ءسوز دالدىگى
تاقىرىبى: ءسوز دالدىگى سوزدەگى لوگيكالىق دالدىك جانە ءسوز
سينتاكسيس
ماقساتى: بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ءسوز دالدىگى، سوزدەگى لوگيكالىق دالدىك تاقىرىبىن اشىپ ءتۇسىندىرۋ، العان بىلىمدەرىن نىعايتۋ، كەڭەيتۋ. سينتاكسيس جونىندە بىلگەندىرىن
ناقتىلاپ، بەكىتۋ.
تاربيەلىك: ماتىندەر ارقىلى تابيعاتتى ايالاۋ، قورعاۋ سەزىمدەرىنە باۋلۋ. باۋىرمالشىلدىققا ەرجۇرەكتىككە، نامىسقويلىققا، ەركىندىككە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ماتىندەر مەن تاپسىرمالارعا وراي ءتۇسىندىرۋ،، تابيعاتتى ايالاۋ، قورعاۋ، وزبەتىنشە ەرەجەلەر شىعارۋ، ويلاۋ، ىزدەنۋ، ەستە ساقتاۋ، ءوز بەتىنشە
شىعارماشىل جۇمىس ىستەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. مادەنيەتتى سويلەۋگە توسەلدىرۋ.
نەگىزگى ادىستەر: وي قوزعاۋ، پروبل. جاع، سۇراق - جاۋاپ، وي – تولعاۋ، تالداۋ، ىزدەندىرۋ، توپتاستىرۋ، شىع. ج.
كورنەكىلىكتەر:«سينتاكسيس»،«فونەتيكا»، «مورفولوگيا»، «لەكسيكا» بلوكتى كەستەسى، تەستىكتەر.
ساباق ءتۇرى: ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباق ءتيپى: سايىس ساباق / ىزدەنىس ساباق فورماسى: توپ، جەكە، جۇپ
ءپانارالىق بايلانىس: سۋرەت، ماتەماتيكا، تاريح، ادەپ، ادەبيەت
ساباق بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: - سالەمەتسىڭدەر مە! – ءيا، بالالار، ءبارىمىز تۇگەلمىز بە؟
- ساباققا دايىنبىز با؟ – ساباققا ويىمىزدى جيناقتايىق! – ابايدىڭ مىنا ولەڭىن تىڭدايىق!
ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى،...
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى.
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ – تەگىس جۇمىر كەلسىن اينالاسى.
بوتەن سوزبەن بىلعانسا ءسوز اراسى،
ول – اقىننىڭ ءبىلىمسىز بەيشاراسى.
ولەڭگە اركىمنىڭ – اق بار تالاسى،
سوندا دا سولاردىڭ بار تاڭداماسى
ءىشى – التىن، سىرتى – كۇمىس ءسوز جاقسىسى،
قازاقتىڭ كەلىستىرەر قاي بالاسى؟!
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: ءتىل ءبىلىمى سالالارىن تۇگەل زەردەلەۋ.
ءىىى جاڭا ساباق: ءسوز دالدىگى
سوزدەگى لوگيكالىق دالدىك جانە ءسوز
سينتاكسيس
ءى ا. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ: «ميعا شابۋىل»
ساباق ەپيگرافى: «قازاق تىلىنەن اسىل، قازاق تىلىنەن باي ءتىل جوق. ەگەر قازاق ءتىلىن بىلسەڭ، ءدىن دە وسىندا، عىلىم – ءبىلىم دە وسىندا، اۋليەلىك تە وسىندا» (ءماشھۇر ءجۇسىپ)
- ءسوز ساپاسى دەگەن نە؟/ ءسوز دۇرىستىعى دەگەنىمىز – ءسوزدى گرامماتيكالىق تۇلعالاردى، ءسوز تىركەستەرى مەن سويلەمدى تىلدەگى ماعىناسىنا، ايتاتىن ويىنا ساي قولدانۋ.
/احمەت ب. ءسوز ۇنامدى، ءوڭدى بولۋى ءۇشىن تالعاۋدىڭ باستى شارتى: «ءسوز دۇرىستىعى، ءتىل تازالىعى، ءتىل (لۇعات) انىقتىعى، ءتىل دالدىگى مەن ءتىل كورنەكتىلىگى» دەپ كورسەتكەن./
ادامدارمەن قارىم – قاتىناس مادەنيەتىندەگى ءسوز بايلىعى، ءسوز دۇرىستىعى، ءسوز تازالىعى، ءسوز ادەبى دەگەن قاجەتتىلىكتەر – ورگە باسار مۇمكىندىك باسپالداقتارى.
ءسوز بايلىعى – ءسوز سۇلۋلىعى. قازاق تىلىندەگى ءسوزدىڭ سانىن ءدال ايتۋ قيىن. سوزدىكتەردەگى ءسوز سانى تولىق قامتىلعان دەپ كەسىپ ايتۋعا تىپتەن بولمايدى. قازاق ءتىلى – ءتۇپسىز تەرەڭ مۇحيت.
ءىى ءا. ءسوز دالدىگى – ساپاعا قويىلار تالاپتىڭ ءبىرى – ءسوزدى تىلدەگى ماعىناسىنا قاراي لايىق قولدانۋ. ياعني ءسوزدىڭ قولدانۋ شىرقىن بۇزباۋ. م/ى: جىگىت جۋسان يىسىنە ەلىكتەپ، ماس بولعانىن سەزەدى.
ەلىكتەپ ەمەس – ەلىتىپ بولۋ كەرەك
سينتاكسيس
ماقساتى: بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ءسوز دالدىگى، سوزدەگى لوگيكالىق دالدىك تاقىرىبىن اشىپ ءتۇسىندىرۋ، العان بىلىمدەرىن نىعايتۋ، كەڭەيتۋ. سينتاكسيس جونىندە بىلگەندىرىن
ناقتىلاپ، بەكىتۋ.
تاربيەلىك: ماتىندەر ارقىلى تابيعاتتى ايالاۋ، قورعاۋ سەزىمدەرىنە باۋلۋ. باۋىرمالشىلدىققا ەرجۇرەكتىككە، نامىسقويلىققا، ەركىندىككە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ماتىندەر مەن تاپسىرمالارعا وراي ءتۇسىندىرۋ،، تابيعاتتى ايالاۋ، قورعاۋ، وزبەتىنشە ەرەجەلەر شىعارۋ، ويلاۋ، ىزدەنۋ، ەستە ساقتاۋ، ءوز بەتىنشە
شىعارماشىل جۇمىس ىستەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. مادەنيەتتى سويلەۋگە توسەلدىرۋ.
نەگىزگى ادىستەر: وي قوزعاۋ، پروبل. جاع، سۇراق - جاۋاپ، وي – تولعاۋ، تالداۋ، ىزدەندىرۋ، توپتاستىرۋ، شىع. ج.
كورنەكىلىكتەر:«سينتاكسيس»،«فونەتيكا»، «مورفولوگيا»، «لەكسيكا» بلوكتى كەستەسى، تەستىكتەر.
ساباق ءتۇرى: ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباق ءتيپى: سايىس ساباق / ىزدەنىس ساباق فورماسى: توپ، جەكە، جۇپ
ءپانارالىق بايلانىس: سۋرەت، ماتەماتيكا، تاريح، ادەپ، ادەبيەت
ساباق بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: - سالەمەتسىڭدەر مە! – ءيا، بالالار، ءبارىمىز تۇگەلمىز بە؟
- ساباققا دايىنبىز با؟ – ساباققا ويىمىزدى جيناقتايىق! – ابايدىڭ مىنا ولەڭىن تىڭدايىق!
ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى،...
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى.
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ – تەگىس جۇمىر كەلسىن اينالاسى.
بوتەن سوزبەن بىلعانسا ءسوز اراسى،
ول – اقىننىڭ ءبىلىمسىز بەيشاراسى.
ولەڭگە اركىمنىڭ – اق بار تالاسى،
سوندا دا سولاردىڭ بار تاڭداماسى
ءىشى – التىن، سىرتى – كۇمىس ءسوز جاقسىسى،
قازاقتىڭ كەلىستىرەر قاي بالاسى؟!
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: ءتىل ءبىلىمى سالالارىن تۇگەل زەردەلەۋ.
ءىىى جاڭا ساباق: ءسوز دالدىگى
سوزدەگى لوگيكالىق دالدىك جانە ءسوز
سينتاكسيس
ءى ا. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ: «ميعا شابۋىل»
ساباق ەپيگرافى: «قازاق تىلىنەن اسىل، قازاق تىلىنەن باي ءتىل جوق. ەگەر قازاق ءتىلىن بىلسەڭ، ءدىن دە وسىندا، عىلىم – ءبىلىم دە وسىندا، اۋليەلىك تە وسىندا» (ءماشھۇر ءجۇسىپ)
- ءسوز ساپاسى دەگەن نە؟/ ءسوز دۇرىستىعى دەگەنىمىز – ءسوزدى گرامماتيكالىق تۇلعالاردى، ءسوز تىركەستەرى مەن سويلەمدى تىلدەگى ماعىناسىنا، ايتاتىن ويىنا ساي قولدانۋ.
/احمەت ب. ءسوز ۇنامدى، ءوڭدى بولۋى ءۇشىن تالعاۋدىڭ باستى شارتى: «ءسوز دۇرىستىعى، ءتىل تازالىعى، ءتىل (لۇعات) انىقتىعى، ءتىل دالدىگى مەن ءتىل كورنەكتىلىگى» دەپ كورسەتكەن./
ادامدارمەن قارىم – قاتىناس مادەنيەتىندەگى ءسوز بايلىعى، ءسوز دۇرىستىعى، ءسوز تازالىعى، ءسوز ادەبى دەگەن قاجەتتىلىكتەر – ورگە باسار مۇمكىندىك باسپالداقتارى.
ءسوز بايلىعى – ءسوز سۇلۋلىعى. قازاق تىلىندەگى ءسوزدىڭ سانىن ءدال ايتۋ قيىن. سوزدىكتەردەگى ءسوز سانى تولىق قامتىلعان دەپ كەسىپ ايتۋعا تىپتەن بولمايدى. قازاق ءتىلى – ءتۇپسىز تەرەڭ مۇحيت.
ءىى ءا. ءسوز دالدىگى – ساپاعا قويىلار تالاپتىڭ ءبىرى – ءسوزدى تىلدەگى ماعىناسىنا قاراي لايىق قولدانۋ. ياعني ءسوزدىڭ قولدانۋ شىرقىن بۇزباۋ. م/ى: جىگىت جۋسان يىسىنە ەلىكتەپ، ماس بولعانىن سەزەدى.
ەلىكتەپ ەمەس – ەلىتىپ بولۋ كەرەك
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: ماماندىقتىڭ ءتۇرى كوپ، تەك ونى تاڭداي ءبىل
-
توپتاماداعى ساباقتار ءتىزىمى:1. دوپتى تور قاسىندا كوتەرگەن سوڭ شابۋىل جاساۋدى ۇيرەتۋ.2. كوڭىلدى ەستافەتا3. ۇلتتىق ويىندار
