ستالينگراد تۇبىندەگى جەڭىس — حالىقتار دوستىعى مەن اسكەري باۋىرمالدىلىقتىڭ جارقىن كورىنىسى
سوۆەت ارمياسىنىڭ ستالينگراد تۇبىندەگى جەڭىسى ەكىنشى دۇنيە ءجۇزى سوعىسىنىڭ باعىتىن تۇپكىلىكتى وزگەرتكەن تاريحتاعى ۇلكەن وقيعا بولدى. وسى شايقاستا سوۆەت ارمياسى — گيتلەرلىك گەرمانيانىڭ 330 مىڭ اسكەري توبىن تالقانداپ، اسكەري-ساياسي جاعدايدى انتي-فاشيستىك كواليسيانىڭ پايداسىنا وزگەرتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە ۇلى وتان سوعىسىنا جانە ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستا ءتۇبىرلى بەتبۇرىس جاسالدى.
«وسى شايقاستا گيتلەردىڭ تاڭداۋلى اسكەرلەرى تالقاندالىپ قانا قويعان جوق. مۇندا ءفاشيزمنىڭ شابۋىل دىنكەسى قۇرىپ، مورالدىق رۋحى جانىشتالدى. فاشيستىك وداق ىدىراي باستادى... گيتلەرشىل باسقىنشىلار الدىن-الا باس يمەگەندەردىڭ كۇش-قايراتى ەكى ەسە ۇدەدى. «ستالينگراد» دەگەن ءسوز قارسىلىقتىڭ بەلگىسى، جەڭىستىڭ بەلگىسى رەتىندە اۋىزدان-اۋىزعا تارادى».
ستالينگراد تۇبىندەگى تاريحي جەڭىس دۇنيە جۇزىنە سوۆەت ارمياسىنىڭ كۇشىن نەمىس-فاشيست اسكەرلەرىنەن ارتىق ەكەندىگىن كورسەتتى. ەدىل بويىنداعى شايقاستىڭ باتىرلارى مەن جەڭىمپازدارى بارلىق كوپ ۇلتتى سوۆەت حالقى بولدى. بۇل جەڭىس سوسياليستىك قوعامنىڭ جانە ونىڭ، مەملەكەتتىڭ قۇرىلىسىنىڭ سالتاناتتى جەڭىسى بولدى.
ستالينگراد شايقاسىنىڭ بارىسىندا ۆ. ي. لەنيننىڭ: «قانداي سوعىستا بولسىن، جەڭىس سايىپ كەلگەندە، ۇرىس مايدانىندا قان توگەتىن بۇقارانىڭ رۋحاني دارەجەسىنە بايلانىستى. سوعىستىڭ ادىلەتتىلىگىنە سەنىمشىلىك، ءوز باۋىرلارىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن جانىن قۇربان ەتۋدىڭ قاجەتتىگىن ءتۇسىنۋ، سولداتتاردىڭ رۋحىن كوتەرەدى جانە ولاردى ادام ەستىپ كورمەگەن اۋىرتپالىقتارعا توزدىرەدى» دەگەن ءسوزىن تاعى دا راستايدى. كوپ ۇلتتى سوۆەتتىك حالىقتىڭ ستالينگراد شايقاسىنداعى ەرلىگى 200 كۇن مەن تۇنگە سوزىلدى.
ەۆروپادا ەكىنشى مايداننىڭ بولماعانىن پايدالانىپ، فاشيستىك كوماندوۆانيە سوعىستىڭ العاشقى ايلارىنا قاراعاندا 1942 جىلدىڭ جازىنا قاراي سوۆەت — گەرمان مايدانىنا الدەقايدا كوپ كۇشتى توپتاستىردى. بۇل جولى گيتلەرشىلدەر نەگىزگى سوققىنى وزدەرىنىڭ تانك جانە اۆياسياسى كوپشىلىگى ورنالاسقان سوۆەت — گەرمان مايدانىنىڭ وڭ قاناتىنان بەرمەك بولدى.
1942 جىلعى جازعى شابۋىلدىڭ ماقساتى 1942 جىلى 5 اپرەلدە قابىلدانعان گيتلەردىڭ 41 ديرەكتيۆاسىندا انىقتالعان ەدى. مۇندا نەمىس قارۋلى كۇشىنىڭ مىناداي نەگىزگى مىندەتى كورسەتىلگەن: «ءالى دە سوۆەتتەردىڭ قولىندا قالعان كۇشتەردى تۇبەگەيلى تالقانداپ جانە مۇمكىنشىلىگى بولعانشا ماڭىزدى اسكەري ەكونوميكالىق ورتالىقتاردى جويۋ»، دەدى.
جوسپار بويىنشا نەمىس كوماندوۆانيەسى قىزىل ارميا اسكەري توپتارىنىڭ ورەلدىڭ وڭتۇستىگىندە تالقانداپ، ەكونوميكالىق دامىعان دونباسس اۋدانىن جانە دون مەن كۋباندى الىپ، سونان كەيىن كاۆكاز اۋداندارىن جانە كاۆكاز ارقىلى وتەتىن جولداردى الۋ ءۇشىن وڭتۇستىككە قاراي شابۋلدى جالعاستىرماق بولدى. گيتلەرلىك كوماندوۆانيەنىڭ شەشىمى بويىنشا، كاۆكاز باعىتىنداعى ناتيجەلى شابۋىلدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 6-شى جالپى اسكەري جانە 4ء-شى تانك ارمياسى دوننىڭ اعىسىمەن تومەن وڭتۇستىك شىعىسقا جىلجىپ، ستالينگراد اۋدانىندا ەدىلگە شىعىپ، قالانى باسىپ الىپ، وسىندا ارتەموۆسك-تاگانروگ اۋدانى جاعىنان سولتۇستىك دونەسكىگە شابۋىلداۋشى گەرمان اسكەرىمەن بىرىگىپ، ءارى قاراي دون اعىسى بويىمەن سولتۇستىكتەن شىعىسقا بەتتەۋى كەرەك بولدى.
ستالينگرادتى الۋ فاشيستەر ءۇشىن جاقىن ارالىعى مىندەتتىڭ ەڭ باستىسى بولدى جانە سسسر-عا قارسى سوعىستىڭ گەرمانيا پايداسىنا اياقتالۋىنىڭ العى شارتىن جاسايدى دەپ ەسەپتەدى. جاڭا شابۋىلدى جوسپارلاي وتىرىپ گيتلەر جانە ونىڭ جاقتاستارى ساياسي ماقساتتى دا كوزدەدى. ولار ستالينگرادتى العان جاعدايدا سوۆەت وداعىنا قارسى سوعىسقا تۇركيا مەن جاپونيانىڭ كىرىسۋىن تەزدەتەمىز دەپ ۇمىتتەندى. «دون مەن ەدىلدىڭ اراسىنداعى كەڭىستىكتى — دەدى سوۆەت وداعىنىڭ مارشالى ا. م. ۆاسيليەۆسكييدىڭ ايتۋى بويىنشا — 41 گيتلەر ديرەكتيۆاسىنا سايكەس بۇل باعىت قوسىمشا رول اتقارادى». ءبىراق كوپ ۇزاماي ۇلتشىل ستراتەگتەردىڭ تىلەگى مەن ەسەبىنە وراي قوسىمشادان ەندى كۇرەستىڭ بارلىق سوۆەت-گەرمان مايدانىنداعى شەشۋشى باعىت بولدى.
سوۆەت — گەرمان مايدانىنىڭ وڭتۇستىگىنە نەگىزگى كۇشىن توپتاستىرعان جاۋ 1942 جىلدىڭ جازىندا وسىندا شابۋىلعا كوشتى، وزدەرىنىڭ ساندىق ارتىقشىلىقتارىن پايدالانا وتىرىپ، ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە جەتتى. نەمىس-فاشيست جاۋلاۋشىلارى كاۆكاز تاۋىنىڭ ەتەگىنە دەيىن جىلجىپ، 23 اۆگۋستا ستالينگراد تۇبىنە جەتۋگە مۇمكىندىك الدى. 12 يۋلدە 500 كيلومەترگە سوزىلعان ستالينگراد مايدانى قۇرىلعان ەدى. ستالينگراد ەپوپەياسى 17 يۋلدە باستالدى، مايداننىڭ الدىڭعى وتريادتارى چير وزەنىنىڭ بويىندا قارسىلاستارمەن شايقاستى. بۇل جەردە 6-شى نەمىس ارمياسىنىڭ 14 ديۆيزياسى تۇردى. كۇرامىندا 270 مىڭ ادام، 3 مىڭ زەڭبىرەك جانە مينومەت، 500-گە جۋىق تانك، 1200 اسكەري سامولەت بولدى. جاۋعا قارسى 62ء-شى جانە 64ء-شى ارميانىڭ 12 ديۆيزياسى، 160 مىڭ ادام، 2،2 زەڭبىرەك — مينومەت، 400-گە جۋىق تانك، 454 سامولەت تۇردى. مايدانداعى سوۆەت جاۋىنگەرلەرى جاپپاي ەرلىكتەر جاسادى. «جەكە ەرلىك كورسەتكەن قاھارماندار تاريحتا از ەمەس، ءبىراق ءبىزدىڭ پارتيامىز باستاعان ۇلى ەلىمىزدە عانا سوۆەت ادامدارى جاپپاي قاھارماندىق جاساي الاتىنىن دالەلدەپ بەردى».
سوعىستىڭ وسى وتە اۋىر كەزەڭىندە ورىس حالقىنىڭ ءپاتريوتيزمى ونىڭ ۇلدارى مەن قىزدارىنىڭ تاباندىلىعى، باتىرلىعى ءسسسر-دىڭ بارلىق حالىقتارى ۇلدارى مەن قىزدارىنىڭ تاباندىلىعىن نىعايتىپ، قولدارىنا قارۋ الىپ، وزدەرىنىڭ ورىس باۋىرلارىمەن قاتار سوسياليستىك وتاندى قورعاۋدا پارتيانىڭ سەنىمىن اقتادى.
ۇلى ستالينگراد شايقاسىنىڭ قانتوگىس ۇرىستارىنىڭ كەزىندە ورىس — سەرجانت يۆان گريگوريەۆ بىلاي دەدى: «مەن پارتبيلەت العان جەرىمنەن ەشقايدا كەتپەيمىن» دەگەن ءسوزى بىرنەشە كۇننەن كەيىن حالىق قورعانىس كوميسسارياتىنىڭ «ءبىر قادام دا كەيىن شەگىنۋگە بولمايدى» دەگەن بۇيرىعىندا ايتىلدى. وسى اۋىر كەزدە 308 ءشى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ سنايپەرى 242 گيتلەرشىلدەردىڭ كوزىن جويعان سەرجانت ۆاسيليي زايسيەۆ بىلاي دەگەن: «ەدىلدىڭ ار جاعىندا ءبىز ءۇشىن جەر جوق». بۇل سوزدەر بارلىق ستالينگرادتى قورعاۋشىلاردىڭ ديەۆيزىنە اينالدى.
ستالينگراد شايقاسىنىڭ بارىسىندا سولداتتار مەن وفيسەرلەر وتانىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن وزدەرىن قۇرباندىققا شالدى. ەدىلگە تىنىق-مۇحيت فلوتىنان كەلگەن ۋكرايندىق ميحايل پانيكاح ونداعان نەمىس تانكىسىن جويدى. ءبىر كەسكىلەسكەن ۇرىس كەزىندە ول لاقتىرماق بولىپ كوتەرگەن جانارماي تولتىرىلعان قۇمىراعا وق ءتيدى. ەر جۇرەك مورياكتى تەز ارادا وت جالىنى وراپ الدى باتىر ولىمنەن قايمىقپاي، ءبىر قۇمىرانى قارسى كەلە جاتقان تانكىگە لاقتىرىپ ۇلگەردى.
ورىس سولداتى پالاشكوۆ قورعانىس شەبىنە قاراي ءوتىپ بارا جاتقان تانكىنى كورىپ، قولىنا گراناتا الىپ «جوق، وتە المايسىڭ ايۋان»، دەپ العا قاراي اتتاندى. تانكى جارىلدى. ستالينگرادتى قورعاعان سوۆەت جاۋىنگەرلەرىنىڭ قۇرامىندا قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەر دە از ەرلىك كورسەتكەن جوق. «بىزگە ءوزىمىزدىڭ سۇيىكتى الاتاۋىمىز قانداي بولسا، ۆولگا دا ءدال سونداي قىمبات،— دەپ جازدى مايدانگەر — قازاقستاندىقتار وزدەرىنىڭ انالارىنا، ايەلدەرى مەن اپا قارىنداستارىنا. — بىزگە دون مەن ۋكراينانىڭ دالاسى دا ءدال قازاقستاننىڭ ءوز دالاسىنداي قىمبات. ءبىزدىڭ الدىمىزدا ءبىر عانا جول بار، ول — جاۋعا قارسى ۇمتىلۋ». ولار — قازاقستاندىقتار باسقا ۇلتتاردىڭ جاۋىنگەرلەرى سەكىلدى قايتكەن كۇندە دە قالانى جاۋعا بەرمەي ۇستاپ تۇرۋعا پارتيا مەن حالىققا سەرت بەردى. 1942 جىلدىڭ 19 نويابرىندە «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە جاريالانعان مايدانداس — قازاق جىگىتتەرىنىڭ انتىندا مىناداي جولدار بار: «نەمىستەر اشقاراقتانا ۆولگاعا ۇمتىلىپ باعۋدا. ولار ءبىزدىڭ ەلىمىزدى ەزگىگە سالىپ، حالقىمىزدى قۇل ەتپەكشى. ەلىمىزدىڭ بارلىق حالقى جەكسۇرىن دۇشپانعا قارسى كوتەرىلدى. ورىس حالقىمەن بىرگە قازاق حالقى دا قويان-قولتىق بوستاندىق ءۇشىن ۇرىسقا اتتانادى. قازاق حالقى قاشاندا ەركىندىكتى قالاعان. ءبىزدىڭ حالىق دارياداي شالقىعان كەڭ دالاسىن ەشقاشاندا دۇشپانعا باستىرماق ەمەس.
ءبىز قازاقستان قاقپاسى — ستالينگرادتى قورعايمىز. ءبىز ونى نەمىستەرگە بەرمەيمىز دەپ انت ەتتىك. تۋعان حالقىمىز دا بىزدەن وسىنى تالاپ ەتەدى. ول بىلاي دەيدى: قازاقتار، جەرلەستەرىمىز باتىر — پانفيلوۆشىلار سەكىلدى سىزدەر دە جاۋ الدىندا سۋ جۇرەكتىلىك كورسەتپەي ۇرىسىڭدار دۇشپانمەن.
تىڭدا ءبىزدى، قازاقستان. انت ەتەمىز: سەرتتەن تايمايمىز. جەڭىس ساعاتى دا سوعار، سول كەزدە قازاق حالقى دا ماقتانىشپەن: «قازاقستاننىڭ ۇلدارى بارلىق حالىقتارمەن بىرگە بوستاندىق ءۇشىن، نامىسى مەن ءوز وتانىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىپ، ولار ستالينگرادتى قورعادى» دەيدى.
1942 جىلعى نويابردە مايداندىق «ستالينسكوە زناميا» گازەتىندە جاريالانعان نۇراحمەت رىمبەكوۆتىڭ حاتىندا ستالينگرادتا شايقاسقان قازاق جاۋىنگەرلەرىنىڭ وي-پىكىرى ايقىن باياندالدى. «قازاقستاننىڭ مىڭداعان ۇلدارى تۋعان ەلدى قورعاۋعا اتتاندى. ءبىز ستالينگراد تۇبىندە ورىستارمەن، ۋكرايندارمەن، بەلورۋستارمەن، وزبەكتەرمەن، گرۋزيندەرمەن، ارمياندارمەن، تۋركمەندەرمەن، باسقا دا ۇلت وكىلدەرىمەن بىرگە قويان-قولتىق ءوزىمىزدىڭ قالالارىمىزدى دا، سەلولارىمىزدى دا، اۋىلدارىمىزدى دا، ءوز سەميامىزدى دا، اكەلەرىمىز بەن انالارىمىزدى دا قورعايمىز» — دەپ تەبىرەنە جازدى ول.
ەدىل بويىنداعى شايقاستا قازاق حالقىنىڭ داڭقتى ۇلى ۇشقىش-شابۋىلشى نۇركەن ءابدىروۆ ماڭگى ەرلىك جاسادى. قالادا ۇرىس ءجۇرىپ جاتقان بولاتىن. گيتلەرشىلدەر كوپ شىعىندالا وتىرىپ العا جىلجىدى. ورتالىق پريستاندا جانە «كراسنىي وكتيابر» زاۆودى اۋداندارىندا ولار وزەنگە شىقتى. قالانى قورعاۋشى گەنەرال چۋيكوۆتىڭ 62 ارمياسىنىڭ قاتارى سيرەي باستادى. مىنە وسى اۋىر كەزەڭدە ۇشقىش ن. ءابدىروۆ ءوزىنىڭ اسكەري قىزمەتىن باستادى. اۋەدە جاۋ شەبىنە 18 رەت ۇشقاندا ول نەمىستىڭ 12 تانكىسىن، 28 اۆتوماشيناسىن، 3 دزوتىن، 3 زەڭبىرەك مينومەتىن قۇرتىپ جىبەردى جانە 50 گيتلەرشىلدىڭ، كوزىن جويدى.
شابۋىل كۇندەرىنىڭ بىرىندە ول ماڭىزدى تاپسىرمانى ورىنداۋ ءۇشىن ءتورت رەت «ءيل-دىڭ» قۇرامىندا جاۋ شەبىنە ۇشتى. فاشيستەر سوۆەت سامولەتتەرىن اتقىلادى. زەنيت سناريادى ءابدىروۆ نۇركەن سامولەتىنە ءدال ءتيىپ، ول جانا باستادى. اەرودرومعا جەتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. نۇركەن جانىپ بارا جاتقان سامولەتىن فاشيستىك تانكلەر كولونناسىنا قاراي باعىتتادى.
ۇلى شايقاستا تۋركمەن حالقىنىڭ باتىل، داڭقتى ۇلى لەيتەنانت ا. اتايەۆ تا وشپەس ەرلىك كورسەتتى. ونىڭ ۆزۆودى 4 برونەماشيناعا سۇيەنگەن فاشيستىك اۆتوماتشىلار روتاسىن كوپ شىعىنعا ۇشىراتتى. گيتلەرشىلدەردىڭ ءبىر باتالون جاۋىنگەرلەرى جانە 10 تانكىسى جاڭا شابۋىلعا شىقتى. ا. اتايەۆ ۆزۆودى 200 گيتلەرشىلدەر مەن 4 تانكىنى جويىپ، بۇل شابۋىلدىڭ بەتىن قايتاردى. قولما-قولتىق نايزالاستا لەيتەنانت اتايەۆ قازا تاپتى.
ستالينگراد قورعانىسىنىڭ جىلناماسىندا شىعىستىڭ ون ءبىر ۇلىنىڭ ەرلىگى التىن ارىپپەن جازىلعان. لەيتەنانت م. ن. كابريبوۆتىڭ ۆزۆودىنا 115،2 م. بيىكتىكتى قورعاۋ بۇيىرىلعان بولاتىن. كوماندوۆانيەنىڭ جاۋاپتى تاپسىرماسىمەن ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەر 4 تاۋلىك بويى سول بيىكتىكتى قورعاپ تۇردى. گيتلەرشىلدەر بيىكتىكتى الۋ ءۇشىن ۇزدىكسىز شابۋىل جاسادى، ءبىراق بارىندە دە ولار كوپ شىعىنمەن شەگىنىپ وتىردى. كوپتەگەن ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەر قاتاردان شىقتى. ۆزۆودتا تەك 11 ادام عانا قالدى. ونىڭ 10-ى وزبەكتەر مەن قازاقتار جانە ۆزۆود كومانديرى ميحايل كابريبوۆ ازەربايجان بولدى. اشىنعان جاۋ بيىكتىككە 300 سولدات جانە وفيسەرىمەن ۇمتىلدى. جاعدايعا تەز ارادا تۇسىنگەن كابريبوۆ جاۋىنگەرلەرگە بىلاي دەدى: «ءاربىر نايزاعا 30 نەمىستەن كەلدى، كىم قورقاتىن بولسا، قازىردەن باستاپ قاتاردان شىقسىن. ولەرمىز، ءبىراق شەگىنبەيمىز» دەپ جاۋىنگەرلەر ءبىراۋىزدان، قولدادى. كۇش تەڭ ەمەس ۇرىستا ولار جاۋدىڭ 120 سولداتى مەن وفيسەرىنىڭ كوزىن جويدى. باتىرلار ءبىر ادىم دا كەيىن شەگىنبەي قازا تاپتى. اۋىر جارالانعان، ەسىنەن ايرىلعان ەرجۇرەك كوماندير نەمىستەردىڭ قولىنا ءتۇستى. كوپ ۇزاماي ول تۇتقىننان قاشىپ قايتادان قاتارعا قوسىلدى. وزبەكستان، قازاقستان جانە ازەربايجان ۇلدارىنىڭ قانى توگىلگەن جەر، «شىعىستىڭ ون ءبىر باتىرىنىڭ بيىكتىگى» دەگەن اتقا يە بولدى.
ستالينگراد شايقاسىنىڭ وت-جالىنىندا ءتۇرلى ۇلت جاۋىنگەرلەرىنىڭ دوستىعى شىڭدالدى. قاتارداعى جاۋىنگەر ۇيعىر ءابدىراحمان ساماتباتييەۆ الماتى وبلىسىنداعى پانفيلوۆ اۋدانىنىڭ «اۆات» كولحوزىنداعى زايىبى حاسيات پەن ۇلى ابايدۋللاعا ستالينگرادتان جازعان حاتىندا بىلاي دەدى: «مەن ستالينگرادتى ەرلىكپەن قورعاۋشىلارمەن بىرگە شايقاسىپ جۇرگەنىمدى ماقتانىش ەتەمىن. جانىمدا دوستارىم: ورىس اۆتوماتشىسى ميحايل داۆدوۆ، قازاق جاپسارباي شابىنەروۆ، لاتىش ارتيللەريست اندرەي كلاۆا، قىرعىز پۋلەمەتشى اتاقانوۆ بار. كۇن سايىن شايقاستان كەيىن ءبىز قانشا جاۋدى جايراتقانىمىزدى، قانشا شاقىرىم جەر جۇرگەنىمىزدى ەسەپتەيمىز. ولگەن ءاربىر گيتلەرشىل، العا باسقان ءاربىر قادام ءبىزدىڭ جەڭىسىمىزدى جاقىنداتادى. شايقاسقا شىعار الدىندا ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى قاتتى قۇشامىز، ادال دوس بولۋعا انت ەتەمىز. ءبىزدىڭ دوستىعىمىزدىڭ دانەكەرى وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، جاۋعا دەگەن وشپەندىلىك». تايگالىق اڭشى نانايلىق ماكسيم پاسسار ستالينگراد مايدانىندا سنايپەرلىك قوزعالىستىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. ول اتۋدىڭ دالدەۋ ونەرىن تەز يگەرىپ 236 ءفاشيستى ءدال كوزدەدى. م. پاسسار ستالينگراد مايدانىندا ونداعان جاقسى سنايپەرلەردى باسقاردى. ونىڭ باسشىلىعىمەن 213ء-شى اتقىشتار پولكىنىڭ اتقىشتارى 1942 جىلدىڭ سەنتيابر — وكتيابرىندە 3175 گيتلەرشىلدىڭ كوزىن جويدى. م. پاسساردىڭ جانە ونىڭ جەرلەستەرى 3. كيلدىڭ، ك. بەتۋمونىڭ، ا. سامەرانىڭ اتتارى مايداننان تىسقارى جەرلەرگە دە بەلگىلى بولدى. ۇلى شايقاس جىلناماسىنىڭ بەتتەرىندە كەيىن پاۆلوۆ ءۇيى دەپ اتالعان ۇيدە گيتلەرشىلەردەن ەكى اي بويى قورعانىستا بولعان جاۋىنگەرلەردىڭ ەرلىگى جازىلعان. بۇل جەر پاۋليۋستىڭ جەكە كارتاسىندا كۇشتى باتالون ورنالاسقان دەپ كورسەتىلگەن. پاۋليۋستىڭ بارلاۋشىسى كورسەتكەندەي ەمەس، بۇل ۇيدە باتالوننان دا كوپ. وندا بارلىق ەلىمىز بار ەدى. پاۆلوۆ ءۇيىن ورىستار ف. پاۆلوۆ، A. پ. الەكساندروۆ، ي. ف. افاناسيەۆ، ي. ۆ. ۆورونوۆ، B. م. كيسەليەۆ، ۋكرايندىقتار ا. ي. يۆاششەنكو، ۆ. س. پۋششەنكو، گ. ي. ياكيمەنكو، گرۋزين ا. ي. موسياشۆيلي، وزبەك ك. تۋرگانوۆ، قازاق ت. مىرزايەۆ، ەۆرەي ي. يا. حانت، تاجىك م. تۋردىيەۆ، تاتار ۆ. د. رامازانوۆ قورعادى. پاۆلوۆ ءۇيىنىڭ جاۋىنگەرلەرى بار باتالوندى ورىس كاپيتانى ا. ۆ. جۋكوۆ، ال روتانى اعا لەيتەنانت ي. ي. ناۋموۆ باسقاردى. روتانىڭ پوليترۋگى ارميان اۆاگيموۆ بولدى. اۋىر كۇندەردىڭ بىرىندە كوممۋنيست يۆاششەنكو جولداستارىنا ءۇنسىز قاراپ، تەمىردىڭ سىنىعى مەن قابىرعاعا بىلاي دەپ جازدى: «وسى جەردە گۆاردياشىلار سوڭعى وعى قالعانشا تۇردى، ولەرمىز، ءبىراق جاۋدى جىبەرمەيمىز». گيتلەرشىلدەر از عانا گارنيزوننىڭ تاباندىلىعى مەن قايسارلىعىن جويا المادى، جاۋدىڭ پاۆلوۆ ءۇيىن الماق بولعان بارلىق ارەكەتتەرى ناتيجەسىز اياقتالدى. «پاۆلوۆ ءۇيىن» قورعاۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ جاۋىنگەرلىك ىستەرىنە جوعارى باعا بەرە كەلىپ 62ء-ىنشى ارميانىڭ قولباسشىسى، گەنەرال، كەيىننەن سوۆەت وداعىنىڭ مارشالى ۆ. ي. چۋيكوۆ ءوزىنىڭ «جول باسى» دەگەن كىتابىندا: «ءبىر ءۇيدىڭ قورعانىسىندا بولعان شاعىن توپ سونشالىقتى كوپ دۇشپان سولداتتارىنىڭ كوزىن جويدى، گيتلەرشىلدەر ءپاريجدى العاندا دا مۇنداي زيان شەكپەگەن ەدى»، دەپ جازدى. گيتلەرشىل باسقىنشىلارمەن ايقاستا سوسياليستىك قۇرىلىس تاربيەلەپ، كوممۋنيستىك پارتيا شىڭداعان سوۆەت جاۋىنگەرلەرى ءوزىنىڭ اسقان سانالىلىعىمەن، ءوز تۇلعاسىمەن، بيىك مورالدىق-ساياسي قاسيەتتەرىمەن تانىلدى. سوۆەت جاۋىنگەرلەرىنىڭ مورالدىق رۋحىن، اسكەري باۋىرمالدىلىق، ادامگەرشىلىك قاسيەتىن پاش ەتەتىن ستالينگرادتاعى «پاۆلوۆ ءۇيىن» قورعاۋعا قاتىسۋشى ءتالىباي مىرزايەۆتىڭ ەستەلىگىنەن مىناداي ءبىر فاكتىلەردى ايتا كەتەيىك: «دۇشپان ءبىزدىڭ، ارامىزدا ارازدىق وتىن تۇتاتۋعا ارەكەتتەندى، راديو ارقىلى جالعان ۇگىت تاراتىپ، ءبىرىمىزدى بىرىمىزگە ايداپ سالۋعا تىرىستى. ءبىراق دۇشپان ەسەبىنەن قاتتى جاڭىلدى. ول ەڭ باستى نارسەنى — ءبىزدىڭ سوۆەتتىك ءبىرتۇتاس سەميانىڭ ادامدارى ەكەنىمىزدى، ءبىزدى ۇلتتىق تۋىستىعىنان گورى تاپتىق تۋىستىق، ماقسات پەن مۇددە ورتاقتىعى ىنتىماقتاستىرىپ وتىرعانىن ۇمىتتى. مىنە وسىنداي دوستىق پەن تۋىسقاندىق ءبىزدى ەرلىك ىستەرگە باستادى... ءبىز وندا ەر اتانايىق، كوزگە تۇسەيىك دەپ ويلاعانىمىز جوق، تەك سولداتتىق بورىشىمىزدى ادال اتقارۋعا تىرىستىق. بىر-بىرىمىزگە دەگەن دوستىق سەزىم ءبىزدى وسىلايشا ەرلىك جاساۋعا ۇمتىلدىردى. بۇل ارادا ءاربىر سوۆەت جاۋىنگەرى ناعىز ەرجۇرەك قاھارمان بولدى دەپ ەشبىر اسىرەلەۋسىز ايتا الامىن».
ستالينگرادتى قورعاۋعا قاتىناسقان قازاقستاندىقتار تۋرالى «ۆولگوگرادسكايا پراۆدا» گازەتىندە كولەمدى ماقالا جاريالاندى. وندا بىلاي دەپ جازىلدى: «ءبىزدىڭ قالامىزدىڭ ىرگەسىنەن، ۆولگانىڭ ارعى بەتىنەن كەڭ بايتاق قازاقستان جەرى بەستالدى. سول ءبىر قيىن-قىستاۋ شاقتا قالانى قورعاۋعا سول جاقتان تولاسسىز تىڭ كۇشتەر كەلىپ جاتتى. ولاردىڭ ءىشىن دە كوپتەگەن قازاقستاندىق ۇلاندار دا بار ەدى. ايتالىق، 1942 جىلدىڭ سەنتيابرىندە ستالينگراد مايدانىندا شايقاسقان ون ءۇش ديۆيزيانىڭ قۇرامىندا 8280 قازاق جاۋىنگەرى مەن كومانديرى بولدى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى 116-شى اتقىشتار ديۆيزياسىندا شايقاستى. ال پولكوۆنيك ع. سافيۋلين باسقارعان 38ء-شى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى قازاق جىگىتتەرى ەدى. ولار گەنەرال فون درەببەردىڭ فاشيستىك گرەنادەرلىك ديۆيزياسىن تالقانداپ، جاۋدىڭ تانك كورپۋسىن تىزە بۇكتىردى، 8 مىڭعا جۋىق گيتلەرشىلەردى تۇتقىنعا الدى». ستالينگراد مايدانىندا شايقاسقانداردىڭ قاتارىندا: 6670 تاتار، 4400 بۋريات، 2967 وزبەك، تاعى باسقا ۇلت وكىلدەرى بولعانىن ايتساق تا جەتكىلىكتى. ولار ستالينگراد تۇبىندەگى كەسكىلەسكەن ۇرىستاردا ەرلىكتىڭ تەڭدەسى جوق ۇلگىلەرىن كورسەتىپ، نەمىس فاشيست باسقىنشىلارىنا قارسى كۇرەستە سوۆەتتىك پاتريوتيزم مەن سسسر حالىقتارىنىڭ ۇلى دوستىعى، جاۋىنگەرلەرىمىزدىڭ ينتەرناسيوناليزم ىسىنە، ادالدىعى، حالقىمىزدىڭ كوممۋنيستىك پارتيانىڭ توڭىرەگىنە بەرىك توپتاسقاندىعىن ناقتىلى دالەلدەدى. قازاقستان ەڭبەكشىلەرىنىڭ «...جاۋ ەسىن جيناي المايتىنداي ەتىپ اياۋسىز قىرىڭدار، اقىرعى دەمدەرىڭ، ءبىر قاسىق قاندارىڭ قالعانشا اياۋسىز سوققىلاڭدار، ۇلاندار» — دەگەن اماناتىن ادال ورىندادى.
فاشيستىك گەرمانيا سوۆەت مەملەكەتىن تەك بومبا، سنارياد پەن عانا ەمەس، فاشيستىك ناسيحات ارقىلى دا تالقانداماق بولدى. گيتلەرشىلدەر جالعان فاكتىلەردى ارانداتۋ، دەموگوگيا، ديزينفورماسيالاردى پايدالانىپ، سوۆەت حالقىن يدەيالىق جاعىنان قارۋسىزداندىرۋعا تىرىستى. ولار حالىقتى كومپاريانىڭ باسشىلىق رولىنە سەنىمسىزدىككە شاقىرىپ، جەڭىسكە دەگەن سەنىمىن جويىپ، فاشيستىك ارميانىڭ جالعان كۇشىمەن قورقىتپاق بولدى. ءبىزدىڭ اسكەرلەر ورنالاسقان جەرلەرگە سامولەتپەن تاستالعان ليستوۆكالار، راديوحابارلار ارقىلى ورىس ەمەس ۇلتتىڭ جاۋىنگەرلەرى وزدەرىن ورىس حالقىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن قۇربان ەتىپ وتىرسىڭدار دەپ ىرىتكى تاراتپاق بولدى. ءبىراق قىزىل ارميا قاتارىندا ۇلتارالىق قايشىلىق بولادى دەگەن گيتلەرشىلدەر ەسەبىنىڭ كۇل-تالقانى شىقتى. جاۋدىڭ كۇتكەنىنە كەرىسىنشە ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەردىڭ اراسىندا ينتەرناسيونالدىق بىرلىك كۇشەيە ءتۇستى. پارتيا، كومسومول ۇيىمدارى اسكەري بولىمدەردە كۇندەلىكتى ساياسي جۇمىستار جۇرگىزىپ وتىردى. جاۋىنگەرلەر مەن ورىس ەمەس ۇلتتاردىڭ كىشى كومانديرلەرىنىڭ اراسىنداعى تاربيە جۇمىسىنا ەرەكشە ءمان بەرىلدى. بۇل جۇمىستاردى جۇرگىزۋ تاجىريبەلى كوممۋنيستەرگە، جاۋىنگەرلەرگە، ۇگىتشىلەرگە تاپسىرىلدى. ولار جاڭادان كەلگەن جاۋىنگەرلەردى اسكەري جاعدايلارمەن، مىندەتتەرمەن تانىستىردى، ساياسي وقيعالاردى ءتۇسىندىردى، گازەت ماتەريالدارىن جەتكىزدى، قارۋدى جانە ۇرىس تاكتيكاسىن يگەرۋگە كومەكتەستى. 39-شى ارميانىڭ بولىمدەرىنە قازاق جابايەۆتىڭ باتىرلىق ءىسى كەڭ تارادى. ول ءوزى كەۋدەسىنەن جارالانا تۇرىپ، ەكى اياعىنان جارالانعان ورىس لەيتەنانتى سۋحوۆتى ۇرىس دالاسىنان الىپ شىقتى. سەرجانت قازاق وتەمىسوۆ روتانىڭ ساياسي ءبولىمى كومانديرىنىڭ كومەكشىسى لوۆسوۆقا فاشيست اۆتوماتشىلارىنىڭ وقتالعانىن كورىپ، ورىس وفيسەرىن ءوز دەنەسىمەن جاۋىپ قالدى.
اشحاباد اۋدانىنىڭ كولحوزشىسى اعا سەرجانت يشانيازوۆ ۇرىستا ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. ول ءوز زەڭبىرەگىمەن جاۋدىڭ 2 باتارەياسىن، ءبىر دزوتىن تانك جانە ءبىر ۆزۆودقا جۋىق گيتلەرشىلەردى جويدى. «وتان پاتريوتى» گازەتىنىڭ رەداكسياسىنا ەر جۇرەك ارتەللەريست بىلاي دەپ جازدى: «تۇركمەنياداعى ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىز ءبىلسىن: ستالينگراد تۇبىندە ادالدىق پەن باۋىرلاستىق تۋى استىندا بىرلەسكەن ءار ءتۇرلى ۇلتتىڭ ۇلدارى كۇرەسۋدە. مەنىمەن بىرگە الماتىدان قازاق، قازاننان تاتار، نوۆگورودتان ورىس سوعىسىپ جاتىر، بىر-بىرىمىزگە ادال جانە مىزعىماس دوستىققا انتتاسقانبىز جانە انتتى ورىندايمىز» دەدى. ورىس ەمەس ۇلتتىڭ كوپتەگەن جاۋىنگەرلەرى نەمىس-فاشيست جاۋلارىمەن ۇرىستا كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن ناگرادتالدى. 1943 جىلى 15 يانۆاردا 264 مىڭ 198 ادامنىڭ ىشىنەن 76581ء-ى ورىس ەمەس ۇلتتار، ياعني ورىستار 71 پروسەنت، باسقا ۇلتتار 29 پروسەنت بولدى.
ستالينگرادتى باتىرلىقپەن قورعاۋ كۇندەرىندە سوۆەتتىك تىل مايدان مەن بىرگە بولدى. ەڭبەكشىلەر جاۋىنگەرلەرگە رۋح بەردى، سوزىمەن، ىسىمەن جاۋدى تالقانداۋعا كومەكتەسۋگە تىرىستى. قالا مەن سەلو تۇرعىندارى جاۋىنگەرلەرگە سىيلىق جىبەرىپ تۇردى. ستالينگراد قالاسىن قورعاۋعا قاتىسىپ جۇرگەن لەيتەنانت ەۆگەنيي ۆيكتوروۆ قازاقستان لقسم ورتالىق كوميتەتىنە جازعان حاتىندا: — «ءبىز سىزدەردىڭ جىبەرگەن پوسىلكالارىڭىز ءۇشىن شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىز. دۇنيە جۇزىندە بىردە-بىر ارميا ءوز تىلىنان قىزىل ارمياداي شىنايى قامقورلىق پەن سۇيەنىشتى كورگەن ەمەس شىعار» دەدى.
سوۆەت اسكەرلەرى ستالينگراد تۇبىندە قورعانىس ۇرىسىن جۇرگىزىپ جاتقان كەزدە «پراۆدا» گازەتىندە وزبەك حالقىنىڭ وزبەك جاۋىنگەرلەرىنە حاتى جاريالاندى. وندا وزبەك ەنبەكشىلەرى ءوز جاۋىنگەرلەرىنەن سوۆەت جەرىن تاباندىلىقپەن قورعاۋدى، ءوز قاتارلارىندا ءتارتىپتى كۇشەيتۋدى تالاپ ەتتى.
«ەگەر كىمدە-كىم ءوز وتانى الدىندا بورىشىن ورىنداماسا، ول ءوز اناسىن ولتىرۋمەن بىردەي، جاۋدى ستالينگراد تۇبىندە توقتاتىڭدار، ولارعا اياماي سوققى بەرىڭدەر! ايتپەسە ولار سەندەردىڭ تۋىسقاندارىڭدى ولتىرەدى. «جەڭىس، نە ءولىم، باسقا جول جوق — ءوز وتانى ءۇشىن ءومىرىن قيۋعا دايىن ءاربىر پاتريوت وزبەك وسىلاي دەيدى».
1943 جىلعى فيەۆرالدا «پراۆدا ارقىلى ءوز جەرلەستەرىنە قازاقستان، ارمەنيا، تاجىكستان، مارتتا تاتار ءاسسر-ى، اپرەلدە تۇركمەنستان وزدەرىنىڭ حات-بۇيرىقتارىن جولدادى.
وزبەك حالقىنىڭ حاتىن تالقىلاۋ كەزىندە وزبەك مەرزاجاتوۆ بىلاي دەدى. «گيتلەر ورىستار مەن ورىس ەمەس ۇلتتاردى جاۋلاستىرماق بولدى. ول قاتەلەستى. ءبىز ورىستارمەن بىرگەمىز جانە ءوز وتانىمىز ءۇشىن سولارمەن بىرگە كۇرەسەمىز».
سوۆەتتىك رەسپۋبليكالار ەڭبەكشىلەرىنىڭ حاتتارى سوۆەت جاۋىنگەرلەرىنەن زور قولداۋ تاپتى.
وسى اۋىر كۇندەردە ستالينگراد مايدانىنىڭ جاۋىنگەرلەرى بىلاي دەپ جازدى: «ءبىز ەدىل بويىنا ءبىزدىڭ ۇلى وتانىمىزدىڭ بارلىق تۇكپىرىنەن كەلدىك. ءبىزدىڭ كوپ ۇلتتى مەملەكەتىمىزدىڭ بارلىق حالىقتارىنىڭ ۇلدارى ءبىر اسكەري سەميادا ەرجۇرەكتىلىكپەن ستالينگرادتى قورعاپ جاتىر. ءبىز ءار تۇكپىردەن كەلسەك تە ءارقايسىسىمىز ستالينگرادتى قورعاي وتىرىپ، ءوز وتانىن، ءوز سەمياسىن، ءوز حالقىن قورعايتىنىن بىلەدى».
كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باسشىلىعىمەن سوۆەت قارۋلى قۇشتەرى 1942 جىلدىڭ جازى مەن كۇزىندە قاتاڭ سىناقتان ءوتتى. پارتيا حالىقتار دوستىعىن ودان ءارى كۇشەيتتى. سسسر حالىقتارىنىڭ سەمياسىن سوعىس ءۇشىن ەڭبەك ەتۋشى، قىزىل ارميانى قولداۋشى ءبىرتۇتاس مىزعىماس لاگەرگە اينالدىردى. شايقاس بارىسىندا سسسر دوستىعىن كورسەتتى. سول كۇندەرى «پراۆدا» «سوۆەت وداعى حالىقتارىنىڭ اسكەري باۋىرلاستىعى» دەگەن ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازدى: «فاشيست باسقىنشىلارىنىڭ سوۆەت وداعى حالىقتارىنىڭ اراسىنا ىرىتكى سالۋ ارمانى ىسكە اسپايدى. بۇدان ەشتەڭە شىقپادى. گيتلەردىڭ جوسپارى كۇيرەدى. دۇنيە ءجۇزى حالقى ستالينگرادتاعى عاجاپ تۋرالى ايتادى. ادامزات تاريحى ەشقاشاندا وزدەرىن وتان ءۇشىن قۇربان ەتكەن قورعانىستاردا مۇنداي باتىر قايسارلىقتى كورگەن ەمەس. ستالينگرادتى قورعاعان كىمدەر؟ كىم وعان تەمىر قورعان بولعان؟ ول سوۆەت ەلىنىڭ بارلىق ۇلتتارىمەن بىرگە كۇرەسكەن ورىس حالقى. ونىمەن بىرگە ۋكرايندىقتار، بەلورۋستار، ولارمەن قاتار وزبەكتەر، گرۋزيندەر، ارمياندار، ازەربايجاندار جالپى كوپ ۇلتتى سوۆەت مەملەكەتىنىڭ بارلىق ۇلدارى بار. حالىقتار دوستىعى سوۆەتتىك قورعانىستىڭ ۇلى كۇشى باۋىرلاستىقتان كۇشتى كۇش جوق». 1942 جىلى ستالينگراد تۇبىندەگى شايقاستىڭ اۋىر كەزىندە ەلىمىزدىڭ شىعىس اۋداندارى قىزىل ارميانىڭ قۋاتتى ارسەنالىنا اينالدى. 1942 جىلعى يۋندە ولار بارلىق سوعىس ءونىمىنىڭ تورتتەن ءۇش بولىگىنەن استامىن بەردى. 1942 جىلى شىعارىلعان سوعىس ءونىمىنىڭ مولشەرى 1940 جىلعىمەن سالىستىرعاندا ۋرالدا 5 ەسەدەن استام، پوۆولجەتە 9 ەسە، باتىس سىبىردە 27 ەسە ارتتى. 1942 جىلى تانك ونەركاسىبى 24719 سوعىس ماشيناسىن بەردى. اۆياسيا ونەركاسىبى 25500 سامولەت جاساپ شىعاردى. بۇل سامولەتتەردىڭ كوپشىلىگى جاڭا لا-5، ياك-7، ياك-9 جويعىش (يسترەبيتەل) ەدى. ارتيللەريا مەن مينومەتتەردى، ونىڭ ىشىندە رەاكتيۆتىك قوندىرعىلاردى («كاتيۋشالاردى») كوپتەپ شىعارۋ ءىسى جولعا قويىلدى. وسى قاتاڭ كەزەڭدە ورىس جۇمىسشى تابى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە ءوزىنىڭ پرولەتارلىق ينترەناسيوناليزمگە بەرىلگەندىگىن، ءوزىنىڭ لەنين پارتياسىنىڭ ءىسى ءۇشىن كۇرەستە تاباندىلىعىن كورسەتتى. روسسيا فەدەراسياسىنىڭ جۇمىسشى تابى سوعىس جىلدارىندا ەلىمىزدەگى بارلىق ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ 80 پروسەنتىن بەردى.
قازاق حالقى ەلىمىزدىڭ باسقا دا حالىقتارىمەن ءبىر ساپتا جەڭىس كۇنىن جاقىنداتۋعا ۇلەس قوستى. رەسپۋبليكادان مايدانعا قارۋ-جاراق، كيىم-كەشەك، ازىق-تۇلىك، ۇزدىكسىز اعىلىپ جاتتى. مايداندى قامتاماسىز ەتۋدە اسىرەسە قازاقستاننىڭ كومىر ونەركاسىپ ورىندارى زور رول اتقاردى. لەنينوگوردىڭ كەنشىلەرى دە قوماقتى ۇلەس قوستى. قازاقستان مايدانعا قورعاسىننىڭ جالپى وداقتىق ءوندىرىسىنىڭ 85 پروسەنتىن، مىستىڭ 30 پروسەنتىن. مىس رۋداسىنىڭ 50 پروسەنتىن، مارگانەس رۋدادىسىنىڭ 60 پروسەنتى، جانە ۆيسمۋت كونسەنتراتىنىڭ 65 پروسەنتىن، پوليمەتالل رۋداسىنىڭ 70 پروسەنتىن بەرىپ كەلدى. سول ءبىر جىلداردا وسكەمەن، تەكەلى قورعاسىن-مىرىش كومبيناتتارى، ءتۇستى مەتالل رۋدالارىن شىعاراتىن 25 رۋدنيك، شاحتا، 1 بايىتۋ فابريكاسى، اقتوبە فەرروسپلاۆ، قازاقستان مەتاللۋرگيا زاۆودتارى، 4 مۇناي كاسىپشىلىگى، گۋريەۆ مۇناي ايداۋ زاۆودى، تاعى باسقالارى قاتارعا قوسىلدى.
«پراۆدا» گازەتى «داڭقتى قازاق حالقى فاشيزمگە قارسى كۇرەستە» دەگەن باس ماقالاسىندا: «قازاقتار مايداندا جاۋعا قارسى جاقسى سوعىسىپ جاتىر، تىلدا ولاردىڭ اكەلەرى، اپالارى، ايەلدەرى مايدان ءۇشىن جۇمىستى ايانباي جاقسى ىستەۋدە. قازاقستان ءوز جەرىنىڭ بارلىق بايلىقتارىمەن، تاۋلاردىڭ بارلىق اسىل كەندەرىمەن مايدانعا قۋاتتى تىرەك بولىپ وتىر... ءبىزدىڭ ەل قازاق حالقىنىن تۋراشىل، شىنايى ەرجۇرەكتىگىن، ونىڭ كىشىپەيىلدىلىگىن، ونىڭ ادالدىعىن جاقسى كورەدى».
ەدىل بويىنا رەزەرۆتەر كەلە باستادى. ستالينگرادقا قارۋ-جاراقتار جيناقتالدى. ەدىل بويىنا ءتىپتى گيتلەردىڭ ءوزى سەنبەگەن نارسەنى تىلداعىلار جىبەردى. گيتلەر اكەلىنگەن بارلاۋ مالىمەتتەرىن كورە وتىرىپ، «مەن تەر توگە وتىرىپ ايىنا 600 تانك شىعارامىن. ال ستالين ايىنا 1000 تانك شىعارادى دەپ ايتۋعا قالاي باتىلدارىڭ بارادى» دەپ اشۋلانادى. ال ءبىز ول كەزدە ايىنا 2 مىڭ تانك شىعارىپ ۇلگەرگەن ەدىك. ءبىراق ولار ءالى تۇگەل جەتكىزىلمەگەن.
ءنويابردىڭ ورتاسىندا ستالينگراد قورعانىس وپەراسياسىنىڭ سوڭعى كەزەڭى اياقتالدى. ستالينگراد باعىتىنداعى سوۆەت اسكەرلەرىنىڭ اۋىر قورعانىس شايقاسى 125 كۇن مەن تۇنگە سوزىلدى. ەدىل بويىنداعى قالانى بۇكىل ەلىمىز قورعادى. قورعانىستىڭ تىرەگى كوممۋنيستىك پارتيا بولدى. ستالينگراد شايقاسىنىڭ بارىسىندا پارتيا سوۆەت حالقىنىڭ، جاۋىنگەرلەرىنىڭ باۋىرلاستىعىن شىڭداتا ءتۇستى. سسسر حالىقتارىنىڭ مىزعىماس دوستىعى سوۆەتتىك قارۋلى ءقۇشتىڭ ماڭىزدى تىرەگى بولدى. تۋعان جەرىمىزدىڭ ءار بولشەگى ءۇشىن كەسكىلەسكەن ۇرىس ناتيجەسىندە قىزىل — ارميا گيتلەرلىك كوماندوۆانيەنىڭ 1942 جىلدىڭ جازىنا جاسالعان ستراتەگيالىق جوسپارىن كۇيرەتتى، سوعىس بارىسىنداعى تۇبەگەيلى بەتبۇرىس ءۇشىن بارلىق مايدان كولەمىندە قارسى شابۋىلعا كوشۋدىڭ قاجەتتى شارتتارىن جاساپ بەردى.
1942 جىلعى 18 نويابردە ستالينگرادتا قورعانىس كەزەڭى اياقتالدى. قورعاۋشىلار قالانى جاۋعا بەرگەن جوق. جاۋ ءوزىنىڭ ماقساتىنا جەتە المادى.
ستراتەگيالىق قورعانىس وپەراسياسى كەزىندە سوۆەت اسكەرلەرى جاۋدى وراسان زور شىعىنعا ۇشىراتتى. گەرمانيا ولگەنى، جارالانعاندارى بار 700 مىڭ ادامىنان، 2 مىڭ زەڭبىرەك جانە مينومەتىنەن 1 مىڭنان استام تانكىسى مەن 1400 سامولەتىنەن ايرىلدى.
پارتيا اسكەري — شارۋاشىلىقتى كوتەرۋدە ارمياعا، ونىڭ جاۋىنگەرلەرىنە زور قامقورلىق جاسادى. ءىىى ايقاستىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىنىڭ سوڭىندا فاشيستەردىڭ تەحنيكالارىن جانە ادام سانى جونىنەن ارتىقشىلىقتارىن جويدى. وسى جاعدايلار سوۆەتتىك جوعارى باس كوماندوۆانيەسى ستالينگراد اۋدانىندا 1942 جىلدىڭ نويابرىندە باستالاتىن شەشۋشى قارسى شابۋىلعا ءىرى اسكەري كۇشتەردى توپتاستىرۋعا مۇمكىندىك الدى.
1942 جىلى 19 نويابردە ستالينگراد باعىتىندا فاشيست اسكەرىنىڭ قۇرامىندا 1011500 ادام، 10290 زەڭبىرەك جانە مينومەت، 675 تانك، 1216 اسكەري سامولەت بولدى. سوۆەت اسكەرىندە — 1103000 ادام، 15501 زەڭبىرەك، 1463 تانك، 1350 سامولەت بولدى.
بارلىق سوۆەت حالقىنىڭ نازارى ستالينگرادتا بولدى. ولاردىڭ ءارقايسىسى وسى ەدىل بويىنداعى شايقاستىڭ ناتيجەسىندە فاشيستىك باسقىنشىلاردىڭ قاشان تالقاندالاتىنىنا بايلانىستى ەكەنىن ءبىلدى. تەك مايدانداعىلار عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ بارلىق ەڭبەكشىلەرى جەڭىسكە ءوز ۇلەستەرىن قوستى، ولار ءبىزدىڭ قاسيەتتى ادال ءىسىمىزدىڭ جەڭەتىنىنە سەنىمدى ەدى.
سوۆەت اسكەرلەرىنىڭ شەشۋشى شابۋىلى قارساڭىندا دون مايدانىنىڭ اسكەري سوۆەتى جاۋىنگەرلەرگە شاقىرۋ حات جولدادى.
«جولداس جاۋىنگەرلەر، كومانديرلەر مەن ساياسي قىزمەتكەرلەر، سىزدەر ستالينگرادتى قورعاۋ، ستالينگرادتى قورشاعان نەمىستەردى تالقانداۋ مىندەتىن جاقسى اتقارىڭدار. وزدەرىڭىزدىڭ تاباندىلىقتارىڭىز بەن باتىرلىقتارىڭىز ارقىلى اتتارىڭىزدى الەمگە ايگىلى ەتتىڭىزدەر. بۇل اسكەري مىندەتىنىڭ ءبىر جاعى عانا... بۇكىل سوۆەت حالقى باتىر قالا ستالينگرادتىڭ تولىق ازات بولعانى، قورشاعان جاۋدىڭ تالقاندالعانى تۋرالى قۋانىشتى حاباردى اسىعا كۇتەدى». سوۆەت اسكەرلەرى ستالينگراد تۇبىندە قارسى شابۋىلعا شىقتى. قورشاۋ وپەراسيانى دون مەن ەدىل بويىنداعى فاشيستىك اسكەرلەردىڭ نەگىزگى كۇشتەرىن تالقانداۋدان باستادى. 19 نويابردە جاۋعا سولتۇستىكتەن وڭتۇستىك باتىس جانە دون مايدانىنداعى جاۋىنگەرلەرى سوققى بەردى. كەلەسى كۇنى وڭتۇستىكتەن ستالينگراد مايدانىنىڭ شابۋىلى باستالدى. بۇل ءىرى وپەراسيالارعا تۋىسقان رەسپۋبليكالاردان قۇرالعان كوپتەگەن اسكەري بىرلەستىكتەرى بەلسەنە ارالاستى. بۇل كۇندەرى جاۋ جاعىندا بولعان جاعدايلار تۋرالى وسى وقيعالاردىڭ كۋاگەرى نەمىس جازۋشىسى ۆاينەرت نەمىس-فاشيست اسكەرلەرىنىڭ جاعدايى تۋرالى ءوزىنىڭ كۇندەلىگىندە بىلاي دەپ جازدى: «ستالينگرادقا جاقىنداعان سايىن تاڭدانارلىق كارتينالاردى كورۋگە بولادى. جولدىڭ جاعالارىندا ولگەندەردىڭ جانە شاماسىز جانتالاسقان جارالىلاردىڭ، ۇرىستا جەڭىلگەندەردىڭ وتىرعانىن كورەمىن. بىرەۋى باعانانى قۇشاقتاپ تۇر. باعانادا «ستالينگراد» دەگەن جازۋ بار. گونچار حۋتورىنا اپاراتىن جول بويىندا تالقاندالعان جانىپ جاتقان تانكىلەر مەن ماشينالار تۇر. كەيبىرەۋلەرى تىپتەن توڭكەرىلىپ قالعان... ءبىز قيراعان ۇيىندىلەر مەن ولگەن ادامداردىڭ اراسىنان ازەر جۇردىك. الدىمىزدان تۇتقىن بولعان نەمىستەر مەن رۋمىنداردىڭ ايدالعان توبىن كوردىك.
200 كۇن مەن تۇنگە سوزىلعان ۇلى شايقاس كەزىندە فاشيستىك بلوك سوۆەت — گەرمان مايدانىنداعى كۇشىنىڭ 1/4 بولىگىنەن ايرىلدى. ولگەنى، جارالانعانى، حابارسىز كەتكەنى بار، بارلىق شىعىن 1،5 ميلليونعا جۋىق سولدات پەن وفيسەرلەر بولدى. فاشيست اسكەرلەرىنىڭ ستالينگراد تۇبىندە 1942 جىلدىڭ 19 نويابرىنەن 1943 جىلدشش 2 فيەۆرالىنە دەيىنگى شىعىنى 800 مىڭ ادام، 2 مىڭ تانك جانە شتۋرموۆيكتەر، 10 مىڭ زەڭبىرەكتەر مەن مينومەتتەر، 3 مىڭعا جۋىق اسكەري جانە ترانسپورت سامولەتى، 70 مىڭنان استام اۆتوماشينا بولدى. فاشيستەر تولىعىنان 32 ديۆيزيادان جانە 3 بريگادادان ايرىلدى، ال 16 ديۆيزياسى اۋىر جەڭىلىس تاپقان بولاتىن. 2 فيەۆرالدا ۆولگا بويىنداعى تاريحي شايقاستىڭ سوڭعى وقتارى اتىلدى. دون مايدانىنىڭ اسكەري سوۆەتىنىڭ جوعارى باس قولباسشىسىنىڭ اتىنا بەرگەن مالىمدەمەسىندە بىلاي دەپ ايتىلدى: «ءسىزدىڭ بۇيرىعىڭىزدى ورىنداي وتىرىپ، دون مايدانىنىڭ اسكەرلەرى 1943 جىلعى 2 فيەۆرالدا ساعات 16-دا ستالينگرادتى قورشاعان جاۋدىڭ توبىن تالقانداپ، جويۋدى اياقتادى... جاۋدىڭ قورشالعان اسكەرلەرىن جويۋمەن بايلانىستى ستالينگراد قالاسىنداعى اسكەري ارەكەتتەر توقتاتىلدى».
ستالينگرادتى قورشاعان جاۋدى جويۋدىڭ كەزىندە 1943 جىلعى 10 يانۆاردان 2 فيەۆرالعا دەيىن دون مايدانىنىڭ اسكەرلەرى نەمىستىڭ 22 ديۆيزياسىن تالقاندادى. وسى كەزدە 91 مىڭ جاۋدىڭ سولداتى مەن وفيسەرىن تۇتقىنعا الدى، ونىڭ ىشىندە 2500 وفيسەر جانە 24 گەنەرال بولدى. ۇرىس دالاسىنان 140 مىڭعا جۋىق ولگەن گيتلەرلىك سولداتتار مەن وفيسەرلەر تابىلىپ، ولار جەرلەندى. كوممۋنيستىك پارتيا مەن سوۆەت وكىمەتى ستالينگراد باتىرلارىنىڭ ەرلىگىن جوعارى باعالادى. 55 اسكەري قۇراما مەن بولىمدەر وردەندەرمەن ناگرادتالدى. ونداعان مىڭ سولدات پەن وفيسەر مەملەكەت ناگرادالارىن الدى. ەرەكشە ەرلىك جاساعان 112 جاۋىنگەر سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا يە بولدى. «ستالينگرادتى قورعاعانى ءۇشىن» مەدالىمەن 700 مىڭنان استام جاۋىنگەر ناگرادتالدى51.
ءبىزىڭ داڭقتى كوممۋنيستىك پارتيا وسى جەڭىستىڭ ۇلى باعىت بەرۋشىci بولدى. ستالينگرادتىڭ باستى باتىرى سوۆەت حالقىنىڭ تۋىسقان سەمياسى بولدى. سسسر حالىقتارىنىڭ دوستىعى، ولاردىڭ اسكەري ساياسي بىرلىگى جانە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعى ستالينگراد تۇبىندەگى جەڭىستىڭ ماڭىزدى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى بولدى.
فاشيستەردىڭ سوۆەت مەملەكەتىنىڭ ينتەرناسيونالدىق بىرلىگىن السىرەتىپ جويماق بولعان بارلىق ارەكەتتەرىنىڭ ك ۇلى كوككە ۇشتى. سسسر حالىقتارىنىڭ دوستىعى قاتاڭ سىننان ءوتتى.
بۇل شايقاستا گيتلەر اسكەرلەرى تالقاندالىپ قانا قويعان جوق. سونىمەن قاتار ءفاشيزمنىڭ مورالدىق رۋحى قيرادى.
ستالينگراد باتىرلارى ەرلىگىنىڭ تاريحي ماڭىزى 1939 جىلى باستالعان اگرەسسورلاردىڭ جەڭىس سالتاناتى ەدىل بويىندا تۇپكىلىكتى توقتاتىلدى.
You Might Also Like
-
ءبىلىم مينيسترلىگى جاڭا سيفرلاندىرۋ تۇجىرىمداماسىن دايارلادى. بۇل تۋرالى ماجىلىستە ءبىلىم سالاسىنداعى سيفرلاندىرۋ تاقىرىبىنداعى ۇكىمەت ساعاتىندا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعادييەۆ ءمالىم ەتتى.
