تاحاۋي احتانوۆ «كۇي اڭىزى»
الماتى وبلىسى، اقسۋ اۋدانى، جانسۇگىر اۋىلى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
امانگەلدينا ايگەريم امانگەلدييەۆنا
قازاق ادەبيەتى 8 سىنىپ
توقسان: ءىىى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاحاۋي احتانوۆ « كۇي اڭىزى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تاحاۋي احتانوۆ ومىرىنەن مالىمەت بەرۋ. « كۇي اڭىزى» اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبىن، كومپوزيسيالىق - سيۋجەتتىك جەلىسىن، نەگىزگى يدەياسىن اشۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ. ءوز پىكىرلەرىن ناقتى، جۇيەلى جەتكىزۋگە داعدىلاندىرۋ. سويلەۋ تىلىنە، سويلەۋ مادەنيەتىنە كوڭىل ءبولۋ.
ب) تاربيەلىلىك: ونەردى قادىرلەۋگە، ونىڭ قۇدىرەتىن تانىتۋعا تاربيەلەۋ. ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىنىڭ قاسيەتىن تانۋ، ونى دارىپتەۋ. ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىمىزدى ناسيحاتتاۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، كەسپە قاعازدارى.
ءپانارالىق بايلانىس: مۋزىكا، تاريح.
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ.
وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
بالالار، « اقىل - شىراق، قارا ءتۇندى اشاتىن،
ءبىلىم - جارىق، نۇرىن ساعان شاشاتىن.» دەگەن قازاق دانالىعىندا جاقسى ءسوز بار. ولاي بولسا، بۇگىنگى ساباققا نازارلارىڭدى اۋدارىپ، ەركىن ەلدىڭ ەستى، ءبىلىمدى ازاماتى بولۋعا تالپىنىڭدار.
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
بالالار، ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- م. اۋەزوۆ « قاراش - قاراش وقيعاسى» پوۆەسىنە بايلانىستى سۇراقتار جازىلعان كەسپە قاعازدارىن دايىنداپ كەلۋ.
- ءيا، دۇرىس ايتاسىڭدار. قانە كىم دايىنداپ كەلدى؟
ءىىى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
نەنى مىندەتتى تۇردە ءبىلۋ كەرەك؟
1 تەكتىعۇلدىڭ سالمەن بايدىڭ تەپكىسىنەن اۋرۋعا شالدىعىپ، قازا بولۋى، ارماندا كەتۋى.
2 باقتىعۇلدىڭ ءىنىسى ءۇشىن كەك الۋعا اتتانۋى. كوك بيەنى ۇستاۋى، جاسىرىن سويىپ الۋى.
3 قۋعىنشىلارعا ۇستالىپ قالۋى، ونىڭ سەبەپتەرى.
4 قورعان، پانا ىزدەپ جاراسبايعا بارۋى.
5 جاراسبايعا سەنۋى. ادال باسىبايلى مالايىنا اينالۋى، قىلمىسقا بارۋى.
6 جاراسبايدىڭ باقتىعۇلدى ەل جاقسىلارىنا ۇستاپ بەرۋى. ۇكىم.
7 قاشىپ شىعىپ، اڭدىپ ءجۇرىپ، جاراسبايدى اتىپ ءولتىرۋى.
ءىV جاڭا ساباق
بالالار، بۇگىنگى ساباقتا - قازاق حالقىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن، كەشەگى قان مايداندا وتانىن ەرلىكپەن قورعاپ، زامانداستارىن، ياعني قازاقتىڭ جاۋىنگەرلىك رۋحىن الەمگە پاش ەتكەن، سول ەرلىكتى اق قاعازعا قارا سيامەن ايعاقتاعان، ادەبيەتىمىزدىڭ تاريحىندا ايتارلىقتاي ءىز قالدىرعان تاحاۋي احتانوۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى، ەڭ العاشقى اڭگىمەسى «كۇي اڭىزى» تۋرالى بولماق
تاحاۋي احتانوۆ 25 قازاندا اقتوبە وبلىسىنىڭ شالقار اۋدانى، شەتىرعىز سەلوسىندا تۋعان. 1940 جىلى اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسەدى. ەكىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەندە ءوزى سۇرانىپ مايدانعا اتتانادى. العاشقى ادەبي كوركەم شىعارمالارى ولەڭ، وچەرك تۇرىندە مايدان گازەتتەرىنىڭ بەتتەرىندە جاريالاندى. 1948 جىلى اسكەر قاتارىنان بوساعاننان كەيىن، ادەبي ەڭبەكپەن اينالىسادى. العاشقى ولەڭدەرى «جاستار داۋىسى» دەپ اتالاتىن ۇجىمدىق جيناقتا جارىق كوردى. وسى كەزدە ونىڭ ادەبي - سىن ماقالالارى مولىراق باسىلىپ، العاشقى مونوگرافيالىق زەرتتەۋ ەڭبەگى جاريالاندى. ايتسە دە، جازۋشىنىڭ ءونىمدى دە جەمىستى ەڭبەك ەتكەن جانرلارى – پروزا مەن دراماتۋرگيا.
باسپا ءسوز بەتىندە العاش جارىق كورگەن اڭگىمەسى – «كۇي اڭىزى». 1956 جىلى «قاھارلى كۇندەر» اتتى رومانى جارىق كوردى. «دالا سىرى» پوۆەسى ءۇشىن (وڭدەلىپ، تولىقتىرىلىپ، «بوران» رومانىنا اينالدى) اۆتورعا 1966 جىلى قازاق كسر - ءنىڭ اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعى بەرىلدى. 1968 جىلى جازىلعان «ساۋلە» دراماسى، ودان كەيىنگى «بوران»، «انت»، «اكە مەن بالا» درامالارى دا قازاق ساحناسىنىڭ ومىرشەڭ تۋىندىلارىنا اينالدى. «ماحاببات مۇڭى»، «كۇتپەگەن كەزدەسۋ» درامالارى، «ارىستاننىڭ سىباعاسى»، «كۇشىك كۇيەۋ» كومەديالارى قازاق، ورىس جانە تۋىسقان حالىقتار ساحناسىندا كورىندى. ا. ن. تولستويدىڭ «ازاپتى ساپاردا» تريلوگياسىن، م. گوركييدىڭ اڭگىمەلەرىن قازاق تىلىنە اۋداردى.
كوركەم ادەبيەت باسپاسىندا رەداكتور، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، كينوستۋديادا سەناريي ءبولىمىنىڭ باستىعى. «ادەبيەت جونە يسكۋسستۆو» – «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى، كوركەمونەر باس باسقارماسىنىڭ باستىعى، رەسپۋبليكالىق كىتاپ پالاتاسىنىڭ ديرەكتورى سياقتى جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقاردى.
II دارەجەلى وتان سوعىسى وردەنىمەن، ەكى رەت قىزىل جۇلدىز، ەڭبەك قىزىل تۋ، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان.
• روماندارى: «قاھارلى كۇندەر»، «بوران»، «شىراعىڭ سونبەسىن».
• پروزالارى: «العاشقى ءان»، «قىزعانىش»، «كۇي اڭىزى»، «جوعالعان دوس»، «الىستان جەتكەن سارىن».
• دراماتۋرگياسى: «ساۋلە»، «اكە مەن بالا»، «بوران»، «كۇتپەگەن كەزدەسۋ»، «انت»، «ماحاببات مۇڭى» جانە «ارىستاننىڭ سىباعاسى»، «كۇشىك كۇيەۋ» كومەديالارى.
• اۋدارمالارى: س. بابايەۆسكييدىڭ «التىن جۇلدىزدى جىگىت»، «جەر ۇستىندەگى نۇر» اتتى روماندارى، ا. ن. تولستويدىڭ «ازاپتى ساپاردا» اتتى ءۇش تومدىق رومانى.
پسيحولوگيالىق دايىندىق: «بوزىنگەن» كۇيىن تىڭداتۋ.
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ: سۋرەتتەر تىزبەگى كورسەتىلەدى.
(كۇيشى تۇيە، دومبىرا).
سۇراقتار:
1. بۇل ءۇش سۋرەتتىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار دەپ ويلايسىڭدار؟
2. ءبىز جوعارىدا قانداي كۇيدى تىڭدادىق؟
3.«بوزىنگەن» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىن بىلەمىز بە؟
4 ونەر ءسوزىنىڭ بىلدىرەتىن ماعىناسى قانداي؟ قازاق حالقىنىڭ قانداي ونەرىن بىلەسىڭدەر؟
5 كۇي ءسوزىنىڭ بىلدىرەتىن ماعىناسى قانداي؟ قازاقتىڭ قانداي كۇيلەرىن بىلەسىڭدەر؟
6 كۇيشى ءسوزىن قالاي تۇسىنەمىز؟ قازاقتىڭ قانداي كۇيشىلەرىن بىلەسىڭدەر؟
اڭگىمەنى كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىنا تالداۋ.
• وقيعانىڭ باستالۋى (ەكسپوزيسياسى)
ەكى كۇيشىنىڭ جولعا شىعۋى، كۇيشىلەر اڭگىمەسى.
• وقيعانىڭ دامۋى
جالعىز ناردىڭ كەزىگۋى، ارۋانانىڭ زارى، دومبىراعا ءتىل ءبىتۋى، جولاۋشىلاردىڭ جالعىز قاراشا ۇيگە كەلۋى.
• وقيعانىڭ شيەلەنىسۋى
شال مەن ەستەمەستىڭ ءبىر - بىرىنە قولقا سالۋى.
• وقيعانىڭ شارىقتاۋ شەگى
جاڭا كۇيدىڭ پايدا بولۋى.
• وقيعانىڭ شەشىمى
كۇيشىنىڭ جولىن جاس جىگىتكە بەرۋى نەمەسە ناردىڭ ءيۋى.
«ماعىنانى تانۋ» ءادىسى.
1) كەيىپكەرلەردى توپتاستىرۋ
2) وقۋلىقتان كەيىپكەرلەر پورترەتىن تابۋ
ءى قاتار – ەستەمەس پەن ورازىمبەت پورترەتىن تابۋ
ءىى قاتار – جاڭىل مەن قارت بەينەسىن تابۋ.
كونسەپتۋالدىق كەستە (كەيىپكەرلەرگە باعا بەرۋ)
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
امانگەلدينا ايگەريم امانگەلدييەۆنا
قازاق ادەبيەتى 8 سىنىپ
توقسان: ءىىى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاحاۋي احتانوۆ « كۇي اڭىزى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تاحاۋي احتانوۆ ومىرىنەن مالىمەت بەرۋ. « كۇي اڭىزى» اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبىن، كومپوزيسيالىق - سيۋجەتتىك جەلىسىن، نەگىزگى يدەياسىن اشۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ. ءوز پىكىرلەرىن ناقتى، جۇيەلى جەتكىزۋگە داعدىلاندىرۋ. سويلەۋ تىلىنە، سويلەۋ مادەنيەتىنە كوڭىل ءبولۋ.
ب) تاربيەلىلىك: ونەردى قادىرلەۋگە، ونىڭ قۇدىرەتىن تانىتۋعا تاربيەلەۋ. ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىنىڭ قاسيەتىن تانۋ، ونى دارىپتەۋ. ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىمىزدى ناسيحاتتاۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، كەسپە قاعازدارى.
ءپانارالىق بايلانىس: مۋزىكا، تاريح.
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ.
وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
بالالار، « اقىل - شىراق، قارا ءتۇندى اشاتىن،
ءبىلىم - جارىق، نۇرىن ساعان شاشاتىن.» دەگەن قازاق دانالىعىندا جاقسى ءسوز بار. ولاي بولسا، بۇگىنگى ساباققا نازارلارىڭدى اۋدارىپ، ەركىن ەلدىڭ ەستى، ءبىلىمدى ازاماتى بولۋعا تالپىنىڭدار.
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
بالالار، ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- م. اۋەزوۆ « قاراش - قاراش وقيعاسى» پوۆەسىنە بايلانىستى سۇراقتار جازىلعان كەسپە قاعازدارىن دايىنداپ كەلۋ.
- ءيا، دۇرىس ايتاسىڭدار. قانە كىم دايىنداپ كەلدى؟
ءىىى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
نەنى مىندەتتى تۇردە ءبىلۋ كەرەك؟
1 تەكتىعۇلدىڭ سالمەن بايدىڭ تەپكىسىنەن اۋرۋعا شالدىعىپ، قازا بولۋى، ارماندا كەتۋى.
2 باقتىعۇلدىڭ ءىنىسى ءۇشىن كەك الۋعا اتتانۋى. كوك بيەنى ۇستاۋى، جاسىرىن سويىپ الۋى.
3 قۋعىنشىلارعا ۇستالىپ قالۋى، ونىڭ سەبەپتەرى.
4 قورعان، پانا ىزدەپ جاراسبايعا بارۋى.
5 جاراسبايعا سەنۋى. ادال باسىبايلى مالايىنا اينالۋى، قىلمىسقا بارۋى.
6 جاراسبايدىڭ باقتىعۇلدى ەل جاقسىلارىنا ۇستاپ بەرۋى. ۇكىم.
7 قاشىپ شىعىپ، اڭدىپ ءجۇرىپ، جاراسبايدى اتىپ ءولتىرۋى.
ءىV جاڭا ساباق
بالالار، بۇگىنگى ساباقتا - قازاق حالقىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن، كەشەگى قان مايداندا وتانىن ەرلىكپەن قورعاپ، زامانداستارىن، ياعني قازاقتىڭ جاۋىنگەرلىك رۋحىن الەمگە پاش ەتكەن، سول ەرلىكتى اق قاعازعا قارا سيامەن ايعاقتاعان، ادەبيەتىمىزدىڭ تاريحىندا ايتارلىقتاي ءىز قالدىرعان تاحاۋي احتانوۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى، ەڭ العاشقى اڭگىمەسى «كۇي اڭىزى» تۋرالى بولماق
تاحاۋي احتانوۆ 25 قازاندا اقتوبە وبلىسىنىڭ شالقار اۋدانى، شەتىرعىز سەلوسىندا تۋعان. 1940 جىلى اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسەدى. ەكىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەندە ءوزى سۇرانىپ مايدانعا اتتانادى. العاشقى ادەبي كوركەم شىعارمالارى ولەڭ، وچەرك تۇرىندە مايدان گازەتتەرىنىڭ بەتتەرىندە جاريالاندى. 1948 جىلى اسكەر قاتارىنان بوساعاننان كەيىن، ادەبي ەڭبەكپەن اينالىسادى. العاشقى ولەڭدەرى «جاستار داۋىسى» دەپ اتالاتىن ۇجىمدىق جيناقتا جارىق كوردى. وسى كەزدە ونىڭ ادەبي - سىن ماقالالارى مولىراق باسىلىپ، العاشقى مونوگرافيالىق زەرتتەۋ ەڭبەگى جاريالاندى. ايتسە دە، جازۋشىنىڭ ءونىمدى دە جەمىستى ەڭبەك ەتكەن جانرلارى – پروزا مەن دراماتۋرگيا.
باسپا ءسوز بەتىندە العاش جارىق كورگەن اڭگىمەسى – «كۇي اڭىزى». 1956 جىلى «قاھارلى كۇندەر» اتتى رومانى جارىق كوردى. «دالا سىرى» پوۆەسى ءۇشىن (وڭدەلىپ، تولىقتىرىلىپ، «بوران» رومانىنا اينالدى) اۆتورعا 1966 جىلى قازاق كسر - ءنىڭ اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعى بەرىلدى. 1968 جىلى جازىلعان «ساۋلە» دراماسى، ودان كەيىنگى «بوران»، «انت»، «اكە مەن بالا» درامالارى دا قازاق ساحناسىنىڭ ومىرشەڭ تۋىندىلارىنا اينالدى. «ماحاببات مۇڭى»، «كۇتپەگەن كەزدەسۋ» درامالارى، «ارىستاننىڭ سىباعاسى»، «كۇشىك كۇيەۋ» كومەديالارى قازاق، ورىس جانە تۋىسقان حالىقتار ساحناسىندا كورىندى. ا. ن. تولستويدىڭ «ازاپتى ساپاردا» تريلوگياسىن، م. گوركييدىڭ اڭگىمەلەرىن قازاق تىلىنە اۋداردى.
كوركەم ادەبيەت باسپاسىندا رەداكتور، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، كينوستۋديادا سەناريي ءبولىمىنىڭ باستىعى. «ادەبيەت جونە يسكۋسستۆو» – «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى، كوركەمونەر باس باسقارماسىنىڭ باستىعى، رەسپۋبليكالىق كىتاپ پالاتاسىنىڭ ديرەكتورى سياقتى جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقاردى.
II دارەجەلى وتان سوعىسى وردەنىمەن، ەكى رەت قىزىل جۇلدىز، ەڭبەك قىزىل تۋ، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان.
• روماندارى: «قاھارلى كۇندەر»، «بوران»، «شىراعىڭ سونبەسىن».
• پروزالارى: «العاشقى ءان»، «قىزعانىش»، «كۇي اڭىزى»، «جوعالعان دوس»، «الىستان جەتكەن سارىن».
• دراماتۋرگياسى: «ساۋلە»، «اكە مەن بالا»، «بوران»، «كۇتپەگەن كەزدەسۋ»، «انت»، «ماحاببات مۇڭى» جانە «ارىستاننىڭ سىباعاسى»، «كۇشىك كۇيەۋ» كومەديالارى.
• اۋدارمالارى: س. بابايەۆسكييدىڭ «التىن جۇلدىزدى جىگىت»، «جەر ۇستىندەگى نۇر» اتتى روماندارى، ا. ن. تولستويدىڭ «ازاپتى ساپاردا» اتتى ءۇش تومدىق رومانى.
پسيحولوگيالىق دايىندىق: «بوزىنگەن» كۇيىن تىڭداتۋ.
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ: سۋرەتتەر تىزبەگى كورسەتىلەدى.
(كۇيشى تۇيە، دومبىرا).
سۇراقتار:
1. بۇل ءۇش سۋرەتتىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار دەپ ويلايسىڭدار؟
2. ءبىز جوعارىدا قانداي كۇيدى تىڭدادىق؟
3.«بوزىنگەن» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىن بىلەمىز بە؟
4 ونەر ءسوزىنىڭ بىلدىرەتىن ماعىناسى قانداي؟ قازاق حالقىنىڭ قانداي ونەرىن بىلەسىڭدەر؟
5 كۇي ءسوزىنىڭ بىلدىرەتىن ماعىناسى قانداي؟ قازاقتىڭ قانداي كۇيلەرىن بىلەسىڭدەر؟
6 كۇيشى ءسوزىن قالاي تۇسىنەمىز؟ قازاقتىڭ قانداي كۇيشىلەرىن بىلەسىڭدەر؟
اڭگىمەنى كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىنا تالداۋ.
• وقيعانىڭ باستالۋى (ەكسپوزيسياسى)
ەكى كۇيشىنىڭ جولعا شىعۋى، كۇيشىلەر اڭگىمەسى.
• وقيعانىڭ دامۋى
جالعىز ناردىڭ كەزىگۋى، ارۋانانىڭ زارى، دومبىراعا ءتىل ءبىتۋى، جولاۋشىلاردىڭ جالعىز قاراشا ۇيگە كەلۋى.
• وقيعانىڭ شيەلەنىسۋى
شال مەن ەستەمەستىڭ ءبىر - بىرىنە قولقا سالۋى.
• وقيعانىڭ شارىقتاۋ شەگى
جاڭا كۇيدىڭ پايدا بولۋى.
• وقيعانىڭ شەشىمى
كۇيشىنىڭ جولىن جاس جىگىتكە بەرۋى نەمەسە ناردىڭ ءيۋى.
«ماعىنانى تانۋ» ءادىسى.
1) كەيىپكەرلەردى توپتاستىرۋ
2) وقۋلىقتان كەيىپكەرلەر پورترەتىن تابۋ
ءى قاتار – ەستەمەس پەن ورازىمبەت پورترەتىن تابۋ
ءىى قاتار – جاڭىل مەن قارت بەينەسىن تابۋ.
كونسەپتۋالدىق كەستە (كەيىپكەرلەرگە باعا بەرۋ)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
