شىندىق نەمەسە كەسىلگەن بۇرىم
— ۋا، اسسالاۋ-ماعالاي-كۇم، حان يەم! اڭىز بولعان ايماققا اقبوز اتىڭدى ۇرى الدى! — اتتىلى القىنىپ توقتاپ قالدى. ءوز ءۇنى ءوزىن يلاندىرا المادى، تىم وقىس ءارى جاساندى شىقتى. قارسى الدىنداعى قايىڭ سويىلدىڭ باسىنا كيگىزىلگەن كونە تىماق ءمىز باقپايدى. ول دا الگى سوزدەردىڭ شىندىعىنا سەنبەي تۇرعان سياقتى مەيىرىمسىز، سىناي، سوتتاي قارايدى.
جىگىت اتىن باۋىرلاپ-باۋىرلاپ جىبەرىپ، وكشە ىزىنە قايتا سالدى. كوز ۇشىنداعى قارا جىڭعىلعا شەيىن سىلت شابىسپەن باردى. جىڭعىلدى ءبىر اينالىپ، تىزگىن ىرىككەن: كۇن استىنداعى قاراقشى قىلتيىپ قانا كورىندى. سونشالىق جۇپىنى، ءالسىز. ءبىر ءسات سول بولىمسىز، بەيشارا تۇلعاعا مەنسىنبەي، كىسىمسي نازار تاستادى. سودان تايسالعان جۇرەك — جۇرەك ەمەس، ءبىر جۇلىم ەت شىعار، جۇلىپ ال دا، يتكە لاقتىر. قالقان ءوستىپ، ءوزىن ءوزى قايراپ، قاتايىپ اپ، قاراقشىعا قايىرا ات قويدى.
قالقاندى حان ەركىن ۇستايدى. جاسقاماي، قاقپاي سويلەسەدى. وتىنىش-تىلەگىن قينالماي ورىنداتادى. ەل اراسىنىڭ ۇساق-ىلاڭ داۋ-شارلارىن سوعان شەشتىرەدى — بيلىك كەستىرەدى. توپ الدىندا بەدەلى ۇستەم بيلەرىنىڭ بەتىن دە سوعان قايتارتقىزادى. قارا حالىقتان حان ورداسىنا قايمىقپاي كىرەتىن دە جالعىز سول — قالقان.
قالقان! سونشا كىم ول؟! ەشكىم دە ەمەس، الدياردىڭ كوپ جىلقىشىسىنىڭ ءبىرى.
— ءيا، جىلقىشى.
— بالكىم، بي تۇقىمىنان بولار؟
— وسىدان ون جىل بۇرىن شوقپىت تونىن وتقا جاققانبىز.
— حانعا قالاي ۇناپ ءجۇر؟
— جىلقى باقتى.
— اقىلدى ما؟
— باسى بىرەۋ.
— شەشەن بە؟
— ءتىلى اۋىزىندا.
— تاعى نە قاسيەتى بار؟
— وتىرىك ايتپايدى.
— ەندەشە، ايتقىزۋ كەرەك.
بۇل حاننىڭ قاقسال ءبيى ساباتاي مەن كەكسە جىلقىشى قارا-دويىردىڭ اراسىندا بولعان اڭگىمە ەدى. سودان بەرى قالقاننىڭ كىسىلىگى ءۇش مارتە ساۋداعا تۇسكەن. ۇشەۋىڭدە دە ار جەڭدى. ءسويتىپ، حان سۇيىكتىسىنىڭ سۇيەگىنە تاڭبا سالماق بوپ سابىلعان جۇرت ونىڭ بۋىنىن قاتايتتى، قارالايمىز دەپ ءجۇرىپ اقتاپ الىستى. بۇل جاعداي ءامىرشىنىڭ جۇزىنە قونعان شىبىن اياعىن جالاپ ۇشىرۋدى دارەجە ساناعان جاعىمپازداردى ودان سايىن وشىكتىرگەن-دى.
سالت اتتى قاراقشىعا ەكىنشى مارتە تاياندى. قايقى باس كۇمىس ۇزەڭگىنى كوكساۋىر ەتىگىنىڭ ناق سۇرىنەر تۇمسىعىمەن تىرەي:
— ۋا، الديار، ايىپتىمىن الدىڭدا. اقبوزىڭنىڭ القىمى اتاڭا نالەت ارالىنىڭ اۋىزىندا قىرقىلدى، — دەپ اڭقىلدادى. اۋا جەلسىز-تىن، تۇلكى تىماقتىڭ قوس قۇلاقتىعى قۇلىقسىز سالبىرايدى، تاماق باۋىنىڭ ءبىر سىڭارى عانا ەكى-ۇش مارتە جەلبىرەپ باسىلعانعا ۇسادى. قالقان تاڭدايىن تىق ەتكىزدى — بۇ دا ەمەس، — دەپ كۇبىرلەدى تۇنەرىپ، — جىلقى بالاسى قاسقىرعا تاماقتاتپايدى، قاتە، توقتى-تورىم با ەكەن ول، اسىرەسە، اقبوز ات، ءاي، جانۋار-اي! — جىگىت اتىن الگى قارا جىڭعىلعا قاراي قايتا ايدادى.
ون جىل بۇرىن كەربەز ون تورتتە-تىن. قالقان دەگەن ەسىمدى ىلكى ەستىگەندە ەسى كەتكەنشە كۇلدى. سونداي دا ات بولعانى-اۋ، شاماسى؟ قالقان. نەنىڭ قالقانى؟ قارۋدىڭ با، قۇلاقتىڭ با؟ الدياردىڭ الدىنداعى جالعىز قاراسىنى — ەركە-توتاي قىز توپاي، اقسۇيەك، التىباقان قىزىعىنان ەرتە بەزىپ، اقىل-پاراساتى، ءتىل وتكىرلىگىنىڭ ارقاسىندا، ءوستىپ، سوزبەن، ءسوزدىڭ استارىن اينالدىرىپ ويناۋعا كوشكەن شاعى ەدى. دەرەۋ حاننىڭ جاڭا جىلقىشىسىنا ات ويلاستىردى. قالقان، قالقان... قانداي سوزبەن الماستىرۋعا بولادى؟ جاس، ويناقى قيال كوپ قينالعان جوق، تىلگە العاش ۇيىرىلگەن سوزدەردى شۇبىرتا سالدى: قاقپا، جاپپا، ىقتاسىن، دالدا. ءبىراق... سودان ءتورت جىل وتكەندە بۇلا بويجەتكەن وسى ءتورت ءسوز، ءتورت ەسىمگە بالانعان ءبىر-اق ادام — بەتىندە تەڭبىل-تەڭبىل بەزەۋ ءىزى بار قارا جىگىتكە عاشىق بولدى. باسىندا ءوزى ويناپ تاققان ءتورت ەسىم، ءتورت ءسوز قىز جانىن بىلدىرمەي ازاپتايتىن ءتورت اياقتى قاسىرەتكە اينالدى. قاي اياعىمەن باسسا دا جانشىلاتىن كوكىرەك بىرەۋ، كوڭىل جالعىز. تاجىريبەسىز سۇلۋ سىلا-باسىمەن سىرشىل تاڭىرىگە عانا ايان سەزىمىن جاسىرارلىق سەنىم تاپپايدى، الپەشتەپ، كۇتىپ ۇستار كۇش كورمەيدى. ءتىپتى، ىشكى سارايىن، جۇرەگىن قاۋسىرىپ، سىرتقى بولمىستان تاسالاپ تۇرعان قاڭقا-قابىرعاسىنا دا سەنىمى ازايىپ الدى. كوز بىتكەن ءبىر سونىڭ كوكىرەگىن وقىپ، دەمىن اڭدىپ وتىرعانداي، سەكەمشىل، ۇركەك. اقجارقىن، سەنگىش، ازىلكەش قىز جەل وتىندەگى جالعىز قاراشا ۇيدەي ءوزى وزىنەن قىمتانىپ، باستىرىنىپ ءبىتتى، جەر جارىق بولسا، كىرىپ پانالاۋدى اڭساي-تىنداي ءمۇساپىر حالگە ەندى. ەندى قالاي؟ الدياردىڭ ايعا ۇساعان جالعىزى بي مەن بەك، بەكزادا زامانىندا ەسىكتەگى كۇڭنىڭ كۇنىن كەشسە... جارلى، جالقى باستى جىلقىشىعا كۇستى قول جالشى، نە ءارى جاۋگەرشىلىكتە، بارىمتادا كەتكەن قارالى جەسىرلەر عانا قايىرىلماۋشى ما ەدى؟! ايتكەنمەن ماحابباتتىڭ ءوز مىنەزى وزىندە، ول كورىنگەن وتقا ءۇيىرىلىپ تۇسەر كوبەلەك؛ استام بۇيرىق، اقكوز تاعدىر. تاعدىر كىمدى، نەنى تالعاعان!
ساپىرىلىسىپ جۇرگەن قازانشى قاتىندار ءبىرىن ءبىرى جۇمساپ جاتادى:
— جەل كوتەرىلىپ كەلەدى، قازاندىقتىڭ جەل جاعىنا شي-دالدا جاساشى. — كەربەزدىڭ ءجۇزى دۋ ەتە تۇسەدى. دالدا.
— جاس بۇزاۋدى جاپپاعا كىرگىز، توڭىپ قالار. — كەربەز قۇپ-قۋ، شۇبەرەكتەي ءوڭىپ كەتەدى. جاپپا.
— ءاي، تاز بالا، قويدى ىقتاسىنعا ءيىر. — كەربەز جەرگە قارايدى. ىقتاسىن. بۇل سوزدەردى انالار ادەيى، قىزدىڭ سىرىن، قۇپياسىن اشتىرىپ اپ، اينالا بەرىپ كۇڭك-كۇڭك كۇلۋ ءۇشىن ايتاتىن تارىزدەنەدى.
— ءجۇرشى، سارايدىڭ قاقپاسىن جابايىق. — كەربەزدىڭ جۇرەك-قولقاسى قولق ەتىپ، قارا باقايىنا تۇسەدى. قاقپا، جاپپا، ىقتاسىن، دالدا!
قىز وتاۋى وردادان اۋلاق، ەكى-ۇش قاباق اسىپ، اتپەن قاتى-نايتىن جەردە. ادەتتە وتاۋدىڭ ەكى قاناتىنا جانە ەكى ءۇي تىگىلەدى: قىزمەتشى، كۇتۋشى، ساۋىنشى.
ورداعا كىم كەلمەيدى! بەيىل، بەرەكەسىن بارماعىنىڭ استىنا بۇككەن ەلشى-دەلدال، قورجىن-قورجىن كۇمىس ساپىرعان ساۋداگەر، نايزاسى شوشايعان اسكەر باسى، بەتتىڭ ارىن بەلبەۋگە تۇيگەن ءتۇرلى ءتۇستى جاعىمپاز، قوشامەتشى؛ ءسات سايىن ءجۇرىس، مىنەز وزگەرتۋگە ۇيرەنگەن ايەلدەر، اقىن-جىراۋ، شاپانى جاڭا قىدىرما، قىلقيعان قايىرشى، كەزبە، كۇيشى، قۋ، وسەكشى، باقسى-قۇشىناش. كۇللىسىنىڭ اڭدىعانى حاننىڭ قاس-قاباعى، اۋىزىنداعى دۋا، الدىنداعى اس. قىز وتاۋىن وسىنداي قالىڭ توبىر، سۋماڭ ءتىل، سۇق كوزدەن قاعىس ۇستاۋعا قوسقان ءامىرشىنىڭ ءوز ءلامى ەدى. كەربەز دە اكە ۇيعارىمىنا ءدان ريزا-تىن. ءوزىن تۇتقىن سەزىنگەنى — سوڭعى ازىردە. باس جىلقىشىعا كوڭىلى اۋعالى عانا.
باس جىلقىشى سايگۇلىگىن سابىلتىپ قاراقشىعا ءۇشىنشى كەرەن ورالدى. ەر كەزەگى ۇشكە دەيىن، وسى جولى تابۋعا، ايتۋعا ءتيىستى ەدى، تاعى ءساتسىز شىقتى، تاعى ءوز كوڭىلى يلانبادى.
— ۋا، الديار، قالقاننىڭ ۇكىمىن كەس، جازالا، عايىپتان تۋعان اقبوز ات جەر جۇتتى ما — بىلمەيمىن، سۋ تارتتى ما — ۇقپايمىن، جوققا شىقتى ءبىر تۇندە، — دەپ، تۇتىعىپ، ىلە ءتىلىن تىستەي قويدى. سەبەبى ايماققا ايگى اقبوزدىڭ، سوڭعى جىلدارى الدىنا قارا سالماعان جۇيرىكتىڭ ەنەسى، بىلتىر قارتايىپ ولگەن جالپاق بوز بيە حان تابىنىنا تۇندە قوسىلعان، كەلگەن جەرى كۇماندى جانۋار دەگەن قاۋەسەت بار-دى. قالقاننىڭ مىنا ءسوزى حانعا سول ءبىر «جابۋلى قازاننىڭ» قاقپاعىن كوتەرۋمەن بارا-بار. «عايىپتان تۋعان اقبوز ات». امىرشىدە، ارينە، مۇنى كەشەر كەڭشىلىك جوق-تى. «بولمايدى بۇ دا ەمەس!» دەپ قاساردى جىگىت. كوكبەستىنىڭ ءتۇسى قارا سۇر، قارا تەڭبىلگە اينالعان. قارا جىڭعىلعا قايىرا بەت قويعان سالت اتتىنىڭ ارتىندا سويىلعا ىلىنگەن كونە تىماق — تۇيسىكسىز قاراقشى، سونىمەن، ءتورتىنشى مارتە قالىپ بارا جاتتى.
قالقان جىلقىشى قوستارىن شولادى. جايىلىم تاڭدايدى، قىسى-جازى ىس ءيىسى كەتپەيتىن كەپەش-قوستاردى كەزەدى؛ قۇدىق-تارىنىڭ سۋىنا شەيىن تاتىپ قاراپ، تامساپ تانيدى. حان الدىندا ءسوز ۇستار جالعىز ءوزى. جىلقىشىلارعا سويىستى ءوزى ۇلەستىرەدى، تەبىندى دە ءوزى اۋىستىرادى. ءبىراق تۇرمىس-تىرلىگى كوپپەن بىردەي: قارا قوس، قارا شاۋگىم، قاق سويىل، قايىڭ قۇرىق. قالعان جۇرتتان ارتىق-شىلىعى حاننىڭ سەنىمى؛ ءيا، حان وعان قالتقىسىز سەنەدى. قالقاننىڭ قادىرلەيتىنى دە سول — سەنىم. حان سەنگەن كىسىگە قارا حالىق سەنبەي كورسىن!
— قالقان، — دەگەن قارادويىر ءبىر كۇنى باس جىلقىشىنى وڭاشالاپ اپ، — ءقازىر جىلقىنىڭ ءىڭىر جۋساۋى، كوڭىلىمدە ينەدەي قارالىق بولسا — اتار تاڭنىڭ ارايىنا تاپسىر!
— ەي، قارادويىر، قارعانعان قاتىن ءىسى دەۋشى ەدى، سەنبەيمىن سوزىڭە، كومەكەيىڭدى كورىپ تۇرمىن!
— قالقان، ەر جىگىتسىڭ عوي، باسىڭا كەلىپ قالعان باقتى تەپپە، كەپيەتى سوعار، مەن قىزمەتىڭە ءازىرمىن.
— جونىڭە ب ا ق، قارادويىر! ايتقانىڭدى قىلايىن...
— ۋاي، مىڭ جاسا ازاماتىم، باسە، ءوزىم دە سۇيتەر دەگەم. اقكەربەزدىڭ اجارى اشىلاتىن بولدى ەندى.
— ءتايت ءارى، جالاڭداتپا ءتىلىڭدى، ايتىپ ەم عوي مەن ساعان!
— تاعى تۋلاپ شىقتىڭ با، باس اساۋىڭ قالمادى-اۋ، ايتەۋىر، ەسىل پەيىل، ەسىل سۇلۋ.
— تەڭى ەمەسپىن مەن ونىڭ، قورلاماسىن اتاعىن.
— اتاقتى دا جۇرەك بيلەيدى، قالقان.
— قارادويىر، بۇل تىلەگىڭ وسىمەن ءبىتسىن، ەندىگارى اۋىزىڭا الما، قاراڭعى كوكىرەك ءناپسىسىن قارا تۇنگە كومەيىك.
— اپىراي، قالقان-اي، ءسوز بەرىپ قويىپ ەم، قوقىرايعان بوركىممەن قاتىن حاقى — جەڭگەلىككە دە جاراماعانىم با؟!
— سۋىن ىشكەن قۇدىققا تۇكىرە المايمىن، قارادويىر.
— سەن ەشكىمنىڭ سۋىن ءىشىپ جۇرگەن جوقسىڭ.
— جونىڭە ب ا ق، اق سويلە، قارادويىر!
— جاقسى، باتىر، باقتىم جونىمە.
... سول بىرەۋ قاراۋ تۇندە اتىن تەبىنىپ قاپ، جەلە جونەلگەن سەرىگىنىڭ سوڭىنان قالقان ۇزاق قاراعان. تۇياق ءدۇبىرى مەن ءشوپ سىلدىرى بىرتە-بىرتە الىستاپ بارىپ ءوشىپ بىتكەنشە تاپجىلماي تۇردى. اڭقاۋلىعىنان اقكوزدىگى باسىم جىگىتتىڭ جىك-جاپار بوپ ايتقان ءسوزى مەن ءوز پيعىلىن ىشتەي سالىستىرىپ، سالماقتاي كەلگەندە كەۋدەسى قىسىلىپ كەتتى؛ قوسقا ىزالانىپ قايتقان. ول اڭگىمەنىڭ اقىرى جانىن مۇنشا قينارىن ويلاماعان-دى.
سودان قارادويىردى كورگەنى كەشە: قوسىنا بوزا ىشۋگە شاقىردى. ارجاعى نە بولعانىن بىلمەيدى، ەسىن بۇگىن جيدى. ءدال سولاي، توسەكتە. توسەك سياعى دا شامالى: قۇلىن تەرىسى — تۋلاق، جىگىتتى قورلاۋ ماقساتىمەن الدەقايدان ادەيى سۇيرەپ اكەلىنگەن سەكىلدى. ۇلكەن الا ءشايى جاستىق، سول تۇستەس جامىلعى... جام-باسىنداعى تەرى تۋلاققا جاراسپايتىن-اق مۇلىك... كيىمشەڭ كۇيى، مەڭ-زەڭ بوپ ءبىراز وتىردى. قاپەلىمدە قالاي كەپ، قايدا تۇرعانىن تۇسىنە الماي اينالاسىنا الاقتاي بەردى. ۇيقىلى كوزى حان قىزىنىڭ قازىنالى وتاۋىنىڭ تۇكپىر-تورىن شوشىنا شولدى. مۇندا قالاي تاپ بولدى؟ وڭ جاقتاعى ءتۇرۋلى شىمىلدىقتىڭ استىنا كوزى تۇسكەندە تەسىرەيىپ قاتتى دا قالدى: كەربەز اق توسەكتەن قارا جامىلىپ، سۇيرەتىلىپ ارەڭ ءتۇستى، بۇعان قيعاش بۇرىلىپ، ءبىر مىرس ەتتى دە، سىرتقا بەتتەدى. بۇل تۇرا دالاعا ۇمتىلعان، بوساعادان ۇستاپ شىعا بەرە باسى اينالىپ كەتتى. كەۋدە، مويىن ەتتەرىنىڭ ءار تۇسىنان ويماق باسىنداي جەرلەردىڭ، وتقا كۇيگەن سىندى قاتتى اشىپ اۋىرعانىن سوندا اڭعاردى.
كۇن جاڭا كوتەرىلىپ كەلە جاتقان. قوڭسى-جالشىلاردىڭ اۋلاقتا مال قايىرعانى، تۇساۋلى، شىدەرلى اتتاردىڭ پىسقىرىپ قويىپ، بىرت-بىرت ءشوپ جۇلعانىنان بوتەن سىبىس جوق. جاپ-جاس ەكى كەلىنشەك، ءسىرا، قىز وتاۋىنىڭ كۇتۋشىلەرى شىعار، اس ءۇيدىڭ ەسىگىنەن بۇعان قاراپ تىستەرىن اقسيتىستى.
وقىس ءبىر ءىس بولىپ وتكەنگە ۇسادى. الدياردىڭ كوز قۋانىشى — اتاقتى اقبوز اتتىڭ تەرىسىنە بارماقتاي-بارماقتاي كوك شىبىندار ۇيمەلەپ جاتتى. بۇدان ارعىسىن جىگىتتىڭ جۇيرىك كوكىرەگى جازباي ۇعىندى. ءسال تولعانعاننان كەيىن ادامزاتتىڭ مىنا ساتقىندىعىنا دا تىستەنىپ توزۋگە بەل بايلاپ، اتىنا قونعان. ەندى حان الدىندا جاۋاپ ۇستاۋعا ءتيىس.
قالقان قاراقشىعا ءتورتىنشى مارتە تاياپ كەلدى. جەرگە ۇزاق سۇيرەتىلگەن سويىل باسىنىڭ ءبىر ارشىنداي جەرى انادايدان-اق جارتى بەت، جارتى شەكە بوپ شالىنادى. اۋىق-اۋىق جەلمەن قوزعالعان جايپاق، جەڭىل تىماق استىندا، كولەڭكە جاقتان قاراعانعا ما، سۇيەكشە قۋقىلدانادى... باتىل جىگىت جانسىز، ءيىنسىز قاراقشىنىڭ وسى ءبىر بەيشارا ءتۇرىنىڭ وزىنەن ءسال تىتىركەندى، اۋىزىنا مانادان بەرى جاساعان جاتتىعۋ سوزدەرىنىڭ قاپەلىمدە ءبىرى ىلىكپەي، انتەك توسىلىپ قالدى دا، ءداپ سودان جىگەر، قايرات شاقىرعانداي قوس تىزگىندى شالقايا تارتىپ، ۇزەڭگىنى شىرەي كوتەرىلدى. سول-اق ەكەن، سانا-تۇيسىگىنەن تىس، ارتىق، اجارسىز سوزدەر تۇيدەك-تۇيدەگىمەن تىلىنە ورالا كەتتى:
— يەي، حان يەم، ازامات-ەردىڭ بەلگىسى:
تۇگەندەمەس، توپشىلار.
ايشىقتى ءسوزدىڭ بەلگىسى
ايتا بىلگەن ەپ شىعار.
باس كەسپەگىڭ بولسا دا،
ءتىل كەسپەگىڭ جوق شىعار.
سەن — جەلكەسى بولعاندا،
مەن ءجۇزى ەدىم بالتانىڭ.
قاراڭعى ءتۇن، بال-بوزا،
نە سالساڭ دا تارتامىن.
ءبىر اسىل تاس بار ەكەن،
كۇبىر ەتتىم، مالتادىم.
ماقپالىڭدى ءبوز ەتتىم،
بوستەك ەتتىم حان تاعىن.
اقبوز سىندى اتىڭدى
پىشاقتادى قالقانىڭ.
اقكەربەزدەي تەكتىڭدى
قۇشاقتادى قالقانىڭ.
وسى ايتقانىم ءبارى راس،
كەسسەڭ، تاقسىر، مىنە، باس! —
دەپ ءبىر توقتاپ ەدى، ءسوزى اشىق، كۇشتى، ءارى سەنىمدى ەستىلدى. مىنە، مىنە، حان الدىندا ايتىلار ءسوز وسىلاي، قىسىلماي، اڭقىپ شىعۋعا كەرەك. اقتى — اق، قارانى — قارا دەر بولار! جىگىت ءوستىپ ويلاپ، وزىنە ءوزى كوڭىلى تولا، جەڭىلەيە تىنىستاپ، قاراقشىعا قادالا قاراعان، كەنەت... ۋا، جاپىراق كولەڭكەسىندەي قۇبىلمالى دۇنيە، الگى تىماق-قاراقشى اياق استىنان الدياردىڭ وزىنە اينالدى. ءيا، بىرتە-بىرتە: اۋەلى حاننىڭ قىپ-قىزىل بوپ تىرسيعان وڭ جاق شەكەسى، سونسوڭ قانتالاي شاتىناعان سول كوزى، ساقالدى يەگىنىڭ وڭ جارتىسى، سوسىن سول يىق، وڭ يىق، مويىن، مۇرىن، سول قول، وڭ اياق، سول اياق... ءوستىپ، شالىسىپ، شاپىراشتانا كەپ، اقىرى اتاقتى ءامىرشىنىڭ ءدۇيىم تۇلعاسى تۇگەلدەنىپ شىقتى. و، جانسىزعا جان بىتىرگەن شىندىق، جاڭاعى ەسكى تىماق كيگەن قۋ قاراقشىنىڭ ورىنىندا ەندى ەكى بەتىنە ءزارى تەپكەن حاننىڭ ءوزى تۇردى. ول باس جىلقىشىنىڭ قىلىش تىلەپ قالشىلداعان قىلشا مويىنىنا كوز تاستاپ، قارق ەتىپ ءبىر كۇلدى، ىلە شادىر جانارىنا جىلى شۋاق، ءتىپتى، مەيىرىم، كەشىرىمگە ۇساعان كىلەگەي ءبىر نارسە جۇگىرتىپ جىبەردى دە، بۇكىل تالىس كوكىرەگىمەن سوگىلە، سويلەي جونەلدى:
— حا، قالقان، سەن قۇلاقكەستى قۇلىمسىڭ، انا اۋىزدان قايىر دۋا دارىعان شىندىق كۇتسەم — سۇمدىق ايتپاس دەپ ەدىم؛ قىزىل ءتىلىڭ سۇمدىققا دا ءدوپ ەكەن، قۇل الدىندا اشۋ شاقىرمايتىن اتا سالتىم قاشانعى، اتتاماسپىن سالتىمدى — كەشتىم جۇيرىكتىڭ قۇنىن! حاننىڭ ءسوزى ەكى ەمەس، قيدىم ساعان كەربەزدى! سيسا جارار بۇل باقىت: ماڭدايىڭ تارلاۋ ما، قالاي؟!
— دات، تاقسىر، دات!
— داتىڭ قانداي! قۇلدىق دەگەن ءسوزىڭ بە؟
— دات، تاقسىر! تۋرا سويلەۋگە ۇيرەتكەن ءوز ءامىرىڭ ەدى عوي؟
— ايت، داتىڭدى!
— قارانى حانعا تەڭگەرۋ، ارۋاعى اسقان الديار، سەنىڭ دە كەلمەس قولىڭنان. حاننىڭ قىزى قاتىن بولىپ جارىتپاس، مەن كەربەزگە تەڭ ەمەن، كوپ كۇڭىڭنىڭ ىشىنەن ءبىر شۇيكەباس تابارمىن، شۇ-لعاۋىمدى جيىركەنبەي جۋاتىن. ازاتتىق بەر باسىما، تىلەگىم سول، الديار! — الدياردىڭ بەت-جۇزى باۋىزداۋ قانداي بىرشىپ، بىرەر ىرك ەتتى دە، دەرەۋ قاراقوشقىلدانىپ قاتا قويدى.
— ۋاي، تەكسىز قۇل، — دەدى، سونسوڭ شاپانىنىڭ وڭ جاق شالعايىن جۇلقىپ تاستادى، — سەن تەكسىزدىگىڭدى كورسەتتىڭ، قالىبىڭا تارتتىڭ. ءبىر تۇنەپ، ەرتەڭىنە تالاق قىلعىڭ كەلدى مە؟ كىمگە، كىممىن دەپ سويلەپ تۇرسىڭ! قۇلدىڭ باسى قالاي ازات بولاتىنىن بىلمەسەڭ، مىنە، كور! — اشىق اسپاندا نايزاعاي ويناعان سىقىلدى، الدەنەندەي ءبىر ساۋلە جانار شاعىپ، وقىس، اششى جالت بەردى...
ەرتەسىندە حان تاعىندا وتىرعان، قىزى كىرىپ اياعىنا جىعىلدى:
— پەرزەنتىڭ ەم عوي، الديار اتا، قۇلاق سالشى سوزىمە. نە ىستەپ قويدىڭ، ويلاشى! اقىلدى دەپ، ءادىل دەپ مىناۋ جالپاق الاشقا اتىڭ شىققان ءامىرشىم. حالقىڭ نە دەر بۇل ىسكە. جازىقسىزدان جازىقسىز قانىن شاشتىڭ بىرەۋدىڭ. ەل بەتىنە ەندى قالاي قارايسىڭ؟! مەنىڭ كۇنىم نە بولار. قاس قارايا قاسقانى ەسسىز-تۇسسىز كىرگىزگەم، وپيۋم قاتىپ ىشكىزگەن بەستى بوزا ۋىتى ۇزاق تاڭعا قايتپادى. ويانعان جوق اقىرى. جالاعا سەنىپ، نەتكەنىڭ، اكە! الديار! وتىرىككە يلانىپ باس كەسكەنىڭ...
— اداسپا، قىزىم، ونىڭ باسىن جۇتقان وتىرىك ەمەس، شىندىق!.. شىندىق! — دەپ اقىردى ءامىرشى.
سونسوڭ ەتپەتىنەن تۇسكەن جالعىز قىزىنىڭ باسىنان اسىپ، اۋناپ كەتكەن شولپىلى قوس بۇرىمىن قايقى قىلىشپەن ءبىر-اق ورىپ، ەسىككە قاراي لاقتىرىپ جىبەردى.
— شاش ورىنىنا باس، باس ورىنىنا شاش الاتىن كۇن تۋار دەگەن وسى، جاماعات! — سويدەگەندە حاننىڭ ەكى يىعى سەلكىلدەپ جۇرە بەردى. ءبىراق ونىڭ جىلاپ، نە كۇلىپ وتىرعانىن اڭعارعان جان بولمادى..
You Might Also Like
-
كەمپىر قۇلاشتاپ سالىپ-سالىپ قالادى. ساباۋدىڭ بۇتاق تۇستارىندا عانا قوڭىرايعان قابىعىن تىرناعىمەن ءالسىن-السىن سىدىرىپ تاستايدى. تال بويىنداعى جارقىنشاق، قابىق، بۋىن بىتكەن تۇگەل ءىلىپ، شاشىپ ءبىتتى: ءۇ...
-
كوزى اشىق ەكەن دەيدى: كىشكەنە سارى سايتان قاداۋ كىرپىكتەردىڭ ءار تالىنا ءبىر شىعىپ، سەكىرىپ تۇسەدى دە، تيتتەي اياعىنىڭ باشايلارىن جىبىر قاقتىرادى. ەكى وكشەسى قىپ-قىزىل، قىزىلشاقا. قىزىلدىعى سونشا، تەر...
