InfoHub Logo

قىمباتتى وقۋشىم! شوق اتاڭمەن سونوۋ وقۋلىق بەتتەرىنەن تانىسقان دا، بىلىسكەن بولارسىڭ. ونىڭ ءجون. نە دەگەنمەن، ول تاريح ءتاجىنىڭ لاعىلى. «اققان جۇلدىز» وزدىك ءىزىن عىلىمدا ءبىر، پۋبليسيستيكادا سان مارتە ورنەكتەسە كەرەك. مىنە، قىزىق! شوقان مەن پۋبليسيستيكا. بۇل ەكەۋىن نەندەي كۇش تىركەستىرەدى؟ البەتتە، ۇلتتىق مۇددە. مۇنى تىرەك ەتسەك، وعان اكەلگەن فاكتورلاردى قايتپەكپىز؟ ەڭ اۋەلى، كادەت كورپۋسىن اتاپ وتكەن قۇپ. ويتكەنى ءدال سول ءتالىم مەكتەبى ءۋاليحانوۆتىڭ تانىم اياسىن كەڭەيتتى. پەتراشيەۆشىل دۋروۆتى كەزىكتىرۋىنىڭ ءوزى رەسەيدىڭ كەسكىن-كەلبەتىن ىرىڭدەرىمەن قوسا كورۋدى كوكسەدى.  

قوعامدىق-ساياسي كوزقاراسى پەتەربۋرگكە بارىپ قايتقان ساپارىنان كەيىن تۇبەگەيلى دەموكراتيالىق نەگىزدە ورنىقتى. تيىننىڭ ەكى بەتىنە كۋا بولار ءسات كەلدى. تەڭدىك پەن ەركىندىكتىڭ تۋى استىندا بىرىككەن گەرسەن، چەرنىشيەۆسكييدىڭ ازاتتىق يدەيالارى. ءارى پاتشا جۇرناقتارىنىڭ سۇق كوزى. شوقان تاڭداۋى ايان. ريەۆوليۋسياشىل دەموكراتتاردى ءپىر تۇتتى. جاس عالىم ورتاسى ورىس ينتەلليگەنتتەرىمەن تولىسسا، زەرتتەۋ نىسانى جۋرناليستيكا ەدى. 

كوڭىلگە تۇرتەرلىك جايت، ءۋاليحانوۆتىڭ دىنگە قاتىستى وي تولعاۋى. ماسەلەن، چەرنىشيەۆسكيي ونى پروگرەستىڭ «قاس دۇشپانى» دەپ ەسەپتەدى. قاناۋ ءام ەزۋدىڭ مەنتالدىق ۇلگىسىندەي. وسىعان وراي ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ءدىن ساباقتارىن وقىتپاۋ جونىندە ۇسىنىس تاستادى. شوقان دا بەيتاراپ قالمادى. يسلامنىڭ رۋحاني كەمەلدەنۋگە كەسىر تيگىزەر تۇستارىن سەزە، مولدالار مەن مەدرەسەلەردى ورىس مەكتەپتەرىمەن الماستىرۋدى تالاپ قىلدى. 

«قازاقتارداعى شاماندىقتىڭ قالدىقتارى» ماقالاسىندا ءدىننىڭ تاريحىنا توقتالدى. كوبىنە-كوپ دوبروليۋبوۆقا سىلتەي كەلە، سونىڭ تۇجىرىمدارىن ايعاقتادى. بۇل ۇعىمنىڭ ءتۇپ توركىنى تابيعاتپەن بايلانىس قۇرۋدىڭ العاشقى كەزەڭدەرىنەن باستاۋ الادى دەدى. ستيحيالىق كۇشتەرگە تويتارۋدا تاۋەلدىلىكتى ماتەرياليستىك تۇرعىدان تۇشىمدادى. دوبروليۋبوۆتىڭ تۋىندالارى ءۋاليحانوۆتىڭ اتەيستىك ۇستانىمىنا ءبىرشاما ىقپال ەتتى. 

ءدىني كوپشىلىككە شوقاننىڭ پىكىرى تۇرپىدەي ءتيۋى مۇمكىن. الايدا، اقيقات اق پەن قارادا ەمەس. قاق ورتادا. ءدىن تاقىرىبىن قوزعاۋداعى باستى ماقسات قازاق قوعامىن پروگرەسكە يتەرمەلەۋ ەدى. تاعىلىق بۇعاۋىنان بوساپ، ەكونوميكانىڭ وزات كورسەتكىشىنە تابان تىرەۋ. كاپىرلىككە سالىنىپ، دۇنيەقوڭىزدىقتى ناسيحاتتاۋدا ەمەس. قايتا ونەر مەن مادەنيەت حاقىندا ءپىسىپ جەتىلۋ. ەسكىلىكتى توڭىرەكتەگەن ءمانسىز دە، نەگىزسىز قاعيدالاردىڭ شاڭىن قاعۋ. شىرىلداپ شىققان ۇنگە ءۇن قوسۋ.

ەندىگى ءتىل ماسەلەسىن ساراپتاساق. ورىس ءالفاۆيتىن ەنگىزىپ، تۇركى ءھام قازاققا ءتان دىبىستاردى قوسىمشا تاڭبالاۋ قاجەتتىگىن ايتقان دا شوقان بولدى. «وڭتۇستىك سيبيرلىك تايپالار تاريحى جونىندە» اتتى ماقالادا ادەبيەتتىڭ ەسكى جانە جاڭا تولقىنىنىڭ تارتىسقا تۇسكەنىن اڭعارتادى. ول انا ءتىلىن تۇسىنىكسىز سوزدەرمەن شۇبارلاۋعا ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى. ايگىلى اقىن ورىنبايعا ەسكەرتۋى سونىڭ دالەلى: «سەن قازاق ءتىلىن شاعاتاي، تاتار سوزدەرىمەن شۇبارلاما، قۋاتى ونسىز دا جەتىپ جاتىر»،-دەيدى. ءيا، قازاق راسىمەن قۋاتتى ءتىل. ارلەپ يا شۇبالتۋدىڭ كەرەگى شامالى. حالىقارالىق دەڭگەيدە بوي جارىستىرماققا تەك سالماق جەتىسپەيدى. قۋاتى مول، قۇنى جۇمباق قازاق ءتىلى بولار ما؟

شىڭعىس ۇلى شوقان كورنەكتى عالىم عانا ەمەس، انىق پۋبليسيست. نيەتى دە، قالامى دا ءتۇزۋ ازامات. ايتار ويى، اشار دۇنيەسى تىم كوپ ەدى. بار ميراسىنىڭ ءوزى بىرنەشە عاسىرعا تاتيدى. اتتەڭ، عۇمىرىنىڭ قىسقالىعى دا...

اعىبايەۆا ارۋجان وراز قىزى

---