوسۋعا قازاقتىڭ بار يگى جاقسىلارى كەلگەن. ءدۇيىم قازاقتى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىنا ۇستاعان ءاز تاۋكە، اتتارى اڭىزعا اينالعان بيلەر تولە، قازىبەك، ايتەكە، جاۋعا جاسىنداي تيگەن باتىرلار قاراكەرەي قابانباي مەن قانجىعالى بوگەنباي — ءبارى وسىندا. اسىرەسە، وسى جيىن بارىسىندا باسقا باتىرلاردان ءسال ەگدەلەۋ بوگەنباي جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ العانداي. ول وزگەنى سوزىمەن دە، ىسىمەن دە ەرتە الاتىن باتىر ەكەن. حالىق كەگىن كەستەلى تىلمەن جەتكىزىپ، جوڭعارعا شەشۋشى سوققى بەرەتىن كەزەڭ تۋعانىن ۇعىندىرا ءبىلدى. جينالعانداردى ۇيىتقانى سونشالىق — باسقا جۇرتقا سويلەيتىن ءسوز دە قالماعانداي، كوپشىلىگى باس يزەۋمەن وتىردى. سول جيىندا جوڭعارلارعا قارسى كەڭ كولەمدى جورىقتى تەز ارادا باستاۋ ۇيعارىلدى. بىرىككەن جاساققا قولباسشى بولۋ قانجىعالى بوگەنبايعا تاپسىرىلدى...
سول جاقتاعى ۇلكەن ءبىر قولدى قابانباي باتىر باسقاردى. ون جەتى جاسار جانىبەك وسى قولعا قوسىلدى. ون سەگىزىنشى عاسىرداعى قازاق باتىرلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ايتۋلىلارى سانالاتىن ۇشەۋىنىڭ بىرگە اتتانعان تۇڭعىش جورىعى وسىلاي باستالدى. الدا ەرلىك جولدارى كۇتىپ تۇرعان ەدى. مۇنان كەيىن اقىندار مەن جىراۋلار بۇل ۇشەۋىنىڭ جۇپتارىن جازباي جىرلايتىن بولدى.
روسسيادان قاشقان تورعاۋىتتاردى قۋعان قازاقتار دەم الۋعا توقتايدى. وزدەرىنىڭ جول باقىرلارىنا كەپتىرىلگەن جىلقى ەتىن اسادى، جانتورسىقتارىنان سۋ قۇيىپ، قۇرت ەزەدى، قىسقاسى ەر تەڭگى اس-سۋلارىن ازىرلەپ، تاماقتانىپ جاتادى. ءبىر شاتىردا ابىلاي، ەكىنشىسىندە تاكاپپارلىعىمەن ءمالىم شاقشاق جانىبەك باتىر وتىرادى. باتىر قاننەن قاپەرسىز شىلىم تارتا باستاعاندا، ءبىر قازاق جىگىتى قاسىنا كەلىپ: «جانىبەك باتىر، تەمەكى تۇتىگىڭىزدى بەرى بەرىڭىز» دەپ ات ۇستىنەن قول سوزادى.
جانىبەك بۇعان نازار اۋدارماعانسىپ، ءارى جاقتىرماعانىن سەزدىرىپ تۇتىكتەگى تەمەكىنى وكشەسىنە قاعىپ، اسىقپاي قالتاسىنا سالىپ قويادى. حان مەن باتىر كەشىكپەي اتقا قونادى، ءار رۋ ءوز تۋلارىنىڭ استىنا ساپقا تۇرادى.
دۇشپاننىڭ كۇشىن انىقتاۋ ءۇشىن: «بارلاۋعا كىم بارادى؟» — دەگەندە، ماناعى تۇتىك سۇرايتىن جاس جىگىت ءبىرىنشى بولىپ شىعادى. بارلاۋدان كەلگەن سوڭ جانىبەك:
— جاۋ كوپ پە ەكەن؟ — دەپ سۇراعاندا ماناعى جىگىت:
— قورقاققا كوپ، باتىرعا از، — دەپ جاۋاپ بەرەدى.
سوعىس باستالادى، قالماق قولى ون مىڭداي ادام ەكەن. قازاقتار ويسىراي شىعىنعا ۇشىرايدى، اقىرىندا قاشا جونەلەدى. جاۋدىڭ الدىندا استىندا تۇندەي قارا اتى بار ۇزىن بويلى قالماق قازاق قاتارىنا كىرىپ، بىرنەشە كىسىنى اتتان تۇسىرەدى. وسى توپتىڭ ورتاسىندا كەلە جاتقان جانىبەك: «اپىر-اي، مىنا سۇمىرايدى قۇرتاتىن ءبىر قازاق تۋماعان ەكەن-اۋ!» — دەيدى داۋىستاپ. سوندا ماناعى جىگىت توپتان سۋىرىلىپ شىعىپ، ارتقا جالت بۇرىلىپ، ساداعىن تولعاپ قالادى. قالماق تەڭسەلىپ بارىپ، اتتان قۇلاپ تۇسەدى.
تۋ كوتەرگەن قالماقتىڭ قۇلاۋى دۇشپاننىڭ ۇرەيىن ۇشىرادى. قازاقتار وسىنى پايدالانىپ، قايىرىلا سوعادى. ءسويتىپ، جەڭىستى جاۋدان تارتىپ الادى. سوندا عانا ءتۇتىنىن قايىرا تۇتاتقان جانىبەك تارحان جاس باتىردى وزىنە شاقىرىپ:
— باتىر، مىنە، شىلىم تارتاتىن ۋاقىت ەندى بولدى، — دەپ تۇتىگىن ۇسىنادى. تاراقتى بايعوزى باتىرلىق جولىن وسىلاي باستايدى جانە سول ۋاقىتتان ونىڭ اتى جۇرتقا ءمالىم بولادى.
You Might Also Like
-
قارقارالىدا بولعان ءبىر جيىندا كەرەي ەر جانىبەك شەشەندەردى سوزدەن جەڭە بەرىپتى. ءبىر اقساقال:
-
ابىلاي جوڭعار شاپقىنشىلارىمەن سوعىسىپ جۇرگەندە، ون سەگىز جاسار جانىبەك قولدى ارتىنان قۋا كەلەدى. كەلسە، قازاقتار بىتىراپ، اتى بارلىققان ابىلايعا شاپقىنشىلار جاقىنداپ قالعان ەكەن. جانىبەك اتىنان ءتۇس...
