InfoHub Logo

مۇنان جيىرما جىل بۇرىن، ياعني 1988 جىلى قۇرىلعانىنا ون بەس جىل بولعان ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ تاراتىلعانىن جۇرتشىلىق جاقسى بىلەدى. ارينە، "بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا" دەگەندەي، بۇل كوپتەگەن جاندارعا وڭاي تيگەن جوق. سونىڭ ىشىندە كورشىلەس تۇرىكمەن ەلىندە، قازاق تىلىندە شىعاتىن "جۇمىسشى" گازەتىندە ون ءۇش جىل قىزمەت ىستەپ، ەندى عانا اتاجۇرتىنا تابان تىرەگەن ماعان دا قيىن بولدى. ويتكەنى، مەنىڭ وبلىستىق "كوممۋنيستىك جول" گازەتىندە قىزمەت ىستەي باستاعانىما ءۇش-اق جىل بولعان، باسىمدا باسپانا جوق، تۋعان-تۋىستىڭ ءبارى تۇرىكمەنستاندا قالعان-دى...

باسقا دا وبلىستىق قۇرىلىمدار سياقتى گازەت تە جابىلىپ، ماعان بەينەۋ اۋداندىق گازەتىنە بارۋعا ۇسىنىس تۇسكەندە كوپ ويلانىپ جاتپادىم. سەبەبى ورتالىقتان شالعاي بولعانمەن ايتەۋىر ماڭعىستاۋ جەرى جانە ءوزىمنىڭ سۇيىكتى كاسىبىم، ونىڭ ۇستىنە ءبىر بولمەلى پاتەر دايىن تۇر ەكەن. سوندىقتان دا بەينەۋدە كونتەينەر الاڭى جوق دەگەننەن كەيىن الپىس توننالىق، جۇك تيەلەتىن قارا ۆاگوندى جالداپ،ءبىر بۇرىشىنا بالا-شاعام مەن كورپە-توسەگىمدى سالىپ الىپ، سالدىرلاپ كوشىپ باردىم. "كورمەگەن جەر — كورستان"، "تانىماسىن — سىيلاماس"، دەپ قازاق ايتپاقشى، ءبىراق ولاي بول ماي شىقتى. ەلدىڭ ازاماتتارى ساۋ بولسىن، كۇپتى كوڭىلمەن بارعان ماعان العاشقى كۇندەردەن-اق قامقور بولىپ، قۇشاققا تارتتى. اۋداننىڭ سول كەزدەگى ءبىرىنشى باسشىسى دۇيسەكەڭ، دۇيسەنبى ءارىپوۆ، اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى قۋاندىق نۇرعالييەۆ، ونىڭ ورىنباسارى يبراگيم مۇراسوۆ، اۋداندىق گازەت رەداكتورى ايتۋار وتەگەنوۆ، ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ باستىعى قونارباي قالىبايەۆ، وقۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى مىرزابەك بولىسوۆ، تۇرمىستىق قىزمەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى ىبىراي يۋسۋپوۆ، تاعى باسقا دا جىگىتتەر بۇرىننان ەتەنە تانىس جاندارشا قارسى الدى.

كوشىپ بارعان كۇننىڭ ەرتەڭىنە-اق سابىر اداي كەلدى، وعان ىلەسە ولەڭدەتىپ، مارقۇم ءۋايىس قايرالاپوۆ پەن قارجاۋباي جىلقىبايەۆ جەتتى. ءالى ەسىمدە ۋاكەڭ سالعان جەردەن:

بايقاڭدار، قاسىڭداعى مۇنارانى،
بەلگىسىز ونىڭ قانشا تۇرا الارى.
قانداي حالىق بولماسىن ونىڭ اتىن
ءار كەزدە اقىندارى شىعارادى...

دەپ تاقپاقتاي جونەلدى. ءبىزدىڭ از دا بولعانمەن جادىمىزدا ۇزاق ساقتالاتىنداي دوستىعىمىز وسىلايشا باستالىپ كەتتى. يماندى بولعىر قارجەكەڭ ەكەۋمىز ءبىر كابينەتتە وتىرامىز. سابىر اۋداندىق مادەنيەت بولىمىندەگى قىزمەتىنە بارا جاتىپ، جولشىباي بىزگە ءبىر سوقپاي كەتپەيدى. ال، كەشكى مەكتەپتىڭ ديرەكتورى ۋاكەڭ اۋەلى تەلەفونمەن مازالايدى جانە كەزدەسىپ اڭگىمەلەسپەۋىڭە قويمايدى. وداقتىڭ ورتالىق ادەبي گازەت-جۋرنالدارىن قالت جىبەرمەيدى، جاڭا شىعىپ جاتقان ادەبيەتتى كوپ وقيدى. ءوزى وقىعان تۇشىمدى دۇنيەلەردى سەنىڭ دە تاۋىپ وقۋىڭا كومەكتەسەدى. ۇمىتپاسام "زۆەزدا" سياقتى، ءبىر قالىڭ جۋرنالدا العاش جارىق كورگەن "تاينىي سوۆەتنيك ۆوجديا" دەگەن روماندى قوياردا-قويماي وقىتىپ، پىكىرلەسكەنى بار. ولكەمىزدە جازبا اقىن رەتىندە تانىلعان ول تابان استىندا سۋىرىپ سالاتىن ايتىسكەر دە ەدى.

— بىردە گۋريەۆكە (قازىرگى اتىراۋ قالاسى) باردىم، سول جىلدارى وبلىس ورتالىعى بولاتىن. تورت-بەس كۇن قىدىرىستاپ، بۇرىننان ارالاس-قۇرالاس جۇرگەن اقىن عيزات ابىلتايەۆتىڭ ۇيىنە سوڭىنان باردىم، ول كىسى اۋلاسىندا ءجۇر ەكەن. مەنىڭ الدىمەن وزىنە سوقپاي وسىندا جۇرگەنىمدى ەستىگەن بولۋى كەرەك، قاباعى قاتىڭقىلاۋ. سالعان جەردەن ولەڭدەتىپ، تيىسە جونەلدى:

سەن بە ەدىڭ اقىن جىگىت ءۋايىس دەگەن،
بۇل جاققا كەلىپ پە ەدىڭ جاي ىسپەنەن؟
كەلگەلى تورت-بەس كۇننىڭ ءجۇزى بوپتى
ءۇي قالدى ما، سەن بارىپ شاي ىشپەگەن؟

— دەدى. مەن دە تابان استىندا جاۋاپ قاتتىم:

مەن ەدىم اقىن جىگىت ءۋايىس دەگەن،
بۇل جاققا كەلىپ ەدىم جاي ىسپەنەن.
ول راس تالاي ءۇيدىڭ ءدامىن تاتتىق،
قالىپ تۇر تەك ءسىزدىڭ ءۇي شاي ىشپەگەن؟...

— دەپ ەدىم، كۇلىپ كەلىپ قولىمدى الىپ، بەتىمنەن ءسۇيدى، — دەيتىن ۋاكەڭ.

بىردە ءۋايىستىڭ ۇيىندە وتىرعانىمىزدا اعاشتان ويۋلاپ جاسالعان، قاۋسىرمالى قاقپاققا كوزىم ءتۇستى. جوعارىعا ءىلىپ قويىپتى. مۇنى بايقاپ قالعان اقىن:

— مەن ورىنسىز جەردەن شاتىلىپ، ءبىر تانىس كىسىنىڭ اتتەستاتتى جۋعانىم دەپ تاستاي سالعان وتىز سومىن كوگەن بىرەۋلەر "اتتەستات ساتتى"، دەپ شاعىمدانۋىنان سوتتالىپ كەتتىم...

ەستۋىمشە ءبىر كۇندەرى بەينەۋگە سالامات مۇقاشوۆ كەلىپتى. ءىس باسىنداعى جىگىتتەردىڭ كوپشىلىگىن تانيتىن ول ءبىر كەزدە "سەندەردە وسى ءبىر اقىن جىگىت بار ەدى، سول كورىنبەيدى عوي"، — دەيتىن كورىنەدى. حاباردى ەستىپ، جاعدايدى بىلگەننەن كەيىن: "ول ءبىر اڭقىلداعان، ادال جىگىت سياقتى ەدى، ناقاقتان كۇيدى مە، الدە قاتەلەستى مە انىقتاۋ كەرەك ەكەن"، دەپ ءمان-جايدى سۇراستىرىپ، جازىپ الىپتى. سول كىسىنىڭ تيگىزگەن شاراپاتىنىڭ اركاسىندا مەن بوساپ شىقتىم. اقتوبەدەگى كولونيادا وتىرىپ، ءۇي جيھازدارىن شىعاراتىن فابريكادا جۇمىس ىستەيتىنمىن. سودان جۇرەكتى قۋانىش كەرنەپ، شابىتىم شالقىپ، ساكەڭە جىر ارنادىم، ونى مىناداي قاۋسىرمالى اعاش قاقپاققا ويىپ جازدىردىم، ەكى دانا عىپ جاساتتىم. مۇنىڭ ءبىرىن سالامات مۇقاشوۆقا اپارىپ بەردىم، ەكىنشىسى مىنە، مىناۋ، — دەپ ورنىنان تۇرىپ، اعاشتان ورنەكتەگەن، ءىشىن ويىپ ولەڭ جازىلعان قاۋسىرما قاقپاقتى قولىما بەردى. وندا بىلاي دەپ جازىلىپتى:

سالامات مۇقاشوۆقا

قانداي جەردە جۇرسە دە، قايدا جاتىپ،
ءسوز ءىرىسىن سويلەيتىن مايدالاتىپ،
سالەم جولداپ وتىرعان، ساكە، سىزگە
ءوزىڭىزدىڭ ءۋايىس قايرالاپوۆ!
جۇرمەسەم دە ورتامنىڭ قولى بولىپ،
كورمەپ ەم قاتارىمنىڭ سوڭى بولىپ،
حالقىمنىڭ باعى بولىپ جانارمىن دا
ەستىلمەسپىن دەۋشى ەدىم سورى بولىپ.
بىلمەپپىن. جاتىر ەكەن ازابى ارتتا،
تاعدىر مەنى ىلگەردى جازالاپ تا،
وڭاي ما اتاعى مەن ابىرويىن
جوعالتىپ الا قويۋ ازاماتقا.
سان ءتۇرلى ادامدارمەن سىرلاسىپپىن،
بىرەۋى ەدىم ومىرگە شىن عاشىقتىڭ.
شىڭىراۋدىڭ تۇبىنە قۇلاپ بارىپ،
قاناتتانىپ، قايتادان شىڭعا شىقتىم.
دەرتىمنىڭ ەم ءدارىسى تابىلماستاي،
بولىپ ەدىم، ازابىم ارىلماستاي.
ورتەنىپ جاتقاننان ءسىز قۇتقاردىڭىز،
قاناتىمەن سۋ سەپكەن قارلىعاشتاي.
جاتقاندا باقشا تۇگىل دالا گۇلدەپ،
ومىردە ۇلەسىڭ بار، الا ءبىل — دەپ.
ءسىز ماعان سامعاپ ۇشار قانات بەرىپ،
كوسموسقا الىپ شىقتىڭىز، كورابل بوپ.
شەگىنىپ قالا بەردى جولى تار كۇن،
جۇرەكتى مۇنان ارتىق جىلىتار كىم؟
ومىردە ءبىر بيىككە شىققاندايمىن
مۇنىڭىزدى مەن قالاي ۇمىتارمىن.
يسىنەن ادام جۇرگەن ىزدەپ مەنىڭ،
كوپ ەدى كوڭىلىمە تىزگەندەرىم.
ادامنىڭ ادام ءۇشىن قامقورلىعى،
دەگەننىڭ ۇلگىسىن مەن سىزدەن كوردىم
جاتپاي-تۇرماي ەل قامىن جەيتىندەردىڭ،
مەن بۇگىن ءوزىن كورگەن كەيپىندەمىن.
شىركىن-اي، بولسىن داعى ءبارى سىزدەي
وزدەرىن ازاماتپىز دەيتىندەردىڭ!!!!
جاتىر ەم كوڭىلىمە قونىس تىلەپ،
ىزگىلىگىڭ الدىمنان توعىستى كەپ.
انت ەتتىم مەن وزىڭە اق جۇرەكپەن
وتۋگە ءومىر بويى بورىشتى بوپ.
نۇرىڭنىڭ جۇتتىم بويعا تاراعانىن،
بۇل ءسىزدى جان-جۇيەمە بالاعانىم.
سىزبەنەن ءبىر اكەسى ەكەۋ بولىپ،
ءماز بولىپ جاتىر بۇگىن بالالارىم.
بۇل ىزگىلىك ەسىمنەن كەتپەس مەنىڭ،
ءسىز ءۇشىن كەۋدەمە گۇل ەكپەس پە ەدىم.
ءسىز كورسەتكەن ىزگىلىك قارىمتاسىن
قايتارۋعا ءومىرىم جەتپەس مەنىڭ.
ىزگىلىك ەل ەسىندە قالا بەرمەك،
جازدىڭىز جۇرەكتەگى جارانى ەمدەپ.
تىلەيمىن مازمۇندى، ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ،
حالقىڭا شامشىراق بوپ جانا بەر! — دەپ.

زور قۇرمەتپەن: ءۋايىس قايرالاپوۆ.
1982 جىل، اقتوبە قالاسى.

ءيا، بۇگىندە ءۋايىس اقىن دا، ول جىر ارناعان سالامات مۇقاشوۆ تا دۇنيەدەن وزدى. گازەت بەتتەرىنەن كەزىندە وبلىسىمىزدىڭ ءبىرىنشى باسشىسى بولعان ساكەنىڭ 80 جىلدىعىنا وراي ماقالالار، لەبىزدەر جاريالانعان كەزدە مەنىڭ تۇسىمە ۋاكەڭ كىردى، رۋح بەرىپ جۇرگەنى بولار دەپ ويلادىم. سودان ونىڭ وسى ارناۋ جىرى ەسىمە ءتۇستى. ءتىرى بولعاندا ول دا جۇرەك جاردى العىسقا تولى ارناۋىن جولدار ەدى-اۋ دەگەن ويمەن وسىناۋ جىرىن كوپشىلىككە ۇسىنۋدى پارىز دەپ ءبىلدىم.

---