InfoHub Logo

 

وتىرىك ايتپاي ءومىر سۇرە الاتىن ادام عانا ازات.

البەر كاميۋ

وكىنىشكە وراي ومىردە وتىرىك ايتاتىندار وتە كوپ. «شىندىق پەن وتىرىكتىڭ» اراسى ءبىر تۇتام دەپ تەگىننەن-تەگىن ايتىلماعان. جالعان سويلەۋ دۇرىس ەمەس ەكەندىگىن بىلسەك تە، كوبىمىز كەيبىر ماقساتتاردا، اتاپ ايتقاندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى رەيتينگ ءۇشىن، ساياساتكەرلەر قولداۋشىلار سانىن ۇلعايتۋ ءۇشىن، جارناما ساتۋ كولەمىن ارتتىرۋ ءۇشىن جالعان ايتىپ جاتامىز. وسىلاي وتىرىك ايتۋ ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ارەكەتتەرىمىزدىڭ بىرىنە قالاي اينالىپ كەتكەندىگىن ءوزىمىز دە بايقاماي قالامىز.

الايدا، ەشكىم الدانىپ قالعانداردىڭ قاتارىنان تابىلىپ، قانداي دا ءبىر الاياقتىڭ قۇربانى بولىپ، ساپاسىز تاۋار ساتىپ العىسى كەلمەيدى. سوندىقتان دا وتىرىكتى انىقتاۋ ءۇشىن پوليسەيلەر مەن سۋديالار قولداناتىن ادىستەردى ۇسىنامىز.

جالعان سويلەۋدى انىقتاۋ تاقىرىبى «Lie to me» («وتىرىك تەورياسى») سەريالى ارقىلى جان-جاقتى اشىلدى. سەريالدىق كەيىپكەر كۇدىكتىنىڭ ارەكەتتەرى ارقىلى تەرگەۋ جۇرگىزەدى. ءفيلمنىڭ باستى كەيىپكەرى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، پسيحولوگ پول ەكماننىڭ ءپروتوتيپى. پول ەكمان تۇر-الپەتتى، داۋىستى وزگەرتۋ، ۆەگەتاتيۆتىك (بەتتىڭ قىزارۋى، تەرلەۋ، داۋىستىڭ وزگەرۋى) بەلگىلەردىڭ كومەگىمەن وتىرىك ايتۋدى انىقتاۋ تۋرالى ەڭبەكتەرىمەن تانىمال.

وتىرىكتى زەرتتەۋشى پسيحولوگ ماماندار، ونى اناقتاۋدىڭ سەنىمدى ادىستەرىنىڭ جوق ەكەندىگىن العا تارتادى. سەبەبى، وتىرىك – بىرەگەي مىنەز-قۇلىقتىق ينديكاتورى بار جەكە پسيحولوگيالىق پروسەسس بولىپ تابىلمايدى. سوندىقتان دا كىمنىڭ وتىرىك، كىمنىڭ شىن ايتىپ وتىرعاندىعىن انىقتاۋ قيىنداۋ. تەك ادامداردا قاتتى پسيحولوگيالىق قىسىم بولعاننان كەيىن ول ءسال ابىرجۋى مۇمكىن.

وتىرىك پەن شىندىقتىڭ ارا جىگىن انىقتاۋدىڭ وتە قيىن ەكەندىگىن ەسكەرىپ، مىنا جايتتاردى ەستە ۇستاۋ ابزال:

1. ەشقانداي ءادىس ادامنىڭ وتىرىك ايتىپ تۇرعاندىعىن انىقتاۋعا 100 پايىز كەپىلدىك بەرمەيدى.

2. ادامداردى تۋرا قارالاۋعا بولمايدى. ءوزىڭىزدىڭ پىكىرىڭىزدى تۇجىرىمداڭىز. قارالاۋ بولجامنان ەمەس، فاكتىدەن تۇرادى. شەكتەن تىس كۇدىكشىلدىك (ەگەر ول اتاقتى، كاسىبي تەرگەۋشى بولماسا) قارىم-قاتىناستاردىڭ بۇزىلۋىنا الىپ كەلەدى.

3. ۆەربالدى ەمەس بەلگىلەر ۇنەمى وتىرىكتىڭ نەگىزى كوزى بولىپ ەسەپتەلمەيدى. قارسى ادامنىڭ ارەكەتتەرىنە جانە ءجۇرىس-تۇرىستارىنا شەكتەن تىس سەكەممەن قاراۋ، ونىڭ جۇرگەن-تۇرعانىن اڭدۋ ادامي قاتىناستاردىڭ بۇزىلۋىنا الىپ كەلۋى ابدەن مۇمكىن.

4. وتىرىكتى انىقتايتىن كوپتەگەن فيزيولوگيالىق ەلەمەتتەر، ماسەلەن تەرلەپ-تەپشۋ نەمەسە تاماقتىڭ قۇرعاۋى ول ادامداردىڭ جەكەلەگەن ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى بولۋى دا مۇمكىن.

ادامنىڭ ىشكى سەزىمىنىڭ سىرتقى كورىنىسى. كوپشىلىك جاعدايدا وتىرىك ادامداردىڭ ەموسياسىندا وتىرىك بەلگىلەرى بايقالادى. سىرتقى جاعدايدا  قاستىڭ كوتەرىلۋى سياقتى بەلگىلەرمەن كورىنەدى. وڭ جانە سول جاق بەتتەردە ءتۇرلى ەموسيالاردىڭ بايقالۋ اسسيمەترياسى ادىلەتسىزدىكتى انىقتاۋعا كومەكتەسەدى.

مۇرىن مەن اۋىز. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، وتىرىكشىلەر كوپ جاعدايدا مۇرىنىن ۇستاي بەرەدى. بۇل مۇرىن قۋىستارىنا ادرەناليننىڭ اسەر ەتۋى، ونىڭ جىبىرلاۋىنا الىپ كەلەدى. سونداي-اق،  وتىرىك ايتۋشى ادام كوپ جاعدايلاردا قولىمەن اۋزىن ۇستاپ، ەرنىن جىبىرلاتادى. وتىرىك ايتقان كەزدە كوز قاباعى قالىپتى جاعدايعا قاراعاندا، ۇزاق ۋاقىت جابىق تۇرادى. ەر ادامدار شىندىقتان اۋىتقىعان كەزدە كوزىن ۇيقالاي بەرەدى. ادامنىڭ كوزىنە قاراپ-اق ونىڭ وتىرىك نەمەسە شىن سويلەپ تۇرعاندىعىن بايقاۋعا بولادى. ويتكەنى ادامنىڭ كوزقاراسى كوپشىلىك جاعدايدا ادامدى الداي المايدى. بۇل ءادىس ءتيىمدى ءارى تاپتىرماس قۇرالداردىڭ ءبىرى. سوندىقتان دا كوپ ادامدار شىن كەيپىن جاسىرۋ ءۇشىن كوزىن ءتۇرلى باعىتتاردا قوزعالتىپ، ادامنىڭ كوزىنە تىك قاراۋىنا مۇمكىندىك بەرە بەرمەيدى.

تەرلەپ-تەپشۋ. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە قاراعاندا، وتىرىك سويلەۋشى ادام شىن سويلەيتىن اداممەن سالىستىرعاندا كوبىرەك تەرلەيدى. 

باس يزەۋ. ادامدار كوپشىلىك جاعدايلاردا ءوزىنىڭ ءسوزىن نەمەسە كەلىسىمىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن باستارىن يزەپ جاتادى. ال ادام وتىرىك ايتقان كەزدە ونىڭ سوزدەرى مەن باس يزەۋى اراسىندا كىدىرىستەر بولادى.

ابىرجۋ. «ۇرىنىڭ ارتى قۋىس». وتىرىك ايتۋشى ادامنىڭ سوزىندە ابىرجۋشىلىق جانە وزىنە دەگەن سەنىمسىزدىك بەلگىلەرى بايقالادى.

قوزعالىس. شىندىق ايتىپ تۇرعان ادام اڭگىمەلەسۋشى تاراپقا جاقىندايدى، ال وتىرىكشى كەرسىنشە ودان الىستاۋعا تىرىسادى. وتىرىك ايتۋشى ادام كوپ جاعدايدا ءوزىنىڭ ءسوزىن قايتا-قايتا ايتىپ سەندىرۋگە تىرىسادى. ابىرجۋلى قالىپپەن قولىن قالتاسىنا ءجيى سالۋ (شاشىن جيناۋ، گالستۋگىن جوندەۋ، بىردەمەنى قولمەن قايتا-قايتا ۇستاۋ) وتىرىكشىنىڭ بەلگىلەرى.

سىلەكەيدى جۇتۋ جانە تىنىس الۋ. تىنىس الۋدىڭ قيىنداۋى جالعاندىقتىڭ بەلگىسى. ول ميعا وتتەگىنى كوبىرەك جىبەرۋ ءۇشىن جىلدام تىنىس الۋعا تىرىسادى. ءسويتىپ وتىرىكشى قيىن جاعدايدا وزىنە ىڭعايلى باعدار جاساۋعا تىرىسادى. اۋىز قۋىسىندا سىلەكەي ءسوزىنىڭ كوپتەپ ءبولىنۋى ادرەناليننىڭ بولىنۋىمەن بايلانىستى. سوندىقتان دا ول اۋزىنا قالىپى جاعدايدان تىس بولىنگەن سىلەكەيدى جۇتۋعا ءماجبۇر نەمەسە اۋزى كوپىرشىكتەنەدى.

داۋىس. داۋىس ىرعاعى مەن جىلدامدىعىنىڭ وزگەرۋى وتىرىكتىڭ نەگىزگى ينديكاتورى بولۋى مۇمكىن. جاۋاپ بەرۋ الدىندا توسىلىپ قالۋ نەمەسە بىردەن اۋزىن جاۋىپ قالۋ، ۇزاق ۋاقىتتىق ءۇزىلىس وتىرىك بەلگىلەرى بولىپ سانالادى.

شامادان تىس ارتىق سويلەۋ. شىنشىل ادام فاكت بويىنشا جاۋاپ بەرىپ، قالعان جاعدايلارعا انىقتاما بەرمەيدى. ال وتىرىكشى كەرسىنشە الىستان وراعىتىپ، ارتىق دەتالداردى ايتىپ، وزگەلەردىڭ قولداۋىن ىزدەيدى.

ەموسييالىق رەاكسيا. اڭگىمەلەسۋ كەزىندە قارسى ادامنىڭ ارەكەتتەرىن باقىلاڭىز. شىنشىل ادام، وتىرىكشىگە قاراعاندا وقيعانى اگرەسسيۆتى جاعدايلارعا دەيىن جەتكىزبەيدى. ول بارلىعىن شۋ شىعارماي شەشۋگە تىرىسادى.

تەكسەرۋ. ءبىز فيلمدەردەن تاجىريبەلى تەرگەۋشىلەر سۇراقتارى ارقىلى ادامداردىڭ وتىرىگىن شەبەر انىقتايتىندىعىن بايقايمىز. شىندىعىندا الىنعان جاۋاپ ارقىلى ادامنىڭ وتىرىگىن انىقتاۋعا ناقتى مۇمكىندىك بەرەدى. الىنعان جاۋاپتاردى بۇرىن بەرگەن جاۋاپتارمەن سالىستىرۋ جالعاندىقتىڭ انىقتاۋعا بىردەن-بىر تابىلماس ءادىس. بىردەي نەمەسە «جاتتاندى» سوزەردى قايتالاي بەرۋ وتىرىكتىڭ بەلگىسى.

ايلاعا الدانىپ قالماڭىز. كەيبىر وتىرىكشىلەر شىندىقتىڭ بەتىن جابۋ ءۇشىن قۇيتىرقى ايلاعا بارىپ جاتادى. ءجيى كومپليمەنتتەر ايتۋ،  ىڭعايسىز سۇراقتان بىردەن باسقا تاقىرىپقا ءوتىپ كەتۋ، تۇككە تۇرمايتىن نارسەگە نازاردى اۋدارۋ سياقتى جاعدايلار شىندىقتان قاشقان ادامداردىڭ تاعى ءبىر بەلگىسى بولىپ تابىلادى.

تاعى دا قايتالاپ ايتقىمىز كەلەدى، «شپيوندىق» ارەكەتتەرمەن شامادان تىس اينالىسپاڭىز، ءوزىڭىزدىڭ شەشىمدەرىڭىزدى بارىنشا وبەكتيۆتى ەتىپ شىعارىڭىز. شىنايىلىق قانا ءسىزدىڭ ادامي كەلبەتىڭىزدى بيىكتەتە تۇسەتىنىن ەستەن شىعارماڭىز.

---