InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
ورىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى ساتتار ءمولدىر باقداۋلەت قىزى
جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى

جوسپار:

1. موليبدەن جانە ۆولفرام

2. حيميالىق جانە فيزيكالىق قاسيەتتەرى

 

1. ەرتە زاماننان گرەكتەرگە قورعاسىننىڭ مينەرالى — گالەنيت رbS بەلگىلى بولدى. سول زاماندا مينەرالدىڭ اتالۋى — «موليبدەنا»، ال تازا قورعاسىننىڭ اتالۋى — «موليبدوس». تۇرىنە قاراي گالەنيتقا وتە ۇقساس گرافيت، سونىمەن قاتار باسقا مينەرال-موليبدەنيت موS₂. XVIII عاسىرعا دەيىن موليبدەنيتتى گرافيتتەن جانە گالەنيتتەن ايىرۋ وتە قيىن بولدى. موليبدەنيتتى وسى مينەرالدار سياقتى قالامداردا پايدالاندى. گرەك تىلىندە قالام —  «موليبدوس» دەپ اتالادى.

1778 جىلى شۆەد حيميگى شەەلە «موليبدەنا» اتالعان مينەرالدا جاڭا ەلەمەنت اشتى، وسى ەلەمەنتتى موليبدەن دەپ اتادى. بىرنەشە جىل وتكەن سوڭ باسقا عالىمدار (پەللەتە، گەلم) موليبدەندى مەتالل تۇرىندە ءبولىپ الدى.

ۆولفرامنىڭ تاريحى كەلەسىدەي: تابيعاتتا قالايى مينەرالى كاسسيتەريتپەن قاتار اۋىر، قارا نەمەسە سارى ءتۇستى تاستار كەزدەسىپ ءجۇردى. وسى تاستار حVءى-حVش عاسىرلاردا مەتاللۋرگتارعا بەلگىلى بولدى: تاستار كاسسيتەريتپەن كەزدەسكەندە قالايىنىڭ شىعۋ مولشەرىن ازايتىپ، «جەپ تاستاپ» جۇرگەندەي بولدى. وسىداي وسى كەندى — اۋىر تاس -"tungsten" دەپ سكانديناۆتىڭ مەتاللۋرگتەرى اتادى، "ۆولفرام" دەپ (سوزدەردەن "wolf" (قاسقىر) جانە "rاھm" (كوبىك)، ياعني كوبىك قاسقىر سياقتى قالايىنى جەپ تاستايدى) ورتالىق ەۋروپادا اتادى. وسى كۇندەرگە دەيىن مينەرال "ۆولچەس" دەپ اتالىپ ءجۇردى. وسى «اۋىر تاستى» قالايىنىڭ تەمىرمەن جانە مىشياكپەن قوسىلىستارى نەمەسە قۇرامىندا تەمىر مەن قالايى بار مارگانەستىڭ كەندەرى دەپ موليبدەنات جانە ۆولفرامات  سانالدى، 1781 جىلى شۆەد حيميگى شەەلە تەكسەرىپ، بۇل سارى ءتۇستى اۋىر مينەرال - كالسييدىڭ بەلگىسىز قىشقىلدىڭ قوسىلىسى دەپ اشتى. ەكى جىل ەتكەن سوڭ يسپاندىق عالىمدار اعايىندى ەلحيور وسى مينەرالدان شەەلە ايتىپ كەتكەن جاڭا ەلەمەنتتى اشتى، بۇل مينەرالدىڭ قۇرامىندا جاڭا ەلەمەنتپەن قاتار تەمىر جانە مارگانەس بار ەكەنىن انىقتادى، جاڭا  ەلەمەنتتىڭ  قاسيەتتەرىن  زەرتتەپ،   ونى   "ۆولفرام"  دەپ اتادى.

موليبدەن جانە ۆولفرام سيرەك ەلەمەنتتەر بولسا دا جەر قىرتىسىندا تارالۋىن مىرىشپەن، مىسپەن، قورعاسىنمەن ت.ب. ەلەمەنتتەرمەن سالىستىرۋعا بولادى. موليبدەننىڭ جانە ۆولفرامنىڭ تەحنولوگاياسى، اسىرەسە مەتاللۋرگاياسى تۋرالى بىرنەشە مونوگرافيالاردا تولىق جازىلعان.

2. موليبدەن جانە ۆولفرام پەريودتىق جۇيەنىڭ التىنشى توبىنا، حروم توپشاسىنا قاتىناسادى. موليبدەننىڭ اتومدىق ماسساسى 95، 95، يادروسىنىڭ زاريادى 42. ۆولفرامنىڭ اتومدىق ماسساسى 183، 82، يادرونىڭ زاريادى 74.

ەلەكتروندىق قۇرىلىستارى: موليبدەن — 2، 8، 18، 13، 1؛ ۆولفرام — 2، 8، 18، 32، 12، 2. وسى ەلەكتروندىق قۇرىلىسىنا بايلانىستى موليبدەن مەن ۆولفرام اۋىسپالى ۆالەنتتىلىك كورسەتەدى، ەڭ تۇراقتى ۆالەنتتىلىك 4 جانە 6. جوعارى ۆالەنتتىلىگىنە بايلانىستى موليبدەن مەن ۆولفرام قوسىلىستارىندا كوبىنەسە وتتەكتى انيون تۇرىندە موو₄    جانە Wو₄^2- بولادى. موليبدەن مەن ۆولفرامنىڭ كوپ قاسيەتتەرى بىردەي، سوندىقتان تابيعاتتا بىرگە كەزدەسكەندە، ولاردى بىر-بىرىنەن ءبولۋ قيىن. بۇل جاعدايدىڭ سەبەبى اتومدىق جانە يوندىق راديۋستارىنىڭ جاقىندىعى، التى ۆالەنتتى موليبدەن جانە ۆولفرام يوندارىنىڭ راديۋستارى بىردەي — 0،50 ا°، ءتورت ۆالەنتتى يوندارىنىڭ راديۋستارى دا بىردەي — 0،68 ا°، ال اتومدار راديۋستارىنىڭ ايىرماشىلىعى تەك قانا 0،01 ا° (ۆولفرام 1،41، موليبدەن 1،40).

موليبدەن مەن ۆولفرامنىڭ راديۋستارى جاقىن بولعاندىقتان ءار ءتۇرلى قوسىلىستاردا ولار ءبىر-بىرىن يزومورفتى الماستىرادى. ءبىراق كەيبىر قاسيەتتەرىنىڭ بىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعى بار.

تەمپەراتۋرا 0س	3102	3535	3690	3964	4109	4553	4804
بۋ قىسىمى، سىناپ باعاناسىمەن مم.	1	10	20	60	100	400	760

 

 

 

 

تازا موليبدەن - اق، جىلتىر مەتالل، سوزىمدى، قاتتى. موليبدەننىڭ تىعىزدىعى 10،2گ/سم³، ۇنتاق تۇرىندە موليبدەن قارا-سۇر ءتۇستى. موليبدەننىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى وتە جوعارى: 2890ك (2617°س). بۋىنىڭ قىسىمى كەلەسىدەي:

مەنشىكتى ەلەكتركەدەرگىسى: 5،1· 10^-6 وم-سم (20⁰ س).

موليبدەن اۋادا ءجاي تەمپەراتۋرادا توتىقپايدى، 600°س تەمپەراتۋرادان جوعارى مەتالل توتىعىپ، موليبدەن وكسيدى تۇزىلەدى موو₃. تازا وتتەكتە موليبدەن 500°-600°س تەمپەراتۋرادا جانىپ كەتەدى، 700⁰س تەمپەراتۋرادا سۋىنىڭ بۋىمەن توتىعىپ، موو₂ تۇزىلەدى:

مو  +   2ن₂و ↔ موو₂ + 2ن₂

قىشقىلداردىڭ اسەرىنە موليدەن ۆولفرامعا قاراعاندا تۇراقسىزداۋ: 110⁰س تەمپەراتۋرادا موليبدەن سۇيىتىلعان ازوت قىشقىلىندا تەز كورروزيالانادى، كونسەنترلى ازوت قىشقىلى باسقا كۇشتى توتىقتىرعىشتارعا ۇقساس موليبدەندى پاسسيۆتەندىرەدى. موليبدەن پاتشا سۇيىعىندا، فتور جانە ازوت قىشقىلدارىنىڭ قوسپالارىندا جانە ازوت پەن كۇكىرت قىشقىلدارىنىڭ قوسپالارىندا وڭاي ەريدى.

سۇيىتىلعان ءسىلتى ەرىتىندىلەر موليبدەنگە اسەر ەتپەيدى، ءبىراق سىلتىلەردىڭ بالقىماسىندا ءجاي ەريدى. توتىقتىرعىشتاردىڭ قاتىسىندا سىلتىلەرمەن بالقۋ جەڭىلدەۋ وتەدى.

ۆولفرام — ەڭ اۋىر مەتالل، ونىڭ تىعىزدىعى 19،3گ/سم³. ۆولفرام ەڭ قيىن ەريتىن مەتالل. ونىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى 3377°س، قايناۋ تەمپەراتۋراسى 5800°س. بۋ قىسىمى كەلەسىدەي:

تەمپەراتۋرا،°س	3990	4507	4690	4886	5168	5403	5666	5927
بۋ قىسىمى، سىناپ باعانىمەن، مم.	1	10	20	40	100	200	400	760

تازا ۆولفرام - اق نەمەسە اق-جىلتىر ءتۇستى مەتالل، ونىڭ ءتۇرى پلاتيناعا ۇقساس، قاتتىلىعى 350كگ/مم²، مەنشىكتى ەلەكتركەدەرگىسى 5،5وم سم (20°س).

اۋادا ۆولفرام وزگەرمەيدى، ءبىراق ۇنتاق تۇرىندە ىلعالدى اۋادا ۆولفرام جاي توتىعادى. 700°س تەمپەراتۋرادا ۆولفرام سۋمەن ارەكەتتەسىپ، ديوكسيد تۇزەدى:

W + 2H₂O  ^7000C Wو₂ + 2ن₂

قىشقىلدار ۆولفرامعا اسەر ەتپەيدى.  كونسەنترلى  ازوت قىشقىلى جانە  پاتشا  سۇيىعى ۆولفرامنىڭ  بەتىن توتىقتىرادى،   ال  فتور  جانە   ازوت  قىشقىلدارىنىڭ  قوسپاسىندا ۆولفرام  ەريدى.   ۆولفرام   سونىمەن  قاتار  قانىققان  قىمىزدىق قىشقىلدىڭ ەرىتىندىسىندە سۋتەك پەروكسيدى (30%-تىك ەرىتىندىسى) قاتىناسىندا ەريدى، بۇل جاعدايدا ۆولفرامنىڭ قىمىزدىق قىشقىلىمەن كومپلەكستى قوسىلىسى تۇزىلەدى. سىلتىلەردىڭ ەرىتىندىسى ۆولفرامعا اسەر ەتپەيدى، ءبىراق توتىقتىرعىش قوسقاندا، مىسالى، سۋتەك پەروكسيدى نەمەسە ءاممونييدىڭ پەروكسوسۋلفاتى، ۆولفرام اممياكتىڭ ەرىتىندىسىندە ەريدى، سەبەبى توتىقتىرعىش قوسقاندا جاقسى ەريتىن ۆولفرامنىڭ وكسيدى تۇزىلەدى:

Wو₃ + 2Nن₄ون → (NH₄)₂WO₄ + H₂O

سىلتىلەردىڭ بالقىماسىندا اۋا قاتىسىندا ۆولفرام جاي ەريدى:

W + كون + 1،5و₂  →  ك₂Wو₄ + ن₂و.

توتىقتىرعىشتاردىڭ قاتىناسىنسا ۆولفرام سىلتىلەرمەن نەمەسە سودامەن جاقسى بالقيدى، بۇل جاعدايدا ۆولفرامدى قىشقىلدىڭ تۇزدارى تۇزىلەدى.

وتتەكپەن قوسىلىستارى

التى ۆالەنتتى موليبدەننىڭ وكسيدى مووز - موليبدەن قىشقىلىنىڭ انگيدريدى. اقشىل-جاسىل زات، قىزدىرعاندا سارعايادى، بالقۋ تەمپەراتۋراسىنان تومەنىرەك بولسا، ۇشىپ كەتەدى.

تەمپەراتۋرا،°س	735	785	814	851	892	955	1082	1151
بۋ قىسىمى، سىناپ باعاناسىمەن مم.	1	10	20	40	100	200	400	760

موو₃ – ءتىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى 795⁰س، قايناۋ تەمپەراتۋراسى 1151⁰س.

سۋدا موليبدەن وكسيدى ازداپ ەريدى. ادەبيەتتە ەرىگىشتىك تۋرالى ءار ءتۇرلى ماعلۇماتتار بار 0،4گ/ل، 1،07گ/ل، 2 گ/ل. ىستىق سۋدا (79°س) موليدەن وكسيدىنىڭ ەرىگىشتىگى 21،06 گ/ل.

موليبدەن وكسيدى سۋمەن ارەكەتتەسكەندە موليبدەن  قىشقىلى تۇزىلەدى:

موو₃  +  ن₂و → ن₂موو₄.

سونىمەن قاتار موليبدەن قىشقىلىن موليبداتتاردىن ەرىتىندىسىنە قىشقىلداردى قوسقاندا الۋعا بولادى:

Na₂موO₄ + 2نس1 → ن₂موو₄ +  2Nاس1.

موليبدەن قىشقىلى ەكى گيدرات تۇزەدى: ديگيدرات موو₃ ·2ن₂و نەمەسە ن₂موO₄ن₂O، سارى ءتۇستى جانە مونوگيدرات مووز ن₂و نەمەسس ن₂موو₄ اق ءتۇستى. قىزدىرعاندا (60°س) ديگيدرات مونوگيدراتقا اۋىسادى، 115-130°س تەمپەراتۋرادا قىزدىرعاندا مونوگيدرات انگيدريدكە الماسادى:

موو₃·2ن₂و ^600C  موO₃ن₂O ^1150-1300 موو₃.

موليبدەن  قىشقىلى جانە موليبدەن  وكسيدى  امفوتەرلى قاسيەتتەر كورسەتەدى (ۆولفرامنان ايىرماشىلىعى)، سىلتىلەر مەن   ارەكەتتەسكەندە   موليبداتتار  تۇزىلەدى   (موليبدەن قىلىنىڭ تۇزدارى):

موو₃  + 2NaOH → Na₂MoO₄ + ن₂و؛

ناتريي موليبداتى

موو₃  + 2NH₄OH → (NH₄)₂MoO₄ + ن₂و؛

اممونيي موليبداتى

H₂MoO₄ + 2NaOH → Na₂MoO₄ + 2ن₂و؛

H₂MoO₄ + 2NH₄OH → (NH₄)₂MoO₄ + 2ن₂و.

ولار سونداي-اق مينەرالدى قىشقىلداردا دا ەريدى، بۇل ونىڭ ۆولفرام قوسىلىستارىنان ايىرماشىلىعى؛ وسى ايىرماشىلىقتى تاجىريبەدە پايدالانادى:

MoO₃ +H₂SO₄ → (MoO₂)SO₄ + H₂O

موليبدەنيل سۋلفاتى

ن₂موو₄ + ن₂Sو₄ → (موO₂)SO₄ + 2ن₂و.

موليبدەن قىشقىلى امفوتەرلى قاسيەتىنە بايلانىستى ءسىلتىلى جانە بەيتاراپ ەرىتىندىلەردە موو₄^2-- موليبدات انيون، ءالسىز قىشقىلدى ەرىتىندىلەردە مو₂و₇^2- - پاراموليبدات انيون، ال كۇشتى ەرىتىندىلەردە موو₂²⁺ - موليبدەنيل كاتيون تۇرىندە ءومىر سۇرەدى.

موليبدەن قىشقىلى جانە موليبدەن (VI) يوندارىنىڭ ەرىتىندىدەگى كۇيى تۋرالى بىرنەشە پىكىر بار. ەكى مىسال كەلتىرەيىك. يۋ.ۆ.موراچيەۆسكيي جانە ل.ي.لەبەديەۆا وسىنداي قورىتىندىعا كەلدى: ەرىتىندىدە بىردەي موليبدەننىڭ (VI) كاتيوندىق جانە انيوندىق تۇرلەرى ءومىر سۇرەدى. ولاردىڭ اراسىندا سۋتەك يوندارىنىڭ قاتىسۋىمەن ارەكەتتەسۋ بولۋى مۇمكىن:

ن₂موو₄   ↔  ن⁺ + نموو₄^-

ن₂موو₄ + ن⁺  → نموو₃⁺ + ن₂و؛

نموO₄ + نموو₃⁺ →  ن₂مو₂و₇.

ك.ب.ياسيميرسكيي جانە ي.ي.الەكسەيەۆا وسىنداي پىكىرگە كەلدى: موليبدەن قىشقىلىنىڭ كونسەنتراسياسى  10^{-4 م} ساپاسىنان تومەنىرەك بولسا، ءالسىز قىشقىلدى ەرىتىندىلەردە ول جاي مولەكۋلا تۇرىندە ءومىر سۇرە الادى، ال جوعارى كونسەنتراسيادا موليبدەن قىشقىلىنىڭ پوليمەرلەنۋى باستالادى. پوليمەرلەنۋ رن-قا بايلانىستى: قىشقىلدى ەرىتىندىلەردە (رن<4) گومونۋكلەاردى كومپلەكستەر تۇزىلەدى - (ن₂موو₄)_n رن 4-6 ارالىعىندا - (ن₂موو₄)_n-1( موو₄)⁽ⁿ⁺¹⁾ قوسىلىستار تۇزىلەدى، رH>6،5 بولعاندا پوليمەرلەنۋ جوق.

تەحنيكالىق موليبدەن وكسيدى موليبدەنتتى NMoS₂ (تابيعاتتاعى موليبدەننىڭ مينەرالى) كۇيدىرۋ ارقىلى الىنادى:

MoS₂ + 3،5O₂ → MoO₃ + 2NH₃↑ + H₂O

Tازا موليبدەن (ۆولفرام) وكسيدى تەحنيكالىق وكسيدىنەن (ۇشقىش قاسيەتتەرىن پايدالانىپ) جانە اممونيي موليبداتىنان كۇيدىرۋ ارقىلى الىنادى:

(NH₄)₂MoO₄ → MoO₃ + 2NH₃↑+ H₂O

(NH₄)₂WO₄ → WO₃ + 2NH₃↑+ H₂O

ۆولفرام وكسيدى نەمەسە ۆولفرام انگيدريدى WO₃ – سارى ۇنتاق زات، قىزدىرعاندا سارعىش-قىزىل تۇسكە اينالادى. بۋ قىسىمى 1357⁰س تەمپەراتۋرادا ءبىر اتموسفەراعا تەڭ، ءبىراق ۆولفرام وكسيدىنىڭ ۇشۋى تومەنگى تەمپەراتۋرادا باستالادى. سوندىقتان ۆولفرام وكسيدىن ۆولفرام قىشقىلىنان الىپ كۇيدىرگەندە تەمپەراتۋرا 800-850⁰س اسپاۋ كەرەك.

ۆولفرام وكسيدى سۋدا جانە قىشقىلداردا ەرىمەيدى، ءبىراق كەيبىر ادەبيەتتەردە ونىڭ سۋدا ەرىگىشتىگى 0،02گ/ل دەپ كورسەتىلگەن. وتە كونسەنترلى تۇز قىشقىلىندا WO₃ كوللويدتى ەرىتىندىلەر بەرەدى. سىلتىلەردە جانە اممياكتا جاقسى ەريدى:

WO₃ + 2NaOH → Na₂WO₄ + H₂O

WO₃ + 2NH₄OH → (NH₄)₂WO4 + H₂O

كومىرتەك جانە سۋتەكتىڭ قاتىسىندا قىزدىرسا ۆولفرام وكسيدى توتىقسىزدانىپ، كاربيت نەمەسە تازا مەتال تۇزەدى. توتىقسىزدانۋ پروسەسى جۇرگەندە الدىمەن بىرنەشە تومەنگى وكسيدتەر تۇزىلەدى (400-700⁰س).

WO₃ – ۆولفرام قىشقىلىنىڭ انگيدريدى، ءبىراق تۋرا ادىسپەن – سۋدا ەرىتىپ الۋعا بولمايدى (WO₃ سۋدا ەرىمەيدى). الۋ جاعدايىنا بايلانىستى ءار ءتۇرلى فولفرام قىشقىلدارى تۇزىلەدى:

1) نورمالدىك ۆولفرام قىشقىلى H₂WO₄ نەمەسە WO₃ · xH₂O ،بۇل قىشقىل ۆولفراماتتار كۇشتى قىشىلدارمەن ارەكەتتەسكەندە تۇزىلەدى:

2)    
Na₂WO₄ + 2HCl → H₂WO₄

H₂WO₄ – سارى ءتۇستى كريستالدى زات، كۇيدىرگەندە سۋ ءبولىنىپ ۆولفرام وكسيدى تۇزىلەدى:

H₂WO₄ t→  WO₃ + H₂O

3) WO₃ · nH₂O– اق امورفتى تۇراقسىز موديفيكاسياسى. بۇل قىشقىل ۆولفراماتتاردان گيدروليزدەۋ ارىقىلى نەمەسە سۇيىتىلعان قىشقىلدارى قوسقاندا، اق ءتۇستى تۇنبا تۇرىندە بولىنەدى، قىزدىرعاندا سارى ءتۇستى موديفيكاسياعا اينالادى:
 
H₂WO₄ +  2HCl  → WO₃ · nH₂O (اق ءتۇستى) + 2NaCl

H₂WO₄+ 2H2O → WO3 · nH₂O (اق ءتۇستى) + 2NaOH

WO₃ · nH₂O (اق ءتۇستى) →  WO₃ · nH₂O (سارى ءتۇستى)

4) سۋدا ەريتىن مەتافولفرام قىشىقىل 4WO₃ · H₂O بۇل قىشقىلدىڭ يزوپوليقىشقىلدارى قاتىناسى بار دەپ قاراستىرۋعا بولادى.   يزوپوليقىشقىلداردىڭ جالپى فورمۋلاسى – ۋەو₃· حن₂و (ۋ˃ح).
ۆولفرام قىشقىلدارى سايكەس تۇزدار تۇزەدى – نورمالدى ۆولفراماتتار (Me₂WO₄) جانە مەتاۆولفراماتتار (Me₂O·4WO₃). سونىمەن قاتار بەلگىلى تۇراقتى پاراۆولفراماتتار(5Me₂O·12WO₃) – پاراۆولفرام قىشقىلدىڭ تۇزدارى، بۇل قىشقىل تازا تۇرىندە بەلگىسىز. تەحنولوگيادا جانە اناليزدە ەڭ ماڭىزدىسى نورمالدى ۆولفراماتتار جانە پاراۆولفراماتتار بولىپ تابىلادى.
موليبدەن وكسيدىن موو₃ سۋتەكپەن توتىقسىزداندىرعاندا موليبدەننىڭ تومەنگى ۆالەنتتىلىگىنە سايكەس وكسيدتەر تۇزىلەدى.توتىقسىزدانۋ سىزبانۇسقاسى مىناداي:

موو₃ → مو₂و₅ → موو₂ → مو₂و₃ → موو → مو

گلەمزەردىڭ جۇمىستارىندا التى جانە بەس ۆالەنتتى موليبدەننىڭ اراسىندا بىرنەشە وكسيدتەردىڭ ءتۇزىلۋى كورسەتىلگەن: مو₄و₁₁ مو₈و₂₃، مو₉و₂₆.

باسقا جۇمىستاردا — موليبدەن وكسيدىنىڭ سۋتەكپەن توتىقسىزدانۋى ءتورت ساتىلى وتەتىنى تۋرالى  (360-690°س)  ايتىلعان:

موو₃ → موو_2،98 → موو_2،75 → موو₂ → مو

موليبدەننىڭ ديوكسيدى موو₂ - قارا-قوڭىر-كۇلگىن ءتۇستى، سۋدا جانە سىلتىلەردە ەرىمەيدى. ءسىلتىلى قاسيەتتەرى بولعاندىقتان جاي عانا مينەرالدى قىشقىلداردا ەريدى، اسىرەسە كۇكىرت قىشقىلىندا جاقسى ەريدى. موليبدات ەرىتىندىسىنەن سىركە نەمەسە ءالسىز  كۇكىرتتى   قىشقىل  ورتادا  ەلەكتروليز  وتكىزگەندە MoO₂ كاتودتا قارا ءتۇستى تۇنبا تۇرىندە بولىنەدى.

موليبدات ەرىتىندىسىندە توتىقسىزداندىرعىشتاردىڭ اسەرىنەن
"كوك توتىق" نەمەسە "موليبدەن كوگى" دەپ اتالاتىن موليبدەننىڭ بەس ۆالەنتتى وكسيدى تۇزىلەدى.

بۇل رەاكسيا وتە سەزىمتال (سەزىمتالدىعى ۆولفرامعا ءتان رەاكسيادان دا ارتىق)، سوندىقتان اناليتيكالىق حيميادا موليبدەندى انىقتاعاندا قولدانىلادى.

مو^VI مو^V   جۇپتىڭ   توتىعۋ-توتىقسىزدانۋ پوتەنسيالى +0،5ۆ    تەڭ،    سوندىقتان    توتىقسىزداندىرعىش رەتىندە  ەكى  ۆالەنتتى  قالايى  نەمەسە  ءۇش  ۆالەنتتى تيتاننىڭ ەرىتىندىلەرىن قولدانۋعا بولادى  (ولارمەن  سالىستىرعاندا  ە° Sn⁴⁺/Sn²⁺ جانە ءتى⁴⁺/ءتى³⁺ تەرىستەۋ).  سونىمەن  قاتار ءار ءتۇرلى پوتەنسيالدارى تەرىس مەتالداردى - قالايى، ۆيسمۋت، قورعاسىن، كادميي،   مىرىش   جانە   ءاربىر   ورگانيكالىق   قوسىلىستاردى، مىسالى گليۋكوزانى پايدالانۋعا بولادى.

ۆولفرامنىڭ تومەنگى وكسيدتەرىنە "كوك توتىق" دەپ اتالاتىن قوسىلىستارى جاتادى. كوك توتىقتىڭ فورمۋلاسى W₂و₅، ءبىراق ونىڭ قۇرامى كۇردەلىلەۋ. Wو₃ جانە Wو₂ اراسىندا Wو_2.72 نەمەسە W₁₈و₄₉ جانە Wو_2.9 نەمەسە W₂₀و₅₈ وكسيدتەر تۇزىلەدى دەپ سانالادى.

كوك توتىقتى كەيدە ۆولفرامو-ۆولفراماتتار (Wو₂)₂ Wو₄ (ۆولفرام قىشقىلىنىڭ ۆولفرام تۇزى) دەپ قاراستىرادى. كاتيوننىڭ رولىندە ۆولفراميل يون - Wو₂⁺.

كوك توتىقتار ۆولفراماتتار ەرىتىندىسىنە نەمەسە ۆولفرامنىڭ قۇرعاق قوسىلىستارىنا ءار ءتۇرلى توتىقسىزداندىرعىشتاردى قوسقاندا تۇزىلەدى. W^Vءى/W^V جۇپتىڭ توتىعۋ-توتىقسىزدانۋ پوتەنسيالى +0،26ۆ.

التى ۆالەنتتى ۆولفرامدى توتىقسىزداندىرۋ ءۇشىن قالايى ءحلوريدى، ءفوسفوريتتى قىشقىل، حروم (II)، تيتان (III) ەرىتىندىلەرىن جانە مەتالداردى: مىرىش، قالايى، قورعاسىن، تەمىر، اليۋمينيي جانە ءار ءتۇرلى امالگامالاردى قولدانۋعا بولادى.

توتىقسىزداندىرعىشتارعا بايلانىستى التى ۆالەنتتى ۆولفرامدى بەس-، ءتورت- جانە ءۇش- ۆالەنتتى كۇيىنە توتىقسىزداندىرۋعا بولادى. ناتريي ۆولفراماتى ەرىتىندىسىنە تەمىر (II) سۋلفاتىنىڭ ەرىتىندىسىن قوسقاندا، ۆولفرام (VI) ۆولفرام (IV)-گە دەيىن توتىقسىزدانىپ، تۇنباعا قوڭىر ءتۇستى ۆولفرام ديوكسيدى تۇسەدى:

Na₂WO₄ + 2FeSO₄ + 2H₂SO₄ → Fe₂(SO₄)₃ + WO₂↓ + Na₂SO₄ + 2H₂O

ۆولفرامنىڭ ديوكسيدى سۋدا ەرىمەيدى. ول اۋادا قىزدىرعاندا وڭاي توتىعىپ، Wو₃ تۇزىلەدى.

ۆولفرام ديوكسيدى ۆولفرام مەتالىن Wو₃-گە دەيىن توتىقتىرعانداعى ارالىق ءونىمى نەمەسە كەرىسىنشە Wو₃ء-تى سۋتەكپەن مەتالعا دەيىن توتىقسىزداندىرعاندا تۇزىلەدى. ۆولفرام ديوكسيدى ءالسىز نەگىز قاسيەت كورسەتەدى. كۇكىرت قىشقىلىندا ەرىتكەندە قىزىل ءتۇستى تۇز تۇزىلەدى W(Sو₄)₂. اۋادا سىلتىلەرمەن ارەكەتتەسكەندە ۆولفرام ديوكسيدى Wو₃-كە دەيىن توتىعىپ، سىلتىلەردە ەرىپ، ۆولفراماتتار تۋزەدى.

موليبداتتار جانە ۆولفراماتتار

موليبدەن وكسيدى موو₃ سىلتىلەردىڭ ەرىتىندىلەرىندە نەمەسە اممياكتا ەرىپ، موليبدەن قىشقىلىنىڭ تۇزدارىن - موليبداتتاردى تۇزەدى. سىلتىلەردىڭ نەمەسە اممياكتىڭ ارتىق مولشەرىندە جاي (نورمالدىك) موليبداتتار تۇزىلەدى، جالپى فورمۋلاسى مە₂موو₄ (مە — ءبىر ۆالەنتتى كاتيون):

MoO₃ + 2NaOH → Na₂MoO₄ + H₂O

MoO₃ + NH₄OH  →  (NH₄)₂MoO₄ + H₂O

ءسىلتى جانە موليبدەن وكسيدىنىڭ اراسىندا قاتىناسى تومەندەگەن سايىن تۇزداردىڭ قۇرامى كۇردەلەنىپ، جالپى فورمۋلاسى حمە₂وۋموو₃  (ۋ>ح) تۇزدار تۇزىلەدى. وسى قوسىلىستار — يزوپوليقىشقىلداردىڭ تۇزدارى  دەپ   سانالادى، ولاردى    كومپلەكستى  قوسىلىستار دەپ  قاراستىرۋعا بولادى. يزوپوليموليبداتتار اراسىندا ەڭ بەلگىلى: ديموليبداتتار مە₂و ·2موو₃ ·nن₂و، پاراموليبداتتار 3مە₂و · 7موو₃ nن₂و، نەمەسە 5مە₂و ·12موو₃ ·nن₂و، مەتا-موليبداتتار مە₂و·زموو_3·nن₂و نەمەسە   مە₂و · 4موO_3·nن₂و، 10-موليبداتتار   (مە₂و-نىڭ ءبىر مولەكۋلاسىنا موو₃ء-تىڭ 10 مولەكۋلاسى ءدال) جانە 16-موليبداتتار جانە ت.ب. تاجىريبەدە نورمالدى موليبداتتار جانە پاراموليبداتتار، سونىڭ ىشىندە اممونيي پاراموليبداتى پايدالانىلادى.

ناتريي موليبداتىن كا₂موو₄ موليبدەن وكسيدىن ناتريي گيدروكسيدى ەرىتىندىسىندە ەرىتىپ الۋعا بولادى:

MoO₃ + 2NaOH → Na₂MoO₄ + H₂O

نورمالدى ناتريي موليبداتى اق ءتۇستى، ەكى ءتۇرلى زات. ءبىرىنشىسىنىڭ قۇرامىندا ەكى مولەكۋلا سۋ بار - Nا₂موو₄-2ن₂و، ەكىنشىسى - سۋسىز Nا₂موو₄. سۋسىز ناتريي موليبداتى 687°س تەمپەراتۋرادا بالقيدى، سۋداعى موليبداتتىڭ ەرىگىشتىگى كەلەسى: 0°س تەمپەراتۋرادا - 44،3گ/100گ سۋدا، 100°س تەمپەراتۋرادا -83،8گ ەريدى. ديگيدراتتىڭ ەرىگىشتىگى كوبىرەك: 20°س تەمپەراتۋرادا 86گ/100گ سۋدا، 100°س تەمپەراتۋرادا - 118 گ.

ۆ.ي. سپيسىن جانە ي.م. كۋلەشوۆ ءسىلتى مەتالداردىڭ يزوپوليموليبداتتارىن تولىق زەرتتەدى، سونىڭ ىشىندە تەرميالىق اناليزبەن كاليي، رۋبيديي، سەزيي موليبداتتارىن زەرتتەدى. يزوپوليموليبداتتاردى 1000-1200°س تەمپەراتۋرادا قىزدىرعاندا ولار تۇزداردىڭ اجىراتىلۋى موو₃ مولشەرىنە بايلانىستى ەكەنىن دالەلدەدى. مىسالى، ءۇشموليبدات (قۇرامىندا ءۇش مولەكۋلا موو₃) اجىراتىلماي ۇشىپ كەتەدى، تەتراموليبداتتار اجىراتىلعاندا تەك قانا موو₃ ۇشىپ كەتىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە قاراپايىم موليبداتتارعا اينالادى.

اممونيي موليبداتى (من₄)₂موو₄ كونسەنترلى اممياكتىڭ ەرىتىندىسى موليبدەن وكسيدىمەن ارەكەتتەسكەندە الىنادى:

موو₃ + 2Nن₄ون → (Nن₄)₂موو₄ + ن₂و.

اممونيي موليبداتى ەرىتىندىسىنەن اممونيي پاراموليبداتىنىڭ كريستالدارى 3(Nن₄)₂و·7موو₃·4ن₂و بولىنەدى، ەگەر اممياكتىڭ جانە موليبدەن وكسيدىنىڭ اراسىندا قاتىناسى 1:1 ازداۋ بولسا، ەرىتىندىلەردى بۋلاندىرعاندا نەمەسە جايلاپ بەيتاراپتاندىرعاندا وسى جاعدايعا جەتۋگە بولادى.

نورمالدى اممونيي موليبداتى ءۇي تەمپەراتۋراسىندا جارىم-جارتىلاي اممياكتى ءبولىپ شىعارادى، 90°س تەمپەراتۋرادان جوعارى بولسا — سۋ بولىنەدى، ال 150°س تەمپەراتۋرادان جوعارى بولسا — تۇز تولىق ىدىراپ، موليبدەن وكسيدى موو₃ تۇزىلەدى:

(NH₄)₂MoO₄ ^1500C   MoO₃ + 2NH₃↑  +H₂O

پاراموليبداتتان ءۇي تەمپەراتۋراسىندا اممياك بولىنبەيدى، ال 150°س تەمپەراتۋرادان جوعارى - وڭاي ىدىراپ، موليبدەن وكسيدى تۇزىلەدى:

5(NH₄)₂O·12 MoO₃   ^1500C    12MoO₃ + 10NH₃↑  +5H₂O

امموميي پاراموليبداتى   — موليبدەننىڭ ەڭ ماڭىزدى تۇزى جانە موليبدەننىڭ شيكىزاتتاردى وڭدەگەندەگى ارالىق ءونىمى.

كالسيي موليبداتىن ساموو₄  مىنا رەاكسيا ارقىلى الۋعا بولادى:

Na₂موO₄ + ساس1₂ → ساموو₄↓+  2Nاس1.

كالسيي موليبداتى – اق ءتۇستى كريستالدى زات، سۋدا ەرىمەيدى (ەك_{ءساموسى4}= ) ۆ. ي.سپيسيىن جانە ي.ا. ساۆيچ كالسيي موليبداتىنىڭ سۋدا ءار  ءتۇرلى تەمپەراتۋرادا ەرىگىشتىگىن زەرتتەدى. كالسيي موليبداتىنىڭ ەرىگىشتىگى مەن تەمپەراتۋرانىڭ بايلانىسى 5-سۋرەتتە كەلتىرىلگەن: تۇزدىڭ ماكسيمالدى ەرىگىشتىگى 80°س تەمپەراتۋرادا بايقالادى، ەرىگىشتىگى 10،9مگ موليبدەن 100گ ەرىتىندىدە. 50°س تەمپەراتۋرادان تومەن كالسيي موليبداتىنىڭ ەرىگىشتىگى 80⁰س تەمپەراتۋراعا قاراعاندا بەس ەسە ازداۋ.

قورعاسىن موليبداتى رbموو4 كەلەسى رەاكسيا ارقىلى تۇزىلەدى:

Na₂MoO₄  + Pb(NO₃)₂ → PbMoO₄↓ + 2NaNO₃

موليبدەندى گراۆيمەترلىك ادىسپەن انىقتاعاندا قورعاسىن موليبداتىن    پايدالانادى. قورعاسىن موليبداتى سارى ءتۇستى زات، 1089°س تەمپەراتۋرادا بالقيدى، سۋدا ەرىمەيدى (ەك _Pbموو4 = 4،0-10-⁶).

موليبدەن تابيعاتتا كالسيي جانە قورعاسىن موليبداتتارى تۇرىندە كەزدەسەدى.

موليبداتتاردىڭ باسقا الىنۋ جولى - قاتتى فازالى رەاكسيا: موليبدەن وكسيدىنىڭ باسقا مەتالداردىڭ وكسيدتەرىمەن نەمەسە تۇزدارمەن ارەكەتتەسۋى ارقىلى:

موو₃ + ساو → ساموو₄؛

موو₃  + رb  → رموو₄؛

موو₃  + سuو → سuموو₄

كەيبىر موليبداتتاردىڭ الىنۋى جانە ولاردىڭ قاسيەتتەرى 6-كەستەدە كەلتىرىلگەن.

موليبداتتاردىڭ سۋدا ەرىگىشتىگى  شامالى (گ/ل):

تۇزدار	200C	1000C
CaMoO4	0،061	0،08
CuMoO4	0،162	1،61
Zn MoO4	1،57	1،94
Fe MoO4	0،034	0،16
Pb MoO4	0،08	-

نورمالدى ۆولفراماتتار — تۇزدار، جالپى فورمۋلاسى مeWو₄. بۇل تۇزداردىڭ ۆولفرامنىڭ حيمياسىندا جانە تەحنولوگياسىندا ماڭىزى زور.

سۋدا تەك قانا ءسىلتىلى مەتالداردىڭ جانە ماگنييدىڭ ۆولفراماتتارى ەريدى. وسى قاسيەتتى ۆولفرامنىڭ تەحنولوگياسىندا جانە اناليزدە پايدالانادى: ءسىلتىلى ۆولفرامات ەرىتىندىسىنەن ەرىمەيتىن ءسىلتىلى جەر نەمەسە اۋىر مەتالداردىڭ ۆولفراماتتارىن الۋعا بولادى، مىسالى:

Na₂WO₄ + ساس1₂ → ساWو₄↓+  2Nاس1

ءسىلتى مەتالداردىڭ ۆولفراماتتارىن الۋ ءۇشىن:

1)  ۆولفرام وكسيدىن ءسىلتىلى ەرىتىندىدە نەمەسە اممياكتا ەرىتەدى:

WO₃ + 2NaOH → Na₂WO₄ + H₂O

WO₃ + 2NH₄OH → (NH₄)2WO₄ + H₂O

2)  سىلتىمەن نەمەسە سودامەن ەرىمەيتىن ۆولفراماتتاردى بالقىتادى، مىسالى:
CaWO₄ + Na₂CO₃ → + Na₂WO₄ + CaO + CO₂↑

CaWO₄ + 2NaOH → + Na₂WO₄ + Ca(OH)₂↓

بالقىماعا سۋ قوسقاندا ۆولفراماتىنىڭ ەرىتىندىسى پايدا بولادى.

ۆولفراماتتار ادەتتەگى تەمپەراتۋرادا تۇراقتى، تابيعاتتا ۆولفرام ءار ءتۇرلى ۆولفراماتتار تۇرىندە كەزدەسەدى. نورمالدى ۆولفراماتتىڭ ۇشقىندىعى تەك قانا جوعارى تەمپەراتۋرادا بايقالادى:

Me₂WO₄ → Me₂O + WO₃

موليبداتتاردىڭ ءتۇزىلۋ جاعدايلارى

رەاگەنت	رەاكسيا باستالۋ تەمپەراتۋراسى	جىلدام ارەكەتتەسۋ تەمپەراتۋرا ارالىعى	رەاكسيا ونىمدەرىنىڭ قۇرامى جانە قاسيەتتەرى
CuO	390	480-685	ساموو4 - اق ءتۇستى، 1000 °س تەمپەراتۋرادان جوعارى بالقيدى، اممياك ەرىتىندىسىندە ىدىرامايدى.
CaCO3	300	500-685	-
CuO	300	500-600	CuMoO4 - جاسىل-سارى ءتۋستى، 820°س تەمپەراتۋرادا بالقىپ ىدىرايدى. اممياك ەرىتىندىسىندە ەريدى.
CuSO4	400	600-700	-
FeO	300	500-600	عەموو4 - قارا ءتۋستى، يا50°س تەمپەراتۋرادا بالقيدى، اۋادا قىزدىرعاندا ىدىراپ   عە2و3   جانە   موو3   تۇزىلەدى. اممياك ەرىتىندىسىندە باياۋ ەريدى.
PbO	340	500-600	رbموو، - اق ءتۇستى، 1065°س تەمپەراتۋرادا بالقيدى، اممياك ەرىتىندىسىندە ەرىمەيدى.
ZnO	400	600-700	Znموو4- قىزىل ءتۇستى، 700°س تەمپەراتۋرادا بالقيدى، اممياك ەرىتىيدىسىندە ەريدى.

Li2WO4	Na2WO4	K2WO4	Pb2WO4	Cs2WO4
12000C	12000C	10000C	9500C	9000C

ءسىلتىلى مەتالدار موليبداتتارى ۆولفرامعا ۇقساس ىدىرايدى.

پاراۆولفراماتتار. ەگەر ءسىلتىلى ۆولفرامات ەرىتىندىسىن تۇز قىشقىلىمەن بەيتاراپتاندىرسا، وندا قىشقىلدىڭ ەكۆيۆالەنتتىك مولشەرىن قوسقاندا ۆولفرام قىشقىلى تۇزىلەدى:

12Na₂O·WO₃ + 2HCl  → H₂O · WO₃↓ + 2NaCl،

نەمەسە

12Na₂O·12WO₃ + 24HCl  → WO₃ + 12H₂O↓ + 24NaCl،

ەگەر قىشقىلدىڭ مولشەرى كەم بولسا، وندا بەيتاراپتانۋ رەاكسياسى اياعىنا دەيىن جەتپەيدى، پاراۆولفرامات تۇزىلەدى:

12WO₃ + 14HCl  → Na₂O·12WO₃ +14 NaCl + 7H₂O

ياعني پاراۆولفراماتتار نورمالدى ۆولفراماتتاردان ءسىلتىلى مەتالدىڭ وكسيدىنىڭ مولشەرى از بولۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. سوندىقتان اممياكتىڭ ۇشقىشتىلىعىن پايدالانىپ، اممونيي پاراۆولفراماتتارىن نورمالدى اممونيي ۆولفراماتتارىن بۋلاۋ ارقىلى الۋعا بولادى:

12(NH₄)₂O·12WO₃  →  5(NH₄)₂O·12WO₃ + 14NH₃↑ + 7H₂O

پاراۆولفراماتتاردىڭ سۋدا ەرىگىشتىگى از بولعاندىقتان تاجىريبەدە ماڭىزى زور؛ اممونيي ۆولفراماتىنىڭ ءسىلتى ەرىتىندىسىن قىشقىلمەن بەيتاراپتاندىرسا پاراۆولفراماتتىڭ قۇرىلۋىن ۆولفرامنىڭ تازا قوسىلىستارىن الۋ وندىرىسىندە پايدالانىلادى. اممونيي پاراۆولفراماتىن كۇيدىرگەندە اممياك ۇشىپ، تازا ۆولفرام وكسيدى قالادى:

5(NH₄)₂O·12WO₃  →  12WO₃  + 10NH₃↑ + 7H₂O

جالپى تۇردە پاراۆولفراماتتاردىڭ فورمۋلاسى 5R₂O·12WO₃·xH₂O  (R – ءسىلتىلى مەتال نەمەسە اممونيي).

پەروكسيد قوسىلىستارى

سۋتەك پەروكسيدىن موليبدەن قىشقىلى ەرىتىندىسىنە قوسقاندا اسقىن موليبدەن قىشقىلى H₂MoO₆  بولىنەدى – سارى ءتۇستى، كريستالدى زات. بۇل قوسىلىس اسقىن قىشقىل قوسىلىستارعا جاتادى. موليبدەننىڭ انالوگى – حروم سۋتەك پەروكسيدىن قوسقاندا اسقىن حروم سۋتەك پەروكسيدىن قوسقاندا اسقىن حروم قىشقىلىمەن سالىستىرعاندا ەفيرمەن ەكستراسيالانبايدى. پەروكسيد تۇزدارى – پەرموليبداتتادى نەمەسە اسقىن موليبداتتارى Me₂MoOx ءسىلتى موليبداتتار   ەرىگىندىلەرىنە   30%ء-تى   سۋتەك   پەروكسيدىن قوسۋ ارقىلى الۋعا بولادى. ناتريي موليبداتى قانىققان ەرىتىندىسىنەن سۋىقتا (0°) پەرموليبدات Nا₂موو₈ بولىنەدى. ءۇي تەمپەراتۋراسىندا Nا₂موو₈ بىرتىندەپ سارى ءتۇستى قۇرامى  Nا₂موو₈ پەرموليبداتقا الماسادى، ال قىزدىرعاندا جارىلىپ ىدىرايدى. سارى پەرموليبدات تۇراقتىلاۋ، تەك 200°س تەمپەراتۋرادا جارىلادى. سۋ ەرىتىندىلەرىندە پەرموليبداتتار بىرتىندەپ ىدىراپ، وتتەكتى بولەدى.

پەروكسيد قوسىلىستارىنىڭ جالپى فورمۋلاسى مە₂موو_ح (ءح-تىڭ وزگەرۋى 5-تەن 8-گە دەيىن).

ادەبيەتتەردە كەلەسى پەروكسيدتەردىڭ الىنعانى تۋرالى ايتىلعان: Srموو_5·nن₂و - اق سارى ءتۇستى زات، Srموو₆·زن₂و — سارى ءتۇستى، SrموO₇·3ن₂0 - قىزىل ءتۇستى، Srموو₈ - بوردو ءتۇستى. سۋتەك پەروكسيدىن ساموO₄-كە قوسقاندا سارى ءتۇستى (ساموو₆)₂و·9ن₂و، سونىمەن قاتار قىزىل ءتۇستى ساموو₈ ·ن₂و الىنعان. ەگەر سۋىتقان (-50°س) كوبالت ءحلوريدىنىڭ ەرىتىندىسىنە ناتريي پەرموليبداتىن Nا₂موو₈ (قىزىل) قوسسا، سوسىن تەمپەراتۋراسىن باياۋ كوتەرسە، قارا ءتۇستى تۇنبا تۇزىلەدى سو₂(موو₆)₃، سونىمەن قاتار سو₂(موو₅)₃·nن₂و الىنعان.

ۆولفرام موليبدەن سياقتى سۋتەك پەروكسيدىمەن پەروكسيد قوسىلىستارىن تۇزەدى (اتالۋى اسقىن ۆولفراماتتار، پەرۆولفراماتتار  نەمەسە  ۆولفرامنىڭ  پەروكسيدتەرى).   جالپى فورمۋلاسى مە₂Wو_ح (ءح-تىڭ وزگەرۋى 5-تەن 8-گە دەيىن). قۇرامى Nا₂WO₈·2ن₂و،  سارى ءتۇستى پەرۆولفرامات بەلگىلى.  بۇل پەرۆولفرامات سۋدا جاقسى ەريدى جانە تومەنگى تەمپەراتۋرادا سۋلى ەرىتىندىلەردە تۇراقتى. پەرۆولفراماتتاردىڭ ەرىتىندىسى كاليي ءيوديدىن بوس يودقا دەيىن توتىقتىرادى، ال ءۇي تەمپەراتۋراسىنان  جوعارى  ءسپيرتتى  جانە  الدەگيدتى توتىقتىرادى /140/. اق ءتۇستى پەرۆولفرامات - Nا₂Wو₆، سارى ءتۇستى دىمقىل اۋادا 1-2 كۇن ساقتاعاندا پەرۆولفراماتتان تۇزىلەدى.

اق  پەرۆولفرامات  60"-70°س  تەمپەراتۋرادا  ىدىراپ Nا₂Wو₄   كە اينالادى.

گالوگەندەرمەن قوسىلىستارى

موليبدەن ۇنتاق مەتالل كۇيىندە ءۇي تەمپەراتۋراسىندا فتورمەن ارەكەتتەسەدى. حلورمەن موليبدەن ءبىرقاتار حلوريدتەر تۇزەدى، ولاردىڭ قۇرامى تەمپەراتۋراعا  جانە باسقا جاعدايلارعا بايلانىستى. مىسالى، موليبدەن حلورمەن نەمەسە فوسگەنمەن 600°س تەمپەراتۋرادا ارەكەتتەسكەندە موسlز تۇزىلەدى، ال تومەن تەمپەراتۋرادا — موس1₅. دىمقىل اۋادا موسl₅ توتىعىپ، وكسيحلوريد موو₂سl₂ تۇزىلەدى، ال سۋدا گيدروليزدەنىپ مووسl₃ تۇزىلەدى:

2مو + زس1₂ → 2MoCl₃

2مو + 5س1₂  → 2MoCl₅

4موس1₅ + 6ن₂و + و₂ → 4موو₂س1₂ + 12نس1؛

موس1₅ + ن₂O → مووس1₃ + 2نس1.

التى ۆالەنتتى موليبدەننىڭ ءحلوريدى موس تۇراقسىز سياقتى. 7 كەستەدە موليبدەن حلوريدتەرىنىڭ بالقۋ جانە قايناۋ تەمپەراتۋراسى كەلتىرىلگەن.

7 كەستە

موليبدەن ءحلوريدىنىڭ بالقۋ جانە قايناۋ تەمپەراتۋراسى

حلوريد	تەمپەراتۋرا، °س
	بالقۋ	قايناۋ
موسl5	194	268
موسl4	320	325
موسl3	قايناۋ تەمپەراتۋراسىنا جەتپەي ىدىرايدى
موو2سl2	170 (1،5 اتموسفەرادا)                   | 156 سۋبليميرلەنەدى

موليبدەننىڭ وكسيحلوريدى وڭاي ايدالاتىن قاسيەتىن موليبدەن وكسيدىن ۆولفرامنان جانە باسقا ەلەمەنىتەردەن تازالاۋ ءۇشىن پايدالانادى 600°-700⁰س تەمپەراتۋرادا موو₃ ناتريي حلوريدىمەن ارەكەتتەسەدى:

2MoO₃ + 2NaCl →  Nا₂موو₄+موو₂س1₂،

ال Wو₃ ءبۇل جاعدايدا ناتريي حلوريدىمەن ارەكەتتەسپەيدى. موليبدەننىڭ وكسيحلوريدى ايدالىپ، سارى ءتۇستى زات تۇرىندە كوندەنساسيالانادى.

تۇز قىشقىلدى ەرىتىندىلەردە بەس ۆالەنتتى موليبدەن تۇز قىشقىلىنىڭ كونسەنتراسياسىنا بايلانىستى ءۇش ءار ءتۇرلى قوسىلىستار تۇزەدى: قىشقىلدىڭ كونسەنتراسياسى 2ن تومەن بولعاندا — موو₂س1₂ تۇزىلەدى، 3ن-تەن جوعارى بولعاندا — مووس1₃، ال وتە قىشقىلدى ورتادا — كومپلەكستى يون (مووس1₅).

سونداي-اق ۆولفرام گالوگەندەرمەن ءار ءتۇرلى قوسىلىستار تۇزەدى. ولاردىڭ اراسىندا ەڭ ماڭىزدىسى حلوريدتەر. ۆولفرام ۇنتاق مەتالل تۇرىندە 500°س تەمپەراتۋرادا قىزدىرعاندا حلورمەن ارەكەتتەسىپ  Wءسى₆ تۇزەدى. جوعارى تەمپەراتۋرادا Wسl₆، ديسسوسياسيالانىپ Wس1₅ تۇزەدى. Wس1₆ - قارا-كوك ءتۇستى كريستالدار، سۋىق سۋدا ەرىمەيدى، ءبىراق قىزدىرعاندا وڭاي گيدروليزدەنىپ وكسيحلوريدتەر Wوسl₄ جانە Wو₂س1₂ تۇزىلەدى /36/. Wس1₆ ءار ءتۇرلى ورگانيكالىق ەرىتكىشتەردە - سپيرتتە، ەفيردە، ءتورت حلورلى كومىرتەكتە سسl₄، كۇكىرتكومىرتەكتە ت.ب. ەريدى.

ۆولفرامنىڭ تومەنگى ۆالەنتتىلىگىنە سايكەس حلوريدتەر دە بەلگىلى. Wس1₅ - قارا-جاسىل ءتۇستى كريستاللدى زات، بالقۋ تەمپەراتۋراسى 248°س، قايناۋ تەمپەراتۋراسى 275،6"س. سۋدا Wس1₅ ىدىراپ، «كوك توتىق» تۇزەدى:

2WCl₂ + 5H₂O → W₂O₅ + 10HCl

Wس1₄ — اقشىل-قوڭىر جايىلىپ تۇرعان زات، سۋمەن ارەكەتتەسىپ ىدىرايدى:

WCl₄ + 2H₂O→ WO₂ + 4نس1.

Wس1ز — بوس تۇرىندە بولىنگەن جوق، ءبىراق كوك-سارى ءتۇستى قوس تۇزدارى 2Wسl₃·3مەس1 بەلگىلى.

Wس1₂ — سۇر ءتۇستى امورفتى زات، اۋادا تۇراقسىز، بەلسەندى تۇردە ارەكەتتەسەدى. Wس1₂ كۇشتى توتىقسىزداندىرعىش بولعاندىقتان سۋدان سۋتەكتى ءبولىپ شىعارادى:

Wسl₂ +  ن₂و → Wوس1₂ + H₂↑.

Wس1₄ء-تى Wسl₅ء-تىڭ بۋلارىن سۋتەكپەن قىزدىرۋ ارقىلى الۋعا بولادى، ال Wس1₂ ء-نى - Wس1₄ء-تى كومىر وكسيدى گازبەن قىزدىرعاندا الۋعا بولادى.

ۆولفرامنىڭ حلوريدتەرىن الۋ ءۇشىن ءار ءتۇرلى ۆولفرامنىڭ قوسىلىستارىن پايدالانۋعا بولادى، حلورلى اگەنت رەتىندە گازدى حلورمەن، سونىمەن قاتار ءار ءتۇرلى حلوردىڭ قوسىلىستارىن پايدالانۋعا بولادى: سۋتەك ءحلوريدى، فوسگەن، ءتورت-حلورلى كومىرتەك، فوسفور ءحلوريدى جانە ت.ب. الىنعان قوسىلىستارعا جانە رەاكسيانىڭ جاعدايىنا بايلانىستى ءار ءتۇرلى ۆولفرامنىڭ حلوريدتەرى تۇزىلەدى، سونىمەن قاتار حلوريدتەرمەن بىرگە ۆولفرامنىڭ وكسيحلوريدتەرى – Wوسl₄ جانە Wو₂سl₂ ءتۇزىلۋى مۇمكىن. Wوس1₄ - ۇزىن قىزىل ينە ءتارىزدى كريستالدار. بالقۋ تەمپەراتۋراسى 209°-211°س، قايناۋ تەمپەراتۋراسى 227،5°س. سۋدى قوسقاندا Wوس1₄ ىدىراپ ۆولفرام قىشقىلىن تۇزەدى:

WOءسى₄ + زن₂و → H₂WO₄ + 4HCl

WOس1₄ بەنزولدا، كۇكىرتكومىرتەكتە، كۇكىرتحلوريدتا (Sسl) ەريدى.

وكسيحلوريد - WO₂س1₂-ۆولفراميل ءحلوريدى - اقشىل-سارى كريستالدار، بالقۋ تەمپەراتۋراسى 259°س، قايناۋ تەمپەراتۋراسى 266°س. سۋ قوسقاندا Wو₂س1₂ ىدىراپ، ۆولفرام قىشقىلى ءبولىنىپ شىعادى:

WO₂Cl₂ + 2H₂O → H₂WO₄ + 2HCl

ۆولفرام حلوريدتەرىنىڭ جانە وكسيحلوريدتەرىنىڭ تومەنگى تەمپەراتۋرادا وڭاي ءتۇزىلۋى ۆولفرامنىڭ تەحنولوگياسىندا جانە اناليزىندە پايدالانادى.

ۆولفرامنىڭ گالوگەنيدتى قوسىلىستارىنىڭ اراسىنداعى ەڭ قىزىقتىسى — گەكسافتوريد WF₆، ادەتتەگى ءتۇسسىز گاز، بالقۋ تەمپەراتۋراسى 19،5°س. گاز تۇرىندە WF₆  اۋادان 10 ەسە اۋىرلاۋ. سۋمەن Wع₆ ارەكەتتەسپەيدى، ال ءبىرشاما ورگانيكالىق ەرىگىشتەرمەن بوياۋلى ەرىتىندىلەر بەرەدى.

ۆولفرامنىڭ گەكسافتوريدىن الۋ جولى كەلەسى: نيكەلدەپ جاسالعان رەاكتوردا ۇنتاق ۆولفرام مەتالىن فتورمەن (گاز تۇرىندە) ارەكەتتەەۋ ارقىلى الىنادى.

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. فەرسمان ا.ە. رەدكيە مەتاللى. 1932، № 4-5.
2. ساجين ن.پ.، مەەرسون گ.ا. رەدكيە ەلەمەنتى ۆ نوۆوي تەحنيكە // حيم. ناۋكا ي پروم.، 1956. ت.ءى، № 5.
3. مەەرسون گ.ا. ي زەليكمان ا.ن. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتياللۋرگيزدات، 1954.
4. زەليكمان ا.ن.، سامسونوۆ گ.ۆ.، كرەين و.ە. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتاللۋرگيزدات، 1954.
5. ترونوۆ ۆ.گ. ككلاد رۋسسكيح ۋچەنىح ۆ حيميۋ رەدكيح ەلەمەنتوۆ. يزد. زنانيە، 1952.
6. ۆينوگرادوۆ ا.پ. گەوحيميا رەدكيح ي راسسەياننىح حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ ۆ پوچۆاح. يزد. ان سسسر، 1950.

---