سوڭعى سىلەۋسىن
قىسقى كۇن قىزىل قۇلاقتانا تۇلدانىپ تۇر. اسپان اپپاق، جەر توقپاق دەيتىن مازاسىز مەزگىل... ساقىلداعان سارى اياز الاپ-جالاپ بارادى. تىماق، كۇپى كيىپ، وقشىرايعان سۇلەيمەن اقساقال تورى اتىن تەبىنە ءتۇسىپ، ارا-تۇرا تەكىرەكتەتىپ جەلىپ الادى. ءتۇسى سۋىق سۇر بۇلت اسپان استىن تۇتاسىمەن استارلاعان. انە، اناۋ ويپاتتا بۇيىعىپ جاتقان كوپ ءۇي — تاسباستاۋ فەرماسى. يت ولگەن جەر، قىسقاسى.
انە-مىنە دەگەنشە بوران باستالىپ بەرسىن. سۇكەڭ كوزىنە تۇسە بەرگەن تىماعىن قامشى ۇشىمەن ءالسىن-الى كوتەرىپ، جول سورابىنا شۇقشيا ۇڭىلەدى. تاقتاق جول ۇستىمەن كىل اققۇيرىق، قايقى باس بوز جىلاندار سىرعىپ ءوتىپ جاتىر. جاياۋ بوراسىن... كۇن كورىنبەيدى. سۇرقاي الەم بۇلىڭ-بۇلىڭ قاراڭعىلىق استىندا قالىپ بارادى. اتى شۋلى جەتى وبا، انە، جول جاعالاپ، كارى شالدىڭ سيرەك تىسىندەي جاپىرايىپ جاتىر. مىنە، وتكەن جىلى ماسكەۋدەن كەلگەن ارحەولوگتار قازعان ەڭ ۇلكەن وبا... اتام زاماندا قۋراپ قالعان قاڭقالار، قوبدي-قوبدي الپىنشاق-سالپىنشاق اسىل زاتتار، دوربا-دوربا التىن شىعىپتى استىنان. جەتى وبا ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ەشكى قۇيرىعى بورتەدە ءولىپ كەتكەن رۋ، تايپا كوسەمى، اتاقتى باتىرلار كومىلگەن مولا ەكەن.
"كومىلىپتى" دەگەندە سۇكەڭ ەرىكسىز تىتىركەنىپ، قىمتانىپ وتىردى، اتىن شۋ-شۋلاپ، تەبىنە ءتۇستى.
ويحوي، شىركىن، جالپاعىنان جاتقان سارى دالا قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلادى عوي. ماناعى جىلىم جاياۋ بوراسىن اياق استىنان ات قۇلاعى كورىنبەيتىن اق مۇرت، اق مايدانعا اينالدى. بوزامىق دالادا الدەكىمدەر ءىشىن تارتىپ ۇلي ما، قىڭسىلاي ما، الدەنەلەر قاراڭ-قۇراڭ سىپىلداپ، جولدى كەسىپ، جۇگىرىپ وتە مە... جىن با، شايتان با، ارۋاق پا، ونى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى.
قاس قارايىپ ۇلگەرىپتى. مىناۋ نە، ءباتىر-اۋ؟ جول جيەگىنەن مولالار ەربيەدى. يت جىلى ەستىگەن قايداعى ءبىر ۇرەيلى حيكايالار سۇكەڭنىڭ ەسىنە ءتۇستى. نە دەۋشى ەدى سول الىپ قاشتى اڭگىمەلەر؟ ءتۇن ورتاسىنا تامان كوردەگى اق كەبىن ارۋاقتار ورە تۇرەگەلىپ، بەت-بەتىنە شۋلاپ، جيىلىس جاسايدى، جو-جوق، و دا ەمەس، بۇ دا ەمەس، مولانىڭ قۇلاعىنا شىعىپ الىپ، وتكەن-كەتكەندى باقىرايىپ اندىپ وتىرادى...
كىم قىڭسىلايدى، قاسقىر ما، كىم ۇليدى، بوران با، ياپىر-اۋ؟
سۇكەڭ ابدەن ابدىراپ، اتىن شاۋجايلاپ، جول ورتاسىنا قاراي بۇرا بەرەدى. كەلەر مەزەتتە شەتكى مولانىڭ شوشاق قۇلاعىنان ءبىر اپپاق سۇلبا لىپ ەتىپ اتىلسىن! شوبىر شال "اللا!" دەدى شالقالاپ، تورى اتتى بوربايعا، باسقا-كوزگە قامشىلاپ، تارس تا تۇرس تاپىراقتاتىپ شابا جونەلدى. باسىندا وي جوق، تەك ەس-تۇسسىز ۇرەي بار. اڭداۋسىزدا ات باۋىرىنان اۋىپ تۇسپەگەنىنە ءتاۋبا، تەر مەن كۇن ءيىسى اڭقىعان ەگەۋدەي جالدى قۇشىپ، جاتىپ الدى. اڭ با، ارۋاق پا، يت ءبىلسىن، اعاراڭداعان قۇبىجىق برەزەنت سۋلىعىنىڭ سىرتىن دىرىلداتا سويىپ كەلىپ، ات باۋىرىن سوعىپ، سوزىلا سولاڭداپ جاتىپ الدى. تورى ات وسقىرىنا ۇركىپ، كەكىلىن جەل تاراپ، تاناۋى پىرىلداپ، تورت اياعىن باۋىرىنا الا تاقىمىن جازدى دەيسىڭ.
ەركەك دەگەن اتى بار، سۇكەڭ وز-وزىنە كەلىپ، جۇرەك توقتاتتى. قاراقۇستاي قالباقتاپ شاۋىپ كەلە جاتىپ، ات ساۋىرىنا كوز تاستاپ ەدى... ءتىسى اقسيعان، تىرناقتارى اربايعان اڭ سەكىلدى. جاپ-جاسىل كوزدەرى ولەرمەندىكپەن شامداي جايناپ مازدايدى. سۋلىقتىڭ تەمىرگە بەرگىسىز برەزەنتىنەن الماس تىرناعىن الا الماعان با، جامان تۋلاقتايىن سالاقتايدى. ءسويتىپ ارۋاق دەگەنى اڭ بولدى. كىلت ەڭكەيىپ، سول جاق ۇزەنگىسىن شەشىپ الىپ، ءتىسى ىرسيعان نەمەنىڭ ءدال قارا تۇمسىعىنان: "ولەر جەرىڭ وسى!" دەپ، سالىپ-سالىپ جىبەردى.
...تاسباستاۋ فەرماسىن وراي دا بوراي بوران سوعىپ تۇر. سۇكەڭ، سۇلەيمەن اقساقالدىڭ نەمەرەلەرى — ايبەك پەن الۋا كىشكەنە قولدارىمەن جاعىن تىرەپ، قازاندىق استىنداعى وتقا ءۇنسىز تەلمىرەدى. پەش كومەيى ءبىر ديۋ تاس بۇركەنىپ، ۇيقىنى سوعىپ جاتقانداي گۇر-گۇر، قور-قور ەتەدى. ەكەۋى كۇندەلىكتى تارتىپكە سالسا، الدەقاشان جاتىپ قالۋى ءتيىس ەدى. ال، ءقازىر كىرپىكتەرى جابىلىپ كەتىپ، جابىلىپ كەتىپ، باستارى قالتاقتاپ، زوردىڭ كۇشىمەن ارەڭ وتىر. كەيدە كوزدەرىن اشىپ الادى دا، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءتاتتى كۇلىمسىرەپ قويادى. ولار مانا كۇندىز سوۆحوز ورتالىعىنا كەتكەن اتالارىن توسىپ وتىر. اتالارى ءتۇنى بويى سۇلىعا تويىپ، ءۇستى-باسىنان بۋى بۇرقىراعان تورى اتتىڭ اۋىزدىعىن سالىپ تۇرىپ، قوس نەمەرەسىنە: "اجەلەرىڭنىڭ ءتىلىن الىڭدار! سويتىڭدەر، بازارلىق اكەلەمىن، كوپ-كوپ قانت-كامپيت اكەلەمىن!" دەگەن. قانت-كامپيت دەگەندە ەكەۋى بىر-بىرىنە قاراپ كۇلىپ جىبەردى، تۇرعان جەرلەرىڭدە سەكىرىپ، قول شاپالاقتاسىن، ىلە شالكەم-شالىس كەلىپ توبەلەسىپ قالسىن. نەگە توبەلەستى، ونى ەكەۋى دە كەلەسى مينۋتتا ۇمىتىپ كەتتى. كۇن ۇزىن اجەلەرىنىڭ "ءتىلىن الدى"، قۇدىقتان قولداسىپ سۋ اكەلدى، اق، قارا، شۇبار تاۋىقتارعا جەم شاشتى، جەمگە ءدۇر ەتىپ قونا قالعان سۋىق تورعايلاردى ۇركىتتى، قاسقا بۇزاۋدىڭ اۋكەسىن قاسىدى. شارۋا ءبىتتى، ەندى تەك قانت-كامپيت جەۋ كەرەك. سول سەبەپتەن دە قورجىن-قورجىن كامپيت اكەلەتىن اتانى ەكى كوزدەرى ءتورت بولىپ توسىپ وتىر.
سىرتتا يت ورشەلەنە ابالاپ ءۇردى. قاقپانىڭ تات توسپاسى شيقىلدادى، ات وسقىرىنىپ-پىسقىرىندى.
قوس تەنتەك ورىندارىنان اتىپ تۇردى.
— الاقاي، اتا كەلدى، اتا!
اپىر-توپىر سىرتقا ۇمتىلدى. ەسىك شالقاسىنان اشىلىپ، ءۇستى-باسى، ساقال-مۇرتى اپپاق سۇكەڭ وكشەسى توق-توق ەتىپ، اق بۋدىڭ ىشىنەن بەرى مالتىعىپ شىعا بەردى. نەمەرەلەرى "اتا! اتا!"-لاپ ەتەگىنە ورالدى. سۇكەڭ، قىزىق بولعاندا، وعان مويىن بۇرمادى، وزىندە ءوڭ-تۇس قالماعان، بوپ-بوز...
پەش الدىندا جۇرەلەپ، شىمشۋىرمەن وتتىڭ كوزىن كوسەپ اشىپ وتىرعان اجەلەرى:
— و نەسى، باتىرەكە! ءۇستى-باسىڭدى قاق انداعى، بالالاردى شوشىتپاي!— دەدى تىكسىنىڭكىرەپ.
سۇكەڭ كەكەشتەنىپ:
— سىلەۋسىندى-ى ءتۇسىر-رىپ الىڭدار-ر!— دەدى دە بوساعا تۇبىنە جۇرەلەپ وتىرا كەتتى.
اپى كىرىپ، كۇپى شىققان حالايىق زاماتتان سوڭ تىرناقتارى تاربايعان، تىك قۇلاق، اق سۇر اڭدى تاق ورتاعا سۇلاتىپ سالدى. وسى ءۇيدىڭ ساق قۇلاعى جولدىاياق الگى اڭعا ءتىسىن ىرسيتىپ، تاپ-تاپ بەرەدى. سۇكەڭ ەكى بۇكتەگەن قامشىسىمەن سىلەۋسىننىڭ ءتىسىن، كوزىن اشىپ كوردى.
— ابدەن قارتايعان، الجىعان ەكەن... الجىعاندىعى عوي، تاۋدان ەتەككە ءتۇسىپ كەتكەنى. مىنا كولبەپ جاتقان ماڭىراق تاۋىن مەكەندەيتىن ايگىلى جەزتىرناعىڭ وسى. تۇلكى، قارساققا جەتە الماي، تىشقان-مىشقان اۋلاپ كۇن كەرىپتى. اقىرى، ودان دا قالعان. ابدەن اشىعىپ، اشىنىپتى. ەڭ سوڭىندا قۇلا دۇزدەگى مولانىڭ قۇلاعىنا شىعىپ الىپ، يەگىنىڭ استىنان كىم قىبىرلاپ وتسە، سوعان سەكىرگەن ەكەن دە. قويشىلار: "سىلەۋسىن كورمەگەنىمىزگە ون شاقتى جىل" دەپ ءجۇر ەدى، سويتكەن سوڭعى سىلەۋسىنىڭ وسى بولدى.
You Might Also Like
-
ەرتاي كۇرتكەسىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ، قولىن جەڭىنە تىعىپ قۋسىرىنىپ الدى: ءىشىن تارتىپ سوعىپ تۇرعان كۇزدىڭ دۇلەي قارا سۋىعى ەتتەن ءوتىپ، سۇيەككە جەتكەندەي ەكەن. اسپان الاسا. سۇرعىلت بۇلتتار كۇل-كۇل شاشىن...
