تار كەزەڭدە
1
1942 جىل. يۋل ايىنىڭ باس كەزى. ءبىزدىڭ باتالون ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك-باتىس مايدانىندا. دامىلسىز قاقتىعىستار، ۇساق شايقاستار ءجۇرىپ جاتقان مايدان ءۇستى كەنەت تىم-تىرىس بولا قالدى. كۇندىز ويلاماعان جەردەن وق جاۋدىرىپ، بارلاۋ جۇرگىزەتىن دۇشپان «تەنتەك» مىنەزىن وزگەرتە قويدى، ءتۇن جورتۋىلىن دا توقتاتتى... ءسويتىپ، مايدان دالاسىندا جايما-شۋاق ءبىر مەزگىل تۋدى.
مۇنداي مايدان تىنىشتىعىن ءسىزدىڭ كەرگەنىڭىز بار ما؟ ەگەر كورگەن بولساڭىز، ەسىڭىزگە سالىڭىزشى!
...سەن تاۋ توبەسىندە، جان-جاعىڭ شىڭ مەن قۇز، تاستاي قاراڭعى ءتۇن ىشىندە جولسىز، بۇرىن ءجۇرىپ كورمەگەن قيان-قياتتارمەن كەلە جاتقاندايسىڭ. بويىڭ سەرگەك، ءار قادامىڭ ساق، الدى-ارتىڭدى اڭداپ، جان-جاعىڭا كۇدىكتەنە كوز جىبەرەسىڭ. ماڭايىڭ ءتۇپسىز شىڭىراۋلار ءتارىزدى، ەندى ءبىر باسساڭ قۇزدان قۇلاپ جوق بولاتىنداي، ۇنەمى ۇرەي، قورقىنىش... كەي كەزدەردە مايدان تىنىشتىعى ءدال وسى ءبىر كورىنىسكە قاراڭعى تۇندەگى تاۋ توبەسىنە ۇقسايدى. وسى ءبىر «تىنىشتىق» كەزدەرىڭدە اياعىڭدى جاڭىلىس باسساڭ، تۇڭعيىق ءتۇپسىز شىڭىراۋلار سەنى تارتىپ اكەتەردەي. نەمەسە ءبىر جاعىڭنان الدەقانداي جىرتقىش باسسالعالى تۇرعانداي...
بۇل كەزدەردە ۇرىس دەڭگەيىندە تۇرعان ءبىزدىڭ اسكەر بولىمدەرىندە دامىل جوق. بارلاۋ، دۇشپاننىڭ ىشىنە بۇككەنىن تابۋ قامى دامىلسىز ءجۇرىپ جاتادى. قورعانىس بەكىنىستەرىندە جەر-جەرگە قۇپيالار قويىلىپ، كۇزەتتەر كۇشەيەدى. وسىناۋ سەزىكتى تىنىشتىقتى مايدان تىلىندە «داۋىل الدىنداعى تولاس» دەسەدى.
مايداننىڭ وسىنداي ءبىر شاعىندا ءبىز روتا كومانديرى، كىشى لەيتەنانت گولۋبيەۆ ەكەۋمىز بلينداجدا وتىردىق. ەكەۋمىزدىڭ دە ءوڭىمىز جۇدەۋ تارتقان، سۇرىمىز قاشقان.
ءتۇن ورتادان اۋعان شاق. وكوپتاردى ارالاپ جاڭا عانا قايتقانبىز. بلينداج ءىشى قارا كولەڭكە، سىقسيىپ قانا ماي شام جانادى، ەسكى اۋىلدىڭ، ەسكى ءومىردىڭ ءبىر ۇشقىنى وسى ماي شامعا ىلەسىپ بىزبەن بىرگە مايدان شەبىنە كەلگەن ءتارىزدى. ماي شامنىڭ جىپىلىقتاپ جانعان ءالسىز ساۋلەسى مەنىڭ جۇرەگىمە الدەبىر الىستاعى اۋىر كۇيدى، مۇڭدى ەلەستەردى اكەلگەندەي. مەن اقىرىن عانا كۇرسىندىم.
مەنىڭ كۇرسىنۋىم سەبەپ بولدى ما قالاي، گولۋبيەۆ ماعان قاراپ:
— قالاي، كوميسسار؟ - دەدى. قالجىڭداسا دا داۋىسىندا ءقاۋىپتىڭ بەلگىسى تۇر.
— تىنىشتىق. ءوز حالىڭ قالاي؟
— بوتەن ەشتەڭە سەزىلمەيدى، سولداتتار ساق.
— ءيا، سولاي. مەنىڭ ارالاعان وكوپتارىمدا بىردە-بىر سولدات ۇيىقتاعان جوق. ءتۇن ءقاۋىپتى سياقتى. كەيبىر مالىمەتتەرگە قاراعاندا، فاشيستەر بۇگىن-ەرتەڭ شابۋىل جاساماق. ساق تۇرعان ءجون عوي.
— ءيا، ساق تۇرعان ءجون. سەن كەشە دە كىرپىك ىلگەن جوقسىڭ، جاتىپ كوز شىرىمىن ال، مەن ەكىنشى ۆزۆودقا بارىپ قايتايىن، گريشا، ءجۇر!
روتا كومانديرى ءوزىنىڭ بايلانىسشىسىن ەرتىپ بلينداجدان شىعىپ تا كەتتى. مەن ورنىمدا وتىرىپ قالدىم.
ەندى مەنى كەنەت جالعىزدىق بيلەگەندەي. مەنىڭ بايلانىسشىم كورچۋگانوۆ ءبىر بۇرىشتا ۇيقىعا كەتكەن. تەك قانا بىلتەلى ماي شام ءوزىنىڭ مەنىمەن ەجەلدەن تانىس ەكەنىن حابارلاعانداي، كوزىن سىعىرايتىپ ماعان قارايدى. كەيدە مەنىمەن ويناعانداي سىعىرايعان كوزىن جىپىلىق-جىپىلىق قاعادى. مۇنىڭ ءبارى ماعان بالا كوزدەرىمنەن تانىس، سوناۋ الىستا، ەسكى دالادا ءسونىپ جوق بولعان قۇبىلىستار عوي، سوعىسپەن بىرگە بلينداجدان ۋاقىتشا ورىن تەپكەنىن كورمەيسىڭ بە؟ سوعىس تا تىنار، ەسكىنىڭ سارقىنى ماي شام، سەن دە سونىمەن بىرگە جوعالارسىڭ!
پلانشەتىمدى اشىپ، قويىن داپتەرىمە بىرنەشە سوزدەردى جازدىم دا، پيستولەتىمدى باسىما جاستاپ قيسايا كەتتىم. كوزىم ىلىگەر ەمەس. الدەنەلەر ەلەس بەرگەندەي ەلەگىزەمىن. اندا-ساندا قۇلاعىمدى ءتۇرىپ تىڭدايمىن. دالا جىم-جىرت. انە، ءبىر بۇرىشتا كورچۋگانوۆ ءالى ۇيىقتاپ جاتىر.
كىشىرەكتەۋ كەلگەن، پىسىق، ءونى جۇقا، بۇيرىقتى تەز ورىندايتىن وسى سولدات، جامبىل وبلىسىنان. ۇيقىدا جاتىپ ايەلىنىڭ اتىن قايتا-قايتا اتايدى، شاماسى ءتۇس كورىپ جاتقان بولار. «ميشەنكا، دوروگوي موي» دەيدى، بۇل بالاسى، ونىڭ جالعىز ۇلى بار. ساعىنىپ جۇرگەن بالاسىن تۇسىندە كورىپ، قۇشاقتاپ، ءسۇيىپ جاتقان ءتارىزدى. مەنىڭ دە جۇرەگىمدە الدەنەندەي ساعىنىش سەزىمى تۇتانا كەتتى. ويىما ءۇي-ىشىم، ايەلىم تۇسە قالدى. ءبىر جاسار قىزىم، ءوزىم سوعىسقا كەتكەننەن كەيىن ون ءۇش كۇننەن سوڭ تۋعان ۇلىم بار. ساعىنام، كورسەم ەكەن دەيمىن، ونىڭ كەلبەتىن كوز الدىما كەلتىرەمىن: وزىمە ۇقساعان كەڭ ماڭدايلى قارا بالا ماعان قاراپ كۇلىمسىرەپ، «پاپا!» دەپ ۇمتىلادى، مەن كادىمگىدەي جاس بالانىڭ نازىك، قىمبات داۋسىن ەستىگەندەي بولامىن. قۇشاعىمدى جايا، بالاما قاراي ۇمتىلامىن. ۇيىقتاپ كەتسەم كەرەك... ءبىر كەزدە جەر سولقىلداپ، اسپان استاڭ-كەستەڭ بولدى. تريەۆوگا!
2
گەرمان فاشيستەرى ءبىزدى ارتيللەريانىڭ استىنا الىپ جاتىر. سناريادتار جان-جاعىڭنان، الدى-ارتىڭنان بىردەي جارىلادى. مەن جۇگىرىپ وڭ قاناتتاعى ءبىرىنشى بولىمشەگە كەلدىم. قورعانىس شەبىنىڭ الدى-ارتىنان بۇرقىلداعان شاڭنان باسقا، جارىلعان سناريادتاردان باسقا ءالى ەشتەڭە كورە المايسىڭ. مىنە، ارتيللەريانى بومبارديروۆششيكتەر اۋىستىردى. ويىلعان جەر قىرتىستارى بىرىنەن ءبىرى وزىپ كوككە اتىلادى دا، قايتا جەرگە تۇسەدى، تاستار مەن سناريادتار قوسا جارىلادى. بومبارديروۆششيك- تەر كەزەك-كەزەك تۇيىلەدى، تىزبەك-تىزبەگىمەن بومبالار لاقتىرادى، بومبالاردان جەر توڭكەرىلىپ كەتەر مە ەكەن دەپ ويلايسىڭ...
وسىلايشا كەسكىلەسكەن سوعىس باستالدى. ەندى فاشيستەر ءبىزدىڭ وكوپتارعا لاپ قويدى. ءجۇرىپ كەلە جاتىپ اۆتوماتتاردان وق جاۋدىرادى. ءبىزدىڭ «ماكسيم» مەن «دەگتيارلار» سويلەپ كەتتى. وق قارداي بورادى. قورعانىس شەبىنىڭ بىرەسە وڭ قاناتىندا، بىرەسە سول قاناتىندا «وتان ءۇشىن العا!» دەگەن ۆزۆود كومانديرلەرىنىڭ ايعايى ەستىلەدى. مەن دامىلسىز وكوپتان وكوپقا جۇگىرەمىن. سەرت — ءبىر ەلى كەيىن شەگىنبەۋ! فاشيست قاراقشىلارىنا قاتتى تويتارىس بەرىپ كەيىن قۋۋ!
ءبىز جاۋدىرعان وق بورانىنان بەتى قايتقان گيتلەرشىلدەر توپىرلاپ قۇلاپ جاتىر، كەيى جان تاپسىرىپ، كەيى بوي تاسالايدى. بىزگە قاراپ جاڭا عانا قاپتاي ۇمتىلعان سولداتتار ورنىن ەندى ءتۇسى سۋىق تانكتەر باسادى.
«تانكتەر شابۋىلىن تويتارۋعا ازىرلەن!»—دەگەن داۋىستار ءبىر وكوپتان ەكىنشى وكوپقا لەزدە جەتەدى. جاۋىنگەرلەر ەنتىگە دەم الادى. ءاربىر سولدات ادام تانىعىسىز وزگەرگەن، قارسى الدىندا تۇرعان، كۇندە ءوزىڭ كورىپ جۇرگەن قاراپايىم سولدات ەمەس، ىزالى ارىستان سياقتى، ەكى كوزى وت بولىپ، ەكى يىننەن ۇزدىك-ۇزدىك قاتتى دەم الادى، بۇل نەگە دە بولسا مىقتاپ بەل بۋعان ادامنىڭ ءتۇرى. ءوزى ولمەي، ءبىر دە ءبىر جاۋ تانكىن، ءبىر دە ءبىر جاۋ سولداتىن ىلگەرى باستىرماۋعا سەرت ەتكەن ەرلەر تۇلعاسى وسى. مەنىڭ قاسىمداعى كىشكەنتاي كورچۋگانوۆ گراناتتار بايلامىن قىسىپ ۇستاعان كۇيى تۇرىپ قالىپتى. ول مەنىڭ كوزىمە قازىرگى قالپىندا ءبىر عاجاپ باتىر ادامنىڭ سۇستى دا، ايباتتى بەينەسىن ەلەستەتەدى. ءانى، پۋلەمەتشى ەرەمەيەۆ، مىنە سەرجانت چەلسوۆ، اناۋ تۇرعان تاجىك ماماتوۆ، ونىڭ ارجاعىندا قازاق جىگىتى عابدولوۆ — ءبارى دە وسى مينۋتتا ءبىر-بىر گراناتتار بايلامىن قولدارىنا قىسىپ ۇستاپ، قارسى الدارىنا قاراپ تەلمىرە قالعان. وسىلايشا، وت ىشىندە، جالىن ىشىندە ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ءوتتى. ءبىز شەگىندىك.
3
ءبىز اعاش ىشىندە وتىرمىز. جان-جاعىمىز قاپتاعان فاشيستەر. ماقسات — سولتۇستىك دونەس وزەنىنەن ءارى ءوتۋ. بۇل نىساناعا جەتۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى ادامنىڭ كومەگى قاجەت. دونەس جاعاسىنا جولسىز جەرمەن، گيتلەرشىلەرگە سوقتىرماي باستاپ اپاراتىن ادام كەرەك. ءبىز جان-جاققا بارلاۋشىلار جىبەردىك. ولاردىڭ مىندەتى — ورمان جيەكتەرىنە جاقىنداپ بارىپ، باسپالاپ جەرگىلىكتى ادامدار قاراستىرۋ.
كۇن دە ەڭكەيىپ بارادى. مەن كۇنباتىسقا قارايمىن، باتار كۇننىڭ تاباعى بۇرىنعىسىنان ۇلكەن ءتارىزدى. باتىس قان قىزىل... اسپان الەمى الدەنەندەي ءبىر تۇيىق سىرمەن سۇرلانىپ تۇنجىرايدى. جان-جاقتان اتىلعان مىلتىقتىڭ دىبىسى ەستىلەدى، جارىلعان سناريادتار داۋسى شىعادى.
سوعىس، قاندى سوعىس سىرى وسى. ءۇش كۇندىك سۇراپىل ۇرىستان كەيىن ءبىزدىڭ دە قاتارىمىز سەلدىرەگەن، كوپ جولداستار كوز الدىمىزدا جوق. باتالون كومانديرى كاپيتان فاحرۋتدين حايرۋتدينوۆ (باشقۇرت)، كوميسسار پاۆەل پەتروۆيچ لۋكوۆنيكوۆ انە، كارتاعا قاراپ وتىر، بۇل وسى وبلىستىڭ كارتاسى، ولاردىڭ زەرتتەپ وتىرعانى الداعى جۇرەر جولدار، كەزدەسەر بوگەتتەر. جول دا، جۇك تە اۋىر، الدىمىز تولعان ءقاۋىپ پەن قاتەر، بۇل ساپاردى تەك قانا ءوز باسىن وتان جولىندا قۇرباندىققا شىعارعان جاندار عانا كەشپەك، سوۆەتتىك ەلىنە شىن بەرىلگەندەر عانا وسى ءبىر تار جولداردىڭ اۋىر سالماعىنا شىداماق. مەن دە ولاردىڭ قاسىنا كەلدىم. باتالون جورىقتارىنىڭ الداعى شايقاستارى، اسار بەلدەرى قىزىل قارىنداشپەن كارتا بەتىندە قورشاۋعا الىنعان ەكەن، شتاب باستىعى كىشى لەيتەنانت سوبوليەۆ ماعان قاراپ:
— قالاي؟— دەدى.
— قالاي ەكەنىن ءومىر، الداعى بولار ۇرىستاردىڭ، وزدەرى ايتار،— دەدىم مەن.
4
ءبىزدى جولسىز دالامەن ءتۇن ىشىندە اق ساقالدى، كەڭ جاۋىرىندى ۋكراين شالى الىپ ءجۇردى. ءتۇن تاستاي قاراڭعى، اسپاندا نە ءبىر جۇلدىز جوق، نە جارىق دۇنيەنىڭ تيتتەي نىشانى جوق، كەردەي قاراڭعى. ءدال وسى مەزەتتە الدەنەندەي عاجايىپ كۇشتىڭ قۇدىرەتىمەن بارلىق تىرشىلىكتىڭ تىنىسى ءۇزىلىپ كەتكەندەي... نە ۇشقان قۇس، نە جۇگىرگەن اڭ جوق، قالىڭ ءشوپ اراسىنان قاپتاي ۇشاتىن شەگىرتكەلەر الدەقايدا جوق بولعان، جان-جاعىڭ زىم-زيا. وسى ەلى دۇنيەنىڭ جانسىز كەۋدەسىندە ءجۇز قارالى سوۆەت سولداتى ءجۇرىپ كەلەدى. ءجۇز ادام ءبىر دەممەن تىنىستاپ، ءبىر قيمىلمەن ىلگەرى باسادى، ءجۇز كەۋدەدەگى ىستىق، ەر جۇرەكتەر ءبىر سوعادى. بارلىق قارۋ وقتاۋلى، ءجۇرىس ەتە ساق، قۇلاقتار مەيلىنشە ءتۇرۋلى. جالعىز عانا ادامنىڭ — الدا كەلە جاتقان كومانديردىڭ ءبىر عانا سوزىمەن ءجۇز ادام نەگە دە بولسا بەل بۋعانداي.
ءبىزدى دونەس جاعاسىنا باستاپ كەلە جاتقان ۋكراين شالى وسى ساتتە قاندى ۇرىس باستالىپ كەتسە، ول تاعدىردىڭ ءوز باسىنا ۇسىنعان كەسىمىن ءبىزدىڭ قولىمىزدان قابىل الماق. ءقازىر ءبىز ءقاۋىپ ۇستىندەمىز، جاۋ قولىنداعى اشىق دالامەن كەلە جاتقان ءبىر توپ سولداتتىڭ كۇيى قايدان جاقسى بولسىن! ۋاقىتشا دا بولسا، ۇستەمدىك ەتىپ تۇرعان گيتلەرشىلدەر تۇتقيىلدان شابۋىل جاساي قالسا، ءبىزدى تالقان ەتۋى ءسوزسىز. ءبىراق جاۋ قولىنا تىرىدەي بەرىلەتىن بۇل توپتا ءبىر دە ءبىر سولدات جوق. ايقاس، اتىس! ءبىر وعىڭ قالعانشا، اقتىق دەمىڭ كەۋدەڭنەن شىققانشا جاۋعا قارسى قيمىل جاساۋ، مىنە، بۇل توپتىڭ ديەۆيزى وسى.
باستاپ كەلە جاتقان اق ساقالدى ۋكراين شالىنىڭ كەسكىن-كەيپىنەن ەرەكشە ءبىر تاباندىلىق، ىستەر ىسىنە شەشىنە كىرىسكەندىك سەزىلەدى. ونىڭ ءجۇرىسى باتىل، بەت اجارىندا تولقۋ، جاسقانۋ جوق، ۇلى جىگەر مەن كەكتىڭ بەلگىسى بار. كىمگە ىزاسى قايناپ، كىمگە ارناپ كەك ساقتاعانىن ءقازىر بىلە قويۋىڭ دا قيىن، الاساپىران كەزىندە كىم كەزدەسپەيدى؟! سوۆەتتىك وتانىن شىن سۇيگەن نامىس پەن ار ۇلى ما؟ جوق ءولىم اراسىنان ب ا ق ىزدەپ جۇرگەن سۇمىراي ما، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر ءبىز تاعدىرىمىزدى وسى ءبىر كەڭ جاۋىرىندى، اق ساقالدى ادامنىڭ قولىنا تاپسىرعان ءتارىزدىمىز. باستالعان ءىستىڭ اياعى دا بولماق، سوندىقتان اقىرىن كۇتەمىز دە! ازىرگە اسا ءبىر ساقتىقپەن ىلگەرى باسۋ قاجەت. قايتسەك تە دونەس بويىنا جەتۋ كەرەك، ماقسات وسى. دونەستەن ءارى وتپەي جاۋمەن ۇرىس جۇرگىزۋگە بولمايدى.
وتان ءتۇنى ءوزىنىڭ ۇركەردەي از عانا جاۋىنگەرلەرىن جاۋ كوزىنە كورسەتپەيىن دەگەندەي اسپاندى قاپ-قارا پەردەسىمەن جابا تۇسەدى. ءبىز ءالى ءجۇرىپ كەلەمىز، اسىنعان مىلتىق، ارقالاعان پۋلەمەتتەردىڭ بىردە-بىر دىبىسى بىلىنبەيدى. ماڭىمىزدى قورشاعان جاۋ ءبىزدى كەرمەيدى، ءدال وسى ساعاتتا، وسى تۇندە وزدەرىنىڭ اراسىندا سوۆەت اسكەرلەرى جاسىرىن ءجۇرىپ كەلە جاتىر دەپ قايدان ويلاسىن.
مىنە، دونەس! ءبىز دە كەلدىك. ەندى نىسانا جاقىن، دونەس جاعاسى قويۋ اعاش، ءبىز سوعان كىردىك. ءبىزدى باستاپ كەلگەن ۋكراين شالى شىن پاتريوت ەكەن، ەندى وعان كوزىمىز جەتتى، شەتىمىزدەن قوشتاسىپ ءسۇيىپ جاتىرمىز، كەيبىرەۋلەردىڭ كوزدەرىنەن جاس تامادى، شال دا اۋىر كۇرسىنىپ، ەڭكىلدەپ جىلاپ الدى.
— بالالارىم مەنىڭ! ەندى مەن قايتايىن، ارعى جاعادان كوز الماي قاراپ تۇرىڭدار! مەن قايىق جىبەرۋدىڭ امالىن قاراستىرايىن. حوش! مەنىڭ ءاتى-جونىم ميكولا حارچەنكو،— دەدى قارت. ءبىز دە قوشتاسىپ قالا بەردىك. ءبىز كەتىپ بارا جاتقان ميكولا قارتتىڭ ارتىنان ۇزاق قاراپ تۇردىق. ءدال وسى مينۋتتا تۋىسقان ۋكراين ەلىنىڭ وسى ءبىر قارت ادامى مەنىڭ كوزىمە قاھارلى بوران مەن دۇلەي داۋىلدارعا يىلمەس قارت ەمەندەي كورىندى، سۇراپىل سوعىس داۋىلىنا قارسى كەكپەن، ىزامەن اتتانعان ەر ۇلدارداي، جەر ۇستىندە ەشبىر زۇلىمدىق كۇشى جەڭبەيتىن ءبىزدىڭ سوۆەتتىك جاس وتانىمىزدىڭ ەر قايراتتى، ەمەندەي بەرىك ۇلى، قايسار، بالۋان تۇلعاسىنداي كورىندى.
ميكولا تەز ادىمداپ ىلگەرى كەتىپ بارادى. ونىڭ تىپ-تىك بەينەسى، شالقاق جاۋىرىنى مەنىڭ كوز الدىمدا دوستىق پەن بىرلىكتىڭ ماڭگى وشپەستەي شۇعىلاسىن قالدىردى. ونىڭ ارتىنان قاراپ تۇرعان ماعان، مەنىڭ جۇرەگىمە، سارقىلماس كۇش ورنادى. «كۇرەس! وتان جەرىندە جاۋدىڭ ءبىر سولداتى قالعانشا كۇرەس!»—دەگەندەي بولدى ول ماعان.
ميكولا، سەن قايداسىڭ بۇگىن!
5
جاۋ تىلىندا، جورىق جولىندا شەرۋ تارتقالى بۇگىن ءبىر ايعا جۋىق بولدى. وسى ءبىراز ۋاقىتتىڭ ىشىندە تالاي قاندى ۇرىستار ءوتتى. فاشيست باسقىنشىلارى: «اعاش اراسىندا سوۆەت اسكەرلەرىنىڭ ءبىر ديۆيزياسى قيمىل جاساپ ءجۇر»،—دەپ جاريا ەتتى. ەندى ءقايتسىن! قالالارعا تاعايىندالعان بۋرگومەيسترلەرى مەزگىل-مەزگىل جوعالىپ كەتىپ جاتسا، كەيبىر گارنيزوندار مەن شارۋاشىلىق روتالارى پارتيزان قولىنان قيراپ، كۇيرەپ جاتسا، ديۆيزيا بار ەكەن دەمەي، نە دەسىن!
بۇگىن اۆگۋست ايىنىڭ باس كەزى. ءبىزدىڭ وترياد ايدار وزەنى جانىنداعى كىشىرەكتەۋ ءبىر اعاش اراسىندا دەم الىپ وتىر. جان-جاققا بارلاۋشىلار جىبەرىپ، توسقاۋىلدار قويعانبىز. اعاش اراسى قانداي كوركەم! استىڭ دا، ءۇستىڭ دە كوكپەڭبەك، كۇننىڭ ادەمى نۇرىمەن بىرگە قۇبىلىپ اعاش ءىشى ءبىر ءتۇرلى كوركەم تۇسكە بولەنەدى. سارى ماسا ىزىڭ قاعىپ ءان سالادى، تەك قانا ورمان كوركى قۇستار جوق ءبىر بۇتاقتان ەكىنشى بۇتاققا سەكىرىپ ءان سالاتىن بوزتورعاي، تولىپ جاتقان ءانشى قۇستار بۇل اعاشتان ۇركىپ جوق بولعان. بۇل دا سوعىس زاردابى، سوعىس قۇدىرەتى. كۇندىز-تۇنى دامىلسىز اتىلعان ارتيللەريا مەن اسپاننان تۇسكەن بومبالار ءامىرى وسىلاي بولماق!
مەن اق قايىڭ تۇبىندە شىلىم وراپ وتىرمىن. ءدال وسى قايىڭ مەنىڭ تۋعان اۋلىمدى ەسىمە سالادى. جاز ايلارىندا جيدەك تەرىپ ءجۇرىپ تالاي رەت اق قايىڭنىڭ باۋىرىندا وتىرعان كۇندەرىم ەسىمە تۇسەدى. ءدال وسى قايىڭ، سونىڭ ادەمى جاپىراقتارى الاقاندارىن جايىپ مەنىڭ بەتىمنەن سيپايدى، تاپ سول كەزدەردەگى ءوز سارىنىمەن جەلگە قوسىلىپ سۋدىر قاعادى. مەن تىڭدايمىن، تىڭداعان سايىن الىستاعى اۋىلدى اڭسايمىن، جەل سىرى مەن جاپىراقتار سىبىرى ماعان تانىس ءبىر كۇيلەردى قۇلاعىما سىبىرلاعانداي، مەن كەمەر ۇستىندە، بۇلاق جاعاسىندا وتىرعان سەكىلدىمىن... بالالىق شاق، قۇربى-قۇرداس، سۇيگەن جار، وسكەن ەل بىر-بىرلەپ كوز الدىمنان ءوتىپ جاتىر... سولاردىڭ ءبارىن وسى ءبىر اق قايىڭنىڭ تانىس كەسكىنى، باياۋ سىلكىنگەن ادەمى كوركى، سامالمەن بىرگە ويناعان سانسىز جاپىراقتارى ەلەستەتكەندەي بولادى. ءبىراق ماڭايىم تولعان بالالار ەمەس، قارۋلى سولداتتار، ولار دا ءبىر جامباستاپ جاتىپ الدەقانداي ۇزاق ويلارعا شومعان ءتارىزدى، ولاردىڭ ويلارى دا تىم الىستا، سوناۋ ءوز ەلىندە، ءاز ءۇيىنىڭ، ءوز جارىنىڭ ساعىنىش كۇيىندە. كىمگە دە بولسا ساعىنىش لەبىن الىپ كەلگەن وسى ءبىر توعاي ءىشىنىڭ بالبىراعان باياۋ ءومىرى.
6
ساعىنىش پەن ءۇمىت تەگىندە ەگىز تۋعان بولار، بۇلار تەك ادامدى مۇڭدى كۇيگە عانا بولەمەيدى، سۇيەۋ، قايرات بەرەدى، ءوز ۇياڭنان ايىرعان زۇلىمعا قارسى ىزا مەن كەككە شاقىرادى. مەن ءومىردىڭ بۇل سىرىن وسى ءبىر مينۋتتاردا عانا سەزگەندەيمىن. الىستا قالعان تۋعان ەلىمدى، ءۇي-ىشىمدى، قادىرلەس دوس، سىيلاس اعالاردى مەنەن ايىرعان كىم؟ مەنىڭ قاسىمدا قارۋلارىنا سۇيەنىپ وتىرعان سولداتتار جۇرەگىنە ۇيالاعان نە؟ ءبارى دە ماعان ءقازىر اپ-ايقىن. بارىندە دە ساعىنىشپەن قاتار جاۋعا دەگەن ىزا-كەك بار، ءوز ءۇيىن، ءوز جەرىن تەز كورسەم-اۋ دەگەن ءۇمىت پەن سەنىم بار. ءۇمىت پەن سەنىم قاراڭعىدا اداسقان ادامنىڭ قارسى الدىنان ءبىر ساتتە جارق ەتەر وت ۇشقىنى ءتارىزدى، سەنى جەتەلەپ، قاقپايلاپ ىلگەرى، الىسقا باستاي بەرەدى، سەن جانعان وتتىڭ اندا-ساندا جارق ەتكەن ۇشقىنىن كورىپ، ءقازىر-اق جەتەرمىن دەگەن ۇمىتپەن سول ءبىر ساۋلەنى قۋالاپ بەرەسىڭ، قۋالاعان سايىن جەتە الماي شارشايسىڭ، تالىعاسىڭ، ءبىراق جەتەرمىن دەگەن سەنىمىڭ جويىلمايدى.
ءدال وسى ساتتە مەنىڭ جانە قاسىمداعى ءبىر توپ جاۋىنگەرلەردىڭ كوڭىل كۇيى وسى ءبىر كۇيگە ۇقساس ەدى. ءبىزدىڭ ويىمىزدا ساعىنىش پەن ءۇمىت، جۇرەگىمىزدە جاۋعا دەگەن ىزا مەن كەك جالىنى تاعى ءبىر ۇلى كۇشپەن لاۋلاپ مازداپ جانا باستاعان بولاتىن.
ءبىزدىڭ بارلاۋشىلار وسى جولمەن نەمىستىڭ ءبىر توپ جازالاۋشى «سس» وتريادى كەلە جاتقانىن حابارلادى. ءبىز ۇرىسقا دايىندالدىق. فاشيستەردى ايدار وزەنى وتكەلىنىڭ بويىندا قارسى الماقپىز. جازالاۋشىلار ءبىزدى بۇل ماڭنان كەزدەستىرەمىز دەپ كەلە جاتپاعان بولار، ويتكەنى ءبىز بۇل وزەننىڭ بويىنا تۇندە عانا كەلگەنبىز، سوندىقتان ءبىزدىڭ وتريادتى ولار باسقا جەردەن، ياعني شىنى زاۆودىنىڭ ماڭايىنان ىزدەۋگە ءتيىس. ادامدارعا لەزدە ءتيىستى بۇيرىقتار بەرىلدى، ولار ورىندارىنا بەكىندى، كاپيتان حايرۋتدينوۆ ميناشىلارعا بۇيرىعىن بەرىپ جونەلتتى. ءبىز، وترياد كوميسسارى پاۆەل لۋكوۆنيكوۆ ەكەۋىمىز، مەنىڭ روتامدا قالدىق.
ءبىزدىڭ كوزىمىز جول بويىندا. وزەنگە تايانعان كەزدە جول قالىڭ اعاشتى قاق جارىپ وتەدى. نە اعاش اراسىندا، نە جول ۇستىندە ءبىر دە ءبىر تىرشىلىك سەزىلمەيدى، جان-جاق تىم-تىرىس. كۇن ەڭكەيە بەرگەندە نەمىستەردىڭ، الدىڭعى توبى كورىندى، بۇلار — بارلاۋشىلار، بۇلاردىڭ ارتىندا نەگىزگى كۇش بار. وفيسەرلەرى وتە تازا كيىنىپتى، بۇگىن كۇن جەكسەنبى ەكەن عوي. ولار جەكسەنبى كۇندەرى تازا كيىنىپ، اراققا سىلەيە تويىپ الادى دا، پارتيزاندارعا قارسى شابۋىلعا شىعادى. تەگىندە، بۇگىن دە سول جەكسەنبى جورىعى بولار، فاشيستەر تىم كوڭىلدى ەكەن، سامبىرلاپ سويلەگەن سوزدەرى قۇلاققا انىق ەستىلەدى. الدىڭعى توبىن وكشەلەي، مىنە، ارتقىلارى دا جەتتى، كوپىردەن وتە بەرگەندە مينا جارىلماق، سول الاساپىراندى پايدالانىپ ءبىز بار قارۋدان وق جاۋدىرماقپىز.
نەمىستەر كوپىر ۇستىندە، مەنىڭ ەكى كوزىم سولاردا، مينا جارىلا ما، جوق پا؟! تۇلا بويىم ءدىرىل قاعادى، قانىم باسىما تەبەدى، جۇرەگىم ءجيى سوعادى، بۇل — بارلىق وترياد ادامدارىنىڭ حالى. ۇرىس تاعدىرى مينانىڭ ءدال مەزگىلىندە جارىلۋىندا، ايتپەگەندە بىزدەن ءۇش ەسە كوپ بۇل باسكەسەرلەرگە توتەپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. ەگەر مينا جارىلماي قالسا، الداعى ءبىزدىڭ سەنەرىمىز — باتىپ كەلە جاتقان كۇن. ءتۇن قۇشاعى بىزدىكى. نەمىس فاشيستەرى تۇنگى ۇرىستان قاشادى، ول ەجەلدەن بىزگە ءمالىم. انە، ماشينالار كوپىر ۇستىنە تاياندى، الدى كوپىر بويلاپ ءجۇرىپ بارا جاتىر. ءيا، ءسات، مينا دەر كەزىندە جارىلسا ەكەن!
جارىلدى! ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى جارىلعان ەكى مينا كوپىردى ۇستىندەگى ماشينالارمەن قوسا اسپانعا اتتى. وسى ءبىر ءساتتى كۇتىپ، ىشتەن تىنىپ تۇرعان ءبىزدىڭ سولداتتار تۇس-تۇستان وق جاۋدىرا باستادى، فاشيستەر ەسىن جيا الماي، ساسقالاقتاپ قىم-قۋىت بولدى.
پۋلەمەت، اۆتوماتتىڭ جان-جاقتان جاۋعان وقتارى «سس» «سابازدارىنىڭ» تالايىن جەر قۇشتىردى. ءبىر كەزدە جاۋ رەتسىز تۇس-تۇسقا وق اتا باستادى.
العاشقىدا ارانىن اشقان اجال ءقاۋپىنىڭ قاي تۇستان تونگەنىن بىلمەي، ساسقالاقتاعان جاۋ ەندى ەسىن جيىپ تا الدى. مىنە، ءبىر توبى قاتارىن تۇزەپ تارتىپپەن اتىسا باستادى، انە، تاعى ءبىر جەردەن بىزگە قارسى وقتار جاۋا باستادى، وسىلايشا ۇرىس ۇدەپ، قىزا بەردى... كۇن باتۋعا جارتى ساعاتتاي مەرزىم بار، ۇرىس باستالعانىنا دا ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. ءبىزدىڭ قاتارىمىزدان دا جارالانعاندار كورىنە باستادى.
ءبىراق ۇرىس تولاستار ەمەس، بارعان سايىن ۇلعايىپ بارادى. سالماق ءبىزدىڭ سول قاناتىمىزعا اۋعان ءتارىزدى. مەنىڭ قۇلاعىما سول قاناتتا جارىلعان گراناتتار داۋسى ەستىلەدى. بۇل — جاۋدىڭ سول جاعىمىزدان سۇعىنا باستاعانى بولار. جاۋ قويان قولتىق كەلەردە، گراناتتار جۇمسالماق، بۇل دا ءبىر ەجەلدەن بەلگىلى سوعىس قاعيداسى. ءبىر پۋلەمەت راسچەتىن الىپ، كوميسسار سول قاناتقا كەتتى. ۇرىس بارعان سايىن قىزا ءتۇستى. نەمىستەر جاقتان ويبايلاعان داۋىستار، جالىنىشتى ۇندەر كەلەدى. فاشيستەردىڭ جارالى بولسا، ويباي سالاتىن ەجەلگى ادەتتەرى.
كۇن دە باتىپ بارادى، جاۋ كەيىن شەگىنە باستاعانداي، ولار جاقتان اتىس سيرەيىن دەدى، ءبىرازدان كەيىن قارسىلاسۋىن توقتاتىپ، قاشا باستادى.
تروفەيالار جيناپ ءجۇرىپ، مەن كاپيتان حايرۋتدينوۆ پەن لۋكوۆنيكوۆقا كەزدەستىم. ولار باستارىنداعى كەپكالارىن قولدارىنا الىپ، تومەن قاراپ تۇر ەكەن. مەن قاستارىنا كەلدىم، قارسى الدىمىزدا ەكى بىردەي ادام ءولىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبىرى — پۋلەمەتشىلەر بولىمشەسىنىڭ كومانديرى لەيتەنانت فەدور ششەرباكوۆ، ەكىنشىسى — پۋلەمەتشى قازاق جىگىت ابدەش عابدولوۆ. وسى ءبىر ەكى جاستىڭ قايعىلى ءولىمى مەنىڭ جۇرەگىمە اۋىر ىزدەر قالدىردى، كوزىمە جاس تولىپ، ءۇنسىز، ارەڭ تۇردىم. وتە اۋىر حال، اۋىر ءولىمى ءبىرى — پۋلەمەتشى، ءبىرى — كوماندير، «ولسەك تە ءبىر قابىردا بولايىق» دەگەن دوستارداي قۇشاقتاسىپ جان تاپسىرعان. بۇل نە، ەرتەگى مە، بولماسا ءبىزدىڭ سوۆەتتىك ءومىردىڭ قاتال شىندىعى ما؟ ارينە، شىندىق، ءومىر شىندىعى. ۇرىس ۇستىندە اۋىر جارالى بولعان سولداتىن جاۋعا بەرمەي ءقاۋىپ ورتاسىنان الىپ شىعامىن دەپ قازا تاپقان مىناۋ لەيتەنانتتىڭ جارقىن كەلبەتى، ادامدىق ۇلى جۇرەگى ءبىزدىڭ زاماننىڭ ماقتانى ەمەي نەمەنە! بۇل كورگەن جاننىڭ جۇرەگىن تەبىرەنتەر ءارى قىمبات، ءارى ايانىشتى كۇي عوي. ەكەۋى دە جاس، بالعىن ءتىرى ادامداي وڭدەرى بۇزىلماعان، قۇشاقتاسىپ ۇيقىعا كەتكەن جاندار ءتارىزدى.
ەرلىك دەگەن ءبىر ءسوز بار، وسى ءسوزدى جازۋشىلار كوپ ايتادى. گازەت بەتتەرىندە: «بالەن ەرلىك ىستەپتى، تۇگەن ەرلىك جاساپتى»،— دەگەن سوزدەردى كوپ وقيمىز. ءبىراق سونىڭ نەگىزى نەدە، تۋعان اناسى، تۇرتكى بولار قۋاتى قايدا؟ قارسى الدىمىزدا ءولىپ جاتقان ەكى جاس ولەر الدىندا نە ويلادى؟ ەرلىك ىستەيمىز دەدى مە؟ جوق باسقا ءبىر كۇش، باسقا ءبىر سەزىم وسى ادام ايتقىسىز ەرلىك مۇناراسىنا الىپ كەلدى مە؟ ەگەر سولاي بولا قالسا، ول كۇشتىڭ اتىن نە دەيمىز؟
مەنىڭشە، ونىڭ اتى — بورىش! وتان الدىندا، ءوزىنىڭ قارۋلاس جولداسى الدىندا ادامگەرشىلىك بورىشىن تاپجىلماي ورىنداۋ «زاڭى» ەرلىككە اكەلەدى. ءاربىر قىمبات جاننىڭ، ادال ۇلدىڭ جان تەبىرەنتەر ارەكەتىندە، ءتىپتى كوز جۇمار شاعىندا دا ءوز بورىشىن ادالدىقپەن ورىنداۋدان باسقا وي، باسقا تىلەك بولماق ەمەس!
بىزدىڭشە، ەرلىك دەگەنىمىز -— ءوزىڭنىڭ وتان الدىنداعى، جولداسىڭ الدىنداعى بورىشىڭدى اجالدان دا تايسالماي ادال، مۇلتىكسىز اتقارۋ.
ءبىز ۇزاق تۇردىق. سوعىس ۇستىندە ءولىم كوپ كەزدەسەدى، ساعات سايىن بولىپ جاتقان ولىمدەر، وتان ءۇشىن جان بەرگەن قۇرباندار وتە قىمبات، وتە ايانىشتى. ءبىراق، مىنا ەكى جاستىڭ ءولىمى بۇرىنعى قۇرباندىقتار مازمۇنىنا تاعى ءبىر ەرەكشە مازمۇن قوسقانداي، ادام جۇرەگىنىڭ تاعى ءبىر قىمبات سىرىن اشقانداي. مەن ۇزاق ويلاندىم. مەنىڭ كوز الدىما ءالى دە جازىلماعان دوستىق داستانى ەلەستەدى. مەنىڭ جۇرەگىمە جاڭا جىردىڭ بۇلاعى قۇيىلدى، ءبىراق ول جىردى وسى ەرجۇرەك، اسىل ازاماتتاردىڭ ەسكەرتكىشىنە لايىق ەتىپ جازۋ ءۇشىن ۇلى اقىننىڭ ۇلى جۇرەگى كەرەك. مەنىڭ بۇگىنگى جازار جىرىن كەلەشەك جىردىڭ باسپالداعى، كەلەسى جازىلار جىردىڭ تۇرتكىسى بولماق.
ەكى ولىكتى اسىعىس ءبىر قابىرعا كومىپ، ءبىز ىلگەرى اتتادىق، ءدال سول مينۋتتا «ەسىمدە ايدار وزەنى» دەگەن ولەڭنىڭ ءبىر شۋماعى مەنىڭ ويىما كەلىپ ەدى. ەكى اسىل ادامعا ارنالعان بۇل جىرىم مەنىڭ ەڭ سوڭعى جىرىم بولماس، ءالى دە بۇل تاقىرىپقا تالاي جىرلار، تالاي داستاندار جازارمىن.
ەل ءىشى اياز قارىعان تەمىردەي ىزعارلى. جاۋ قورشاۋىندا قالعان وسى ءبىر جەرلەردە سوعىس داۋىلى باسقا ءبىر ىزبەن، باسقا ءبىر سارىنمەن ءورشىپ، ۇدەپ جاتقانداي. تۇرعىن ادامداردىڭ ءجۇرىس-تۇرىستارى، كەسكىن-كەيىپتەرى اڭداپ قاراعان ادامعا وتە تەرەڭ، وتە ماعىنالى حالىق سىرىنىڭ ءبىر ۇشىعىن كورسەتكەندەي؛ «جاۋمەن كۇرەس بۇل جەردە ءالى بىتكەن جوق، تەك تاعى ءبىر لەپپەن ورشىگەلى تۇر»،— دەگەن سياقتى. كەيبىرەۋلەر اعاش اراسىنا كەتىپ، پارتيزاندارعا قوسىلسا، ال ەندى ءبىرقاتارى الدەقايدان اتتان!» دابىلىن كۇتكەندەي قۇلاقتارىن ءتۇرىپ، وزدەرىن سەرگەك ۇستاۋدا.
قاتتى شايقاستاردان كەيىن ءبىز كىرگەن قالالاردا وسىنداي اشىنعان جاندار ءبىزدى قۋانا قارسى الادى. ءبىز جاۋ تىلىندا ۇلى كوممۋنيست پارتياسى، ۇلى سوۆەت ارمياسىنىڭ وكىلى ەسەبىندە ۇرىس جۇرگىزەمىز، ەل ءبىزدى سولايشا جىلى، نۇرلى جۇزبەن قابىلدايدى.
ايدار بويىنداعى ۇرىستان كەيىن ءبىز ءىز تاستاپ كەلەمىز. بۇگىن ەكىنشى كۇن، حال اۋىر، جاۋ قاھارىن توگۋدە، دۇشپان وتريادتارىنىڭ سانى دا كوبەيىپ بارادى. ىزالى جاۋ بىزدەن كەگىن الماق، شاماسى كەلسە قۇرتپاق.
اعاش اراسىنداعى كەڭ الاڭدا بۇگىن كومانديرلەر كەڭەسى» شاقىرىلدى. مىنە، كەرەكتى ادامدار بىرتىندەپ كەلە باستادى. ءبارىنىڭ دە تۇستەرى سۋىق، جۇرىستەرى شاپشاڭ، الدەقانداي اۋىر حالدىڭ ىزعارى ءار ادامنىڭ جۇزىندە قىراۋداي جابىسىپ، ءار ادامنىڭ جۇرەگىندە مۇزداي قاتقان. وسى ءبىر سۋىق تۇستەردەن قورقىنىش، ۇرەي بەلگىسىنەن گورى شەشىنگەندىك، قاتالدىق سيپاتتارى سەزىلەدى، كەيبىر «بوس بەلبەۋلەر» دە بۇگىن بەلدىگىن قىسا بايلاپ، قارۋىن جيناقتى اسىنعان. اركىم ءوز جۇرەگىمەن سىرلاسىپ، پ.ءى شەشىمىن دايىنداپ كەلە جاتقانداي...
الاڭ ورتاسىنداعى قويتاسقا جۇرت جاعالاي وتىرا باستادى. اناۋ تاۋ مۇرىندى، ورتا بويلى، دەنەسىن تىك ۇستايتىن كۇرەڭ ءتۇستى ادام فاحرۋتدين حايرۋتدينوۆ. بۇل ىسىنە مىقتى، العان بەتىنەن قايتپايتىن ءبىر مىنەز، اشۋعا شاپشاڭ، قايتۋى دا تەز، اقكوڭىل، ەر كىسى. ونىڭ بەلىندە جالاڭ عانا پيستولەتى بار. وعان قاتار وتىرعان ادەمى اق سارى جىگىت پاۆەل لۋكوۆنيكوۆ. ول سالقىن قاندى، باتىل، مەيىرىمدى، سوعىس باستالار الدىندا لەنينگراد قالاسىنداعى ساياسي قىزمەتكەرلەر دايارلايتىن ەنگەلس اتىنداعى مەكتەپتى بىتىرگەن. ول ۇنەمى اۆتومات اسىنىپ جۇرەدى، كەيدە ماقتانۋدان دا قۇر ەمەس. وعان تاياۋ — پوليترۋك كوريابكين، لەيتەنانتتار — ساۆينوۆ، دەمبەرگەن جۇماعالييەۆ، زابولوسكيي، كالۋگين، كىشى لەيتەنانتتار — سوبوليەۆ، پەترەنكو، شاپوۆالوۆ، كالەنچەنكو تاعى باسقالار. بۇلاردىڭ كەيبىرەۋلەرى اسىنعان اۆتومات، تاعىنعان پيستولەتتەرى از بولعانداي، بەلدەرىنە ەكى-ەكىدەن گراناتتار قىستىرىپ قويىپتى. ەندى بىرەۋلەر پيستولەتتەرىن قابىنان بوساتىپ الىپ، بەلدىگىنە سۇعا سالعان. بۇلاردىڭ بەسەۋى ۆزۆود كومانديرلەرى. بارىنەن اسىپ تۇسكەن لەيتەنانت كالۋگين، ول بارلاۋشىلار توبىنىڭ كومانديرى، ۇستىندە «سس» وبەر لەيتەنانتىنىڭ سۋ جاڭا ءمۋنديرى (بارلاۋ جۇمىسىنان جاڭا قايتقان بەتى عوي)، جينالعانداردىڭ اياق جاعىن الا ءبىر تومپەشىككە وتىرا كەتكەن. سوندىقتان سىرت قاراعان ادامعا وسى توپ قولعا تۇسكەن نەمىس وفيسەرىنىڭ تاعدىرىن شەشكەلى وتىرعانداي اسەر ەتەدى. مىنە، بۇگىن جينالىن وتىرعان «سوعىس كەڭەسىنىڭ» نەگىزگى مۇشەلەرى وسىلار.
— ءبىز جۇرگىزگەن قاندى ۇرىستار ءوزىنىڭ «جەمىسىن» بەرگەن سەكىلدى. اشىنعان جاۋ بىزگە قارسى جاڭا كۇشتەرىن توگىپ، ءبىزدىڭ وتريادتى قۇرتۋ شاراسىنا مىقتاپ كىرىسكەن ءتارىزدى. ستارابەلسك، ميللەروۆا قالالارىنان توپتاعان جازالاۋشى وتريادتار شىققان. سوڭعى الىنعان حابارلار وسىنى دالەلدەيدى. سوندىقتان جاۋدىڭ بۇل قيمىلىنا قارسى تىعىز شارالار قولدانۋىمىز قاجەت. ول شارالاردىڭ نەگىزگىسى، مەنىڭشە، مىناۋ،— دەدى وترياد كومانديرى.
1. جاۋ تىلىنان ءوتىپ، ءبىزدىڭ اسكەرگە حابارلاسۋ ءۇشىن ادامدار اتتاندىرۋ.
2. جازالاۋشى وتريادتارعا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋدى كرەمەننويدىڭ قالىڭ ورمانىنا كىرگەسىن باستاۋعا ءتيىستىمىز، سوندىقتان بۇگىننەن باستاپ ۇرىستى توقتاتىپ، بوي كورسەتۋدى تىيۋ كەرەك. بارلاۋ ءىسىن حالىق، اراسىندا دا جاسىرىنىپ، تۇندە جۇرگىزەتىن بولامىز. بەت الىسىمىزدى جەرگىلىكتى ادامداردىڭ ءبىر دە ءبىرى سەزبەۋگە ءتيىس، بارلاۋعا بۇدان بىلاي تەك قانا وفيسەرلەر باراتىن بولادى... جازالاۋشىلار تىم جاقىن، ساقتىق بۇرىنعىدان ەكى ەسە كۇشەيە ءتۇسسىن، جاۋ قاتال، مەيىرىمسىز. ۇلى وتانىمىزدىڭ ۇلى ارمياسىنىڭ جاۋ تىلىنداعى وكىلى دەگەن ارداقتى اتتى جوعارى ۇستايىق، سولداتتار كۇتپەگەن جەردەي كەزدەسەتىن الداعى وقيعالارعا ءارقاشاندا دايىن بولسىن! وسى كىشكەنە توپتا لەنيندىك پارتيامىز بەن اسكەر باسشىلارىنىڭ وكىلدەرى بار، سوندىقتان بۇل توپ بۇدان بىلاي «سوعىس كەڭەسى» دەپ اتالسىن. ءبىزدىڭ الداعى جولىمىز، وتكەن كۇرەس جولدارىنان اناعۇرلىم ءقاۋىپتى، اقتىق تىنىسىمىزعا دەيىن وتان جولىنا ارنادىق!
كوماندير مەن كوميسسار وسى سوزدەردى ايتىپ، ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. ءبىز دە ءسوز ارالاستىرماي، ءبارىمىزدىڭ جۇرەگىمىزگە ورتاق وسى ءبىر سىردى، ورتاق ارماندى قالتقىسىز قابىل ەتتىك.
ءبىزدىڭ ارميانىڭ نەگىزگى كۇشىمەن حابارلاسۋعا كىشى لەيتەنانت گولۋبيەۆ باستاعان ەكى ادام دايارلاندى. ولار — كورچۋگانوۆ، فەدوتوۆ. بۇل ەكەۋى دە قانداي قيىندىققا بولسا دا شىدايتىن، باتىل، ەر سولداتتار. وسى قورىتىندىنى قابىلداپ، ءبىزدىڭ «سوعىس كەڭەسى» تارادى. مەن ءوز روتاما قايتتىم، كىشى لەيتەنانت گولۋبيەۆ، فەدوتوۆ، كورچۋگانوۆتار دا مەنىڭ قاسىمدا كەلە جاتىر، ۇشەۋى دە سوعىس باستالعان كۇننەن باستاپ مەنىمەن بىرگە وت پەن سۋدى قاتار كەشكەن، ءولىم زارىن، ءومىر ءدامىن بىرگە تاتقان دوستارىم. مىناۋ سەكپىل بەتتى جيرەن گولۋبيەۆ روتا كومانديرى، اناۋ جاۋرىندى، سوم دەنەلى اق قۇبالاۋ جىگىت فەدوتوۆ ءۇشىنشى ۆزۆودتىڭ سولداتى، اۆتوماتشى. مىناۋ مەنىڭ سەرىگىم، قايدا بارسام دا، قايدا جۇرسەم دە، ۇيىقتاسام دا، وياۋ وتىرسام دا قاسىمنان ەكى ەلى قالمايتىن كادىمگى كورچۋگانوۆ. ەندى مۇنىمەن دە ايرىلىسار كەز كەلدى، سوعىس داۋىلى دومالاتىپ اكەلىپ ءبىر كەمەگە تىققان ەكى سولدات، تالاي شتورمداردا داۋىلعا قارسى بىرگە الىسقان ەكى جان، ەندى سول داۋىلدىڭ تاعى ءبىر قاتتى قۇيىنىمەن ايرىلىسقالى تۇر. ءومىر شىركىن، نە دەگەن عاجاپسىڭ، نە دەگەن قۇدىرەتتىسىڭ، سەنىڭ امىرىڭە باس يمەس پەندە، باعىنباس جۇرەك بار ما!
نەتكەن عاجاپ، ايرىلار شاق، سەنىڭ جالىنىڭ! سەنىڭ ءتىلسىز ىستىق جالىنىڭدى جاڭا سەزدىم عوي. كورچۋگانوۆپەن بىرگە وتكىزگەن كۇندەرىم مەنىڭ جۇرەگىمە ءوزىنىڭ اۋىر تاڭباسىن سالا بەرگەن ەكەن-اۋ! كۇن سايىن ەكى جۇرەك تۋىسىپ، ەكى قان تامىردىڭ سوعۋى بىرىگە بەرگەن ەكەن-اۋ! وسى ءبىر سولداتقا انا قۇرساعىندا بىرگە بىتكەن ەگىزىمدەي تۋىسىپ كەتكەنىمدى وسى ساتتە عانا سەزىنگەندەيمىن، جەز قارماقپەن الدەكىم ءىلىپ الىپ، ءالسىن-الى تارتىپ تۇرعانداي جۇرەگىم شانشىپ اۋىرادى، الىس، اۋىر، قاندى ساپارعا اتتانعالى تۇرعان دوسىمنىڭ الداعى تاعدىرى جەز قارماقتاي مەنىڭ جۇرەگىمە بويلايدى. بۇرىن سەزىنبەگەن، بۇرىن بايقاماعان وسى ءبىر كۇيدى ايىرىلار شاقتىڭ اياۋسىز دا ىستىق جالىنى مەنىڭ تۇلا بويىما لەزدە تاراتتى، مەن تەرىس قاراپ كوزىمە جاس الامىن، جاس بالاداي ەڭكىلدەپ جىلاعىم كەلەدى. دوسىڭنان، قىمباتىڭنان ايرىلار شاقتىڭ ءلاززاتى مەن قايعىسى وسىلاي ەكەن! مەن جاڭا ءتۇسىندىم...
كورچۋگانوۆ ەكەۋمىز ءبىر كوتەلەكتەن تاماق ءىشىپ وتىرمىز، ولار كۇن باتا ساپار شەكپەك. اسپان شايداي اشىق، تەك قانا مەنىڭ جۇرەگىمدى الدەنەندەي قايعى بۇلتى شارلاعانداي، الدىمدا وتىرعان دوسىما نە ايتارىمدى، نە دەپ قوشتاسارىمدى بىلمەي قينالۋدامىن، اۋزىمدى اشسام، كوز جاسىم كولدەي قۇيىلعالى تۇر. شىركىن-اي، شاپ بەرىپ قۇشاقتاپ، وكسىپ-وكسىپ جىلار ما ەدى!
ءبىر مەزەت ودان كوز اۋدارىپ جان-جاعىما قارادىم، ءار بۇتانىڭ تۇبىندە سولداتتار قارۋلارىن تازالاپ، جورىق ساپارىنا دايىندىق قامىنا شۇعىل كىرىسىپتى. كۇن باتا بۇل جەردەن ءبىز دە اتتانباقپىز.
— كوميسسار! پروستي مەنيا، ەسلي چتو، نە ۆسپومينايتە ليحوم! منە ترۋدنو راستاتسيا س ۆامي...— دەپ كورچۋگانوۆ سوزدەرىن ءبولىپ-بولىپ ايتتى دا تومەن قارادى. مەن ۇشىپ تۇرىپ، قۇشاقتاپ ءسۇيدىم.
كىشكەنتاي كورچۋگانوۆ، سەنىڭ جۇرەگىڭ نەتكەن تازا ەدى! مۇمكىن سەنىڭ الدىڭدا مەنىڭ بورىشىم كوپ شىعار، مۇمكىن مەن قىزۋ ۇرىستار ۇستىندە سەنى اجال وعىنا تالاي توسقان بولارمىن، كەشىر مەنى!
كۇن باتىسىمەن ءۇش سولدات ءبىزدىڭ لاگەردەن وتانعا، ءبىزدىڭ تۋعان ەلگە قاراي بەت الدى، بۇلار ءبىزدىڭ ۇيادان ۇشقان ءۇش قارلىعاش ءتارىزدى، جاۋ تىلىندا ولىممەن ارپالىسىپ جۇرگەن ءبىر توپ سوۆەت جاۋىنگەرلەرىنىڭ تىرشىلىك حابارىن پارتياعا، ەلگە جەتكىزبەك. جول اۋىر، ءقاۋىپ كۇشتى، قارا قۇرتتاي قاپتاعان جاۋ اسكەرىنىڭ اراسىنان ءوتىپ ەلگە جەتۋ ەكىنىڭ ءبىرى ورىندايتىن ءىس ەمەس. بۇل ءۇش جاۋىنگەردىڭ تاعدىرى بايگىگە تىگىلگەن، نە ءولۋ، نە ءوتۋ! تاعدىردىڭ سالار بارلىق اۋىرتپالىعىن ءۇش سولدات مويىندارىنا العان. ەندىگى تىلەك ءساتتى ساپار، قۋانىشتى جول!
ۇلى وتان قۇدىرەتى، سۇيىكتى تۋعان جەر، ءوز ۇلدارىڭدى امان ساقتاپ، ارماندارىنا جەتكىز! ساپارلارىڭ وڭ بولسىن، مەنىڭ ءقادىرلى دوستارىم!..
You Might Also Like
-
ەكپىن ەدىلدى ورلەپ، جايىقتى جالپاعىنان باسىپ، ورالدىڭ ەتەگىندەي بۇرق-سارق ەتىپ، دالاعا بەت الدى.
