جۋرناليست - ءومىر تامىرشىسى
ەلىمىزدە ءبىر كەزدە ءورىس العان كوممۋنيستىك ەڭبەك جولىنداعى كۇرەستىڭ قالاي تۋعانىن اركىم ەسىندە ساقتاپ قالا بەرمەگەن بولار. گازەتتىڭ شاعىن ءبىر حابارى وسى قوزعالىستىڭ باسى بولدى دەسەك، تاڭىرقاۋشىلاردىڭ دا تابىلۋى مۇمكىن. ءبىراق، شىندىق سولاي!
1959 جىلعى پارتيانىڭ XXI سەزىنىڭ قارساڭى بولاتىن. بارلىق جەردە قىزۋ ازىرلىك، قايناعان ەڭبەك، قاراپايىم سوۆەت ادامدارىنىڭ بويىنداعى تاسىعان جىگەردە شەك جوق. ۇلى جىگەر ءارقاشان ۇلى ءىستى تۋعىزباي ما. مىنە، لەنيننىڭ ءوزى بارداعى تۇڭعىش كوممۋنيستتىك سەنبىلىك وتكىزىلگەن موسكۆاداعى سورتيروۆوچنايا تەمىرجول ستانسياسىنىڭ ءبىر سەحىندا كوممۋنيستەر مەن كومسومولەستەر باس قوستى. اڭگىمە تاقىرىبى قالاي ەتكەندە سەزدى لايىقتى قارسى الۋ. كوپ كەشىكپەي، 13-وكتيابردە وسى سەحتىڭ جالپى جينالىسى بولدى. جالىندى دا جىگەرلى سوزدەر تالاي جۇرەكتى جارىپ شىقتى. اسىرەسە، ينجەنەر ۆيكتور ۆولكوۆسكييدىڭ ءسوزى جۇرتقا ۇلكەن اسەر قالدىردى. ول جارقىن بولاشاققا شەرۋ تارتىپ وتىرعان شاقتا ەڭبەكتە وزات بولۋ جەتكىلىكسىز، ءبىز بۇكىل ءومىرىمىزدى ونەگەلى ەتەيىك. تالماي ىزدەنىپ، ءبىلىم الىپ، وندىرىستە دە ۇيدە دە، قوعامدىق ورىنداردا دا ۇلگىلى بولايىق دەدى. بۇكىل كوللەكتيۆ بۇل ۇسىنىستى قىزۋ قولداپ، بەكەم تۇجىرىمعا كەلدى.
«كومسومولسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ 18 نويابردەگى نومەرىندە «ۇلى باستامانىڭ جاڭا جالعاسى» دەگەن حابار جارق ەتە ءتۇستى. ول وسى جيىن تۋرالى ەدى. بۇل حاباردىڭ تاقىرىبى كىمنىڭ دە بولسا كوزىنە وتتاي باسىلدى. ۇلى باستاما كىمنەن، قاي جەردەن جالعاسىن تاپتى ەكەن دەگەن سۇراق ءار كوڭىلگە ۇشقىن تاستادى. سول ۇشقىن كۇن اسقان سايىن لاۋلاپ، ۇلى قوزعالىسقا ۇلاسىپ كەتتى.
سول ۇشقىندى العاش كورگەن جانە گازەتتە جوعارىداعىداي تاقىرىپپەن حابار بەرگەن جۋرناليست ناعىز سەزىمتال جۋرناليست. ءيا، ونىڭ سەزىمتالدىعى، سول جينالىسقا باسقا جۋرناليستەردەن بۇرىن بارعاندىعىندا ەمەس، ونىڭ سەزىمتالدىعى ءومىردىڭ ءوزى، سوۆەت ادامدارىنىڭ تۆورچەستۆولىق اقىل ويى تۋدىرعان تاماشا باستامانى كورە بىلگەندىگىندە، سونىڭ اسىل قىرىن بايقاي العاندىعىندا. ول ءوزىن بۇل باستامانىڭ تۋۋىن حابارلاۋشىمىن عانا دەر. سولاي بولعاننىڭ وزىندە قانداي يگى ىسكە تۇرتكى بولدى!
جاسامپازدىقتىڭ سارقىلماس قاينارىنداي بولىپ تابىلاتىن سوۆەتتىك ومىردەن قالام يەسى قاشاندا قالاعان تاقىرىبىن تابا الادى. ۇلى ءومىردىڭ تىنىسىنا قۇلاق تۇرە قۇبىلىستىڭ سىرىن بىلەر، اسىلىن ارشىپ كورە الاتىن سەزگىشتىك، سەرگەكتىك كەرەك. ادەتتە ءجۋرناليستى مايدانداعى بارلاۋشىمەن تەڭەيدى. مۇنىڭ جانى بار. ويتكەنى قالامگەرلەر ءومىردىڭ قايناعان ورتاسىندا، نەلەر ۇرىمتال وقيعالاردىڭ الدىڭعى شەبىندە جۇرەدى. بارلاۋشى سەكىلدى نەنى بولسا دا جۇرتتان بۇرىن كەرەدى. ءبىراق، «جىلتىراعاننىڭ ءبارى التىن ەمەس» دەگەن سەكىلدى، كەرگەننىڭ ءبارى كەرەمەت ەمەس. مىنە، وسى ارادا كورگەننىڭ اسىل جاسىعىن اجىراتا بىلەتىن بىلگىرلىك، اڭعارۋ اياسىنىڭ كەندىگى، كوكىرەك كوزىنىڭ اشىقتىعى كەرەك.
ءبىر كەزدە بۇكىل سوۆەت باسپا سوزىندە ديقاننىڭ ارى تۋرالى قارت انا نادەجدا زاگلادا ۇلكەن اڭگىمە قوزعادى. بۇل اڭگىمەنى دە تۇڭعىش كوتەرگەن — باسپا ءسوز، ونداعى ۇشقىر، سەزىمتال قالام قىزمەتكەرلەرى. جاي قاراساڭ، ەڭبەكتى ادال ىستەۋ جونىندەگى ادەتتەگى ءسوز سەكىلدى. ال جۇرەك كوزىمەن قاراساڭ مۇلدە باسقا. ءار ادامنىڭ ءوز ارى الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى تۇر مۇندا. ادام ءۇشىن اردان ارداقتى ەشنارسە جوق. سوندىقتان دا «جانىم — ارىمنىڭ ساداعاسى» دەيدى حالىق ماقالى. ال، سوۆەت ادامىنىڭ ار الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى دەگەن نە؟ وسىنى قالاي ءتۇسىنۋ كەرەك. بۇدان ارتىق تاقىرىپ بولا ما! بارىمىزگە ءمالىم، الپىستان اسقان قارت انا كوتەرگەن اڭگىمە ەڭبەككەرلەردى تەرەڭ ويعا قالدىردى. كەشەگىسى مەن بۇگىنگىسىن ەكشەپ، ەلەپ، وزىنە ءوزىن ەسەپ بەرگىزدى. اركىم ارىمەن اقىلداستى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇكىل تاربيە جۇمىسىنداعى ايتۋلى اسۋ، بەلگىلى كەزەڭ تۋدى. بۇل ماسەلەنى كوتەرۋ ادامدارىمىزدى رۋحاني جاعىنان تۇلەتتى.
موسكۆادا سول كەزدە بولعان ايەلدەردىڭ بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك كونگرەسىندە زاگلاداعا شەتەلدىك ءبىر ايەل «ورىس جەرىنىڭ ارى ءسىز بە؟» دەي كەلىپ، قارت انانى ۇلكەن مەيىرىممەن قۇشاقتاپ ءسۇيدى. قانداي ماقتانىش! ار تۋرالى تاماشا اڭگىمە شەتەلدىك دوستاردىڭ دا جۇرەگىنە نۇر سەۋىپتى.
مەن، ءوز باسىم، ءدال وسى مينۋتتى سول ءبىر ۇلكەن ماسەلەنىڭ ۇشقىنى العاش باسىنا كەلگەن، قالاي ەتسەم جاقسى شىعادى دەپ، قارت انانىڭ پىكىرىن كەلىستىرىپ ازىرلەۋ جايىندا سان قينالىپ، سان تولعاتقان ءجۋرناليستتى كورسەمشى شىركىن دەدىم. ءبىر ءسات سول جۋرناليست تە قارت ديقانمەن بىرگە شەتەلدىك ايەلدىڭ مەيىرلى قۇشاعىندا تۇرعانداي بولدى.
جۋرناليست! ونىڭ جۇرمەيتىن جەرى، مىنبەيتىن كولىگى جوق. سامولەت، پوەزد، اربا، ات، ءتىپتى جاياۋ دا تارتىپ وتىرادى. بويىنداعى بار قاستەرلى جۇگى بلوكنوتى مەن سياسى كەپپەس قالامى نەمەسە ءاردايىم ۇشتاپ الىپ جۇرەتىن قارىنداشى، قۇمدا دا، سۋدا دا بولادى. تاڭدايى كەۋىپ، الدەنەشە كۇن اس ىشپەي وزەگى تالاتىن كەزدەر دە كەزدەسەدى. تاڭەرتەڭ عانا سەمياسىنىڭ قاسىندا وتىرسا، كەشكە مىڭداعان كيلومەتر قاشىقتىقتاعى بەيتانىس ادامداردىڭ ورتاسىندا جۇرگەنى. ۇيىنە جولاۋشى جۇرەتىنىن ايتا الماي كەتەتىن اسىعىس ساتتەرى دە كوپ.
سوندا نە ىزدەيدى ول. قانداي اسىلدىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ شارشاۋدا؟ قارا باستىڭ قامى، قوڭىر توبەل دۇنيە جازىپ، قالاماقى السام دەگەن شولاق نيەت پە؟! جوق، وندا ول شىن جۋرناليست ەمەس، وندا ول قيىن ساپارعا دا بارمايدى. ناعىز جۋرناليست ادامداردىڭ بويىنداعى اسىلدى ىزدەۋشى، ءومىر تاريحىن زەرتتەۋشى، بۇگىنگى ۇلى زاماننىڭ شەجىرەسىن جازۋشى. ءومىر جاڭالىعىن العاش قاعاز بەتىنە تۇسىرەتىن دە سول. ومىرگە دەگەن، ونداعى اسىل ادامدارعا، ول ادامداردىڭ جاسامپاز ىسىنە دەگەن عاشىقتىق ونى الىس ساپارعا سۇيرەيدى. ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، كوز مايىن تاۋىسىپ كوپ وتىرعىزادى.
ونى ەشبىر اۋىر ساپار، قيىن جول قورقىتپايدى. قايتا كەرىسىنشە، قىزىقتىرادى. كوپ ءجۇرىپ، كوپ كورگەن سايىن ءومىردىڭ الۋان قىرىن انىعىراق كورەدى. ءومىردىڭ وزىنەن وقيدى. مۇنىڭ ءوزى ونىڭ ءبىلىمىن كەڭەيتىپ، دۇنيە تانۋىنىڭ اياسىن اشا تۇسەتىنى ءسوزسىز. ەگەر بال اراسىنداي ەڭبەكپەن جيناعان فاكتىسىنەن ۇلكەن اڭگىمە تۋسا، جازعانى جارقىن ءبىر ءىستىڭ باسى بولسا، وندا كورگەن ازابى اپ-ساتتە - اق ۇمىت بولماي ما! جۋرناليست ەڭبەگىنىڭ قىزىعى دا، قيىندىعى دا وسىندا.
وسى قىزىقتى كورە الماعان جۋرناليست جۋرناليست ەمەس. كەجەگەسىنەن كەيىن تارتىپ، قولىنا تۇسكەن ازدى-كوپتى فاكتىدەن الدە بىردەڭەنى دەمدەي سالىپ، «تاپسىرمانى ورىنداسا» ونى ەشكىم وقىمايدى. ماقالانىڭ شالاسى دا، سەلت ەتكىزبەس سورلىسى دا سونداي كوڭىل-كۇيدەگى ادامنان شىعادى. جازعانى جان تەبىرەنتپەي، قايتا جاسىتاتىن، وقۋشىنىڭ كوڭىل وتىن تۇتاتۋدىڭ ورنىنا ءوزىنىن شيكى ويىن بىقسىتۋدان ارى اسا الماس جۋرناليستەن سورلى ادام جوق شىعار. ول ساندا بار دا، ساناتتا جوق.
مۇنداي ادام اياعىنىڭ استىنداعى التىندى دا كورە الماي، اتتاپ ءوتىپ جۇرە بەرەدى. جۋرناليست ماماندىعىنىڭ ارداقتىلىعى دا كوپ دۇنيەنىڭ ىشىندەگى ءالى كورىنبەي تۇرعان اسىلدى ارشىپ الا بىلۋىندە، سونىڭ ءدانىن، ءنارىن وقۋشى قاۋىمعا بەرە بىلۋىندە. ءسويتىپ جانا ءبىر رۋحاني ىزگىلىكتىڭ كوزىن اشىپ، سوعان كوڭىل ساۋلەسىن ءتۇسىرۋ. مىنە، سوندا ول — ناعىز ءومىر بارلاۋشىسى، بىلگىر ءداۋىر تامىرشىسى.
«مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالىنداعى ءبىر وچەرك ءالى ەسىمدە. ۇمىتپاسام، 1960 جىلى ءۇش نومەرگە جاريالاندى. «اكىمقۇل جانە ونىڭ كەلىنشەگى» دەپ اتالدى. جاس سەميالاردىڭ ومىرگە قالاي قادام باسقانى، ءومىردى قالاي قۇرسا، قىزىق بولاتىندىعى جايلى. بۇل ارادا ايتايىق دەپ وتىرعانىمىز وسى تاقىرىپتى قالاي تاپقانى جايلى.
ءبىر قوناقتا وتىرعاندا وچەرك اۆتورىنا ءبىر ءسوزۋار، سىمپىلداق ايەل ەسىپ اڭگىمە ايتادى. ءوزىنىڭ ءبىر كەزدە بىرگە وقىعان دوسىمەن حات الىسادى ەكەن. بۇل ايەل دە ول دوسىنا «ايەل دە ءبىر، گۇل دە ءبىر. ونى ەر ادامدار الاقانىنا سالىپ، الديلەپ، توڭىرەگىندە كوبەلەك بوپ ۇشىپ، قوشەمەتتەپ ءجۇرۋى كەرەك» دەيدى. ءتىپتى ول ايەلگە بالا كوتەرۋ دە زياندى، فيگۋراسىن بۇزادى دەپ سوقسا كەرەك. ال اۋىلداعى دوسى مۇنىڭ اق ساۋساق الەمىش بولۋىن سىناسا كەرەك. ءوزارا الىسىلعان حاتتاردىڭ مازمۇنى وسىنداي. ءيا، ءوزارا جازىسا بەرسىن، وندا تۇرعان نە بار.
جوق، وسى اڭگىمەدەگى ءبىر ۇشقىش ءجۋرناليستى اۋىلعا سۇيرەيدى. ول «سالپى ەتەك» قارىنداستىڭ جازعاندارىنان ۇلكەن پاراساتتىلىقتى كورەدى. اقىرى اۋىلىنا بارىپ، ونىڭ ومىرىمەن ەگجەي - تەگجەيلى تانىسقاندا، شىنىندا سولاي بولىپ شىعادى. ول وچەركتە جۇرتتى تەبىرەنتكەن ادامگەرشىلىك جايلى ۇلكەن ءتۇيىن بولدى. ءجۋرناليستىڭ اڭعارعىشتىعىنان تابىلعان ادەمى تاقىرىپ ەدى بۇل.
ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىز — ۇلى وزگەرىستەر ءداۋىرى. ءبىزدىڭ زامانىمىز — جاسامپازدىقتىڭ زامانى. ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتامىزدى، ونداعى ادامداردىڭ پسيحولوگياسىن، ولاردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىن زەرتتەۋ ۇلكەن ونەر. سول سەبەپتى دە مەن جۋرناليست اڭعارۋشى، كورۋشى عانا ەمەس، زەرتتەۋشى دە دەر ەدىم.
رەسپۋبليكامىزدا تىڭ يگەرىلدى. بەسجىلدىقتاردىڭ الۋان قۇرىلىستارى سالىندى. سول ىستەردىڭ تالاي ابزال جانداردى تۋعىزىپ، تالاي ادامداردىڭ ومىرىنە جاڭا مازمۇن بەرىپ، جاڭا ارناعا سالىنعانىنا كىم داۋلاسا الار ەكەن. بۇگىنگى زاماننىڭ ەرلەرى قاپتاپ قاسىمىزدا ءجۇر. ال دا زەرتتە. زەرتتە دە جاز.
سوڭعى جىلدارى وداق كولەمىندە بۇگىنگى زامانداستارىمىزدىڭ ومىرىنەن جازىلعان وچەركتەرگە جاريالانعان كونكۋرسقا قازاقستاندىق قالامداس دوستارىمىزدان ىلىنگەنى نەكەن-ساياق. شىنىن ايتساق، بۇل — ءبارىمىزدىڭ بەتىمىزگە ۇلكەن شىركەۋ. تىڭ بىزدە يگەرىلدى، ءىرى قۇرىلىستار بىزدە سالىنىپ جاتىر. ادامدار تۇلەپ ەسىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى شىن شابىتقا قالاي سىلتەسە دە جەتەرلىك شالقار ءورىس ەمەس پە. مەنىڭشە تەرەڭ زەرتتەۋ جەتىسپەيدى. جەڭىل دۇرمەكتىڭ جەتەگىندە كەتە بەرەتىن جايلارىمىز كوپ بولسا كەرەك.
1981 جىلدىڭ ماي ايىندا قوي وسىرۋشىلەردىڭ رەسپۋبليكالىق كەڭەسى بولدى. وسى كەڭەستەگى ءبىر كورىنىس وزىنە نازار اۋدارتپاي قويمادى. ءۇزىلىس سايىن كىتاپقا قاپتاپ كەزەككە تۇرعان شوپاندار. زالدا وتىرعاندا دا الدارىندا تەكشە - تەكشە كىتاپ. بۇل كورىنىس بۇگىنگى مالشىنىڭ ورەسىن، دارەجەسىن كورسەتپەي مە. ال ولاردىڭ ءجۇرىس - تۇرىسى، كيىنۋى جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ستۋدەنتتەردەن، ينتەلليگەنسيادان ءبىر دە كەم ەمەس. سويلەگەن سوزدەرى قانداي! قاتارداعى ەڭبەك ادامىنىڭ، اۋزىنان مەملەكەتتىك ۇلكەن ءماندى ماسەلەگە تۇرتكى بولارلىق ويلار شىعىپ جاتادى.
كەيبىر جۋرناليستەردىڭ جاستى جازسا دا، كارىنى جازسا دا كوبەلەكتەي ءۇيىرىلىپ اينالسوقتاپ شىقپايتىنى شوپانداردىڭ العان قوزىسى مەن بەرگەن ءجۇنى. ارينە، ول دا قاجەت. ءبىراق، بۇگىنگى شوپان بەينەسى، شوپان پسيحولوگياسى قانداي؟ ونىڭ ىشكى سارايى نە دەپ سويلەيدى، نە دەپ ءتىل قاتادى. سوعان ءۇڭىلۋ كەرەك قوي. وسىنداي زەرتتەۋدىڭ جوقتىعىنان دا مالشىلار جونىندەگى جازعاندارىمىز تاۋىقتىڭ جۇمىرتقاسىنداي بىرىنەن ءبىرى اينىمايدى. پارتيا مال شارۋاشىلىعىن جاس كۇشپەن نىعايتۋعا ايرىقشا نازار اۋدارىپ وتىر. مالعا جاس كەلدى دەگەن ءسوز - مال شارۋاشىلىعىنا ءبىلىم كەلدى، مادەنيەت كەلدى دەگەن ءسوز. بىزگە ەندى كەرەگى قوي سوڭىنان تاياق ۇستاپ قانا ەرەتىن شوپان ەمەس، شوپان — ونەرپاز. وسى ءبىر عاجايىپ قۇبىلىس بار ما، بار! ولاردىڭ بويىنداعى وزگەرىستەر ءداۋىر سيپاتىن كورسەتە مە؟ ءسوز جوق، كورسەتەدى. ءداۋىردى زەرتتەۋ دەگەن سەز سول ءداۋىردىڭ ادامدارىن، ولاردىڭ بويىنداعى جاڭا قاسيەتتەردى زەرتتەۋ دەگەن ءسوز. سونى تاپ باسساڭ، شىن مانىندەگى ءومىر تامىرشىسى بولعانىڭ، ياعني ادام، ونىڭ باي ءومىرى — ءبىزدىڭ باستى تاقىرىبىمىز.
كورۋ بار، زەرتتەۋ بار. ال ەڭ باستىسى سول كورىپ، زەرتتەپ جازعاندى كوپشىلىكتىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ جولىندا نۇسقاۋ بار. الدە ءبىر باستاما جونىندە جۋرناليست جار سالدى دا تىندى. قايتىپ ورالمادى. جاقسى ءىس لاپ ەتىپ تۇتاندى دا سەندى. وعان ول ءمان بەرگەن جوق. باستاما تۋعان كەزىندە جازىپ، «پارىزىنان» قۇتىلدى. ەندى وندا جۇمىسى جوق. بۇل ناعىز دايەكسىزدىك. ءجۋرناليستتىڭ قولىندا ەشكىمدە جوق قارۋ — ءباسپاسوزدىڭ ايبىندى سىنى بار. دايەكتىلىك، ءاربىر باستاعان ءىستى اقىرىنا جەتكىزۋ جولىنداعى تاباندىلىق كەرەك. سول سەبەپتى دە جاڭا وركەننىڭ، جاقسى باستامانىڭ العاشقى قامقورشىسى جۋرناليست دەر ەدىم. سول وركەننىڭ تامىر جايىپ، ءورىس الۋى ءۇشىن جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي كۇرەسۋشى دە سول بولۋعا ءتيىس.
ەلىمىزدەگى بەلگىلى قارت جۋرناليست، تاماشا وچەركيست ەۆگەنيي ريابچيكوۆتىڭ ايتقان ءبىر اڭگىمەسى ءالى ەسىمدە. ول قالامگەر قاۋىم جاقسى بىلەتىن ماريەتتا شاگينياننىڭ جۋرناليستىك ومىرىنەن مىسال كەلتىردى. اباقان — تايشەت تەمىر جولى العاشقى جاسالعان جوبامەن سالىنا باستاعان. وسى قۇرىلىستىڭ سالىنۋىنا بايلانىستى كومانديروۆكادا بولعان ماريەتتا شاگينيان كوپ زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزەدى دە، جولدىڭ جوباسىمەن كەلىسپەيتىنىن ءبىلدىردى. اقىرى، ءجۋرناليستىڭ ايتقانى دۇرىس بوپ شىعادى. جوبا قايتا جاسالادى. ءسويتىپ، سول جولدىڭ جاقسى جاسالۋىنا ءبىزدىڭ ايگىلى قالامگەرىمىز ۇلكەن ۇلەس قوسىپتى. مىنە، جۋرناليست - كۇرەسكەر دەگەن — وسى.
ءيا، بۇگىن قايتا قۇرۋ داۋىرىندە جۋرناليستەردىڭ كۇرەسەتىن ءىسى كوپ. بويىنداعى بار ونەردى، بار تالانتتى كورسەتەتىن شاق تۋدى. حالىقتىڭ كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيىنىڭ ءوزى سەنىڭ شابىتىڭا قانات بىتىرگەندەي. جاپپاي قاھارماندىققا قالامىڭمەن دەم بەرىپ، ۇلى كۇرەستىڭ الدىڭعى شەبىندە جۇرگەنگە نە جەتسىن.
مايداندا بارلاۋشىدان جاڭا دەرەك، جاڭا حاباردى قالاي اسىعا كۇتىپ وتىرسا، ومىردە حالىق گازەت، تەليەۆيزيا، راديو حابارىنان دا سونداي كۇتىپ وتىرادى. مەنىڭشە، بارلاۋشى دەگەن جۋرناليستىك قىزمەتتىڭ ءبىر قىرى عانا. وسىعان زەرتتەۋشى جانە كۇرەسكەر دەگەن ۇعىمداردى باتىل قوسۋ قاجەت. بۇل — جۋرناليستىك ماماندىقتىڭ شىن ماعىناسى. وسى ءۇش قاسيەتتىڭ بىرەۋى جەتپەي جاتسا، وندا ول اقسايدى. ال ەكەۋى جەتپەي جاتسا، وندا ول — ۇلكەن سور.
شىنىندا ءسال ويلانىپ كورەيىكشى. بارلاۋشىلىق، باقىلاۋشىلىق قاسيەتىڭ بولىپ، جاڭانى تاپتىڭ دەيىك. ال سونى تەرەڭ زەرتتەمەسەڭ، جازا المايسىڭ. ومىردە كەڭ قانات جايۋى جولىندا كۇرەسپەسەڭ — وندا نە ءۇشىن زەرتتەدىڭ، نە ماقساتپەن تاپتىڭ ول جاڭالىقتى. كەمشىلىك جونىندە دە تاپ سولاي. كوردىڭ ەكەنسىڭ، ونى تۋدىرۋشى سەبەپ-سالداردى ىزدە، زەرتتە، سوسىن جويۋ جولىندا كۇرەس. «مەن گازەتكە جازعام، ودان كەيىنگىسىندە شارۋام جوق» دەۋ جانى اشىماستىڭ ءىسى. ول جۋرناليست ەمەس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جۋرناليستتە بارلاۋشىعا ءتان — تاپقىرلىق، عالىمعا ءتان — تەرەڭدىك، بىلگىرلىك، كۇرەسكەرگە ءتان — تاباندىلىق، ءىستى اقىرىنا دەيىن اپارا بىلەتىن العىرلىق، باتىلدىق بولۋعا ءتيىس.
مىنە، سوندا ءبىز بۇگىنگى ءداۋىردىڭ، قازىرگى باقىتتى ءومىردىڭ شىن مانىندەگى شەجىرەسىن جازامىز. جاڭا زاماننىڭ شەجىرەسىن جازۋ ۇلەسى بىزگە ءتيىپ وتىرسا، بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە، بيىك مەرەي ەمەس پە. وسىعان وراي قالامداس دوستاردىڭ ەسىنە سالىپ، اشىق مويىندايتىن كەمشىلىكتەر جايلى دا ايتا كەتكەن ءجون.
بىرىنشىدەن، گازەت، جۋرنال ماقالالارىنداعى جانسىزدىقتىڭ، ءبىرسارىندىلىقتىڭ، شتامپتىڭ ءالى دە ءسىرى جاندى بوپ تۇرعانى. راس، سوڭعى كەزدە گازەتتەر، جۋرنالدار، تەليەۆيزور مەن راديونى ىزدەنۋ جولىندا كوپ نارسە ىستەدى. جازىلۋى، اجارى جاعىنان بولسىن، ءوزىمىزدىڭ قازاق باسپاسوزىندە ايتۋعا تۇرارلىق جايلار بار. دەگەنمەن ناعىز پۋبليسيستيكالىق تولعاۋ، پۋبليسيستيكالىق وت ءالى جەتپەي جاتىر. پۋبليسيستيكانىڭ مەرەكەلەردە عانا كەلەتىن سيرەك قوناق ەكەنىن نەسىنە جاسىرامىز. وندا دا جەلپىنەتىن ماقساتتا عانا بەرىلەدى. «مەرەكەلىك نومەر عوي، ءبىر جەلپىنتەتىن ماقالا بەرەيىكشى» دەپ ايتاتىنىمىز دا سوندىقتان بولسا كەرەك. پۋبليسيستيكا دەگەنىمىزدىڭ ءوزى، شىنىن ايتساق، جالتىراق ءسوز، جاداعاي شابىس سەكىلدى بوپ كەتتى.
مەنىڭشە، پۋبليسيستيكاعا ەڭ كەرەگى وي، جان تەربەر، جۇرەك قوزعار پىكىر. ارينە، سول ويدى بار ناقىش، اجارمەن جەتكىزەر ءتىل كەرەك. ويلاپ قاراساق، اينالامىز تۇنىپ تۇرعان پۋبليسيستيكا. نەبىر ءماندى وقيعالار، پروبلەمالار، نەبىر عاجاپ ادامدار بار. سول پروبلەمالاردىڭ مانىنە، ادامداردىڭ جانىنا ۇڭىلسەك، شىن پۋبليسيستيكا تۋار ەدى.
سوسياليستىك ەڭبەك ەرى ساميدەن قيلىبايەۆ دەگەن شوپان بار الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا. ول جونىندە گازەتتەردە دە، راديودا دا از ايتىلعان جوق. ءبىراق سوندا كوبىنە-كوپ نازار اۋدارىلعانى ونىڭ قانشا قوي باعاتىنى، قانشا قوزى الاتىنى. ارينە، ول جونىندە دە ايتۋ كەرەك. ويتكەنى ونىڭ نەگىزگى ءوندىرىسى سول. ءبىراق، وسى ادامنىڭ وزىمەن سىرلاسىپ كورسەڭىز ادەتتەگى «شوپان» دەگەن ۇعىمعا سىيمايتىن تاماشا سۇلۋ مىنەزدەرى بار. سۇلۋ مىنەز دەپ وتىرعانىم، ونىڭ وتە تاپقىرلىعى — شوپان بوپ ءجۇرىپ ۆەتفەلدشەرلىكتى ۇيرەنگەن. ۇيىنە بارساڭىز قانشاما گازەت، جۋرنال الدىراتىندىعىنىڭ وزىنەن ونىڭ بىلىمگە قۇمارلىعىن اڭعاراسىز. ورىستە جۇرگەندە قورجىنىندا كىتاپ، ەرىنىڭ قاسىندا كىشكەنە راديو قابىلداعىش. ول دالادا ءجۇرىپ فۋتبولدىڭ رەپورتاجىن دا، عالىمنىڭ كەڭەسىن دە تىڭدايدى. قاراپايىم قويشىنى وسىنىڭ بارىنە ۇمتىلدىرۋشى قانداي كۇش؟ ونىڭ توتىققان ءجۇزىنىڭ، ۇدايى كۇلىپ تۇراتىن سۇيكىمدى كەيپىنىڭ ار جاعىندا قانداي سۇلۋلىق جاتىر؟ ۇڭىلەمىز بە وسىعان؟
بولماسا مىنا مىسالدى الايىق. تالدىقورعان وبلىسى، پانفيلوۆ اۋدانى، «قازاقستاننىڭ 40 جىلدىعى» كولحوزىنىڭ پرەدسەداتەلى، ەكى مارتە سوسياليستىك ەڭبەك ەرى نيكولاي نيكيتيچ گولوۆاسكييدى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. ول جونىندە باسپا ءسوز دە تەليەۆيزيا مەن راديو دا از جازعان جوق. ءبىراق ەڭ ءبىر كەرەك ءجايت ايتىلماي ءجۇر. نيكولاي نيكيتيچتىڭ پرەدسەداتەل بولعانىنىڭ ءوزى جارتى عاسىرعا جاقىندادى. كولحوز جىلدان جىلعا ورلەپ كەلەدى. جاسى كەلىپ قالسا دا گولوۆاسكييدىڭ باسى قايناعان يدەيالار، جانالىق دەسە جان ۇشىرادى، ادامداردىڭ ءتىلىن تابۋدا، جاستاردىڭ قابىلەتىن اشۋدا كەرەمەت ءبىر سيقىرى بار. وسىنىڭ تەرەڭ تامىرى نەدە جاتىر؟ سونى اشا الدىق پا؟ باسقارا ءبىلۋدىڭ گولوۆاسكيي جاساعان مەكتەبىن جازا الدىق پا؟
بىزگە بۇگىنگى كەرەگى جاڭا ادامداردىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەر، دامۋ قادامىمىز مىسقىلداپ جيناپ، مىسقىلداپ بويعا ءسىڭىرىپ جاتقان قاسيەتتەر. جۋرناليستەردىڭ، ادام جانىن زەرتتەۋشى قالام يەلەرىنىڭ ءوز قابىلەتىن سىنايتىن ءبىر لابوراتورياسى دەپ وسىنى ايتامىز. كىمنىڭ قانشا قوي باققانىن نەمەسە ءونىم جيناعانىن، جۇمىستى قانشا پروسەنت ورىنداعانىن ەسەپتەيتىن ستاتيستتەر، ەسەپشىلەر بار. رۋحاني كەمەلدەنۋدىڭ ەسەبىن كىم شىعارادى؟
جۋرناليستەر سيفرلاردىڭ ار جاعىنداعى قوعامدىق قۇبىلىستىڭ ءمانىن اشۋشى، سول سيفرلاردى ومىرگە كەلتىرۋشى ادامداردىڭ بويىنداعى بۇگىنگى ۇلى وزگەرىستەردى زەرتتەۋشى. مىنە، سەزىمتال وي، وتكىر قالام، جۇيرىك كوڭىل وسى ارادا قاجەت. پۋبليسيستيكالىق سارىن، پۋبليسيستيكالىق وت دەگەنىمىز — وسى. ياعني قوعامدىق ءماندى وقيعانىڭ اسىلىن ارشىپ، انىعىن تانىتا ءبىلۋ دەگەن ءسوز.
ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءومىرىمىز قانداي تابيعي بولسا، باسپا ءسوز بەتىندە دە سونداي تابيعي جازىلۋى قاجەت. ادامدارىمىزدىڭ تابيعي كۇيىنىڭ، ءومىر سالتىنىڭ، مىنەز-قۇلقىنىڭ ءوزى — پوەزيا. تەك كورە ءبىل، كورسەتە ءبىل. وسى تۇستا كەيبىر جۋرناليستەردىڭ ماقتاسا سۋ جۋىتپاي، سىناسا سۇمىرەيتىپ جىبەرۋگە بەيىم تۇراتىنى قۇپتارلىق جاي ەمەس. وندايدا ءسوزىڭ دە سەنىمسىز، ءوزىڭ دە سەنىمسىز بولا بەرەسىڭ. ءبىرازدان سوڭ جۇرت سەنىڭ جازعاندارىڭدى وقۋدى قويادى. قالام يەسى ءۇشىن بۇدان ۇلكەن جازا بولار ما!
بۇل كۇندە پارتيا قالام يەلەرىنەن ومىرلىك پوزيسيا بەلسەندىلىگى مەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتىپ وتىر. بۇل — وتە جوعارى تالاپ. جۋرناليستەر ءۇشىن پارتيا سەنىمىن اقتاۋدان ارتىق پارىز جوق.
You Might Also Like
-
ءۇش جاس جىگىت داۋلاسىپ وتىر. ۇشەۋى دە ينستيتۋت انە-مىنە بىتىرەيىن دەپ جۇرگەن ەرتەڭگى ماماندار. سوزدەرىنىڭ توركىنى — جولداما الىپ، جۇمىسقا بارار اۋىلدارىنىڭ، ونداعى ادامداردىڭ جايى.
-
مەن ءوزىم جۋرناليستىك قىزمەتىمدى «لەنينشىل جاستان» باستاعانىما قۋانام. ويتكەنى مۇندا جاستىق جالىندى وتقا دا، سۋعا دا سالاسىن، تىنىم تاپپاي ۇدايى ىزدەنۋدە بولاسىڭ. ال ىزدەنۋ دەگەن —...
