InfoHub Logo

بۇگىنگى تاڭدا پارتيامىز، بۇكىل سوۆەت حالقى ساياسي-الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق دامۋىمىزعا بايلانىستى بولاشاق مۇددەلەرىمىز جايلى اقىلداسىپ، تارازىعا سالعان ۇلكەن تاريحي قۇجاتتاردى تالداۋ ۇستىندە. مۇندا ىشكى-تىسقى ساياساتتى ەسكەرە وتىرىپ رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ اتا قازىعى ادەبيەت پەن ونەردىڭ باعىت-باعدارىن بەلگىلەۋگە دە از ورىن بەرىلمەگەن. بۇل سالادا قول جەتكەن تابىستاردى بۇدان بىلاي دا جالعاستىرا، جانداندىرا بەرۋدىڭ جول-جوباسى كورسەتىلگەن. سول جاقسىنى جالعاستىرۋ كوپۇلتتى سوۆەت قوعامىنىڭ مىزعىماس سالتىنا اينالعان باردى باعالاۋ داستۇرىنەن باستالاتىنى ءمالىم. كەشە سوۆەت تەاترىن، ونەرىن دامىتۋعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن، «حالىقتار دوستىعى» وردەنىمەن 70 جاسقا تولۋىنا بايلانىستى ماراپاتتالىپ وتىرعان اسقار توقپانوۆ سول مىزعىماس سالت-سالتاناتتىڭ تاعى ءبىر كورىنىسى. بۇل ناگرادانى تەك توقپانوۆقا تارتىلعان سىي ەمەس، پارتيامىز بەن وكىمەتىمىزدىڭ بۇكىل قازاق تەاتر ونەرىنە كورسەتكەن زور ءىلتيپاتى، بيىك باعاسى دەپ بىلسەك كەرەك.

وزدەرىڭىز ديدارلاسىپ وتىرعان بىلگىر رەجيسسەر، عۇلاما ۇستاز، تالعامپاز ءتارجىمان اسقار توقپانوۆ سوناۋ ءسۇيىنباي، جامبىلدان باستاپ جىر داۋىلى تولاس تاپپاعان جەتىسۋدىڭ ىلە اۋدانىنا قاراستى 2-اۋىلىنىڭ قاراقوسىم دەگەن جەرىندە 1915 جىلى دۇنيەگە كەلدى. اسقار جاسىنان-اڭ ايدارىنان جەل ەسىپ، اسىعى الشىسىنان ءتۇسىپ ءوستى دەسەك، شىندىققا قيانات بولار ەدى. اسقاردىڭ تۇساۋى كەسىلمەي تۇرىپ دۇنيەدەن كوشكەن توقپان شال كەدەي بولعان ەكەن. ءبىراق كەدەي اتاۋلىنىڭ ءبارى بايعا، بيگە، بولىسقا قول قۋسىرىپ، قوشەمەت ۇرىپ وتپەگەندىگىن بالۋان شولاڭ، ءمادي، سەگىز سەرى سەكىلدىلەردىڭ ومىرىنەن بايقاساق، وسىلار راۋىشتەس ءومىردى توقپان دا باسىنان كەشكەن ەكەن. اسقار مىنەزىندەگى كەيبىر ورلىك، قايسار، ونەرگە ىنتىزارلىق قاسيەتتىڭ ءتۇپ توركىنىن ىزدەگەندە توقپان شال باسىنان كەشىرگەن ءبىر ەپيزودتاردى ەسكە الا كەتۋدى ءجون كوردىك. جاسىنان سەرىلىك ورلىكتى ۇستانعان توقپان تاپقان-تايانعانىن باسىنا بالاپ، ءبىر بايگە اتىن مىنەدى ەكەن. مىلتىق اسىنىپ، سەمسەر بايلاپ جەتى شاپاندى توقپان اتانىپتى. ءبىر جولى گەنەرال-گۋبەرناتور ەفەلباۋمنىڭ بالاسىنداي كۇتىپ سالتاناتقا مىنەتىن قارا قاسقا اتىن ۇرلاپ، ونىڭ قاسقاسىن قازاننىڭ ءتۇپ كۇيەسىمەن بوياپ، التى ايداي باپتاپ كوكپارعا سالىپتى. اقىرى ءوزى سىڭىرە المايتىنىن بىلگەن سوڭ، وسى توڭىرەكتىڭ ازۋى التى قارىس، وتىز بەس جىل بولىس بولعان جايناق حانعا تارتۋىم دەپ اكەلگەن ەكەن. جايناق: «كىمسىڭ، شىراعىم؟» دەگەندە، توقپان تۇرىپ:

— ءوزىڭىزدىڭ ەگىنشىڭىز، قۇنانتايدىڭ كەنجەسى توقپان ۇرى مەن بولام، دەپتى. گۋبەرناتوردىڭ اتىن الىپ جايناقتى جىن ۇرىپ پا، «سەن بەرگەن جوقسىڭ. مەن كورگەن جوقپىن، شىراعىم»، دەپ توقپاندى شىعارىپ سالىپتى. جايناقتىڭ توقپاندى گۋبەرناتورعا ۇستاپ بەرمەۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى بار ەكەن. توقپاننىڭ اكەسى قۇنانتاي ءوزى بولىستىڭ ەگىنىن ەگەدى. قارۋلى ءىرى كىسى ەكەن. سودان جايناقتىڭ شابارماندارىمەن ءبىر جولى سۋعا تالاسىپ، اقىرى ولاردى كوك الا قويداي قىلىپ ساباپ جىبەرىپتى. وعان حان جايناق شىداسىن با، ەستىسىمەن قۇنانتايدى كەلە قامشىنىڭ استىنا الادى. شىدامى تاۋسىلعان قۇنانتاي بولىستى اتتان جۇلىپ الىپ، ساپتاما ەتىكتىڭ وكشەسىمەن اۋىزدان ءبىر تەۋىپ، ەكى كۇرەك ءتىسىن سىندىرادى دا:

— مىنا ەكى ءتىسىڭنىڭ قۇنىن مەنەن ال، دەپ جۇرە بەرىپتى. قۇنانتايدان تاياق جەدىم دەۋگە نامىستانىپ، «جورعام ءسۇرىنىپ جىعىلىپ، سودان بولدى»، دەپ جايناق التىن ءتىس سالدىرعان ەكەن.

ەكىنشى ءبىر ەپيزود. توقپاننىڭ جاسى قىرىقتاردىڭ و جاق، بۇ جاعىنا كەلگەندە ايەلى ولەدى. قالىق بەرىپ، قىز الاتىن شاما جوق. سودان وسى وڭىرگە بەلگىلى وتىز ۇلدى كەنەنبايدىڭ شىمىرباي دەگەن بالاسىنىڭ وڭ جاقتا تولىقسىپ وتىرعان، اسقاردىڭ شەشەسى قامىرجاندى الىپ قاشادى. «جارىماعان، جالشىماعان توقپان ۇرى كادەسىز، قالىڭمالسىز قىزىمىزدى الىپ كەتتى. شاڭىراعىن ورتاسىنا تۇسىرەم!» دەپ كەنەنبايدىڭ زىركىلدەپ جاتقانىن ەستىگەن اعاسى قۇلتايدى ەرتىپ، قىرعىزدىڭ شوڭكەبىن دەگەن جايلاۋىنان ءبىر ءۇيىر جىلقى ايداپ كەلە جاتادى. الدارىنان ۆەرنىيدان پىشپەككە بەتتەگەن ءبىر توپ قىرعىز كورىنەدى. سوندا توقپان اعاسىنا: «مەن بۇلعىن ىشىكتى جامىلىپ، دارەت سىندىرعان بوپ وتىرام، سەن اناداي جەردە قولىڭا شۇبەرەك الىپ تۇر. قىرعىزدار جاقىنداي بەرىپ، كىم دەپ سۇراعاندا: «تاشكەن، قوقان، سامارقانعا بارىپ، ساۋدا جاساپ كەلە جاتقان اتاقتى ساۋداگەر ىسقاقبايدىڭ ۇلكەن بالاسى» دەگەيسىڭ،» دەپ ىشىگىن جامىلىپ وتىرا كەتەدى. الگى قىرعىزدار جاقىنداي بەرىپ سۇراعاندا، قۇلتاي وسىنى ايتادى. سوندا قىرعىزدار: «اتاڭنىڭ گورى، شوڭبولباي ما، وتىرىستى كورمەيسىڭ بە، بولسا بولاد تا، جىگىتتەر، تارتقىلا العا» دەپ، بۇلارعا قايىرىلماستان ءجۇرىپ كەتكەن ەكەن. بۇل قيمىل قازىرگى ۇعىمداعى اكتەرلىك پەن رەجيسسەرلىكتىڭ ەسكى بولسا دا تاپقىرلىق ەلەمەنتى. سودان ءبىر ءۇيىر جىلقىنى اكەپ شىمىربايدىڭ شالىنا قوسىپ: «قامىرجاننىڭ قالىڭمالى وسى، ەندى مەنەن ەش نارسە سۇراماسىن»، دەپتى توقپان.

ال ەندى ەلىمىزگە ۇلى وزگەرىس اكەلگەن ۇلى وكتيابر بولماعاندا، وسى اسەكەڭ ەكى اۋىلدىڭ عانا ەرمەگى سەرگەلدەڭ سەرى بولار ما ەدى، الدە سويىلىن سەرىك ەتكەن باۋكەسپە ۇرى بولار ما ەدى، ول جاعىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. ءبىراق سول اكەلەرىنىڭ بويىنداعى ونەرگە قۇشتارلىق، تاپقىرلىق، زورلىققا مويىنسىنباۋ، جالعاندىققا جانى قاس مىنەز-قىلىقتار اسقارعا دا مول دارىعانى انىق. جەتى جاسىندا جالعىز پاناسى اپاسى دا كوز جۇمدى. ەجەلدەن جەتىمدىكتىڭ ادال جولداسى جوقشىلىقپەن قول ۇستاسىپ، اسقار قوي دا باقتى، وت تا جاقتى. ەسىكتەن قۋسا، تەسىكتەن سىعالاپ ءجۇرىپ ساۋاتىن دا اشتى. كورشى اۋىلدىڭ قويىن باعاتىن كارى قۇلاق ەستەمەس قارت حالىق قازىناسىنا باي، قيالى ۇشان-تەڭىز كىسى ەدى. قوي جۋساپ جاتقاندا قوزى باعاتىن بالا سەرىگى اسقارعا قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى قازاقتىڭ ەرتەگى، اڭىزىنان باستاپ، «مىڭ ءبىر ءتۇن» حيكايالارىن شەرتەدى. ەستەمەستەن «سەيفۇلمالىك»، «تاھير زۋھرا»، «ءلايلى ءماجنۇن»، «سال-سال»، «ءتورت ءدارۋىش»، «توتىنىڭ توقسان تاراۋى»، «قوبىلاندى»، «الپامىس»، «قىز جىبەك»، «قوزى كورپەش بايان سۇلۋ»، «بوزجىگىت» داستاندارىنا قانادى. مۇنداعى قىم-قيعاش وقيعالار بالا قيالىن تەربەيدى. سول وڭىردەگى ءتاجىبي، قۇتىمبي دەگەندەر اۋىلدارىنا باسەكەمەن اقىن-جىراۋلاردى شاقىراتىن ادەت بار-دى. ولارعا ارنايى جايلاۋ تورىنەن ۇيلەر تىگىلەدى. بىردە جامبىل كەلسە، بىردە ۇمبەتولى، ساتىبەك، بارماعىنان كۇي، وڭەشىنەن ءان سورعالاعان ارۋاقتى قامشىبايلار جايلاۋداعى ەلگە بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ، كەتىپ جاتادى. بۇلار كەلگەندە ەڭكەيگەن كارىدەن باستاپ، ەڭبەكتەگەن بالاعا دەيىن شۇبىرىپ تاڭ اتقانشا كوز ىلمەيتىن. سونىمەن، بۇل اۋىلدار جازدا جىرعا بوگىپ، كۇيگە ۇيىپ، انگە ورتەنىپ جاتادى ەكەن. وسى دۋ-دۇرمەك، ماز-مەرەكەنىڭ بىردە-بىرىن اسقار جىبەرگەن ەمەس. تابيعاتىنان زەردەلى، قۇيماقۇلاڭ بالا جىر قۇدىرەتىن، كۇي كيەسىن ەرتە تانيدى. جىر جاتتاۋ مەن كۇي قايىرۋعا قۇشتارلىق اسقار تالانتىنىڭ العاشقى تۇتاتقىشى بولدى. قامشىبايدان ۇيرەنگەن اندەرىن اسەكەڭ وسى كۇنگە دەيىن جاتقا بىلەدى. ءبىراق تاعدىر اسەكەڭنىڭ تالانت-قىرىنىڭ باسقا جاقتارىن مول ءپىشىپ، جومارتتىق كورسەتكەنمەن، ونشا بەرەكەلى داۋىس بەرمەگەن ءتارىزدى.

بۇل كەزەڭدەر ۇلى وكتيابردىڭ نۇرلى جاڭبىرىنان كەيىن تۋسىراپ جاتقان قازاق دالاسى ءدۇر سىلكىنىپ، رۋحاني ءومىرىمىزدىڭ بار سالاسىندا تاريحي وزگەرىستەردىڭ اسا جاۋاپتى، اسا كۇردەلى شارۋالارىن شەشۋگە تالانتىنا قايراتى ساي، بىلىمىنە پاراساتى ساي ادۋىن ازاماتتار، ۇلگىلى ۇرپاق، بۇكىل ءبىر بۋىننىڭ تۇتاس قاناتتاسا كەلگەن شاعى ەدى. سول ارۋاقتى، بۇگىنگى بىزدەرگە جاساعان اتا بۋىننىڭ كوپ يگىلىگىنىڭ ءبىرى بۇرىن تەاتر اتاۋلى تۇسىنە كىرمەگەن حالىقتىڭ ورتاڭ ساحناسى، ونەر ورداسى ۇلتتىق تەاتردىڭ قابىرعاسى قالانىپ، شاڭىراعى كوتەرىلىپ، شىمىلدىعىنىڭ اشىلۋى بولدى.

قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنىڭ شارتارابىنان عاسىرلار بويى حالىق قازىناسىن ارقالانا كەلگەن قالىبەك، ەلۋباي، سەركە، كۇلاش، قۇرمانبەك، جۇمات، قاپان، جۇسىپبەك، ماناربەك، امىرە، يسا، احمەت، شارا، ءسابيرا، جامال، راقيا سىندى ۇلتتىق ونەردىڭ ۇيتقىسى بولعان، باعىن اشىپ، باياندى ءومىرىن باستاعان ءبىرتۋار تەكتى تالانت، ارىس ازاماتتاردىڭ جاڭا استانادا ونەر سايىسىنىڭ قازانى قايناپ جاتقان شاعىندا ون بەس جاسار اسقار الماتىنىڭ تاجىريبەلى، ۇلگىلى ينتەرناتىنا كەلىپ، وقۋعا ءتۇستى. ىزدەگەنگە سۇراعان دەگەندەي مەكتەپتەگى وقۋمەن قاتار اسقاردىڭ ەكىنشى مەكتەبى تەاتر بولدى. سول كەزدە قۇرىلعانىنا بەس-اق جىل بولعان تەاتر ساحناسىنان «ەڭلىك كەبەك»، «تۇنگى سارىن»، «شەكارادا»، «ارقالىق باتىر»، «مايدان»، «تۇركىسىب»، «سۇڭگۋىر قايىڭ»، «بۇلىنشىلىك» سپەكتاكلدەرىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە قايتارا كوردى. تالانتتى دراماتۋرگ، شەبەر رەجيسسەر، ءارى ارتيست جۇمات شانين، ءارى ءبيشى، ءورى ارتيست، كوكىرەگى ونگە، كۇيگە تولعان، تابيعاتتا وتە سيرەك كەزدەسەتىن «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» دەگەندەي، قازاق ساحناسىنىڭ نايزاعايى قۇرمانبەكپەن، اعىل تەگىل-اقىن يسامەن تانىستى. تەاترعا دەن قويا ءجۇرىپ تابيعاتىنان العىر، زەرەك اسقار ينتەرناتتى ۇزدىك ءبىتىرىپ، قازاق عىلىمىنىڭ تۇڭعىش وشاعى ءقازپي-دىڭ ءبىرىنشى كۋرسىنا وتىز ءۇشىنشى جىلى تۇسەدى. قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، ريەۆوليۋسيونەر اقىن، ءورى عالىم ساكەن سەيفۋللين، اتاقتى تاريحشى سانجار اسپاندياروۆ، سۇڭعىلا عۇلاما قۇدايبەرگەن جۇبانوۆتاردان ءدارىس الادى. وعان قوسا كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنىڭ بەلسەندى باسشىلارىنىڭ ءبىرى ءارى ءارتيسى بولادى. تالانت تەگىن جازباي تانيتىن جۇمات شانين اسقار بويىنان بولاشاق تەاتر قايراتكەرىنىڭ نىشانىن بىردەن تانيدى. ونەرگە باۋلىپ، اقىل ايتا ءجۇرىپ، اقىرى كەلەر جىلى موسكۆانىڭ مەملەكەتتىك تەاتر ينستيتۋتىنىڭ، قازىرگى ا.ۆ. لۋناچارسكيي اتىنداعى گيتيس-تىڭ رەجيسسەرلىك فاكۋلتەتىنىڭ ءبىرىنشى كۋرسىنان ءبىر-اق شىعارادى. بۇرىن جۇماتتىڭ اۋزىنان ەستىگەن سول كەزدەگى تەاتر الىپتارىن ەندى كوزبە-كوز كورىپ، ساباق الادى. اسقاردىڭ نەگىزگى ۇستازى اسا ءىرى عالىم، رەجيسسەر، ونەر جايلى بىرنەشە تەوريالىق كىتاپتاردىڭ اۆتورى ۆاسيليي گريگوريەۆيچ ساحنوۆسكيي بولادى. سول كەزدەگى ستانيسلاۆسكيي، نەميروۆيچ-دانچەنكو، تايروۆتاردىڭ دارىستەرىن تىڭداپ، رەپەتيديالارىنا قاتىسادى. محات، كىشى تەاتر، ۆاحتانگوۆتىڭ ايتۋلى سپەكتاكلدەرىن كورەدى. ورىستىڭ كلاسسيكالىق ادەبيەتىنىڭ، باتىس ادەبيەتىنىڭ ماماندارى مەن ايتۋلى جۇيرىكتەرىنەن ساباق الىپ، قۇنىعا وقيدى. سوناۋ اڭىزعا اينالعان حاكىم لۇقپان، كۋتايبيدەن باستاپ، باياعى گەتە ايتقان رۋداكي، فيردوۋسي باستاعان شىعىستىڭ جەزتاڭداي جەتى جۇلدىزىنان تاپقان-تايانعانى گومەر، ەسحيل، سوفوكل، اريستوفان قازىنالارىمەن ۇشتاسادى. شەكسپير، شيللەر، پۋشكين، لەرمونتوۆ، دوستويەۆسكيي، وستروۆسكيي، تولستوي تۇنىعىنان سۋسىندانادى. يگور جاساعى جايلى جىرلاناتىن ورىس حالقىنىڭ باي فولكلورى قوبىلاندى، الپامىس، ەر تارعىندارمەن توركىندەسەدى. دەرياساۆين، سۋماروكوۆ، ترەدياكوۆسكيي ماقتاۋ-ماداق جىرلارى قازتۋعان، اسان قايعى، اقتامبەردى، بۇقار جىراۋ تولعاۋلارىمەن كورشى قونادى. فيلوسوفيانىڭ ارعى-بەرگى تاريحىمەن قوسا ماركستىك-لەنيندىك ەستەتيكانىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرىمەن قارۋلانادى. تەاتر ونەرىنىڭ تەوريالىق نەگىزدەرىنە تۇبەگەيلى وزگەرىس ەنگىزگەن ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىن سارىلا زەرتتەپ، ساناسىنا سىڭىرەدى.

اسەمپاز بولما ارنەگە،
ونەرپاز بولساڭ، ارقالان.
سەن دە ءبىر كىرپىش، دۇنيەگە
كەتىگىن تاپ تا، بار قالان، —

دەگەن اباي اقىندى جاسىنان ءومىرىنىڭ قۇبىلاناماسىنداي ۇستانعان اسقار مول ءبىلىم، ونەگەلى ءومىردىڭ تاربيەسىن كورىپ، ونەردەگى وزىنەن گورى وزىندەگى ونەردى قاسيەتتەپ، قادىرلەۋدىڭ قاعيداسىن ۇعىنىپ، بۇكىل جيعان-تەرگەنىن حالقىنىڭ يگىلىگىنە ارناۋدى مۇرات ەتىپ، قازاقتىڭ تۇڭعىش ءبىلىمدار رەجيسسەرى بولىپ ورالادى.

اسقار ارقالانىپ كەلگەن، شىن مانىندە ۇلتتىق تەاترعا ۇلتتىق بوياۋىن تاۋىپ ەندىرگەن، ەككەن، وندىرگەن، وركەندەتكەن، ءوزىنىڭ رەجيسسەرلىك، ۇستازدىق تۆورچەستۆوسىنىڭ قاينار بۇلاعى بولىپ كەلە جاتقان ستانيسلاۆسكيي سيستەماسى، ياعني ستانيسلاۆسكيي جۇيەسى دەگەنىمىز نە؟ ءوزىنىڭ وزەگىن، XIX عاسىرداعى ورىس ونەرىنىڭ ۇلگىلى داستۇرىنەن ساباقتاسا تۋعان ستانيسلاۆسكيي جۇيەسى دەگەندى قازاقشا قىسقاشا قايىرساق، بىلاي بولىپ شىعادى ەكەن. ساحنالىك تۆورچەستۆو ساتىندە اكتەردەن تەك ومىردە وسىلاي بولاتىن كوشىرمە (پرەدستاۆلەنيە) جاساندىلىق ەمەس (ول ەسكى مەكتەپ)، ءاربىر سپەكتاكل سايىن كەيىپكەرىنىڭ الدىن الا ويلاستىرعان ءومىر لوگيكاسىن تاپ ءقازىر باستان كەشىرگەندەي وسەردە بولۋىن تالاپ ەتەدى. مۇنى ستانيسلاۆسكيي «يسكۋسستۆو پەرەجيۆانيا»، ياعني تولعانىس ونەرى دەگەن. ەندى كوز الدىڭىزعا سونىمەن ساباقتاسا تەبىرەنىس ونەرىنىڭ، ياعني «ۆوپلوششەنيەنىڭ» جەمىسى كەلەدى. وسى ەكەۋى ساحنالىق ونەردەگى رەاليستىك باعىتتىڭ تەورياسى بولىپ تابىلادى ەكەن. ورىنداۋشى ءوزى نەمەسە رەجيسسەردىڭ كومەگىمەن شىعارمانىڭ نەگىزگى مۇددەسىن (دانىن-زەرنو) اشىپ جەتكىزۋدى ول الدىنا يدەيالىق تۆورچەستۆولىق ماقسات ەتىپ قويادى. ستانيسلاۆسكيي مۇنى «سۆەرحزاداچا»، ياعني «بيىك مۇرات» دەپ اتادى. وسىعان جەتۋدەگى ارەكەتتى، تالاپ-ۇمتىلىستى، ول اكتەردىڭ جانە ءرولدىڭ جۇلىندى ارەكەتى، ياعني «سكۆوزنوە دەيستۆيە» دەپ بەلگىلەدى. وسى بيىك مۇرات پەن جۇلىندى ارەكەت تۋرالى ءىلىم ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىنىڭ نەگىزى بولىپ سانالادى. مۇنىڭ ءوزى سۋرەتكەردىڭ دۇنيەتانىمىن باستى ورىنعا شىعارىپ، ونەردەگى ەستەتيكا مەن ەتيكانىڭ ءوزارا بايلانىسىن ايقىنداي تۇسەدى. اكتەردىڭ اۆتور شىعارماسىندا بەرىلگەن جاعدايعا (پرەدلاگاەمىە وبستوياتەلستۆا) بايلانىستى جاساعان ماقساتى، ورگانيكالىق ارەكەتى اكتەرلىك ونەردىڭ بىردەن-بىر نەگىزى.

ساحنالىق ارەكەت دەگەنىمىز ستانيسلاۆسكييدىڭ «تۆورچەستۆولىق ەلەمەنت» دەپ اتاعان اكتەردىڭ بۇكىل اقىل-ويى مەن قايرات جىگەرىن، سەزىم-تۇيسىگى مەن ونىڭ ىشكى ءبولمىس-بىتىمىن تۇگەل جۇمساۋدى قاجەت ەتەتىن پسيحو-فيزيكالىق پروسەسس. بۇعان اكتەردىڭ ساحنادا ارىپتەسىمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ قابىلەتى، قيال-زەيىنى، ريتم مەن شىندىقتى سەزىنۋى، ەموسيالىق جادتا (ەموسيونالنايا پاميات) ساقتاۋ مەن ءسوز تەحنيكاسى، پلاستيكاسى، تاعى باسقالار جاتادى. ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىنىڭ « اكتەردىڭ ءرول ۇستىندە جۇمىس ىستەۋى» دەگەنى وسىدان كەلىپ تۋىندايدى. وسى تۇستا ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىنە جۇگىنۋ دراماتۋرگتەرىمىزگە اۋاداي قاجەت ەكەنىن ەسكەرتە كەتكىم كەلەدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ شىعارمالارىمىزدا انە جەرىن كەس، مىنا جەرىن ءپىش دەپ، رەجيسسەردى دە، اكتەردى دە ماشاقاتقا سالاتىن بوگدە وقيعا، بوس سوزدەردىڭ بالاق باۋلارى شۇبىرىپ جۇرەتىندىگى وسى جۇيەگە زەيىن قويماعاندىقتان دەپ بىلەمىز. كەيبىر اكتەرلەردىڭ اۋزىنان ءسوزى ءولىپ، ءۇنى شىعىپ، ويى ءولىپ، ك ۇلى شىعىپ جاتاتىنى دا ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىنە بويلاماعاندىعىنىڭ بەلگىسى.

اسقار كەلگەنشە بۋىنى بەكىپ، بۇعاناسى قاتقان، ون بەس جىلداي تۆورچەستۆولىق، داۋرەن كەشكەن بۇگىنگى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى تەاتردا ايانباي ەڭبەك ەتكەن سوكولوۆ، تانەيەۆ، ناسونوۆ، بوروۆ سىندى ورىس رەجيسسەرلەرى كوبىنە اۋدارما پەسالار ۇستىندە ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىن ۋاعىزداعانمەن، ءبىزدىڭ تەاترعا ول بەكىنە، سىڭە قويعان جوق-تى. ويتكەنى دراما ونەرىندە مىنەز-قۇلىق، ۇلتتىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەر ءتىل ارقىلى عانا قالىپتاسادى. ءسوزدىڭ ءمانىن، ءنارىن، ءدامىن، ءيىسىن سەزبەي اقىل ايتۋ، ءارى بارسا، قۇراندى جاتقا سوعىپ، ءبىر اۋىز سوزىنە تۇسىنبەيتىن دۇمشە مولدالار كەپەشىن كيۋمەن بىردەي. سولاي بولا تۇرا ولاردىڭ جانقيارلىق ەڭبەگىن جوققا شىعارۋعا ەشكىمنىڭ ءداتى بارمايدى. ولار ساحناعا شىعارعان كلاسسيكالىق شىعارمالار ءبىزدىڭ تەاتر ءۇشىن ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىن العاش تاني باستاعان الىپپە مەكتەبى بولدى. تەاتردىڭ ءتول دراماتۋرگيادان ءساتتى ساعاتتارى كوبىنە تۋما تالانتتاردىڭ ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىنىڭ نەگىزىنە سۇيەنۋى ەمەس، ءومىردى تابيعي تانۋىنان تۋىنداپ جاتتى.

اسقاردىڭ سۋرەتكەرلىك كەلبەتىن، رەجيسسەرلىك قۇدىرەتىن، ءبىلىم-پاراساتىنىڭ بيىكتىگىن تانىتقان ۇلى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي» تراگەدياسى. ءار ستيلدە ەڭبەك ەتكەن رەجيسسەرلەردە قالىپتاسىپ قالعان اكتەرگە ويىنداعى كەيبىر ماشىڭ، جاتتاندىعا اينالىپ كەتكەن وعاشتىقتارمەن كۇرەسۋ وڭايعا تۇسكەن جوق. ەڭ ار جاعى، جاس جاعىنان ابايعا ءبىر تابان جاقىن ۇلى اكتەر قالىبەك قۋانىشبايەۆپەن اباي وبرازى جايلى ۇعىنىسۋدىڭ وزىنە قانشاما ۇيقىسىز تۇندەر، كۇدىكتى كۇندەر ءوتتى دەسەڭشى. اسقارعا تەاتر تابالدىرىعىن اتتاعاننان سول جوعارىدا ايتقان ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىنىڭ الىپپەسىنەن قايتا باستاۋعا تۋرا كەلدى. بۇدان بەس-التى جىل بۇرىن بۇلاردىڭ ويىنىنا تامسانا قاراپ، ۇزدىگە ۇمتىلاتىن اسقارعا ەندى باسقا كوزبەن، ۇستازدىڭ كوزبەن قاراۋىنا تۋرا كەلدى. بۇرىنعى تالانتىنا تابىنۋدان گورى، تالاپتى قويا ءبىلۋ، دەگەنىنە وزگەنىڭ كەزىن جەتكىزۋ، سەندىرۋ، سەزىم تۋعىزۋ ماشاقاتىنا ءتۇستى. سىرتقا ماشاقات كورىنگەنمەن، بۇل اسقاردىڭ وزىنە دە تۇڭعىش مەكتەپ، سىن مەكتەبى ەدى. ويتكەنى قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ كوشباسشىسى، اتاقتى عالىم، ۇلى تالانت يەسى مۇحتار اۋەزوۆپەن دە ءتىل تابىسۋ وڭاي ەمەس. بۇرىن بۇكىل شىعارمالارىنا قانىڭ بولعانمەن، وسى كۇنگە دەيىن اسقار مۇحاڭمەن ديدارلاسىپ كورمەپتى. اسەكەڭنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، وسىندا ءبىر جاس جىگىت ابايدى ساحناعا شىعارماقشى دەگەندى ەستىگەندە، مۇحاڭ دا جۇرەگى جارىلا قۋانا قويماپتى. ءبىراق العاشقى سۇحباتتان-اق شەشەندىگى، ماماندىعىنا جەتىكتىگى بىلاي تۇرسىن، اباي شىعارمالارىن جاتقا بىلەتىندىگىمەن مۇحاڭدى ەڭسەرىپ الدى. ريزا بولعان مۇحاڭ: «سەن ءوزى كوپ بىلەتىن كوشەلى جىگىت بولدىڭ عوي. ءبىزدىڭ تەاتردىڭ اڭساعانى وزىڭدەي-اڭ بولار. قادامىڭ قۇتتى بولسىن!» دەپ، تەاتردىڭ ءار اكتەرى مەن قازىرگى ءحالى حاقىندا كوپ جايلاردى اڭعارتتى. ابايدىڭ رۋحاني قۇدىرەتىن ءوز حالقىنىڭ بار بايلىعى ورىس، باتىس، شىعىس مادەنيەتى مەن ادەبيەتى بولسا، بۇل سالادان اسقاردا دا ءبىر باسىنا جەتكىلىكتى قازىنا بار ەكەنىنە مۇحاڭ قاتتى ريزا بولدى.

شىعارمالارى

اسقاردىڭ ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى قازاق تاريحى ادەبيەتىمەنەن، اسىرەسە، ونىڭ قازاق ومىرىنە باعىتتالعان «ەڭلىك كەبەكتەن» باستاپ، «ابايعا» دەيىنگى كورگەنى، وقىعانى، تۇيگەنى نە ەدى؟ سوناۋ زامانداردا سۋى كەپكەن سايدىڭ بەرگى تاسىنداي باسى بىرىكپەي كەلگەن بۇل حالىققا سان عاسىرلىق قوعامدىق دامۋىنداعى قيان قيمىلىنان بوي جازىپ، ەلدىگىن ەسكەرىپ، ۇلتتىق سيپات الار شاعىندا، ەڭ الدىمەن، بەزىنەر قىلىعى قايسى، قارعىس ايتار كەسەپاتى نە دەگەن ساۋال تۇردى.

الەۋمەتتىك تۇرعىسى ءالجۋاز، قوعامدىق ساناسى سابيلىك دارەجەدەگى حالىقتا زاماندار بويى قانىنا، جىك-جىلىگىنە سارىسۋداي سىڭگەن رۋلىق تايتالاستان اسقان بەيباقتىق بولىپ پا؟ باتىرى دا رۋ نامىسىنىڭ قۇربانى، ارۋى دا رۋ نامىسىنىڭ قۇربانى، اقىلى دا رۋ نامىسىنىڭ قۇربانى. ۇل ايتىسسا دا، قىز ايتىسسا دا، ءبىر-بىرىنىڭ رۋىنىڭ، اتا-باباسىنىڭ جەر-جەبىرىنە جەتىپ، ءبىرىن-بىرى سوزبەن جەر جاستاندىرىپ جاتقانى. ادامنىڭ ق ۇلى بولعاننان گورى، اتانىڭ ۇلى بولعاندى، حالىقتىڭ اعاسى بولۋدان گورى، اۋىلدىڭ اعاسى بولعاندى ارتىق سانار توپىرىش-توعىشار اتقا مىنەرلەردىڭ ءتۇرى اناۋ. ەل بولدىم دەپ ەڭ مىقتاعاندا جۇزگە بارىپ تىرەلەدى ەكەن. وندا دا پالەن ءجۇزدىڭ اقىنى، پالەن ءجۇزدىڭ باتىرى دەپ ەسىرە ەلەۋرەپ، ءبىرىن-بىرى شاباقتاپ-تاماقتاپ، اقىرى ەسەبىن تاۋىپ، ىرگەسىن اشىپ الادى. حالىق قامىن، ۇلتتىق ۇيتقىنى ويلاۋ ارعى-بەرگى قان جالاسقان حانداردىڭ، سودىر سۇلتانداردىڭ، كوكەزۋ بيلەردىڭ، داڭعازا باتىرلاردىڭ تۇسىنە كىرىپ تە شىققان ەمەس. «جۇلدە الساڭ جۇزىڭمەن، ۋ ىشسەڭ رۋىڭمەن» دەگەن بەتپاق ماقالدى ساحارانىڭ سايقىمازاق ساياساتىنا تۋ ەتىپ ۇستاپ، شايان قۇيرىق، سيىر بۇيرەكتەنىپ وسكەن ەلدە نە بەرەكە بولماق؟ سوندىقتان اسقار وتكەن تاريحقا بارعاندا تاعدىرى ساقالدى بيدە، تارتقانى سويىلدى بايدا، ساياسي تۇساۋى كەسىلمەي، شاش-ەتەكتەن سەرگەلدەڭ-سور قالماعان حالىقتىڭ مۇڭ زارى، مۇراتىن ارقالانا، بۇگىنگى ۇرپاقتى سونداي كەسىر-كەساپاتتان ساقتاندىرا سويلەۋدى ءوزىنىڭ اقىن اعاسى يسا ايتقانداي:

حالىقتىڭ قاسيەتىن جانمەن ۇققان،
بۇل جىردى مەن جىرلاماي كىم جىرلايدى؟
مەزگىلسىز، مەرەكەسىز وتكەندەردىڭ
جاندارى ءبىزدى دە ايت دەپ سىبىرلايدى، —

دەگەندى ازاماتتىڭ بورىش، سۋرەتكەرلىك پارىز تۇتتى.

قاي شىعارما قويسىن، اسىرەسە، تاريحي تاقىرىپقا كەلگەندە اسقار وسى بيىكتەن قارادى. اسەكەڭنىڭ سول كەزدەگى رەجيسسەرلىك تالداۋىندا (ەكسپليكاسياسىندا) اباي تراگەدياسىنداعى بوي كورسەتەتىن يدەيانى اشۋعا، ورىس مادەنيەتىندەگى وي-سانانىڭ اسەرى (دولگوپولوۆپەن دوستىق)، وتارلاۋ ساياساتىنىڭ قولشوقپارى ويازدار مەن ءازىمحان، كەرتارتپا پانتيۋركيزمنىڭ ق ۇلى كارىم، فەودالدىڭ ءداۋىردىڭ شىنجىر بالاقتارى ورازباي، نارىمبەت، تاكەجان ارەكەتتەرىن جىكتەپ الادى دا، ادام تاعدىرى، حالىق تاعدىرى، ياعني «سۋدبا چەلوۆەچەسكايا سۋدبا نارودنايا» دەگەن قاعيداسىمەن تۇيەدى. اسىرەسە، ورازباي، ءازىمباي توڭىرەگىن اشۋدا:

مومىننان جامان قورقاق جوق،
قۋ پىسىڭ دەگەن ات قايدا؟
ارامزا بولماي اتاق جوق،
ايلاكەر بولماي ب ا ق قايدا؟ —

دەگەن اباي سوزدەرى اسقارعا قامشى بولعاندىعى انىق. ارقا توپتا حالىقتىڭ قامىن جەگەن بوپ ساندۋعاشتاي سايرايتىن، ءوز مانسابىنا كەلگەندە كوڭ قارعاداي وڭەشىن مايلاۋدان، قۇلقىن قۇرتىن جەمدەۋدەن، بار ءبىلىمىن قۋلىق پەن پىسىقتىققا جەگىپ، جارىعى ءوز وتباسىنان، قايىرىمى تابالدىرىعىنان اتتامايتىن ءازىمحان سىندى وتارشىلدىق ساياساتتىڭ توبەتتەرى كىمدى وڭدىرسىن؟! وندايلار كىشكەنە قۇلقىنىنا تۇسەتىن بولسا، يتپەن ىنتىماق تاۋىپ، اۋىز جالاسىپ، شوشقامەن بىرگە ءورىپ، ءبىر باتپاقتا اۋناۋعا دايار. وعان تەك ۇلىق الدىندا شەنى بيىكتەپ، شەكپەنى جاقسارىپ تۇرسا بولدى. پىشاق ەلى مانسابىن تومەندەتپەۋى ءۇشىن ۇلىققا ول حالقىن دا ساتادى، قاتىن، بالا-شاعاسىن دا جالدايدى. كەرەك دەسەڭىز، اكەسىنىڭ سۇيەگىن جاعىپ، ءسۇت ءپىسىرىپ بەرۋگە دايار. تەك شەنى ورنىندا بولسىن، شەكپەنىنە دانەڭە جۇقپاسىن. ال ورازباي بولسا، جولبارىستىڭ جولىن مىسىعىنا، ارىستاننىڭ جولىن كۇشىگىنە تاڭىپ ۇيرەنگەن رۋ شونجارى. بۇلاردى ادامگەرشىلىككە ۇعىندىرۋ، ادىلەتكە جۇگىندىرۋ مىڭمەن جالعىز الىسقان ابايعا ورتكە ماي قۇيىپ سوندىرۋمەن بىردەي بولدى. اسقاردىڭ رەجيسسەرلىك ينتەرپرەتاسياسىنداعى ايدار اجالى، اباي كەشكەن ازاپ-قيانات سپەكتاكلدە وسىنداي بيىكتەن كورىندى. تەاتر ونەرىمىزدە اسقار توقپانوۆ جاڭا بەتبۇرىس، بەلەس، شىنايى شەبەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەنى سول كەزدەگى باسپا بەتتەرىندە جان-جاقتى ايتىلىپتى. باسقاعا مىرزا بولعانمەن، ماقتاۋعا ساراڭ عابيت مۇسىرەپوۆ: «پوستانوۆكانى تۇتاس الىپ قاراساڭىز، بۇل تەاتردا مۇنداي جاقسى پوستانوۆكا بۇرىن بولعان ەمەس. مۇنداي جاقسى پەسامىز بولعانى دا ءمالىم، ءبىراق تەاتردىڭ جاۋاپسىز قارايتىن كۇندەرى دە كەزدەسە بەرەتىن ەدى. جاپ-جاقسى بولىپ شىققالى تۇرعان پەسانى ءسۇرىنۋ مەن جىعىلۋدىڭ اراسىندا شىعارا سالعانىنا كوپ ۇيالا قويمايتىن-دى.

تەاتر «ابايدىڭ» ءستيلىن جاقسى تاپقان، اباي ءداۋىرىنىڭ مازمۇنىن بەرۋگە كەپ ەڭبەك سىڭىرگەن. اسىرەسە، جاس رەجيسسەرىمىز اسقار توقپانوۆقا قاتتى ريزا بولۋىمىز كەرەك. الىستا قالعان ءومىردىڭ تەك سىرتىن عانا ەمەس، سىرىن اشۋ ءۇشىن بارىن اياماعاندىعى ايقىن-اق. ساحناعا شىعارعان باستى گەرويلارى ءبىرى ارعى زاماندىكى، ءبىرى بەرگى زاماندىكىنە ۇقساپ تۇرعان جوق. ءبىر ءومىردىڭ، ءبىر كەزەڭنىڭ ادامدارى سياقتى ءشۇبا تۋعىزبايدى. كەيدە ءسوز جازۋشىنىكى، دەكوراسيا مەن كيىم سۋرەتشىنىكى، وبراز ءوربىر ارتيستىكى بولىپ تۇراتىنى بار عوي. ابايدى قويعان اسقار بۇعان ۇشىراعان جوق. ءسوز بەن كيىم وبرازدىكى، وبراز پەسانىكى، پوستانوۆكا اسقاردىكى»، دەپتى. بۇل بيىك باعا، بىرىنشىدەن، اسقار تالابىنىڭ العاشقى جەڭىسى بولسا، ەكىنشىدەن، ستانيسلاۆسكيي جۇيەسىنىڭ ۇلتتىڭ تەاتر توپىراعىنداعى تۇڭعىش جەمىسى ەدى. ءاربىر ساحنالىق شىعارمانىڭ مۇرالىق مۇراتى پسيحولوگيالىق شىندىق پەن الەۋمەتتىك شىندىقتىڭ قابىسا كەلىپ، كوركەمدىك شىندىققا كوتەرىلۋىنىڭ ۇلگىسى دە، ونى اباي پوستانوۆكاسىنان باستالعاندىعىن اشىپ ايتۋ كەرەك.

سونىمەن، رەجيسسەر اسقار توقپانوۆتىڭ وسى «ابايدان» باستالعان تۆورچەستۆولىق ارسەنالىندا جەتپىس پوستانوۆكا بار ەكەن. بۇل ارعى-بەرگى رەجيسسەر اتاۋلىنىڭ باسىندا سيرەك كەزدەسەتىن داۋلەت. اۋەزوۆتەن باستاپ اقتانوۆقا دەيىن قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ جىلىگى تاتيتىن شىعارمالارىنان اسقاردىڭ رەجيسسەرلىك تەزىنەن وتپەگەنى شامالى. جالعىز اكادەميالىق تەاتر ەمەس، رەسپۋبليكالىق جاستار تەاترىنىڭ، گۋريەۆ، قاراعاندى، جامبىل، ۇيعىر تەاترلارىنىڭ دا ەلەۋلى پوستانوۆكالارى اسقار قولىنان شىققان. ءبىلىمدار اسەكەڭ ۇلت دراماتۋرگياسىمەن عانا شەكتەلىپ قويعان جوق، دۇنيە ءجۇزى كلاسسيكالارىنان شەكسپير، شيللەر، گالدوني، گوگول، وستروۆسكيي شىعارمالارى دا شىنايى شەشىمىن تاۋىپ، تەاتر تاريحىمىزعا ەنىپ وتىرعان دۇنيەلەر. حالىقارالىق تاقىرىپتان ديۋسسە مەن گاۋدىڭ «تەرەڭ تامىرلارى»، تۋىستاس دراماتۋرگيادان پوگوديننىڭ «كرەمل كۋرانتتارى»، گادجيبەكوۆتىڭ «ارشين مال الانى»، مۇحقاناروۆتىڭ «الانىڭسەمياسى»، ايتماتوۆتىڭ «ءجاميلاسى»، سۇلتانوۆتىڭ «اليشەر ءناۋايى» دا ءبىزدىڭ قازاق توپىراعىنا اسقار ارقىلى كەلدى. وسى تۇستا اباي، التىنسارين، شوقان، ناۋاي، لەنين رولدەرىن ءوزى ورىنداپ، اسەكەڭنىڭ اكتەرلىك شەبەرلىك تانىتقانىن ەسكە الا كەتكەندى جون كوردىك.

سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى اسقار توقپانوۆ تەاتر تەورياسى مەن تاجىريبەسىنە بايلانىستى ەكى جۇزگە تارتا زەرتتەۋ ماقالالارىنىڭ، دەربەس شىققان ەكى كىتاپتىڭ اۆتورى. شەبەر ءتارجىمان اسەكەڭنىڭ قولىنان شىققان گوركييدىڭ «ەگور بۋلىچيەۆى»، چەحوۆتىڭ «شاعالاسى»، سافرونوۆتىڭ «اسپاز كەلىنشەگى»، يبسەننىڭ «ءىنى»، سالىنسكييدىڭ «بىرىنشىلەرى» تەاترلارىمىزدا كۇنى بۇگىنگە دەيىن قويىلىپ كەلەدى.

اسقار توقپانوۆ تۆورچەستۆوسىنىڭ تۇنىعى تەرەڭ، ارناسى كەڭ دەگەندە، ونىڭ كوپ جۇگىن پروفەسسور توڭپانوۆتىڭ ۇستازدىق قىزمەتى ارقالاپ جاتىر. رەسپۋبليكالىق تەاتر، كينو ۋچيليششەلەرىنەن باستاپ، بۇگىنگى تەاتر ينستيتۋتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسىنە دەيىنگى قىرىڭ التى جىلدىڭ ەڭبەك ورەسىنە زەر سالساق، «ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس ۇيرەتۋدەن بالاعا» دەگەن اباي ءسوزىنىڭ تاماشا ۇلگىسىنە كۋا بولامىز. تەڭىز تۇبىنەن تابىلعان ءىنجۋدىڭ كوزىن اشىپ، جابايى التىننان جاۋھارلى جۇزىك جاسايتىن زەرگەردەي، اسقاردىڭ بۇگىنگى شاكىرتتەرىنىڭ الدى بۇكىل وداققا بەلگىلى، ءبىر پاراسى رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق تۆورچەستۆولىق ورگانيزمىنە ءار بەرىپ، اجارىن كەلتىرىپ كەلەدى. ساحنانىڭ سۇڭعىلا شەبەرلەرى سسسر حالىق ارتيستەرى شولپان جانداربەكوۆا، فاريدا ءشارىپوۆا، ىدىرىس نوعايبايەۆ وسى اسقاردىڭ تۇلەكتەرى. رەسپۋبليكانىڭ بارلىق تەاترلارىن جايلاپ وتىرعان، اسقاردان ءدارىس العان ەكى ءجۇز ەلۋگە تارتا ونەر يەلەرىنىڭ ونى قازاق ءسسر-ىنىڭ حالىق ءارتيسى، جەتەۋى رەسپۋبليكاعا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر، توعىزى رەسپۋبليكاعا ەڭبەگى سىڭگەن ارتيستەر ەكەن. رەسپۋبليكالىق جاستار تەاترىن باسقارىپ وتىرعان تالانتتى رەجيسسەر، اكتەر، اسەكەڭدەي ءتارجىمان رايىمبەك سەيىتمەتوۆتەن باستاپ، تاعى دا رەسپۋبليكاداعى كوپ تەاترلاردىڭ باس رەجيسسەرلەرى اسقار شاكىرتتەرى ەكەن. وسىعان قاراعاندا اسەكەڭنىڭ بۇگىن قالاي جارىلىپ كەتپەي وتىرعانىنا شۇكىرلىك ەتەيىك، جولداستار!

اسەكەڭنىڭ سان سالالى تۆورچەستۆوسىن ءبىر مەرەكەلىك كەشتە تۇستەپ، تاڭبالاپ شىعۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس. ول تەاتر تاريحىن زەرتتەۋشى عالىمداردىڭ بورىشى بولسا كەرەك. ويتكەنى توقپانوۆ تۆورچەستۆوسى وركەنى ءوسىپ، كۇن ساناپ كوسەگەسى كوگەرىپ جاتقان تۆورچەستۆو.

اسەكەڭ مەن جەڭگەيدىڭ قۋانىشى ءوز الدىنا. بارىنەن دە قاتتى قۋانىپ وتىرعان جالعىز باۋىرى بيىل سەكسەنگە كەلگەن اپايعا قۇتتى بولسىن ايتايىن. اسىلىندا، اسەكەڭ تۆورچەستۆولىق، ازاماتتىق ومىرىندە باقىتتى ادام. ول جاعىنا وكپەسى بولماسا كەرەك. قازىرگى اسەكەڭ التى بالانىڭ اكەسى، ون ەكى نەمەرەنىڭ اتاسى، ءۇش شوبەرەنىڭ ءۇشىنشى اتاسى. پەندەلىك تۇرعىدان كەلگەندە، اسەكەڭ بۇل جاعىنان دا ءبىراز شارۋانىڭ باسىن قايىرىپ تاستاعان ەكەن. ءسوز سوڭىندا تاعى دا اسەكەڭە ۇزاق ءومىر تىلەپ، تۆورچەستۆولىق تابىستارعا جەتە بەرۋىنە، ۇرپاقتارىنىڭ يگىلىگىن كورە بەرۋىنە كول سوعىپ جىبەرەيىك، جولداستار!

1986

---