InfoHub Logo

زەينوللا شابىتىنا مىنسە، تىڭداۋشى ونىڭ ءسوزىنىڭ باس-اياعىن جيناي الماي قالاتىن. بۇل سوڭعى ونشاقتى جىلداردا. بۇرىن القا-قوتان وتىرىستاردا كوپ سويلەمەيتىن، كوپتىڭ ىرقىنا كونە بەرمەيتىن، جىميىپ قانا وتىرىپ، اڭگىمە-دۇكەنگە جىلعالاپ قانا ارالاساتىن جىبەكتەي جىگىت ەدى. سونان سوڭ با ادام بوپ قالدىق دەيتىن، ءبىر ولەڭى، ءبىر اڭگىمەسى «پيونەر» گازەتىنىڭ پۇشپاعىنا باسىلسا دا كوڭىلى كوك تىرەگەندەي بولاتىن الپىسىنشى جىلداردىڭ بوتاتىرسەكتەرىنە قالاي ىلەسىپ كەتكەنى مەنىڭ ەسىمدە جوق. ايتەۋىر ورتامىزعا جىلعالاپ كىرسە دە، جىميىپ كىرسە دە جۇرتتىڭ بارىنە سۇيكىمدى بولاتىن. سول مىنەزىنەن ءالى دە تانعان جوق.

ارا-تۇرا اسقاردىڭ ۇيىندە بولعانىمىزدا ايتوتام:

— ءاي، زەينوللا، جۇرتتىڭ اۋزى سوزدەن بوساماي جاتىر، سەن وقتا-تەكتە جاعاڭنىڭ كىرىسىن اشپا، ەڭ بولماسا تۇشپارادان الا وتىرساڭشى، — دەۋشى ەدى.

بۇگىندە باقسام، بۇل ناعىز سىنشىنىڭ مىنەزى ەكەن. سىنشى اۋديتوريانى ايعايلاپ ەمەس، ابايمەن الادى ەكەن. ءبىراق، ءبىر قىزىعى، زەينوللا ەڭ العاش بىرەۋدى سىناپ ەمەس، سىنالىپ اتى شىققان. سىناعان مەن ەدىم.

ەلۋىنشى جىلداردىڭ اياعى، الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا جاقسى ءبىر ءداستۇر بار ەدى: گازەت، جۋرنالداردىڭ بەتىندە جاڭا كورىنە باستاعان جاس اۆتورلاردىڭ ولەڭدەرى مەن اڭگىمەلەرىن جيناپ الىپ جيناق ەتىپ شىعاراتىن. بۇگىنگىدەي قاعازدىڭ قىمباتتىعىنان، قاراجاتتىڭ جوقتىعىنان ەمەس، جاس تالاپكەرلەردى بولاشاقتان دامەلەندىرۋ ءۇشىن، تالانتىن ۇشتاۋ ءۇشىن. باسپا رەداكتورلارى، قۇراستىرۋشىلار اعايىندىكىن، وزىنىكىن تىقپالاۋدىڭ ورنىنا وزگەنىكىن ىزدەپ ءجۇرىپ تاۋىپ، العى سوزىمەن اق باتاسىن بەرەتىن. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 27 جەلتوقسانىنداعى «جىل كەلگەندەي جاڭالىق سەزىنەمىز» دەيتىن تاريحي ءسوزى وسى جيناقتاردىڭ اسەرىنەن تۋعان.

1961 جىلى ساۋىربەك باقبەرگەنوۆ اعامىزدىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «جول باسى» دەيتۇعىن بالاڭ پروزايكتەردىڭ اڭگىمە جيناعى جارىق كوردى. كوبىمىز كىتاپقا ەنگەنىمىزدى بىلمەي دە قالدىق. جيناقتا زەينوللا سەرىكقالييەۆتىڭ دە اڭگىمەسى ءجۇر ەكەن. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە اكىم ءاشىموۆ ەكەۋىن قوساقتاپ قويىپ سىنايىن. سويتسەم، كەزىندە گازەت بەتىندە شىعىپ كەتكەن، كوركەمسوزگە سۇيرەپ قوسۋعا كەلمەيتىن شيكىلى-پىسىلى دۇنيەلەرىنىڭ جيناققا ەنگەنىنەن ەكەۋى دە بەيحابار بولىپ شىقتى.

قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى اس-سۋىمىزعا دەيىن ءبىر تاباقتىڭ ۇستىندە توعىساتىن دوس-جاراننان قاشساڭ قۇتىلارمىسىڭ، ماقالا جاريالاعان كۇنى-اق جىل كورىسپەگەندەي ءبىر-بىرىمىزدى ىزدەپ ءجۇرىپ تابىسىپ ەدىك. زەينوللا بىردەمە دەسە مەن دە ەدىرەيىپ شىعا كەلەتىن شىعارمىن دەپ ەدىم، ول تۇك بولماعانداي، تۇك كورمەگەندەي جىميىپ كەلىپ قولىمدى قىستى. زەينوللانىڭ قولى قاتتى، قىسسا تەمىردەن دە تەر شىعارادى. ەسەسىنە ءسوزى مايداي.

قالاي دەگەنمەن دە بىزدەردى تابىستىرعان، جولىمىزدى اشقان «جول باسى» ەدى. وسىدان-اق ءبىر توپ ۇمىتكەرلەر جولىمىزدىڭ ءبىر ەكەنىن، ءبىر مۇڭ، ءبىر ماقساتقا تەلىنىپ، قايتار جولدىڭ قاقپاسىن جاۋىپ تاستاعانىمىزدى سەزىندىك. كۇنى بۇگىنگە دەيىن. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەنشىمىزدى بولىسكەن جوقپىز. الدەكىمدەر جاقتان باستى ايىرعانداي قىپ جاتسا، ۇياتى موينىندا. ءبارىمىز دە سىن جازدىق. ءبىراق، سىن جانرىن ونەر تۇتقان ءبىزدىڭ زامانداستارىمىزدا ءۇش-اق جىگىت: زەينوللا، اسقار، تولەگەن. ءبارىمىز دە سىن جازدىق، ءبىراق سونىڭ ءبارى رەسەنزيانىڭ دارەجەسىندەگى وي-تولعانىستار ەدى. الگى ءبىر "اتىشۋلى" اڭگىمەسىنەن سوڭ زەينوللا پروزاعا قايتىپ ورالعان جوق.

سىن دا جەكە-دارا شىعارما. باسقا جانردان ايىرماسى — ارقانى بار. ول — سىنالىپ وتىرعان وبەكتىدەن شىعا المايتىن شەڭبەرى. ونىڭ ۇستىنە اۆتوردان بىلىمدىلىكتى، سەزىمتالدىقتى، ويدىڭ وزىعىن، بيىك ينتەللەكتىنى تالاپ ەتەدى. ونسىز مىنەگەنىڭە دە، ماقتاعانىڭا دا، اقتاعانىڭا دا ەشكىم يلانبايدى. زەينوللا رەسەنزيانىڭ شەڭبەرىنە كوپ ايالداعان جوق. سول كەزدەگى ادەبي پروسەسستىڭ ىڭعايىمەن وزەكتى دەگەن ماسەلەلەرگە دەن قويدى. نە تۋرالى جازسا دا، كىم تۋرالى جازسا دا ۋاقىتقا، ەلدىڭ رۋحاني ومىرىنە تەلي وتىرىپ، ادەبيەت اعىمىنان ءبولىپ تاستاماي، سوعان جالعاستىرا وتىرىپ، قۇلاشتى كەڭگە سالىپ، ويدى تەرەڭنەن قارپىپ تۇتاس ءبىر قوعامدىق قۇبىلىستىڭ سىرىن اشۋعا تىرىستى. جازۋشىنىڭ وقۋشىعا جەتپەي قالعان استارلى ويىن ارشىپ، ءادىپتىڭ استىندا العان ءورىم-تاسپالى لەيتموتيفتى اۆتورمەن جارىسا تارقاتقان ساتتەرى كوپ بولدى. كەيبىر سىنشىلار جاقسىنى ماقتاسا — جايدارى، جاماندى داتتاسا — قازىمىر، كەيدە ءتىپتى قاقالىپ-شاشالىپ جاتادى. زەينوللا ەشۋاقىتتا ەموسياعا بەرىلمەيتىن، سىرت قاراعاندا تىم سالقىنقاندى، قالامى قاتقىل سياقتى، سوعان قاراماستان ايتار ويىن جىبەكتەي شيراتىپ وتىرىپ جۇلىنىڭا دەيىن جەتكىزەدى. ەڭ ءبىر جاقسى قاسيەتى، سىناپ وتىرىپ وبەكتىسىن قورلاپ، ءتىل تيگىزگەن ەمەس. بۇل كەز-كەلگەننىڭ ينتەللەكتىسىنەن تابىلا بەرمەيتىن مىنەز.

كوپ رەتتە ادەبيەت زەرتتەۋشىلەرىن سىنشىلاردىڭ قاتارىنا جۇمسايتىن ادەتىمىز بار. ءتۇبى توركىندەس بولعانىمەن ەكى سالا ەكى جانر ەكەنىن ەسكەرە بەرمەيمىز. بولماسا سىندى «جاۋىنگەر جانر» دەيمىز دە قويامىز. جاۋىنگەر دەگەنىمىز كەشەگى قىزىل سەنزۋرادان تۋعان جارگون. مۇنىڭ ءتۇبى ايتاق دەگەن ءسوز. زەينوللا ايتاققا كونبەيتىن، وزىندىگى بولماسا جەتەككە جۇرمەيتىن، بوس حرونولوگيانى قويىرتپاقتاپ، ءار نەنى ءبىر شالۋلاپ، جالپىلاما، جاداعاي، ايدالاعا سويلەمەيتىن سىنشى. پالەن ۋاقىتتا پالەن شىعارما تۋعان، تۇگەن تاقىرىپتا تۇگەن شىعارما جازىلعان دەگەن زەينوللادا بوس ينفورماسيا جوق، وتكەنگە دە، بۇگىنگە دە ءوزىنىڭ بۇكپەسىز پىكىرى، نىق پوزيسياسى بار.

سىن جانرىندا زەينوللا سەرىكقالييەۆتىڭ بىرنەشە كىتاپتارى جارىق كوردى. سولاردىڭ ءبارى دە ادەبي پروسەسىمىزگە جاسالعان بايسالدى اناليز. قاي اۆتوردىڭ شىعارماسىن تالداۋعا سالماسىن، ونىڭ تۆورچەستۆوسىن تولىق قامتي وتىرىپ، زەرتتەي وتىرىپ، اركىمنىڭ بيىگىنە قاراي، القىمىنا شاقتاپ تۇتاس ادەبي تۇلعا جاسادى. زەينوللانىڭ حامزا ەسەنجانوۆ تۆورچەستۆوسى حاقىندا كەزىندە كۇندەلىكتى باسپاسوزدە، كەيىن كىتاپتارىنا ەنگەن زەرتتەۋلەرى كۇردەلى دە قۇندى ەڭبەك. ول ەسەنبەرلين شىعارمالارىن دا نازاردان تىس قالدىرعان جوق. ىلەكەڭ تاريحي تاقىرىپتا ۇلت الدىنداعى ءوز بورىشىن ارتىعىمەن وتەپ كەتتى. جەتپىس جىل بويى بۇعىپ، ۇندەي الماي كەلگەن وتكەنىمىزگە سۋساپ وتىرعان جۇرتتىڭ كوكەيىندەگىسىن تاۋىپ، ارمانداعىسىن ايتىپ بەردى. ءبىر شىعارما وقۋشىعا، ادەبي قاۋىمعا ۇناي قالسا، سوعان شىبىق جولاتپاي شىر قاعاتىنىمىزدى نەسىن جاسىرامىز. زەينوللا «الماس قىلىشتى» سىناعانى ءۇشىن شەتىمىزدەن ورە — تۇرەگەلىپ ەدىك. سىنشى روماندى قاي قىرىنان توڭكەرىپ قاراپ وتىر؟ ماسەلە وسىندا ەمەس پە. تاريحي تۋىندىنىڭ اسا قاجەتتىگىن ايتا وتىرىپ، ونىڭ مازمۇن — سالماعىنا تيىسپەي، زەينوللا شىعارما ءتىلىنىڭ كەبىرلىگىنە، كەيبىر اسىعىستىعىنا، بايانداۋدىڭ ءبىر سارىندى قۇرعاقتىعىنا ءمىن تاققان سياقتى ەدى. سول كەزدە كوركەمسوزدىڭ كەمشىلىگىن بۇركەۋ ءۇشىن «رومان — حرونيكا» دەگەن جانردى دا ويلاپ تاپتىق. جانردىڭ اتى جانر، قالاي بۇلقىنساق تا ول پروزا، ونىڭ ءتۇبى — كوركەمسوز، كوركەمسوزگە تالاپ بىرەۋ-اق، ول — سۋرەت پەن وي، وبراز.

الپىسىنشى جىلدارى مازمۇن مەن تۇر تۋرالى بولىمسىز ءبىر ايتىس بولدى. ايتىس تا ەمەس-اۋ، اركىم ءوز ويىنداعىسىن ءبىلدىرىپ، پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى. «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ بەتىندە اۋەلى اسقار سويلەدى، ونى وزىمشە مەن سىناعان بولدىم. ءۇشىنشى سانىندا زەينوللا ءسوز الىپ، جىگىتتەر، اسىقپاڭدار، تۋر دەگەن قاشپاس، توقپاعى مىقتى بولسا كيىز قازىق جەرگە كىرەدى، تالانت مىقتى بولسا فورمانىڭ ءبارى جورعا، ءبىراق ءتۇبى اۋمايتىن، توكپەيتىن، عاسىرلار بويى كولىك بوپ كەلە جاتقان اكادەميالىق فورماعا قايتىپ كەلەسىڭدەر دەگەندەي باسۋ ايتتى. ايتقانىنداي سولاي بولدى. ۇتىمدى ءبىر ءتاسىلدى تاپپاعاندىقتان ەمەس، ارتىق ايتالىق، كەم ايتالىق، ايتەۋىر «جەلىك» باسىلىپ، ءبارىمىز دە جاراۋ قالپىمىزعا قايتىپ ورالدىق. ۇتىلعان ەشكىم جوق.

سىنشى دا، سىنشى ەڭبەگى دە ءقادىرسىز دەيمىز. بەكەر ءسوز. بارىمىزدى جۇپتايتىن، جوعىمىزدى جوقتايتىن سىنشى ەڭبەگى. ۋاقىت وتەر، سوندا ءبىزدىڭ مالىمىزدى تۇگەندەپ بەرەتىن دە سىنشىلار بولادى.

كىمنىڭ جولى اۋىر — سىنشىنىڭ جولى اۋىر. مىنەزى جىبەكتەي بولماسا دا قالامىنىڭ ۇشى قاسقايىپ تۇراتىندىقتان شىعار. وقۋشى كوڭىلى ءبىر باسقا، سىنشىنىڭ قولى ءبىر باسقا. ويى ودان دا قىمبات. تۇپتەپ كەلگەندە ءبىزدىڭ رۋحاني مۇرامىزدىڭ باعاسىن بەرىپ قانا قويماي، ونى سيستەماعا كەلتىرەتىن دە سىنشىلار، سىنشىنىڭ ەڭبەگى.

الدەكىم: قاليحان قاسىندا جۇرگەن دوسىن قولپاشتاپتى دەر بولسا، سول قاسىمدا جۇرگەن دوسىم 60 جاسقا جەتكەنشە مەن تۋرالى باسپاسوزدە التى اۋىز ءسوز ايتقان ەمەس. قاسىنداعى دوسىڭدى كوزىن باقىرايتىپ قويىپ ماداقتاۋدىڭ دا ەرسى، ءارى قيىن ەكەنى راس. دەمەك، ءبىر اۋىز ءسوز وسى ءىلتيفاتتا ەشقانداي قارىمتا دا، جاعىمپازدىق تا جوق.

---