شايتان قۋىس
بۇل — ءبىر عانيبەت توي بولدى! وسىنداي قىزىقتىڭ اياعى استە بولۋى ءتيىس ەمەس-اق. بۇنى، ءومىر بويى جالعاسا بەرەتىن، سوڭى جوق توي دەرسىڭ... جاس قوسىلعاندارعا مىقتى دەنساۋلىق پەن كەمەل كەلەشەك تىلەگەن ۇسىنىستار — شىنىلاردىڭ سىڭعىرىنا ۇلاسىپ، اراق پەن شاراپ قىلق-قىلق جۇتىلىپ جاتتى. ادەتتە، «توبەلەس بولماعان تويدىڭ قىزىعى جوق» دەگەن ءداستۇر ەسكىرگەن ءتارىزدى. تاڭ ابدەن اپپاق بولىپ اتقانشا: قوناقتار ءان سالىپ، بي بيلەدى. سونان سوڭ، سول تاتۋلىقتارىن جوعالتپاي، «كەتەراياقتارىن» دا قىلىمسىماي ءىشىسىپ، قيماستىقپەن قوشتاستى.
حاميت پەن گۇلنار اەروپورتقا تارتتى. بيلەتتەرى الدىن-الا الىنعان بولاتىن-دى. ەشقانداي كەدەرگىسىز، ءتيىستى مەرزىمىندە اتتانىپ كەتتى. اسپان جولىنا ەكى ساعات ۋاقىت جۇمساپ، ءتۇس اۋا، امان-ەسەن ەلىنە دە جەتتى. ۇيلەرىنە كەلگەن بەتتە جاتىن بولمەگە بەت الدى. ءبىر ابيىرى، بالالارى جازعى دەمالىستا، اۋىلداعى اتا-اجەسىنە كەتكەن-دى. الاڭدايتىن ەشكىم جوق. جانە ەرتەڭ جۇمىس كۇنى. وسى جاتقاننان تىپىر ەتپەسە، كەلەسى تاڭ اتقاندا دەندەرى ايىعىپ، اتشا شاۋىپ كەتپەي مە... باستىڭ گۋىلىنەن، اياقتىڭ دۋىلى وزىپ تۇر.
حاميت ايەلىن ايمالاعىسى كەلىپ، ماحاببات ىمىراسىن تانىتىپ ەدى، اناۋ جاقتىرماي، بىردەمە دەپ مىڭگىرلەپ، تەرىس اۋناپ ءتۇستى. كورپەنى كوتەرگەن توبەشىككە ىنتىعا قاراپ، وكپەلەي سالسام با ەكەن، الدە تاعى ءبىر ب ا ق سىناسام قالاي دەپ جاتىپ، حاميتتىڭ ءوزى دە قور ەتە تۇسكەنىن اڭعارمادى. بىرەۋ بۇيىرىنەن نۇقىپ قالعانداي وقىس وياندى. اقشاڭ ەتىپ ايەلىنە قارادى. ول الاڭسىز، ۇيقى قۇشاعىندا ەكەن. «جانىم-اۋ، تۇنىمەن ەلىكتىڭ لاعى سەكىلدى سەكىردىڭ عوي. ءالى، قىزعا بەرگىسىزسىڭ!» دەگەن ويمەن ەلجىرەپ، ايەلىنىڭ بەتىنەن ءشوپ ەتكىزدى.
بولمە ءىشى ەلەڭ-الاڭ. ءشول قىسىپ تۇر ەكەن. ءىش كيىمىمەن اس بولمەگە باردى. تاڭدايىن جىبىتپەك بولدى. كوز قيىعى قابىرعا ساعاتقا تۇسىكەندە جۇرەگى توقتاپ قالا جازدادى. ساعاتتىڭ كىشكەنتاي سيراعى سەگىزدى كورسەتىپ، ۇلكەنى توعىزعا قاراي قيسايىپتى. جالما-جان جاتىن بولمەگە بارىپ، ايەلىن وياتا باستادى. اناۋ، جۇمىسقا جايىراق باراتىن ايتىپ، كورپەنى باسىنا تارس بۇركەدى.
حاميت ءومىر بويى قالىپتاسقان عادەتىنشە جۋىنىپ-شايىنىپ، كيىنىپ سىرتقا شىقتى. ايالداما دا الىس ەمەس ەدى. بۇل جەتكەندە اۆتوبۋس تا كەلە قالدى. سالونداعى ادام قاراسى ماردىمسىز ەكەن. نەگە بۇلاي دەگەندەي ءبىر الاڭ قىلاڭ ەتتى دە ارتىنشا كوڭىلى ورنىنا ءتۇستى. وعان سەبەپ، بوس ورىننىڭ كوپتىگى مەن كۇندەگى زىعىرلى ءيىن تىرەستىڭ جوقتىعى الدانىش بولعان سىڭايلى. ءوزىنىڭ قالاعان ورنىنا بارىپ جايعاستى. شىركىن، ءاردايىم وسىلاي جولى بولا بەرسە عوي.
قالالىق مادەني-دەمالىس ساياباعىنىڭ تۇسىنا تاياعاندا — مۋزىكا ويناپ جاتقان سەكىلدەندى. جاقىنداي تۇسكەن سايىن، دۇڭكىلى ۇدەپ، راستىعىن دالەلدەدى. مىناداي تاڭسارىدەن مەرەكەلەتىپ جاتقان جاعدايعا — حاميت اۋزى اڭقايا تاڭىرقادى. بۇنىڭ مىيى جەتپەيتىن ءىس-شارانى قالا باسشىلىعى تەكتەن-تەك ۇيىمداستىرماس، ءبىر ويلاعاندارى بار شىعار دەپ، تاعى سابىرعا كەلدى. اۆتوبۋس ءىشى بىرتە-بىرتە بوساي باستادى. كىدىرگەن ايالدامالاردان وتىرعان جاڭا جولاۋشىلار نەكەن-ساياق.
ول وزىنە قاجەتتى تۇستان تۇسكەن كەزدە — حاميتتى ءتۇننىڭ قالىڭ قاراڭعىلىعى قارسى الدى. تىرشىلىكتى اڭعارتقان سەلەۋ-سەلەۋ كوشە شامدارىنىڭ سىعىرايعانى بولماسا، بۇل ماڭ — كۇندىزدىڭ وزىندە ابىر-سابىردان اۋلاق، تىنىش اۋدان ەدى. كۇللى دۇنيەنىڭ قۇلاعى ءبىتىپ قالعانداي تىم-تىرىس تىنىشتىق. حاميت سۇيەنەتىن ءبىر نارسە ىزدەگەندەي، قوس قاناتىن جايىپ، مۇلگىگەن ءتۇننىڭ قۇشاعىنا ەندى. كەشىپەي جۇمىسقا جەتىپ، «پلانەركادان» قالماۋ ەدى ەڭ باستى ماقساتى. مىنا تۇمشالاعان قارا تۇنەك سەيىلىپ، اق تاڭعا جول بەرگەننىڭ ورنىنا تۇتاسىپ بارادى. ارى قاراي ۇڭگي تۇسكەن سايىن، الاڭى ۇلعايىپ، ۇرەي ۇيىرسەكتەدى. ەلى كوشىپ كەتكەندەي، ءبىر ءتىرى جان كەزدەسەر ەمەس. كەنەت، الدەنە الدىنان قاراڭ ەتە تۇسكەندەي بولدى.
— ءاي، تۋىسقان، توقتاي تۇرشى!..
— ساعان قاڭعىعان يت تۋىسقان! مەندە قاي اكەڭنىڭ باسى بار؟ — دەپ الگى قارا تەز-تەز تارپىلداتىپ، ۇزاي جونەلدى.
ءحاميتتىڭ كەڭسەلەرى وسى تۇستان الىس ەمەس-تىن. بىلايعى جۇرت بۇل جەردى «شايتان قۋىس» دەپ اتايتىن. كۇندىز، قالىڭ توعايدىڭ ساياسىنداعى: قۇستارى ءان سالعان، ءتورت قۇبىلاسىنان قوڭىر سالقىن ەسكەن عاجايىپ مەكەن. ال ءتۇن بالاسى بۇل جاققا ەشكىم اتتاپ باسپايدى. وزىمەن ءوزى جەكە تۇرعان كەڭسەنى دە ەشكىم كۇزەتپەيدى. ۇرلايتىن دانەڭەسى جوقتىعىنان ەمەس، ۇرىلارعا دا جان كەرەك بولعاندىقتان. بۇل اۋدان — نەبىر تاڭعاجايىپ، سۇمدىق وقيعالاردىڭ كۋاسى. اداسىپ، كەزدەيسوق كىرىپ كەتكەن ادام مەن مال ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتەدى-مىس. ارينە، ونى ءوز كوزىمەن كورگەن ەشكىم جوق. ال، اڭگىمەگە سەنىمسىزدىك تانىتىپ، راس-وتىرىگىن شىعاراتىن ەرجۇرەك تە وسى كۇنگە دەيىن تابىلا قويماپتى.
حاميتتىڭ ونسىز دا گۋىلدەگەن باسىن — مىنا جاعداي: مۇلدەم ارانىڭ ۇياسىنداي شۋلاتتى. اسا ءبىر كەلەڭسىز ساتكە تاپ بولعانىن بۇيىرىمەن سەزەدى. سويتە تۇرا، تولىق تاراماعان ماستىعى: «شۇرق ەتپە باۋىرىم، سالدەن سوڭ تاڭ دا اتادى. جۇمىسىڭا ءدال ۋاقىتىندا كەلدىڭ!» دەپ دەم بەرگەندەي...
الدە، وسىنىڭ ءبارى «شايتان قۋىستىڭ» الدىن الا جوبالاعان ارانداتۋشىلىعى ما ەكەن؟ ايتەۋىر، حاميتتى جىلى توسەكتەن تۇرعىزىپ، ءبىر ءازازىل وسى اراعا جەتەكتەپ اكەلگەنى اقيقات. مۇمكىن، ءتۇسى شىعار؟.. ەندى ءبىر ساتتە حاميت، دۇنيەنىڭ دوڭعالاعى كەرى اينالىپ بارا جاتقانىن باعامدادى. تاڭ بوزىنداعى داڭعىرلاعان مۋزىكا، جايشىلىقتا بىر-بىرىنە مىنگەسكەن جولاۋشىلاردىڭ سيرەكتىگى، ءسات سايىن تۇنەرىپ بارا جاتقان مىلقاۋ ءتۇن...
ول كەڭسەنىڭ سىرتقى ەسىگىن جۇلقا تارتتى. تەمىرمەن قاپتالعان اۋىر ەسىك بىلق ەتپەدى. كىرە بەرىستەگى قالپاق استىنان شاشىراعان ونسىز دا ءماز ەمەس جارىقتى، جىندى كوبەلەكتەر مۇلدەم تۇتىپ تاستاپتى. مىنا سۇرىقسىز سۋرەتتى كورگەندە — شىن-شايتاننىڭ مەكەنىنە تاپ بولعانىنا زارەدەي كۇمانى قالمادى. اعاشتان ورىلگەن قوس قاباتتى كەڭسە — جەردىڭ توسىنەن قاقىراي جىرتىلىپ، شەتسىز-شەكسىز عالامعا شىرقاپ كەتكەن قارا قويدىڭ تەرىسىندەي عانا ارالعا ۇقسادى. ولەۋسىرەگەن شامدالدىڭ جارىعى جەتكەن تۇس — سول ارالدىڭ ەرنەۋى ەدى. ودان ارى اتتاساڭ، ءتۇپسىز قۇزعا قۇلدىرايسىڭ...
حاميت تابالدىرىققا قۇيرىق باسىپ، ارقاسىن قابىرعاعا سۇيەدى. زىڭىلداپ باسى اينالدى. بارشا الەم ءوزىنىڭ باستاپقى پايدا بولعان نۇكتەسىنە قاراي، كەرى ىزعىپ بارا جاتقان سەكىلدەنەدى. ەندى ءبىرازدان سوڭ ول، ون سەگىز مىڭ عالامدى جاراتقان جاراتۋشىنىڭ قاق الدىنان شىعاتىنىن سەزدى. ءسويتىپ، ادامزات الدىنداعى اسا ماڭىزدى تاريحي مىندەت جۇكتەلگەن، ادام كەيپىنە ەنگەنىن ءتۇيسىندى. سولاي ماڭگىرىپ وتىرعاندا، كوزى ءىلىنىپ كەتتى.
... ول، قولىنا اسا تاياق ۇستاعان اق ساقالدى قاريانىڭ الدىندا تىزەرلەپ وتىر ەكەن دەيدى.
— ءا، كەلدىڭ بە؟ — دەپ ۇلكەن ادام تاياعىمەن ەدەندى ءبىر ءتۇيدى.
— كەلدىم، اقساقال، — دەپ حاميت كۇمىلجىدى. ىشتەي ويلانىپ قالدى. «قايدا كەلدىم؟ مىنا شال كىم؟». سوسىن ءبارى ەسىنە ساپ ەتە ءتۇستى. بۇل — جاراتۋشىنىڭ ءوزى ەكەن عوي؟ مانا، وسى كىسىمەن كەزدەسۋگە قۇستاي ۇشىپ كەلە جاتقان جوق پا ەدى؟ جارىقتىق ۇلكەن ادام ەكەن-اۋ؟ قولىنداعى اساسى — حاميتتىڭ اكەسىنىڭ قيسىق تاياعىنان اۋمايدى. جىنى كەلگەندە ءوستىپ جەردى ءبىر ءتۇيىپ قالۋشى ەدى، ول جارىقتىق تا...
— سەندەر كۇننەن-كۇنگە لاعىپ، جۇرگەن جەرلەرىڭدى لاستاپ بولدىڭدار! وسىنشا ەڭبەگىمدى زايا كەتىردىڭدەر! مەكەن ەتۋگە جەر جەتپەگەندەي ايعا باردىڭدار. ودان ارى دا تىمىسكىلەنىپ جۇرسىڭدەر. ىزدەگەندەرىڭ نە؟
— عىلىم عوي... دامىپ بارا جاتقان... ءسىزدى تانۋعا ۇمتىلعان ءتۇرىمىز.
— سەندەردىڭ تۇرلەرىڭ جامان! مەنى تانىپ، تاۋىپ الساڭدار، نە ىستەيتىندەرىڭدى بولجاۋعا ءداتىم بارمايدى!
— سوندا ءبىز قۇبىجىق بولدىق پا؟
— قۇبىجىقتان دا قورقىنىشتىسىڭدار! جەر بەتىنە جاراتقان كۇللى تىرشىلىككە قامقور بولسىن دەپ، وزىمە ۇقساتىپ، مىيلارىڭا سانا قۇيدىم. ماعان سەرىك بولعاننىڭ ورنىنا سايتانمەن اۋىز جالاسىپ، جۇماق پەن توزاقتى وسى دۇنيەدەن تۋدىردىڭدار. قىلعان قياناتتارىڭدى جازاتىن قاعاز دا قالمادى. تۇڭىلگەنىم سونشالىقتى، ەندى سەندەردى وزدەرىڭ سالعان ۇيشىكتەرىڭە قاماپ، وزدەرىڭمەن ەركى ءبىر اڭ-قۇستاردى ايىرىلعان مەكەنىنە قايتارۋدى ۇيعاردىم. كوشە مەن دالا ەندى سولاردىڭ ەنشىلىگىندە. سەندەر، تەمىر تورلى تەرەزەلەرىڭنەن سىرتقا قاراپ تەلمىرەسىڭدەر. انە قارا، قۇرالايىن ەرتىپ، كيىك كەتىپ بارادى. وعان قارسى قونجىقتارىن جەتەكتەپ ايۋ كەلە جاتىر...
الدەكىم حاميتتى تۇرتكىلەپ، باۋىرىنا كىرگىسى كەلگەندەي قىسىلىسا جاتتى. ول كورىپ جاتقان تۇسىنەن شاتاسىپ، ءوڭ مەن جوقتىڭ اراسىنداعى حالدە كۇبىرلەدى.
— جانىم، گۇلنارىم مەنىڭ! اياۋلىم مەنىڭ! قانداي جۇمساق ەدىڭ؟!.
وسى كەزدە باستارى اۋىرىپ، كىمگە تيىسەرىن بىلمەي كەلە جاتقان ەكەۋ حاميتتى كورىپ، كىلت توقتادى. ۇستىندە ءتاپ-تاۋىر كيىم. دەمەك، قالتاسى دا بوس بولماۋى ءتيىس. «ولمەگەنگە ءولى بالىق» دەگەن وسى شىعار؟ الاقاندارىن ىسقىلاعان قوس قاعىندى توناۋعا بەت الدى. ويانا قالسا، باستان ءبىر ۇرىپ، ەسىنەن تاندىرا سالۋعا ءبىر-بىر تاس ۇستادى. الدىنداعىسى بىلەگىن سىبانىپ، قولدى حاميتتىڭ قوينىنا زىپ تىقتى. سول-اق ەكەن:
— ويباي-اي!!! — دەپ باج ەتىپ، قولىن كەرى سۋىرىپ الدى.
— نە بولدى ەي؟!
— قولىمدى قالتاسى قاۋىپ الدى!
— قالتا قابۋشى ما ەدى؟
— قوينىنا تىققان قاقپانى بار ەكەن! مىنە، قان ساۋىلداپ بارادى!
— قۇرىسىن قاشايىق! بۇل تەگىن ەمەس — «شايتان قۋىستىڭ» ءبىر پالەكەتى شىعار؟
ەكى قاعىندى ۇدەتە تارپىلداتىپ، ۇزاپ كەتتى. حاميتتىڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ شىققان قارا قاندەن اناداي جەردەگى تەرەك تۇبىنە بارىپ، سيراعىن كوتەرىپ سارىدى دا ءدۇر-دۇر سىلكىنىپ، ورنىنا قايتا كەلىپ جايعاستى. حاميتتىڭ ۇيقىداعى قولى توڭىرەگىن سيپالاپ، ونى جوعالتىپ جاتىر ەكەن.
You Might Also Like
-
كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ مۇرتىن بالتا شاپپاي داۋىرلەپ تۇرعان شاعى. شىركىن، پەندە بالاسى ءسال-پال شىر بىتسە، كەشەگى قاجاعان قۇيقاسىن ۇمىتىپ كەتە مە؟ وسى اڭگىمەنىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ — ءبىر جالمەن دەگەن كە...
-
سۋىر انا — اشا ءوز تۋىستارىنان بۇرىن ويانىپ، ابايلاپ ىننەن سىرتقا شىقتى. جارىقتان ۇيالعان كوزدەرى جاساۋراپ بارىپ، سالدەن سوڭ قالپىنا كەلدى. قارايعان-قۇرايعان نارسەنىڭ بارلىعىن زەردەسىنە تىركەپ، ...
