ءسوز ءقادىرى
قانداي ءسوز ەستە قالادى تەگى؟ ارينە، ءنارلى ءسوز، ءدامدى ءسوز. پىكىرى بار، ويى بار، وتىرعان جۇرتتىڭ كوكەيىنەن شىققان سوزدەر عانا ءقادىرلى بولادى. ال ونداي ءسوزدى تولعانىپ، تولعاتىپ جۇرگەن ادام عانا ايتا الادى. تولعاۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ماسەلەگە، نە ىسكە جانى اۋىرىپ، جۇرەك سىزداۋى كەرەك.
ءيا، نوۆاك جولداستىڭ شىمبايىنا بۇل جايدىڭ كوپتەن باتىپ جۇرگەنى بىردەن اڭعارىلادى. ول الماتىداعى قازىرگى كەزدە سالىنىپ جۇرگەن اياداي بولمەلى پاتەرلەردىڭ جوباسىن، سول جوبانى جاساۋشى «كازگوسترويپروەكت» ينستيتۋتىن سىنادى. وسى ينستيتۋتتىڭ «جاڭاشىلدىعى» ارقاسىندا كىرىپ كەلسەڭ، توبەڭنەن باسىپ تۇراتىن، اس ۇيىنە بارساڭ، اينالىپ شىعا المايتىن، بەس-التى ادام باس قوسسا، زالىندا وتىراتىن ورىن جوق شاعىن پاتەرلەر قاپتاپ كەتتى. ءۇي ماسەلەسى كيىن بولعان سوڭ جۇرت ول پاتەرگە كىرىپ جاتىر. ءبىراق ەرتەڭگى كۇندى ويلاساق شە؟ بۇگىنگى سەميا وسەدى، بۇگىنگى ادامنىڭ تالعامى ەرتەڭ وزگەرمەي مە؟ ساۋلەت، ءسان جاعى ءقازىر الدىڭعى ورىنعا شىعىپ بارادى. زاڭدى دا. ويتكەنى ءبىز جارقىن بولاشاقتى جاساۋشىلارمىز، نۇرلى بولاشاق ەرتەڭ قول بۇلعايدى جاقىننان. ال وتىرعان پاتەرىمىز سول ەرتەڭنىڭ تالابىنا ادەمىلىگى، قولايلىلىعى ساي ما، كوڭىلىڭنەن شىعا ما؟
نوۆاك جولداس قالاداعى ەڭ ءىرى قۇرىلىس مەكەمەسىنىڭ — الماتى ءۇي جاساۋ كومبيناتىنىڭ ديرەكتورى. ول اياداي بولمەلى پاتەرلەردە تۇراتىن تۇرعىنداردىڭ اششى ءسوزىن كۇندە ەستىپ، ولاردىڭ قولايسىزدىعىن ءوز كوزىمەن كورىپ ءجۇر. نوۆاكتىڭ ۇلكەن جيىن مىنبەسىنەن اشىنا سويلەۋىنە سەبەپ بولعان — وسى ۇيلەر جوباسىنىڭ جاڭارتىلعان ۆاريانتى. جارايدى، ەسكى جوبانى ءبىر كەزدەگى ءۇي تاپشىلىعىمەن ەگىز تۋعان قاربالاس اكەلدى دەيىك. ال جاڭا جوبادا جاقسىلىق جاعىنا قاراي وزگەرىس بولۋى كەرەك قوي. جوق، ينستيتۋت كەرىسىنشە جاساعان. جانە سول جوبانى كۇشپەن ەندىرمەكشى، ياعني، الماتى سەكىلدى ارۋ قالادا شالا سالىنعان ۇيلەر تاعى دا كوبەيمەكشى.
مىنە، وسى ءجايت، ءىرى قۇرىلىس مەكەمەسىنىڭ باسشىسىن قاتتى تولعاندىردى. ونىڭ ىشىنە سىيمادى. ۇلكەن مىنبەدەن بۇل كەمشىلىككە ەندى توزۋگە بولمايتىندىعىن ايتتى. قۇرىلىسشى - مامان رەتىندە مىقتاپ دالەلدەدى. جۇرت سوندىقتان دا ونى ۇيىپ تىڭدادى، سوزىنە قاتتى قول سوقتى. ويتكەنى نوۆاك جولداس كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەنى ءدال باستى، حالىققا دا، بولاشاققا دا قاتىستى پىكىر قوزعادى. بۇل ءسوز سول سەبەپتى دە جۇرتتىڭ ەسىندە قالدى.
ال ەندى ەستە قالمايتىن سوزدە ەسەپ جوق. ءبىز ونى نەلىكتەن ەستە قالمايتىنى جونىندە كەپتەن تولعاندىرىپ جۇرگەن پىكىرگە توقتاپ كورەيىك. تەگى جيىن اتاۋلىدا بەلگىلى ماقسات بولادى. باس قوسىپ اقىلداسۋ ءۇشىن، تۇبەگەيلى ءتۇيىنىن شەشۋ ءۇشىن شاقىرىلادى ولار. ەندەشە كوپ جينالعان جەردە، كوپ تىڭدايتىن اۋديتوريادا پىكىردىڭ پىكىرى، ىرىكتەلگەن، ەكشەلگەن اسىلى عانا ايتىلۋى كەرەك.
وسى قاعيدا قالتارىستا قالىپ، ەستە قالمايتىن ەسپە سوزدەردى سۋداي ساپىرۋ دەندەپ بارادى. ءويتىپ سويلەيتىن «شەشەندەر» ءۇنىن قانشا مانەرلەپ، داۋسىن قانشا قۇبىلتسا دا، تىڭداۋشىنىڭ ويىن وياتىپ، جۇرەگىن جىلىتا المايدى. قاجىپ، قالعىپ وتىراتىن ساتتەر وسىنداي ادامدار سويلەگەندە بولادى. مۇنداي ءسوز سول جيىنعا ماقساتسىز كەلگەننەن شىعادى. «ايتەۋىر سويلەيدى» دەگەن بەلگى سوعىلسا بولدى.
اناۋ ءبىر جىلدارى الماتى وبلىسى ديقاندارىنىڭ، ماماندارىنىڭ ۇلكەن كەڭەسى بولدى. ول جەتىسۋ جەرىندە استىق ءوندىرۋدى قايتسە مولايتۋ كەرەك، سۋارمالى جەرلەردى قالاي ەتكەندە ءتيىمدى پايدالانۋعا بولادى دەگەن ماسەلەگە ارنالعان-دى. كۇن ءتارتىبى وتە جاقسى، تولعاعى جەتكەن جايلار كوپ. تولعانا سويلەيتىن جەر ەدى. مىنبەگە جامبىل اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ سول كەزدەگى باس اگرونومى ولەينيكوۆ شىقتى. ول جامان اگرونوم دا ەمەس، ءوز ءىسىن بىلەدى، ءوز ماماندىعىن سۇيەدى. جەر سىرى، سۋارمالى ءوڭىر جونىندە ويلانىپ جۇرسە، كوپ جايدى ورتاعا سالا دا الاتىن ادام.
ءبىراق... مىنبەگە شىعا سالىسىمەن سيفرلاردى تىزە جونەلدى. ەشبىر تالداۋ، ەكشەۋ، وعان جان ءبىتىرىپ، وي ايتۋ دەگەن جوق. اۋدانداعى ءبىرقاتار شارۋاشىلىقتاردا ەگىنشىلىك مادەنيەتىنىڭ تومەندىگىن دە سۋدىراتىپ جامانداپ جاتىر. بۇل تاياقتىڭ ەكىنشى باسى وزىنە تيەتىنىن اڭعارماي قالسا كەرەك. اۋداندىق باس اگرونومى بولا تۇرىپ، كەمشىلىككە نەگە جول بەرەدى؟ بۇل مىنبەدەن جامبىل اۋدانىنىڭ قاي شارۋاشىلىعىندا قانشاما جەردىڭ بارلىعىن ايتىپ، كەمشىلىكتەردىڭ ءبارىن ءتىزىپ جاتۋ قاجەت ەمەس ەدى. ولەينيكوۆ جولداستىڭ وبلىستىق مىنبەدەن سويلەر ءسوزى باسقا بولسا كەرەك ەدى. وزىنە دە، وزگەلەرگە دە قيىن سوعىپ جۇرگەن تۇبەگەيلى ماسەلەنى ورتاعا سالعاندا، الدەقايدا ۇتىمدى شىعاتىن ەدى. سۋارمالى جەردى يگەرۋدەگى قازىرگى ورىن الىپ جۇرگەن ولقىلىقتاردى جويۋ جولىندا قانداي ويلارى، يدەيالارى بار؟ دايەكتەپ، دالەلدەپ ايتا السا، باسقالارعا دا پايداسى بولماس پا ەدى ول پىكىردىڭ ... قويشى، ولەينيكوۆ جولداستىڭ قۇر مىنبەگە شىقتى اتى بولدى.
مۇنىڭ سىرى مامان رەتىندە، اۋداننان جىبەرىلگەن بەدەلدى وكىلى رەتىندە ولەينيكوۆ جولداستىڭ دايىندالىپ تولعانىپ كەلمەگەندىگىندە. ارىسىن ايتساق، استىقتى مولايتۋ جونىندەگى ءبارىمىزدىڭ قابىرعامىزدى قايىستىرىپ جۇرگەن ءماندى ماسەلە وعان وي سالىپ تا جۇرمەسە كەرەك.
ۇلكەن مىنبەلەردەن ايتىلاتىن سوزدەردىڭ ءقادىرىن كەتىرەتىن، بەدەلىن تۇسىرەتىن وسىنداي جاۋاپسىزدىق - اۋ تەگى. ءسوز — ۇيىمداستىرۋ قۇرالى، ونىڭ ءقادىرىن ءتۇسىرۋ — قاتە. ءسوز بەدەلىن قالپىنا كەلتىرۋىمىز قاجەت. ءبىر كەزدەگى بىر-ەكى اۋىز كىرىسپە ايتىپ، سوسىن شارۋاشىلىقتىڭ بار سيفرىن ءتىزىپ شىعىپ، «سەندىرەمىز، ۋادە بەرەمىز» دەپ سويلەۋدىڭ ءداۋىرى ءوتتى دەپ قاراۋ كەرەك. ىسكەرلىكتى، بايسالدىلىقتى بايقاتاتىن بايىپتى سوزدەردى ەستىگىمىز كەلەدى.
ءبىر عانا فاكتىگە زەر سالايىق. رەسپۋبليكا، وبلىس كولەمىندە شاقىرىلاتىن جيىندارعا كەلۋشىلەرگە جولاقىسى، پاتەراقىسى تولەنەدى. ەداۋىر قارجى جۇمسالادى. اڭگىمە وندا ەمەس، سول كەلگەن ادامدار شاقىرىلعان جيىننان نور الىپ، كۇندەلىكتى ىسىنە كومەك الىپ قايتقىسى كەلمەي مە؟ ال ادەيى كەلگەندە كوبىگى كوپ، كول-كوسىر سوزدەردى تىڭداپ نە پايدا؟ جيىنعا شاقىرعاندا وسى جايلار ەسكەرىلە بەرە مە؟
بەلگىلى ءبىر جيىندى تارتىپپەن، جۇرتتىڭ ۋاقىتىن الماي جيناقى وتكىزۋ ءۇشىن كۇنى بۇرىن ءسوز سويلەۋگە تاپسىرما بەرۋ تاجىريبەدە بار. ول دۇرىس تا. سول نە ايتادى - اۋ دەگەنگە نازار اۋدارا بەرەمىز بە؟ وسى تۇستا دا كوپ جايدى ويلانساق، شىركىن! ايتاتىن پىكىرى، كوپتى تولعاندىرار ويى بولماسا، وندايلاردى تىزىمگە تىركەمەي-اق قويسا.
كۇشتەپ سويلەتۋ كەي جاعدايلاردا تولعاندىرمايتىن تولىمسىز سوزدەردىڭ تۋۋىنا اكەپ سوعادى. ايتار اسا ءماندى پىكىر بولماعان سوڭ، سيفرلاردى ءتىزىپ، «ولاي ەتتىك، بۇلاي ەتتىك» كەتەدى ەسىلىپ. ەسەپ بەرمەيتىن جينالىستاردىڭ وزىندە جالىقتىراتىن جالاڭ ەسەپ كوپ.
تىڭداۋشىلاردى قالعىتاتىن، قاجىتاتىن وسىنداي سوزدەر. كەي جەرلەردەگى جينالىس قۇمارلىقتىڭ ءوزى تۋدىرماي ما وسىنداي ءارسىز، ءنارسىز سوزدەردى؟
ءسوز سويلەۋ — ونەر. ايتىلار ءسوز ءبىر كۇندىك بولعانىمەن، اۋديتوريا، شىعار مىنبە قانداي، كوپتىڭ كوكەيىندە بۇگىن نە بار، ماماندىعىنا، اتقارىپ وتىرعان بۇگىنگى قىزمەتىڭە، بىلىمىڭە، ورەڭە قاراي سەنەن جۇرت نەنى كۇتەدى، نەنى تالاپ ەتەدى، وسىنى ەسكەرە بەرەمىز بە؟
وسى تۇستا شەشەندىك ونەردىڭ دە نازاردان تىس قالىپ جۇرگەنىن ايتا كەتكىڭ كەلەدى. سويلەي بەرگەن شەشەن ەمەس، سويلەي بىلگەن شەشەن.
ءبىرقاتار جيىنداردان كورىپ جۇرگەنىمىزدەي، كەيبىر جولداستار ءبىر كۇنگى ءىستىڭ ەكىنشى كۇنگى ىسكە ۇقسامايتىنى سەكىلدى، ءبىر ءسوزدى ەكىنشى سوزگە مازمۇن جاعىنان ۇقساتپاۋ كەرەكتىگىن دە ەسكەرە بەرمەيدى. وتكەن جيىنداعى تىڭداۋشىلار باسقا ەدى عوي، مىنا وتىرعانداردان وندا نە ايتقانىمدى كىم بىلەدى ەپ، ساباۋلاپ تارتا بەرەدى. قايتالاي بەرگەن سوزدە ءقادىر بولمايدى. ءبىراق قايتالاۋعا ەتى ءولىپ، سويلەر ءسوزى بولماسا دا، ءسوز بەرمەسە وكپەلەيتىن ادامداردىڭ ازايعانى جاقسى-اۋ تەگى. وندايلار مىنبەگە شىققاندا:
— تاعى دا ءبىراز بوسەتىن بولدى بۇل، — دەپ ونى مىسقىلدايدى جۇرت.
ال جالىندى ءسوز، جاندى ءسوز ەشقاشان دا جالىقتىرمايدى. ولاي سويلەي بىلەتىن ادامداردى حالىق ءارقاشان اسىعا كۇتەدى. اڭگىمە سويلەۋدىڭ سانىندا ەمەس، مانىندە.
كەيىنگى جىلدار پارتيا جۇمىسىنا، پارتيالىق باسشىلىققا سونى لەپ اكەلدى. ىسكەرلىك، ماسەلەگە تەرەڭ بويلاۋ، بايىپتى شەشىم بارعان سايىن تەرەڭ تامىر تاستاپ، ورنىعىپ كەلەدى. بىزدىڭشە، بۇگىنگى كۇننىڭ وسى رۋحى سويلەيتىن ءسوزدى دە وزگەرتسە. ىسكەرلىكتىڭ شەجىرەسىندەي شەشەن سوزدەردى ەستىسەك. ءسوز بەدەلى ءوسىپ، ءسوز ءقادىرى كۇشەيسە!
جۋرناليست شىركىن، قاي جۇمىسىڭ وڭاي بولعان...
ۇزاق جىلدار بويعى جۋرناليستىك ءومىردىڭ ۇيرەتكەنى از بولماسا دا، وسى ماماندىقتىڭ قىرى مەن سىرىنا ۇڭىلتەر كوپ ەشنارسە جازباعان سەكىلدىمىز. قالامگەر ءۇشىن «ءومىردىڭ ءوزى — وقۋلىق» دەپ جۇرە بەرىپپىز عوي. سولاي ەكەنى دە راس. دەگەنمەن بۇل ماماندىق جايلى ايتا بىلگەن ادامعا شەرتەر سىر دا از بولماسا كەرەك.
ونىڭ قاجەتتىگىن كەيدە اينالاڭا جينالىپ قالعان جاس جۋرناليستەرمەن ديدارلاسۋدا ەرەكشە سەزىنەسىڭ. اسىرەسە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە بارعاندا سەنەن، سەن سياقتى ەگدە قالام يەلەرىنەن جاۋدىراعان كوزدەر سۋىرتپاقتاپ سىر تارتقىسى كەلەدى.
وسى ورايدا ويعا تۇيگەندەردى، جۇيەسىز بولسا دا، ءار جىلدارى قاعازعا ءتۇسىپ قالعانداردى توپتاستىرىپ كورەيىكشى. مۇمكىن، اجەتكە جاراپ قالار.
You Might Also Like
-
ادامعا بيازىلىق، ادەپتىلىك جاراسقان. بىرەۋدىڭ بوساعاسىن اتتاردا بويىڭدى ىڭعايسىزدىق بيلەيدى، قىسىلاسىڭ. قالاي قارسى الادى، كىم شىعادى الدىڭنان؟ كۇندەگى ۇيرەنشىكتى تىرشىلىكتە، ءتىپتى كورشى مەن كورشىن...
-
بۇل جونىندە ۇدايى ءساتتى قادامدار جاساپ جۇرەتىن "لەنينشىل جاس" گازەتىنەن بىردە "جارقىرايدى شاحتا ۇستىندە جۇلدىزدار" دەگەن تاقىرىپتى وقىدىم. قوس بەتتى الىپ جاتقان وسى باس تاقىرىپ ...
