InfoHub Logo

№16 كوللەدج مكقك
ساپا مەنەدجمەنتى جۇيەسى
ورىنداعان: ق-55 توپ ستۋدەنتى ۆولوكيتينا سۆەتلانا

ستاتيكا (گر. statءىke – سالماق، تەپە-تەڭدىك تۋرالى ءىلىم) – مەحانيكانىڭ كۇش اسەرىندەگى ماتەريالىق دەنەلەردىڭ تەپە-تەڭدىك شارتتارىن زەرتتەيتىن سالاسى؛ مەحانيكالىق جۇيەلەردىڭ تەپە-تەڭدىك كۇيىن كۇش اسەرىمەن زەرتتەيتىن مەحانيكا ءبولىمى. كلاسسيكالىق مەحانيكانىڭ ءبولىمى.

نەگىزگى پرينسيپتەرىنە قاراي گەومەتريالىق جانە اناليتيكالىق ستاتيكا بولىپ بولىنەدى. اناليتيكالىق ستاتيكانىڭ نەگىزىنە كەز كەلگەن مەحانيكالىق جۇيەنىڭ جالپى شارتىن بەلگىلەيتىن ىعىسۋدىڭ ىقتيمالدىق ءپرينسيپى الىنعان. گەومەتريالىق ستاتيكا ماتەريالىق بولشەكتەر مەن ابسوليۋت قاتتى دەنەلەرگە اسەر ەتەتىن كۇشتەردىڭ قاسيەتتەرىن ورنەكتەيتىن اكسيوماعا نەگىزدەلەدى. گەومەتريالىق ستاتيكانىڭ تاسىلىمەن قاتتى دەنە ستاتيكاسى دا زەرتتەلەدى. مۇنداي جاعدايدا ەسەپتىڭ تومەندەگىدەي ەكى ءتۇرى شەشىلەدى:

1) قاتتى دەنەگە اسەر ەتەتىن كۇشتەر جۇيەسىن قاراپايىم تۇرگە كەلتىرۋ؛

2) قاتتى دەنەگە اسەر ەتەتىن كۇشتەردىڭ تەپە-تەڭدىك شارتىن انىقتاۋ.

ستاتيكانىڭ نەگىزگى ۇعىمدارىنا كۇش، سەنترگە جانە وسكە قاتىستى كۇش مومەنتى جانە قوس كۇش ۇعىمدارى جاتادى. ستاتيكا ەسەپتەرىن شەشۋدىڭ گرافيكتىك تاسىلدەرى كۇشتەردەن قۇرالعان كوپبۇرىشتى جانە ۆارينون كوپبۇرىشىن سالۋعا نەگىزدەلەدى.

ەگەر دەنەگە نەمەسە ماتەريالدىق نۇكتەگە بەكىتىلگەن كۇشتەر جۇيەسى ناتيجەسىندە دەنە تىنىشتىق كۇيدە بولسا نەمەسە ينەرسيا بويىنشا قوزعالسا، وندا بۇل كۇشتەر جۇيەسى تەڭگەرىلگەن نەمەسە نولگە ەكۆيۆالەنتتى دەپ اتالادى.

1. دەنەنىڭ مەحانيكالىق كۇيىن وزگەرتپەي-اق وعان تەڭگەرىلگەن كۇشتەر جۇيەسىن قوسسا نەمەسە الىپ تاستاسا بولادى.

     

مەحانيكانىڭ قاتتى دەنەلەردىڭ تەپە-تەڭدىكتە بولۋ شارتتارىن زەرتتەيتىن ءبولىمىن ستاتيكا دەپ اتايدى. تەپە-تەڭدىك دەپ دەنەنىڭ تىنىشتىقتا، ءبىرقالىپتى ءتۇزۋسىزىقتى قوزعالىستا نەمەسە قوزعالمايتىن وسكە قاتىستى ءبىرقالىپتى اينالىپ تۇرعان كۇيىن ايتامىز. دەنەنىڭ تىنىشتىقتا نەمەسە ءبىرقالىپتى قوزعالىستا بولۋ شارتى تىكەلەي نيۋتوننىڭ ءبىرىنشى زاڭىنان شىعادى، ياعني دەنەگە تۇسىرىلگەن بارلىق قورىتقى كۇشى نولگە تەڭ بولۋ كەرەك:

F_i=0 

ستاتيكا پروسەستەر ديناميكالىق پروسەستىڭ سىزىقتىق جانە بۇرىشتىق ۇدەۋلەرى جوق كەزدەگى دەربەس جاعدايى بولىپ تابىلادى، سوندىقتان ستاتيكالىق ەسەپتەردى شىعارۋدىڭ ديناميكالىق ەسەپتەردى شىعارۋدان ايىرماشىلىعى جوق دەرلىك.

  1-مىسال.

ۇزىندىعى  l  جىپكە راديۋسى R شار بەكىتىلگەن. ءجىپتىڭ ەكىنشى ۇشى ۆەرتيكال قابىرعاعا بەكىتىلگەن. شار مەن قابىرعا اراسىندا ۇيكەلىس جوق.

شەشۋى: شار مەن قابىرعانىڭ اراسىندا ۇيكەلىس جوق بولعاندىقتان، ءجىپتىڭ سوزىندىسى شاردىڭ و سەنترى ارقىلى ءوتۋى ءتيىس (او سىزىعى). شارعا تۇسىرىلگەن كۇشتەردى (F_k،mg،N)  ءبىر و نۇكتەسىندە جيناقتايمىز (كۇشتەردى قاتتى دەنەدەگى ارەكەت ەتۋ ءتۇزۋى بويىمەن ورىن اۋىستىرۋعا بولادى، بۇدان كۇش ارەكەتى وزگەرمەيدى). شاردىڭ وح جانە وۋ ءوسى بويىمەن قوزعالماۋىن قاداعالايمىز. F_k كۇشىن قۇراۋشىلارعا جىكتەپ (F_kx جانە F_ky) ، نيۋتوننىڭ ءبىرىنشى زاڭىن وستەر بويىنشا جازامىز:

 F_x=0، N-F_kx=0 نەمەسە N=F_kx=0؛ F_y=0، F_ky-mg=0، 

نەمەسە   بۇرىشىن ∆وسا ۇشبۇرىشى بويىنشا ورنەكتەيمىز:

sina=R/R+ll

سوندا   F_kx=F_ksina؛  F_ky=F_kcosa ، وسىدان

N=mgtga جانە F_k=mg/cosa

تەڭدەۋلەر جۇيەسىندەگى ءبىرىنشى تەڭدەۋدى ەكىنشى تەڭدەۋگە ءبولىپ، tga=N/mg تابامىز. وسىدان

N=mgtga جانە F_k=mg/cosa

2-مىسال.     

F_1، F₂  كۇشتەرى ارەكەت ەتەتىن، بەكىتىلگەن اينالۋ ءوسى و نۇكتەسى بار قاتتى دەنەنىڭ قاي ۋاقىتتا تىنىشتىقتا بولاتىنىن انىقتاۋ كەرەك. نيۋتوننىڭ ءبىرىنشى زاڭىن پايدالانىپ،  F₁ جانە F₂  كۇشتەردى ا نۇكتەسىنە جيناقتايمىز. ولاردىڭ قورىتقى كۇشى ءوستىڭ رەاكسيا كۇشىن تەڭگەرۋ ءۇشىن اينالۋ وسىنەن ءوتۋى كەرەك. ح ءوسى بويىنشا F_x  بولۋى تالاپ ەتىلەدى، F_2x=F_1x نەمەسە F₂sina₂=F₁sina₁.

و نۇكتەسىنەن F₁ جانە F₂ كۇش سىزىقتارىنا وۆ جانە وس پەرپەنديكۋليارىن تۇسىرەمىز .

sina₁=|OB|/OA، sina₂=|OC|/OA

سينۋستاردىڭ ءمانىن قويساق،  F₂|OC|/OA=F₁|OB|/OA  نەمەسە F₂|OC|=F₁|OB|. سوڭىندا F₁d₁=F₂d2  الامىز.  Fd  كوبەيتىندىسى كۇش مومەنتى دەپ اتالادى، ول  M=Fd. 

مۇنداعى d – كۇش ءيىنى، اينالۋ وسىنەن كۇش ارەكەتى سىزىعىنا دەيىنگى ەڭ قىسقا قاشىقتىق (ياعني پەرپەنديكۋلياردىڭ ۇزىندىعى). نيۋتوننىڭ ءبىرىنشى زاڭىنىڭ نەگىزىندە الىنعان ورنەك بەكىتىلگەن اينالۋ ءوسى بار دەنەنىڭ تەپە-تەڭدىك شارتىن ىقشام تۇردە بەرەدى. ەگەر دەنەگە ءبىر جازىقتىقتا جاتاتىن بىرنەشە كۇشتەر تۇسىرىلگەن بولسا (جازىق كۇشتەر جۇيەسى)، وندا كۇشتەردىڭ قابىلدانعان و نۇكتەسىنە قاتىستى مومەنتتەرىنىڭ الگەبرالىق قوسىندىسى نولگە تەڭ بولۋ كەرەك. سونىمەن ستاتيكا ەسەبىن شەشۋ تەپە-تەڭدىك تەڭدەۋلەرىن قۇرۋعا كەلىپ تىرەلەدى ەكەن:

 F=0  شارتى كەزىندە كەز كەلگەن ۇدەمەلى ىلگەرىلەمەلى قوزعالىس بولمايدى؛

1. M=0  شارتى كەزىندە ونىڭ ۇدەمەلى اينالمالى قوزعالىسى بولمايدى.

ستاتيكا ەسەپتەرىن شىعارعان كەزدە كۇشتىڭ ءتۇسۋ نۇكتەسىن، كۇشتىڭ ارەكەت ەتۋ باعىتىن انىقتاۋ جانە اينالۋ ءوسىن (و نۇكتەسى) ءتيىمدى تاڭداپ الۋ اسا قاجەت.

---