تاي-قۇلىنداي تەبىسكەن...
بالالىق شاققا ساياحات... بەردىبەك اعامىزعا دەيىنگىلەر وسى ساياحاتقا ساپار شەكتى مە، شەكپەدى مە، كىم ءبىلىپتى... ءبىز — وسىنداي ۇلى ساياحاتتىڭ بولاتىنىن ءاۋ باستان-اق ءبىلىپ وسكەن ۇرپاق، باقىتتىمىز. ساپاردىڭ دا ءساتتىسى، قۋانتاتىنى، جىلاتاتىنى بولادى. بالالىعىن سوعىس ەسەيتكەن، ءومىرىنىڭ ەرتە، تىم ەرتە ەرجەتكەن قيىن ءساتىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، كوپ ساياحاتىنان مۇڭايىپ قايتاتىن سول كەزدىڭ ۇرپاعىنا دەگەن اياۋشىلىق سەزىمى باسىم وزىمدە. ادەبيەتتەردەن نە وقىسام دا، ەرەسەكتەردەن نە تىڭداسام دا وسىعان ساياتىن... سول كەزدەگى كوپ ەستەلىك!
ال جۇمەكەن اعانىڭ بالالىق شاعىنا مەن بالا كۇنگى دوسى، دوسى بولعاندا دا قيىن-قىستاۋ كۇندەردە قايران بالالىقتان قولۇزبەۋگە سەبەپشى بولعان دوسى — قونىسوۆ يدايات اعامەن بىرگە ساياحات شەكتىم. سەكسەنگە تاياعان اقساقال تىڭ، قۋاتتى. كۇتىمى دە ۇلكەن كىسىگە لايىق كەلىستى كورىندى. ءسوزى دە، اسەرگە بەرىلە ايتقان اڭگىمەسى دە شىپ-شيراق. سوناۋ الىستا قالعان كومەسكىلەۋ كۇندەردەن ەمەس، كۇنى كەشە بولعان قىزىقتى وقيعادان سىر شەرتكەندەي...
... قوشالاقتىڭ شاعىلى مەن قۇم شوقالدارى، اسىر سالىپ اۋنايتىن جاسىل جايلاۋعا بەرگىسىز جىبەكتەي سۋسىعان اق شاعىلى ويىنقۇمارلىقتان ەرتەرەك ارىلىپ، ويقۇمارلىققا ەرتەرەك شالدىققان ءبىزدى تاڭ بوزىنان كۇتىپ الاتىن. قوزى-لاقتىڭ، بوتا-قۇلىننىڭ اراسىندا وسكەن قىردىڭ قارا سيراق بالاسىنا بۇدان ارتىق جەر جۇماعى بولادى دەپ سەندىرۋ استە قيىن بولاتىن. قىردا تۋىپ، قۇمدا وسكەن، اسىرەسە قوشالاق اتتى كيەلى ولكەدە ەرجەتكەندەردىڭ قاتارى سيرەپ تە قالدى-اۋ...
ۇمىتپاسام، وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارىنىڭ اياق كەزىندە، دالىرەك ەسكە تۇسىرسەم، مىڭ توعىز ءجۇز الپىس جەتىنىڭ جازىندا جۇمەكەن اقىن — مەنى، بالا كەزگى دوسىن ىزدەپ كەلىپ، بىرگە جۇرگەن سول از كۇننىڭ ىشىندە قىزىلوبانىڭ سىرت جاعىندا كول جاعاسىندا دەمالىپ، بالا كۇنگىدەي اسىر سالىپ ەدىك. ۇمىتىلماس شاقتاردى ەسكە الا وتىرىپ، سىرلاسىپ ەدىك... قاسىمىزدا جۇمەكەننىڭ سىنىپتاس دوسى يدايات اجىعالييەۆ، ونىڭ اۋداندىق گازەت رەداكسياسىنداعى ارىپتەسى قۇرىش ەلەمەسوۆ بولعان.
تاي-قۇلىنداي تەبىسكەن قايران دوس! ات قۇلاعىندا ويناپ وسكەن قىر ەلىنىڭ جىگىتتەرى جاراتىلىسىنان شىمىر دا، ويلارى انىق، تانىمى تەرەڭ ەكەندىگىن ءوز بولمىسىمەن دالەلدەگەن جۇمەكەن دوسىمدى ءجيى ەسىمە الامىن. ءبىر وقيعا كوز الدىمدا ماڭگىلىك قالىپ قويدى. مەن جىلقىشىنىڭ بالاسى ەدىم. تاي ۇيرەتۋگە ءبىز ەرتە جارادىق. ەندى قايتەيىك، الدىمىزداعى اعالار مەن قاجىر-قايراتى تاسىعان اكەلەر باسقىنشى فاشيستەرمەن سوعىسۋعا اسكەرگە الىندى. ەلدە قالعان قاريالار مەن سوعىسقا كەتكەن جارلارىن كۇتىپ، سولاردىڭ ەنشىسىندەگى اۋىرتپالىققا يىقتارىن توسىپ، كۇندىز-تۇنى بەل شەشپەگەن شەشەلەردىڭ جارىم كوڭىلدەرىنە جاۋتاڭداپ، قاباقتارىنا قاراعىشتاپ مولدىرەگەن «ءتىرى جەتىمەك» — بۇعاناسى قاتپاعان ءجاسورىم بالالار ەدىك. تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتىن ەرتە تارتقانداردىڭ ءبىرى — بالالىعىن سۇم سوعىس جالماپ، ەركەلەيتىن شاعىندا بالالىق ەركىندىكتەن ەرتە ايرىلعان جۇمەكەننىڭ بولمىسى دا وسىلاي قالىپتاسىپ ەدى. اشاق سوردىڭ توڭىرەگىنە مال ورىستەتىپ، اسكەرگە اتتانعان اكەسىنىڭ توڭكەرىلگەن قازان استىنداعى ءىزىن كورىپ قايتىپ جۇرەتىنبىز. بالا جۇمەكەننىڭ توڭكەرۋلى قازانعا تەلمىرە قاراپ تۇرعان شاقتارىن جۇرەگىم سىزداپ تالاي ەسىمە الىپ ەدىم. تاي ۇيرەتەمىز دەپ بىزدىكىندە باس قوسامىز. جۇمەكەننىڭ اتاسى ناجىمەدەن اقساقال وڭىرگە اتى ءمالىم اۋقاتتى تۇرمىس يەسى بولدى. تاي ۇيرەتۋگە تاقىمى جاراپ قالعان نەمەرەسىنە ءاپپاق ماتامەن تىستالعان قۇس مامىعىنان جاسالعان كوپشىك (شاعىن جاستىقتى ءبىزدىڭ جاقتا وسىلاي اتايدى) بەرەدى اجەسى. تاي ۇيرەتۋ ماشاقاتىمەن ءجۇرىپ، الگىندەي كوپشىكتىڭ الدەنەشەۋى جارىلىپ، جارىلعان تىستان بۇرقىراعان اق مامىعىنا تالاي كومىلگەنىمىز دە ەسىمدە. بالالىق قياڭقىلىق پا، الدە قىزىق كورەم بە، كىم ءبىلسىن، مەن مىنگەن تايدان ول مىنگەن تاي وزىپ كەتسە، جۇمەكەن مىنگەن تايدىڭ شابىنان وقىس ءتۇرتىپ قالىپ، تۋلاعان تايدان دوسىمنىڭ قۇلاعانىنا ءماز بولعان كۇندەر دە ەسكە ءجيى تۇسەدى. تالاي قۇس جاستىقتىڭ مامىعىنا بولەنىپ ەدىك...
تاعى ءبىر قاسيەتى — جۇمەكەن كۇي تىڭداۋ دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن. ءبىزدىڭ ۇيدە پاتەفون بولدى. اكەمىز استراحاننان كۇيتاباقتار الدىرتاتىن. الگى كۇيتاباقتاردى ايىزىمىز قانا تىڭدايتىنبىز. ارينە، ۇلكەندەر «بۇزىپ تاستايسىڭدار» دەپ، ەركىمىزگە بەرمەيدى. ءبىز ونىڭ دا ايلاسىن تاباتىنبىز. قىردىڭ شاقىرايعان ىستىعىندا مال دا، جان دا كولەڭكەگە تىعىلماي ما. پاتەفون مەن كۇيتاباقتاردى ۇلكەندەر ءتۇس كەزىندە ۇيقىعا كىرىسكەن بويدا جۇمەكەن ەكەۋمىز قۇشاقتاپ الىپ، اشاق سورىنىڭ ماڭايىنا، شوقال اراسىنا جايعاسامىز. كۇيدى ەمىن-ەركىن ويناتىپ، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرا تىڭدايمىز. جۇمەكەن ءبىر تىڭداعان كۇيىن قۇلاعىنا قۇيىپ الا قوياتىن. ءقازىر ويلاسام، كوكىرەگى كۇي اۋەنىمەن كۇمبىرلەپ تۇرادى ەكەن-اۋ. اتاسى جاساتىپ بەرگەن دومبىراسىمەن الگى تىڭداعان كۇيدى مۇدىرمەستەن اينىتپاي تارتىپ شىعادى. تاڭ قالاتىنمىن...
ناجىمەدەن اقساقال سوعىستان ورالماعان جالعىز ۇلى سابىرەدەننەن قالعان تۇياعى جۇمەكەندى بەتىنەن قاقپاي ەركەلەتسە دە، نەمەرەسى ەستى بولىپ ءوستى. ول وتە جاۋاپكەرشىلىگى مەن تياناقتىلىعى ارقاسىندا توڭىرەگىندەگىلەردى دە ويلاندىراتىن. مىناداي ءبىر تەنتەكتىگىمىز ەسكە تۇسسە، قالاي كۇلمەسپىن. ءبىراق، بالالىقتىڭ اتى بالالىق. ءبىر كۇنى سول ۇيدە ويناپ ءجۇرىپ، ءتۇننىڭ ءبىرۋاعىنا دەيىن جاسىرىنباقتىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ كەتىپپىز. ون ەكى قانات اق ءۇي. توردە شاڭىراق كوتەرەتىن باقان تۇراتىن. ونى كيىمىلگىش ورنىنا پايدالاناتىن. جاسىرىنباق ويىنى قىزعان كەز ەدى. جۇمەكەننىڭ قارىنداستارى بار. ىزدەۋشى كىم بولعانى ەسىمدە جوق، باقانعا ورمەلەپ شىعىپ، جاسىرىنىپ وتىرعان جۇمەكەن قۇلاعان باقانمەن بىرگە ۇشىپ كەلىپ ۇيىقتاپ جاتقان اتاسى مەن اجەسىنىڭ ورتاسىنا توپ ەتە ءتۇسسىن. شوشىپ ويانعان اتاسى بولسا «بۇ قايسىڭ، قاعىنعىر!» دەپ اتىپ تۇرعاندا، جۇمەكەن ەكەۋمىز الدى-ارتىمىزعا قاراماي بىزدىكىنە قاراي زىتىپ بەردىك... سول كەتكەننەن ەكى كۇن بويىنا اتاسىنان ىڭعايسىزدانعان دوسىم، ۇيىنە بەتتەي المادى. اتاسى ءۇشىنشى كۇنى ءوزى ىزدەپ كەلىپ، «ۇرىسپايمىن، ۇيگە قايت» دەپ، لاق سويىپ، جۇمەكەندى قوناق ەتىپ قارسى الىپ، اشۋىن باسادى...
وي تۇبىنە جەتپەيسىڭ. وسىنداي-وسىنداي بالالىق شاقتىڭ كارتينالارىن سوناۋ الپىس جەتىنىڭ جازىندا جۇمەكەنمەن باسقوسقاندا ايتىپ، راحاتتانا كۇلكىگە قارىق بولىپ ەدىك. قايران دوس ەرتە كوز جۇمدى. ارتىنان بارا المادىم. ءبىراق، كوكەيدە سايراپ ەستەلىك قالدى...» دەپ، تۇجىرىمدادى يدايات اعا اڭگىمەسىن.
— سوڭعى كەزدەسۋىڭىزدەن ەستە قالعان ساتتەر دە بولار...
— ءيا، — دەپ ءبىر كۇرسىنىپ العان يدەكەڭ، — بار، بالا كۇنگى دوسىڭمەن ساعىنىسىپ كورىسكەن ساتىڭدە قالاي دا ءبىر بالالىقتىڭ نىشانى ويانادى ەكەن. ءبىز دە، ول كەزدە وتىزدان اسقان جىگىتتەر، جوعارىدا ايتقان تورتەۋمىز دە بالا كۇنگە قايتا اينالىپ سوققانداي بولدىق. مەن سول كەزدە جۇمىس بابىمەن رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن ارالاعان گاز-63ء-تى كول جاعاسىنا توقتاتا سالىپ، اپىل-عۇپىل سۋعا قويدىق تا كەتتىك. بىرىمىزدەن-بىرىمىز وزىپ، شومىلدىق، اسىر سالدىق. ءبىر كەزدە ماشينا قويعان جاققا كوزىمىز ءتۇسىپ ەدى، تۇرعان ورنىمىزدا مەلشيدىك تە قالدىق. ءماسساعان! ماشينا جوق!..
ءبىز سۋعا تۇسكەن قايراڭ تۇستا كابينانىڭ توبەسى عانا قىلتيىپ تۇر!.. اسىعىپ ءجۇرىپ قول تەجەۋىشتى قويۋدى ۇمىتىپپىز!
وتكەن كۇننەن ادام تەكتەن-تەك بەلگى ىزدەمەيدى. ويى تياناقتى، ەلىنە تۇلعا بولعان ازاماتتار ءبىر-بىرىنىڭ شىققان بيىگىن، اسقان اسۋىن، بەل-بەلەسىن ەسكە الادى، قۋانادى. يدايات قونىسوۆ اعا ءقازىر ورلى اۋىلىندا تۇرادى. از عانا ساتتىك كەزدەسۋدەن كەرەمەت اسەر الىپ قايتتىم. بالالىق شاعىنا جاساعان ساياحاتىنا بىرگە بارىپ قايتقانداي، كوپتەن تانىس ادامداي قيماي قوشتاستىق. جاقسىنىڭ كوزىن كورگەن جاقسى اعاعا، ون بالالى شاڭىراقتىڭ كارىلىكتى بابىمەن قارسى العان اقىلشى اتاسىنا مىقتى دەنساۋلىق، ۇزاق تا ماعىنالى، قۇرمەتتى دە ءساندى عۇمىر تىلەيمىز!
اڭگىمەلەسكەن قالامپىر كەنجەعالي قىزى،
الماتى-اتىراۋ.
You Might Also Like
-
جاس ۇرپاق تاربيەسى جايىنداعى ماسەلە قاشان دا كۇن تارتىبىنەن ءتۇسىپ كورمەگەنى شىندىق. بۇل جايىندا ءبارى ايتادى، اقىل ايتادى، كەڭەس ايتادى. مىسال كەلتىرىپ ايتادى. ءبىلىپ ايتادى. بىلمەسە دە ءوز ءجونىن ءجون ...
-
كۇندەلىكتى تىڭدايتىن حابار-وشارىڭنىڭ دەنى «اتتى-شاپتى، الدى-قاشتى» بولىپ كەلەتىن سۇرقاي تىرلىكتەن مەزى بولىپ، اشىق اسپان، ايشىقتى بوياۋ حاقىندا سىر شەرتەر، قۇلاعىڭا دا، جانىڭا دا جايلى-ج...
