سۋ تىرشىلىك كوزى
عىلىمي جوبا
تاقىرىبى: سۋ تىرشىلىك كوزى.
كىرىسپە
تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى:
كەيبىر ادامدار قورشاعان تابيعاتتى تانىپ ءبىلۋى، ونى قورعاۋى تومەن دەڭگەيدە، ونى پايدالانادى، ءبىراق قورعامايدى، سۋدى لاستاۋدان جۇقپالى اۋرۋ تارايتىنىن تۇسىنە بەرمەيدى.
عىلىمي جوبانىڭ ماقساتى مەن مىندەتى:
عىلىمي جوبانىڭ باستى ماقساتى – سۋدىڭ ادام ءومىرى ءۇشىن ماڭىزى مەن قاجەتتىلىگى، پايداسى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، سۋدى ۇنەمدەۋگە، قورعاۋعا ۇيرەتۋ. «سۋسىز تىرشىلىك جوق» ۇعىمىن پراكتيكالىق جۇمىستار ارقىلى دالەلدەۋ.
ماقساتقا جەتۋ جولىندا تومەندەگى مىندەتتەردى شەشۋدى العا قويدىق:
► وزدىگىنەن ادەبي كىتاپتاردى اقتارىپ ىزدەنۋ.
► وسى جوبانى ىسكە اسىرۋ، تاجىريبەگە ەنگىزۋدىڭ مىندەتتەرىن بەلگىلەۋ.
► سۋدى قورعاۋ – بارشامىزدىڭ پارىزىمىز.
عىلىمي جوبانىڭ نىسانى رەتىندە جۋرنالدار، ءتۇرلى ادەبيەتتەر، فوتولار، ەنسيكلوپەديا، قوسىمشا وقۋلىقتار، ينتەرنەت جەلىسىنەن الىندى.
تاقىرىپتىڭ تەوريالىق جانە پراكتيكالىق ماڭىزى:
جوبانىڭ نەگىزگى تۇجىرىمدامالارىن، ارنايى ساباقتاردا، سىنىپتان تىس ساباقتاردا تاقىرىپقا سايكەس پايدالانۋعا بولادى.
جوبانىڭ قۇرىلىمى:
عىلىمي جوبا كىرىسپەدەن، قورىتىندى مەن ءۇش تاراۋدان جانە پايدالانىلعان ادەبيەتتەر تىزىمىنەن تۇرادى.
جوبانىڭ قۇندىلىعى: دۇنيەتانۋ ساباعىندا پايدالانۋعا بولادى.
جوبانىڭ ۇسىنۋ فورماسى: زەرتتەۋشىلىك.
جوبانىڭ نىسانى: ەكولوگيالىق جاعداي.
1. سۋدى ماڭىزى
سۋ – تىرشىلىك كوزى. بارلىق ءتىرى اعزالاردىڭ 75 پايىزى سۋدان تۇراتىنى بارىڭىزگە ءمالىم. تازا سۋسىز ادام ءومىر سۇرە المايدى. سۋ ۇنەمى تەڭىز، اۋا مەن قۇرىلىق اراسىنداعى اينالىمدى جۇزەگە اسىرادى.
جەر شارىندا جىل سايىن 400 مىڭ كم3 شاماسىندا سۋ بۋعا اينالىپ، جوعارى كوتەرىلەدى ەكەن. قازاقستانداعى سۋ رەسۋرستارىنىڭ نەگىزى - وزەن سۋلارى بولىپ ەسەپتەلەدى، ورتاشا جىلدىق مولشەرى - 100كم3، 43 پايىزى جۇڭگو، وزبەكستان، قىرعىزستان، رەسەيمەملەكەتتەرىنە كەلەدى. رەسپۋبليكامىزدا تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماردىمسىز. جوسپارلانعان جوندەۋ، قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلمەيدى. كوپتەگەن اۋىلدىق سۋ وتكىزگىشتەرىندە سۋ زالالسىزداندىرىلمايدى.
قازىرگى كەزدە رەسپۋبليكامىزداعى بارلىق ءىرى وزەندەر – ىلە، سىرداريا، جايىق، ەرتىس، شۋ، تالاس لاستانعان. تەڭىز بەن مۇحيتتار مۇنايمەن لاستانۋدا. بۇل قورشاعان ورتاعا وتە ءقاۋىپتى. سۋداعى بالىقتار قىرىلىپ، قالۋ ءقاۋپى جىلدان جىلعا ءوسىپ كەلەدى.
اۋىل شارۋاشىلىعىندا قولدانىلاتىن مينەرالدى تىڭايتقىشتاردىڭ ارتىق مولشەرى توپىراقتان شايىلىپ، وزەن، كولدەرگە، تەڭىزگە تۇسۋدە. بۇل سۋداعى وتتەكتى ازايتادى. سونىمەن بىرگە بۇل بالىق وندىرىسىنە قاتتى اسەرىن تيگىزىپ، بالىق اۋلاۋ ازايىپ كەتكەنىن ايتىلىپ ءجۇر. ءبىز وسى جاعدايلاردى سارالاي كەلە، ادام كۇنىنە قانشا ليتر سۋ جۇمسايدى جانە ونى ۇنەمدەۋ، تازا ۇستاۋعا بولا ما دەگەن ماسەلەنى ايتقىم كەلىپ تۇر. مىسالى، ءتىستى ەكى مەزگىل تازالاۋ كەزىندە 4 ليتردەن 8 ليتر سۋ كەتەدى ەكەن، تاماق ازىرلەۋگە 3 مەزگىلدە باس - اياعى 10 ليتر سۋ كەتەدى ەكەن. سۋعا تۇسسەڭ ورتا ەسەپپەن 10 - 15 ليتر سۋ جۇمسايسىڭ. سوندا كۇنىنە 33 ل – 38 ل - دەي سۋ كەتەدى ەكەن. بۇل ءبىر بالاعا كەتەتىن ءبىر كۇندىك سۋ مولشەرى. وسىنى جىلعا شاقساڭ قانشا بولادى؟ 13870 ليتر سۋ جۇمسايسىڭ؟
قازاقستان جەر اۋماعى جاعىنان ۇلكەن مەملەكەت، ءبىراق سول جەردىڭ كوپشىلىگى قۇرعاق شولەيت جەرلەر. دەگەنمەن، ونىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى جەر استى سۋلارىنا باي. رەسپۋبليكا ايماعىندا ءتۇرلى ماقساتتارعا ساي اشىلىپ، زەرتتەلىنگەن 633 جەر استى سۋ قورى بار، ولاردىڭ پايدالانۋ قۋاتى تاۋلىگىنە 43384 مىڭ تەكشە مەتر. بۇل ەرتىستىڭ وب وزەنىنە قۇيار ساعاسىنداعى سۋ كولەمىمەن پارا – پار.
وسىنداي تابيعي بايلىقتىڭ يەسى بولعان ەلىمىزدىڭ الدىندا ونى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتى تۇر. ويتكەنى، رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىك، باتىس جانە ورتالىق ايماقتارىندا سۋ جەتىپەۋشىلىگى بار. سويتە تۇرسا دا، زەرتتەلىپ، دايىندالعان جەر استى سۋ قورلارىن حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ قاجەتىنە يگەرۋ وتە تومەنگى دەڭگەيدە بولىپ كەلسە، كەيىنگى جىلداردا ءتىپتى توقتاپ قالىپ وتىر. اۋىز سۋ جانە شارۋاشىلىق مۇقتاجدىعى ءۇشىن زەرتتەلىپ پايدالانعان كوپتەگەن جەر استى سۋ كوزدەرى 10 - 15% جىلدار بويى يگەرىلمەي كەلەدى، كەي جەرلەردە مۇنداي كەشەۋىلدەۋ ۋاقىتى سۋ كوزىنىڭ جالپى پايدالانۋ مەرزىمىنە (25 - 30جىل) تاياپ قالىپ وتىر. بۇل دەگەن جەر استى سۋلارىنىڭ قورىن پايدالانباي جاتىپ ونى پايدالانۋ قۇقىن قايتا قاراپ، بەكىتۋ كەرەك دەگەن ءسوز.
رەسپۋبليكامىزدا تاۋ - كەن وندىرىستەرى مەن شيكى زات وندەۋ سالاسىنىڭ دامۋىنا بايلانىستى قورشاعان تابيعي ورتاعا زياندى سالماق وتە تۇسۋدە، ونىڭ ىشىندە جەر استى سۋلارىنىڭ ساپاسىنا ناقتىلى ءقاۋىپ تونە باستادى. اقتوبە - العا، پاۆلودار - ەكىباستۇز، قاراعاندى - تەمىرتاۋ، جامبىل - قاراتاۋ، وسكەمەن - لەنينوگور - زىريانوۆسك سياقتى ۇلكەن ايماقتىق - وندىرىستىك كەشەندەردىڭ ماڭىنا تابيعاتقا زياندى وشاقتار ورىن تەپتى. رەسپۋبليكامىزدا 710 - عا جۋىق قاتەرلى وشاقتار بارلىعى انىقتالسا، ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قاراعاندى جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا ورنالاسقان. 70 ەلدى مەكەندەردىڭ سۋ مۇقتاجدىعىنا پايدالانىلاتىن 113 جەر استى سۋ كوزىنىڭ، 41 سۋ قابىلداعىشىنىڭ تازالىعىنا ءقاۋىپ تونگەندىگى بايقالۋدا.
تاقىرىبى: سۋ تىرشىلىك كوزى.
كىرىسپە
تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى:
كەيبىر ادامدار قورشاعان تابيعاتتى تانىپ ءبىلۋى، ونى قورعاۋى تومەن دەڭگەيدە، ونى پايدالانادى، ءبىراق قورعامايدى، سۋدى لاستاۋدان جۇقپالى اۋرۋ تارايتىنىن تۇسىنە بەرمەيدى.
عىلىمي جوبانىڭ ماقساتى مەن مىندەتى:
عىلىمي جوبانىڭ باستى ماقساتى – سۋدىڭ ادام ءومىرى ءۇشىن ماڭىزى مەن قاجەتتىلىگى، پايداسى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، سۋدى ۇنەمدەۋگە، قورعاۋعا ۇيرەتۋ. «سۋسىز تىرشىلىك جوق» ۇعىمىن پراكتيكالىق جۇمىستار ارقىلى دالەلدەۋ.
ماقساتقا جەتۋ جولىندا تومەندەگى مىندەتتەردى شەشۋدى العا قويدىق:
► وزدىگىنەن ادەبي كىتاپتاردى اقتارىپ ىزدەنۋ.
► وسى جوبانى ىسكە اسىرۋ، تاجىريبەگە ەنگىزۋدىڭ مىندەتتەرىن بەلگىلەۋ.
► سۋدى قورعاۋ – بارشامىزدىڭ پارىزىمىز.
عىلىمي جوبانىڭ نىسانى رەتىندە جۋرنالدار، ءتۇرلى ادەبيەتتەر، فوتولار، ەنسيكلوپەديا، قوسىمشا وقۋلىقتار، ينتەرنەت جەلىسىنەن الىندى.
تاقىرىپتىڭ تەوريالىق جانە پراكتيكالىق ماڭىزى:
جوبانىڭ نەگىزگى تۇجىرىمدامالارىن، ارنايى ساباقتاردا، سىنىپتان تىس ساباقتاردا تاقىرىپقا سايكەس پايدالانۋعا بولادى.
جوبانىڭ قۇرىلىمى:
عىلىمي جوبا كىرىسپەدەن، قورىتىندى مەن ءۇش تاراۋدان جانە پايدالانىلعان ادەبيەتتەر تىزىمىنەن تۇرادى.
جوبانىڭ قۇندىلىعى: دۇنيەتانۋ ساباعىندا پايدالانۋعا بولادى.
جوبانىڭ ۇسىنۋ فورماسى: زەرتتەۋشىلىك.
جوبانىڭ نىسانى: ەكولوگيالىق جاعداي.
1. سۋدى ماڭىزى
سۋ – تىرشىلىك كوزى. بارلىق ءتىرى اعزالاردىڭ 75 پايىزى سۋدان تۇراتىنى بارىڭىزگە ءمالىم. تازا سۋسىز ادام ءومىر سۇرە المايدى. سۋ ۇنەمى تەڭىز، اۋا مەن قۇرىلىق اراسىنداعى اينالىمدى جۇزەگە اسىرادى.
جەر شارىندا جىل سايىن 400 مىڭ كم3 شاماسىندا سۋ بۋعا اينالىپ، جوعارى كوتەرىلەدى ەكەن. قازاقستانداعى سۋ رەسۋرستارىنىڭ نەگىزى - وزەن سۋلارى بولىپ ەسەپتەلەدى، ورتاشا جىلدىق مولشەرى - 100كم3، 43 پايىزى جۇڭگو، وزبەكستان، قىرعىزستان، رەسەيمەملەكەتتەرىنە كەلەدى. رەسپۋبليكامىزدا تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماردىمسىز. جوسپارلانعان جوندەۋ، قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلمەيدى. كوپتەگەن اۋىلدىق سۋ وتكىزگىشتەرىندە سۋ زالالسىزداندىرىلمايدى.
قازىرگى كەزدە رەسپۋبليكامىزداعى بارلىق ءىرى وزەندەر – ىلە، سىرداريا، جايىق، ەرتىس، شۋ، تالاس لاستانعان. تەڭىز بەن مۇحيتتار مۇنايمەن لاستانۋدا. بۇل قورشاعان ورتاعا وتە ءقاۋىپتى. سۋداعى بالىقتار قىرىلىپ، قالۋ ءقاۋپى جىلدان جىلعا ءوسىپ كەلەدى.
اۋىل شارۋاشىلىعىندا قولدانىلاتىن مينەرالدى تىڭايتقىشتاردىڭ ارتىق مولشەرى توپىراقتان شايىلىپ، وزەن، كولدەرگە، تەڭىزگە تۇسۋدە. بۇل سۋداعى وتتەكتى ازايتادى. سونىمەن بىرگە بۇل بالىق وندىرىسىنە قاتتى اسەرىن تيگىزىپ، بالىق اۋلاۋ ازايىپ كەتكەنىن ايتىلىپ ءجۇر. ءبىز وسى جاعدايلاردى سارالاي كەلە، ادام كۇنىنە قانشا ليتر سۋ جۇمسايدى جانە ونى ۇنەمدەۋ، تازا ۇستاۋعا بولا ما دەگەن ماسەلەنى ايتقىم كەلىپ تۇر. مىسالى، ءتىستى ەكى مەزگىل تازالاۋ كەزىندە 4 ليتردەن 8 ليتر سۋ كەتەدى ەكەن، تاماق ازىرلەۋگە 3 مەزگىلدە باس - اياعى 10 ليتر سۋ كەتەدى ەكەن. سۋعا تۇسسەڭ ورتا ەسەپپەن 10 - 15 ليتر سۋ جۇمسايسىڭ. سوندا كۇنىنە 33 ل – 38 ل - دەي سۋ كەتەدى ەكەن. بۇل ءبىر بالاعا كەتەتىن ءبىر كۇندىك سۋ مولشەرى. وسىنى جىلعا شاقساڭ قانشا بولادى؟ 13870 ليتر سۋ جۇمسايسىڭ؟
قازاقستان جەر اۋماعى جاعىنان ۇلكەن مەملەكەت، ءبىراق سول جەردىڭ كوپشىلىگى قۇرعاق شولەيت جەرلەر. دەگەنمەن، ونىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى جەر استى سۋلارىنا باي. رەسپۋبليكا ايماعىندا ءتۇرلى ماقساتتارعا ساي اشىلىپ، زەرتتەلىنگەن 633 جەر استى سۋ قورى بار، ولاردىڭ پايدالانۋ قۋاتى تاۋلىگىنە 43384 مىڭ تەكشە مەتر. بۇل ەرتىستىڭ وب وزەنىنە قۇيار ساعاسىنداعى سۋ كولەمىمەن پارا – پار.
وسىنداي تابيعي بايلىقتىڭ يەسى بولعان ەلىمىزدىڭ الدىندا ونى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتى تۇر. ويتكەنى، رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىك، باتىس جانە ورتالىق ايماقتارىندا سۋ جەتىپەۋشىلىگى بار. سويتە تۇرسا دا، زەرتتەلىپ، دايىندالعان جەر استى سۋ قورلارىن حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ قاجەتىنە يگەرۋ وتە تومەنگى دەڭگەيدە بولىپ كەلسە، كەيىنگى جىلداردا ءتىپتى توقتاپ قالىپ وتىر. اۋىز سۋ جانە شارۋاشىلىق مۇقتاجدىعى ءۇشىن زەرتتەلىپ پايدالانعان كوپتەگەن جەر استى سۋ كوزدەرى 10 - 15% جىلدار بويى يگەرىلمەي كەلەدى، كەي جەرلەردە مۇنداي كەشەۋىلدەۋ ۋاقىتى سۋ كوزىنىڭ جالپى پايدالانۋ مەرزىمىنە (25 - 30جىل) تاياپ قالىپ وتىر. بۇل دەگەن جەر استى سۋلارىنىڭ قورىن پايدالانباي جاتىپ ونى پايدالانۋ قۇقىن قايتا قاراپ، بەكىتۋ كەرەك دەگەن ءسوز.
رەسپۋبليكامىزدا تاۋ - كەن وندىرىستەرى مەن شيكى زات وندەۋ سالاسىنىڭ دامۋىنا بايلانىستى قورشاعان تابيعي ورتاعا زياندى سالماق وتە تۇسۋدە، ونىڭ ىشىندە جەر استى سۋلارىنىڭ ساپاسىنا ناقتىلى ءقاۋىپ تونە باستادى. اقتوبە - العا، پاۆلودار - ەكىباستۇز، قاراعاندى - تەمىرتاۋ، جامبىل - قاراتاۋ، وسكەمەن - لەنينوگور - زىريانوۆسك سياقتى ۇلكەن ايماقتىق - وندىرىستىك كەشەندەردىڭ ماڭىنا تابيعاتقا زياندى وشاقتار ورىن تەپتى. رەسپۋبليكامىزدا 710 - عا جۋىق قاتەرلى وشاقتار بارلىعى انىقتالسا، ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قاراعاندى جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا ورنالاسقان. 70 ەلدى مەكەندەردىڭ سۋ مۇقتاجدىعىنا پايدالانىلاتىن 113 جەر استى سۋ كوزىنىڭ، 41 سۋ قابىلداعىشىنىڭ تازالىعىنا ءقاۋىپ تونگەندىگى بايقالۋدا.
You Might Also Like
-
ايتارىم بار سەندەرگە، قانداي جاقسى ءبىر تۇرۋ،
-
ماقساتى: بالالاردى ءارتۇرلى قاجەتسىز زاتتاردى پايداعا اسىرا بىلۋگە ۇيرەتۋ. قالدىق ماتەريالدارمەن اق قوياننىڭ بەينەسىن قۇراستىرۋ قابىلەتتەرىن انىقتاۋ. قۇراستىرۋ بولشەكتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن، ولاردىڭ ت...
