ون جەتىدە وت كەشكەن
سول كۇنى قوشوبا اۋىلىنان شىعىپ، ءجۇز سەكسەن شاقىرىمداي جەردەگى قارابۇعاز قالاسىنا جول تارتقان جيىرما جىگىتتىڭ ىشىندە سۇلتان دا بار ەدى. بۇل ونىڭ اۋداندىق اسكەري كوميسسارياتقا ەكىنشى ساپارى. جەتەكتەگى ەكى تۇيەگە جىگىتتەر كەزەك-كەزەك ءمىنىپ، اياق سۋىتادى. باسقالاردان جاسى كىشى بولسا دا، ءوزىن ەرەسەك ساناعان سۇلتان سىر بەرمەيدى. جازدىڭ كۇنى قانداي ۇزاق بولسا، جول دا سونداي، جەتكىزبەيدى. تاس توبەدەن شاقىرايعان كۇن تاپجىلار ەمەس. ايالداعان كەزدە قۇتىداعى جىلىمشى سۋمەن ەرىن شىلايدى دا، ءجۇرىپ كەتەدى. كوكشىل ساعىمى كولكىگەن سۇرەڭسىز شەل دالانى تاسپاداي تىلگەن اقشاڭداق جولمەن كارى اتىراۋ جاعاسىڭداعى قالاعا تاياعان سايىن سۇلتاندى ءبىر عانا وي مازالاۋدا: "تاعى دا كەيىن قايتارماسا ەكەن". ونى كەيىن قايتارمادى. بۇعان سۇلتاننىڭ تۋعان جىلىنا ءبىر جىلدى قوسىپ ايتۋى سەبەپ بولسا كەرەك. كوكەيگە تۇيگەن ويىنىڭ ءساتتى شەشىلگەنىنە قۋانعان سۇلتان ون جەتى جاسىندا مايدانعا اتتاندى.
* * *
ءوزىنىڭ جاۋىنگەرلىك جولىن اۆتوماتشىلار روتاسىندا باستاعان كىشى سەرجانت سۇلتان بالحايەۆ بۇكىل ۋكراينانى، بەلورۋسسيانى، ليتۆانى، شىعىس پرۋسسيانى جاياۋ ءجۇرىپ ءوتتى. ول كۋرسك يىنىندەگى شايقاستارعا دا قاتىستى. بىردە ونىڭ بولىمشەسىنە سول اۋدانداعى جاۋ كۇشىنىڭ ورنالاسۋى جونىندە مالىمەت ءتۇسىرۋ تاپسىرىلدى.
سۇلتاننىڭ توبى جاۋ تىلىندا التى ساعاتتان اسا بولىپ، ورماننىڭ الدىن الا جوسپارلانعان تۇستارىن شولىپ، كارتاعا بەلگىلەر سوقتى. قاراۋىنداعى جىگىتتەرىمەن اسا ساقتىق پەن تاباندىلىقتى قاجەت ەتەتىن تاپسىرمانى ىڭ-شىڭسىز ورىنداعان سۇلتاننىڭ كوكىرەگىن قۋانىش كەرنەدى. جاۋىنگەرلەرىنە ريزاشىلىقپەن قاراپ قويادى. قىرعىز وماروۆتىڭ جاسى 38-دە بولسا، ورىس سەما ون جەتىگە جاقىندا تولعان-دى. ۇلتى دا، جاسى دا، مىنەز-قۇلقى دا ءتۇرلى-تۇرلى وسىناۋ جاندار بىرگە تۋعان باۋىرلارىنداي ىستىق. جالعىز اياق سوقپاققا تۇسكەن ولار تەزىرەك اسىپ كەتۋ ءۇشىن شيراق باسىپ ءجۇرىپ كەلە جاتتى.
— كوماندير، فريستەردىڭ الگى دزوتىن بايقادىڭىز عوي؟ وتە مىقتى، ءبىزدىڭ ادامداردىڭ تالايىن جەر قۇشتىرادى-اۋ. كوزىن قۇرتىپ كەتسەك قايتەدى؟ — دەپ سىبىرلادى سەما. جۇزىنەن بالاڭدىقتىڭ تابى كەتپەگەن ونىڭ وتتى جانارىنان قايتپاس قاجىر اڭعارعانداي بولدى.
— تاپسىرمادا بەلگىلەنبەگەن، — دەدى بۇل ۇسىنىستى وي تارازىسىنا سالىپ تۇرىپ.
— الدىڭعى شەپتە تۇر عوي، گراناتا جاۋدىرىپ، بۇزايىق تا، تارتىپ كەتەيىك.
وسىنداي توقتامعا كەلگەن توپ ىمىرت قاراڭعىلىعىن جامىلىپ، جاۋ شەبىندە ءسال كىدىرگەن ەدى. ءبىرازدان كەيىن جاۋ دزوتى قىزىل جالىن قۇشتى. شاڭ-شۇڭ داۋىستار ەستىلىپ، اسپانعا راكەتالار اتىلدى. ءار تۇستان ءىز تاستاعان اۆتوماتشىلار بۇل كەزدە ۇزاپ تا كەتكەن ەدى.
كوپ ۇزاماي اۆتوماتشىلار توبى اكەلگەن مالىمەتتەردىڭ قۇندىلىعى انىقتالىپ، توپ مۇشەلەرى ناگراداعا ۇسىنىلدى.
* * *
حاركوۆ قالاسىن ازات ەتكەن كەڭەس اسكەرلەرى گيتلەرشىلدەردى دنەپرگە تىقسىردى. سۇلتان قىزمەت ەتەتىن 92-گۆارديالىق حاركوۆ پولكى 1943 جىلعى قىركۇيەكتە دنەپردەن ءوتتى. سۇلتان سوعىس كەزىندە كوپتەگەن قالالار مەن سەلولاردى كوردى. الايدا، سول ءبىر بوروداۆكا دەريەۆنياسى كۇنى بۇگىنگىدەي كوز الدىندا. وسى دەريەۆنيادا ءوشى قالعانداي جاۋ ۇستى-ۇستىنە شابۋىلدادى. اۆتوماتشىلار روتاسى زور شىعىنعا قاراماستان تابان تىرەگەن وكوپتارىن كۇنى بويى قورعادى. تۇنگە قاراي عانا شابۋىل تىنىپ، كۇندىزگى وق گۇرسىلى تولاس تاپقانداي بولدى. قولقانى قاپكان ءوق-دارى ءيسى سەيىلىپ، كۇزدىڭ قوڭىر سامالى ەستى.
تاڭ ەلەڭ-الاڭدا جانىنا ەكى اۆتوماتشىنى ەرتكەن سۇلتان بارلاۋعا شىقتى. فاشيستەر تەحنيكاسىن وسى تۇسقا شوعىرلاندىرىپ جاتتى. ورماننىڭ قالىڭداۋ تۇسىنا جاسىرىنعان جاۋ "تيگرلەرى" مەن "پانتەرالارىنىڭ" تۇمسىعى سورايادى. بارلاۋشىلار جاۋدىڭ شايقاسكا مىقتاپ دايىندالىپ جاتقانىن كوردى.
بۇل جونىندە ءبىزدىڭ كوماندوۆانيەگە مالىمدەمە بەرىلىپ، شۇعىل شارالار الىندى. تاڭ اتا جەر سولقىلداعانداي بولىپ، فاشيستەردىڭ تەگەۋرىندى تانكتەرى شابۋىلعا شىقتى.
جاۋدىڭ ون ءتورت تانكىسى قاتارلاسا جىلجىپ، وكوپقا تايادى. ولاردىڭ سوڭىن الا جاياۋ اسكەرلەرى ىلەستى. الدىڭعى بەلەسكە جاقىنداعان تانكتىڭ ۇشەۋى ءورت قۇشتى. قالعاندارى جيىلەتە وق شىعارىپ، العا ەنتەلەپ كەلەدى. بۇكشەڭدەي جۇگىرگەن جاۋ سولداتتارىن قاراۋىلعا العان سۇلتان اۆتوماتشىلارى وق سەپتى. كەنەت باستان تيگەن اۋىر سوققى ەسەڭگىرەتىپ جىبەردى. ميىنا ينە سۇعىلعانداي اسەر الدى. ەسىن جيعاندا كوز الدىنداعىلار شىرق كوبەلەك اينالىپ بارا جاتتى. بويىن زورعا بيلەپ، وكوپ تۇبىندەگى ءبىر بۋما گراناتانى قولىنا قىسىپ ۇستاپ، جاۋ جاققا كوز تىكتى. بەت-اۋزىن قان جاپقان ونى روتا كومانديرى ياكيمەنكو قولتىعىنان دەمەدى.
— بۇيىرامىن، جەدەل مەدسانباتقا باراسىڭ! — دەدى ول.
العاش مەديسينالىق كومەك كورسەتكەن اقجارقىن سانيتار جىگىت جاق سۇيەگىنىڭ جارالانعانىن، ءتىلىنىڭ دە زاقىمدانعان بولۋىنىڭ مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ، قولىنا بلوكنوت پەن قارىنداش ۇستاتتى. جاق اشۋعا تىيىم سالدى. مەدسانباتتا ۇرىستىڭ بارىسىن بىلۋگە قۇشتار جارالىلار سۇلتاندى ورتاعا الدى. اسىرەسە ، ەكى جاۋىنگەر مۇنىڭ جانىنا كەلىپ، سۇراق قويۋمەن بولدى:
— بوروداۆكا تۇبىنەن بە؟ — سۇلتان باسىن يزەدى. — بىزدىكىلەر جاۋدى توقتاتا الا ما؟ — سۇلتان باسىن يزەپ، باس بارماعىن كورسەتتى. اشۋلانعان ءبىرى: "سايتان العىر، قورىققانى سونشا، ءتىپتى تىلدەن ايىرىلىپتى،" — دەدى. مىنە سوندا سانيتاردىڭ بلوكنوتى مەن قارىنداشى كادەگە استى.
1710-ارناۋلى ەۆاكۋاسيالىق گوسپيتالدىڭ حيرۋرگى مۋحين مەن ەمدەۋشى دارىگەر يكوننيكوۆكە سۇلتاننىڭ سىنعان جاعىن ەمدەۋ وڭايعا تۇسپەدى. ونىڭ التى ايدان كەيىن عانا قاتارعا قوسىلۋىنا مۇمكىندىك تۋدى. جۇزىندەگى تىرتىق پەن ءتىلدىڭ بىلىنەر بىلىنبەس اقاۋى سول اۋىر جاراقاتتان قالعان بەلگى.
* * *
1944 جىلعى ماۋسىمدا 97-اتقىشتار ديۆيزياسى ۆيتەبسك قالاسىن ازات ەتۋ جولىندا كەسكىلەسكەن شايقاستار جۇرگىزدى. گۆارديا اعا سەرجانتى شەنىندەگى سۇلتان وسى ديۆيزيانىڭ 136-اتقىشتار پولكىندەگى اۆتوماتشىلار روتاسى ۆزۆود كومانديرىنىڭ كومەكشىسى بولاتىن. اتىس كەزىندە كومانديرى وققا ۇشتى دا، سۇلتانعا شابۋىل الدىندا ۆزۆودتى باسقارۋعا بۇيرىق بەرىلدى.
"وتان ءۇشىن العا!" دەگەن داۋىس ەستىلگەندە جاۋىنگەرلەر جاڭبىرشا جاۋعان وق استىندا جاۋ ترانشەيالارىنا قاراي ۇمتىلدى. الدىڭعىلار قاتارىندا وكوپتان كوتەرىلگەن سۇلتان بىرنەشە مەتر جۇگىردى دە، جولاي كەزىككەن ترانشەياعا بۇرىلدى. كارسى الدىنان اتىلعان اۆتومات وعى جەردىڭ شاڭىن بۇرقىراتىپ جىبەردى. وكوپقا بۇققان سۇلتان كەيىن شەگىنە ءتۇسىپ، ءوزىن نىساناعا العان جاۋ اۆتوماتشىسىنىڭ ورنالاسقان جەرىن كورگىسى كەلدى. شەگىنە بەرگەندە ەكىنشى تۇستان اتىلعان وق جولىن بوگەدى. بۇل بۇرىن بايقاماعان جاۋ دزوتىنان «سويلەگەن» پۋلەمەت ەدى. ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالعان سۇلتان باس كوتەرە المادى. اجال سەپكەن جاۋ اۆتوماتشىسى ءوز نىساناسىن ىلىكتىرمەي قوياتىن ەمەس. ءسال بوگەلسە، اڭدىسۋ جاۋدىڭ جەڭىسىمەن شەشىلمەك. سۇلتان سوڭعى گراناتاسىن وق شىققان تۇسقا دالدەپ لاقتىردى دا، اۆتومات ءۇنى وشكەن مەزەت ىشقىنا العا ۇمتىلدى. كەشىككەن جاۋ پۋلەمەتى ونىڭ ورنىن "سيپاپ" قالدى. گراناتادان ولگەن نەمىس اۆتوماتشىسى ترانشەياعا اسىلا قۇلاپتى. ونىڭ ءدال جانىنان ءبىر جاشىك نەمىس گراناتاسىن تاپتى. "ەندى سوعىسۋعا بولادى"، دەپ ويلادى دا، جاۋ دزوتىنىڭ امبرازۋراسىنا بىر-بىرلەپ جەتى گراناتا لاقتىردى. پۋلەمەت ءۇنى وشكەندە ۋرالاپ، جاۋىنگەرلەردى شابۋىلعا كوتەردى. دزوتتان توعىز نەمىس سولداتى قولىن كوتەرىپ شىقتى. ولاردىڭ سوڭىن الا ەسەستىك وبەر-لەيتەنانت كورىندى. ەسىك الدىنا بوگەلگەن ول پيستولەتىن سۇلتانعا كەزەنە بەردى. ونىڭ قيمىلىن باعىپ ۇلگەرگەن سۇلتان بۇرىن اتتى...
وسى شايقاستا كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن سۇلتان ەكىنشى دارەجەلى داڭق وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
* * *
ۇلى جەڭىس كۇنى كەلىپ، فاشيزم ءوز ۇياسىندا تالقاندالعاننان كەيىن سۇلتەكەڭ تۋعان جەرگە ورالدى. قوشوباعا سونداي-اق وزىمەن بىرگە مايدانعا اتتانعان قىدىرشا تاڭىربەرگەنوۆ، بەرەكەت تاسقارايەۆ، قالاۋشان قارابالين سياقتى اۋىلداستارى دا قايتىپ ورالدى. كوپشىلىگى مايداننان قايتپادى...
بەيبىت ومىردە سۇلتان مەتەورولوگ ماماندىعىن قالادى. ول اۋا رايىن باقىلاۋ ستانسياسىنىڭ ينجەنەر-باستىعى بولىپ قىرىق جىلداي ەڭبەك ەتتى. ءوز ءىسىنىڭ ۇزدىگى اتاندى. كوپتەگەن شاكىرتتەر تاربيەلەپ شىعاردى. ءقازىر اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى، ءوزى دە، زايىبى دا قۇرمەتتى دەمالىستا. ولار ون بالا تاربيەلەپ ءوسىردى. ۇلكەن ۇلى ناۋان جاڭاوزەن قالاسىندا تۇرادى، اۆتوكولوننا باستىعى. ءبىر-بىر شاڭىراق يەسى بولعان قوساي مەن اباي اقتاۋ قالاسىنىڭ تۇرعىندارى. رايسا، قارلىعاش، گۋليمات ەسىمدى قىزدارى دا تۇرمىس قۇرعان، بالالى-شاعالى. گۇلزيراسى وسىندا اكۋشەركا. ءيۋنيسى دە قىزمەت ىستەيدى. جانارىس، بەكارىس — مەكتەپ وقۋشىلارى.
جىلدا كوكتەم تۋىپ، جەڭىس كۇنى تاياعاندا 28-گۆارديالىق حاركوۆتىق ەكى مارتە قىزىل تۋلى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ جانە 97ء-شى ۆيتەبسكىلىك كۋتۋزوۆ جونە سۋۆوروۆ وردەندى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ ارداگەرى سۇلتان جاقىش ۇلى بالحايەۆتىڭ اتىنا موسكۆادان، لەنينگرادتان، كۋيبىشيەۆ پەن باكۋدەن، تالليننەن، ۇلان-عايىر وتانىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن حاتتار اعىلادى. مىنە، مىنا ءبىر حات اشحاباد قالاسىندا تۇراتىن پولكتاسى يۋريي نيكولايەۆيچ باشكۋريننەن: "ءقادىرلى سۇلتان، سىزگە ودەسسانىڭ جاۋىنگەرلىك داڭق مۋزەيىندە ساقتاۋلى تۇرعان 28-گۆارديالىق اتقىشتار ديۆيزياسى ارداگەرلەرى سۋرەتىنىڭ كوشىرمەسىن جولداپ وتىرمىن. مىقتى دەنساۋلىق، بەلسەندى ءىس-قيمىل، تابىس تىلەيمىن. جاستارعا بايىرعى گۆارديانىڭ توت باسپايتىندىعىن كورسەتىڭىز."
وسىنداي حاتتاردى ول 92-گۆارديالىق اتقىشتار پولكىنىڭ پارتورگى ءقازىر تۇرىكمەن كسر دوسااف ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى، گەنەرال-مايور امان روزايەۆتان، اۆتوماتشىلار روتاسىنىڭ كومانديرى، ءقازىر وتستاۆكاداعى پودپولكوۆنيك ي.يا.ۆاسيلەنكو، 136-اتقىشتار پولكىنىڭ شتاب باستىعى، وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك ا.ف .حوحلوۆ سياقتى بۇرىنعى قاندى كويلەك قارۋلاستارىنان دا الدى.
وعان وتىز بەس پولكتاسى، ولاردىڭ بالالارى مەن تۋىستارى حات جازادى. سونداي-اق كەڭەس ارمياسىنىڭ بەس ارداگەرلەر كوميتەتىمەن حات الىسادى. سۇلتان جاۋاپ جازۋدان جالىققان ەمەس. ارداگەرلەر مۋزەيلەرىندەگى كەزدەسۋلەرگە بىرنەشە رەت قاتىستى. ول قارۋلاس دوستارىن ىزدەپ، ءوزى قۇرامىندا سوعىسقان ديۆيزيالار مەن مايداندار ارداگەرلەر كوميتەتتەرىنە حابارلاپ، ۋكراينا، بەلورۋسسيا، ليتۆانىڭ ورتالىق گازەتتەرىنە ماقالالار جازدى. سول ءۇشىن دە العىستارعا بولەندى. قاراقالپاقستاننىڭ "سوۆەتتىك قاراقالپاقستان" گازەتىندە سۇلتەكەڭنىڭ "مەن سەنى ىزدەپ ءجۇرمىن" اتتى ماقالاسى جارىق كوردى دە، ول كوپ ۇزاماي قىرىق جىلعا جۋىق كورمەگەن مايدانداس دوسى قىدىرباي سابىروۆپەن قاۋىشتى.
ەلگەزەك تە جانى جاس ارداگەر جاستارعا ينتەرناسيونالدىق جانە پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ ىسىنە دە بەلسەنە ارالاسۋدا.
22.05.1987ج.
You Might Also Like
-
مەنىڭ شىعارماشىلىعىما شاپاعاتى تيگەن جانداردىڭ ءبىرى — قابەكەڭ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ادەبيەتشى، زەرتتەۋشى-عالىم مارقۇم قابيبوللا سىديىقوۆ بولدى.
-
مەن كەشە "حالىق جاۋىنىڭ" بالاسى ەدىم، بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا ەدىم، وكپەلەسە بىزدەيلەر وكپەلەسىن، ستالينگە نە وكپەڭ بار، اعا، سەنىڭ...
