تەگىنە سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ جالعانۋى
تەگىنە سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ جالعانۋى رەسمي قۇجاتتاردا اتىن، اكەسىنىڭ اتىن، تەگىن مەملەكەتتىك تىلدە تولىق رەسىمدەۋ كەزىندە سەپتىك جالعاۋ سۋبەكتىنىڭ تەك تەگىنە عانا جالعانادى، اتى مەن اكەسىنىڭ اتى تەگىنىڭ الدىندا اتاۋ سەپتىكتە (كەز-كەلگەن قۇجاتتىڭ ماتىنىندە) قولدانىلادى. مىسالى، قىزمەتتىك حاتتا: قىزمەتكەرلەردى باسقارۋ ءبولىمىنىڭ مامانى ەلەنا نيكولايەۆنا پەروۆانى استانا قالاسىنداعى «سەنىم» اق فيليالىنا توقساندىق ەسەپ قۇراستىرۋدا تاجىريبەلىك كومەك كورسەتۋ ماقساتىندا 2010 جىلعى 12-16 تامىز ارالىعىندا 5 كۇنگە قىزمەتتىك ءىسساپارعا جىبەرۋىڭىزدى سۇرايمىن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينيسترى كەڭسەسى باسشىسىنىڭ 2005 جىلعى 3 قازانداعى №536 «قۇجاتتاردى دايىنداۋ كەزىندە تەرميندەر مەن ءسوز تىركەستەرىن قولدانىپ، ءارتۇرلى اتاۋلاردى جازۋداعى قىسقاشا انىقتامالىعىنىڭ» 24-بابىندا: ورىس تىلىندەگى قۇجاتتاردا «... قاتاڭ نەمەسە جىڭىشكە دىبىستارمەن اياقتالاتىن، ايەل ازاماتشالاردىڭ تەگى سەپتەلمەيدى» دەپ كورسەتىلگەن. مىسالى: ماريا وزولينگ – ماريي وزولينگ، ەلەنا كولوميەس – ەلەنى كولوميەس. ا-جالعاۋىنىڭ الدىندا داۋىستى ي ءقارپى بولاتىن تەكتەر دە سەپتەلمەيدى. مىسالى: گارسيا، گۋليا. ەكپىندى داۋىستىلار ا، -يا، قارىپتەرىمەن اياقتالاتىن سلاۆياندىق ەمەس تەكتەر دە ەسەپتەلمەيدى. مىسالى: ديۋما، زوليا. -اگو، -ياگو، -وۆو، -يح، -ىح، -ياح، -كو اياقتالاتىن تەكتەر دە سەپتەلمەيدى. مىسالى: سەماگو، سەدىح، گلادكيح، پەترەنكو. قازاق تىلىندەگى ماتىندەردە وسى تەكتەردىڭ ءبارى سەپتەلەدى: ماريا وزولينگكە، ەلەنا كولوميەسكە، گارسياعا، گۋلياعا، ديۋماعا، زولياعا، سەماگوعا، سەدىحقا، گلادكيحقا، پەترەنكوعا. قازاق، سلاۆيان نەمەسە وزگە ۇلتتاردىڭ تەكتەرىنە سەپتىك جالعاۋدىڭ جىڭىشكە نەمەسە قاتاڭ تۇرلەرىن جالعاۋدى تاڭداۋ كەزىندە، ءسوزدىڭ سوڭعى داۋىستى بۋىنىنا باعدارلانۋ قاجەت. ەگەر جىڭىشكە داۋىستىلار بولسا («ءا»، «ءو»، «ءى»، «ءۇ»، «ە»)، وندا جىڭىشكە جالعاۋ جالعانادى، مىسالى: زۆەريەۆكە. ەگەر سوڭعى بۋىندا جۋان داۋىستىلار بولسا «ا»، «و»، «ى»، «ۇ»، وندا جۋان داۋىستى جالعاۋ جالعانادى، مىسالى: كوپىلوۆقا. داۋىستى «ي»، «ۋ» جىڭىشكە جانە جۋان بولۋى دا مۇمكىن، بۇل سوزدەگى جەتەكشى داۋىستىعا بايلانىستى. ەگەر ءسوز «ءو»، «ە»، «يۋ»، قارىپتەرىمەن اياقتالاتىن بولسا، وندا جىڭىشكە جالعاۋلار جالعانادى، مىسالى: ۆوروبيەۆكە. (قاراڭىز: س.م.يسايەۆ. قازاق ءتىلى). ەگەر ءسوز «ح» قارپىمەن اياقتالاتىن بولسا، وندا قاتاڭ جالعاۋ جالعانادى، مىسالى: سەدىحتى، گلادكيحقا. مەملەكەتتىك تىلدەگى قۇجاتتاردىڭ ماتىنىندە قازاق ۇلتى تۇلعالارىنىڭ اتى جانە اكەسىنىڭ اتى تەگىنىڭ الدىندا جالعاۋسىز قولدانىلادى، سەپتىك جالعاۋى ءماتىننىڭ مانىنە بايلانىستى تەك تەگىنە جالعانادى. مىسال. قىزمەتكەرلەردى باسقارۋ ءبولىمىنىڭ مامانى ەلەۋكەن نارتايەۆيچ پەرنەبايەۆتى ... قىزمەتتىك ءىسساپارعا جىبەرۋىڭىزدى سۇرايمىن. (پروشۋ ناپراۆيت ۆ سلۋجەبنۋيۋ كومانديروۆكۋ ... سپەسياليستا وتدەلا ۋپراۆلەنيا پەرسونالوم پەرنەبايەۆا ەلەۋكەنا نارتايەۆيچا ...). -وۆ-/-ەۆ- جۇرناقتارى ەر ادامنىڭ قازاقى تەگىندە جىڭىشكە نەمەسە جۋان سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ جالعانۋىنا اسەر ەتپەيدى. سەپتىك جالعاۋلاردىڭ قازاق ۇلتى تەگىنە جالعانۋى كەزىندە تەك ءتۇبىرىنىڭ سوڭعى بۋىنىنداعى داۋىستى دىبىس ءرول اتقارادى. ياعني، «پەرنەبايەۆ» تەگىندە «-باي» تۇبىرىندەگى سوڭعى داۋىستى «ا» جۋان بولعاندىقتان، سوندا «پەرنەبايەۆ» تەگىنە «-تى» جۋان جالعاۋى جالعانادى. «ەسيموۆ» تەگىنە «ء-تى» جىڭىشكە جالعاۋى جالعانادى، ويتكەنى «ەسىم» ءسوزىنىڭ تۇبىرىندەگى سوڭعى داۋىستى دىبىس «ءى» – جىڭىشكە. «ترانسسترويسەرۆيس» ج ش س ديرەكتورۋ فيليالا فيليالىنىڭ ديرەكتورى توو «ترانسسترويسەرۆيس» ب.ك.ەسىموۆكە ەسيموۆۋ ب.ك. داۋىستى «ا» قارپىمەن اياقتالاتىن ۇلتى قازاق ايەل ازاماتشالاردىڭ تەگىن رەسىمدەۋ كەزىندە، ءاردايىم جۋان جالعاۋلار جالعانادى، ويتكەنى داۋىستى «ا» – جۋان بولىپ سانالادى. مىسال. وكىمنىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى ە.گ.باەديلوۆاعا جۇكتەلسىن (ۆوزلوجيت كونترول يسپولنەنيا راسپورياجەنيا نا زامەستيتەليا ديرەكتورا باەديلوۆۋ ە.گ.). «ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىن جازۋعا بايلانىستى ماسەلەلەردى شەشۋ ءتارتىبى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 1996 جىلعى 2 اقپانداعى №2923 جارلىعى بويىنشا «ۇلتى قازاق ازاماتتار وزدەرىنىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىنىڭ جازىلۋىن قازاق تىلىنە ءتان ەمەس اففيكستى الىپ تاستاي وتىرىپ، وزگەرتۋگە حاقىلى، الايدا تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىنىڭ تۇبىرلىك نەگىزى ساقتالۋعا ءتيىس. بۇل رەتتە اكەسىنىڭ اتىن جازعان كەزدە ازاماتتىڭ جىنىسىنا قاراي «ۇلى» نەمەسە «قىزى» سوزدەرى قوسىلىپ، بىرگە جازىلادى». وسى جارلىق قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرىنە سايكەس «ۇلى» نەمەسە «قىزى» مورفەماسىمەن جازۋ ۇلتى قازاق تۇلعالاردىڭ قۇجاتتارىن رەسىمدەۋ كەزىندە وتە قولايلى، ويتكەنى سەپتىك جالعاۋى تەگىنە جالعانادى. مىسالى: جادىرا سارسەنبايقىزىنا، ومار بيتۋعانۇلىنا جانە ت.س.س. سوڭعى ۋاقىتتا ۇلتى قازاق تۇلعالارىنىڭ تەگىن «ۇلى»، «قىزى» جالعاۋىنسىز ءتۇبىر كۇيىندە قولدانۋ سانگە اينالۋدا، بۇل قۇجاتتاردى رەسىمدەۋ كەزىندە ۇلكەن قيىندىقتارعا سوقتىرادى. بۇل جاعدايدا: ازاماتتىڭ قايسىسى اتى، ال قايسىسى تەگى جانە قاي اتىنا سەپتىك جالعاۋىن جالعاۋ قاجەت ەكەندەگى تۇسىنىكسىز. مىسالى: بيجان نۇرجان. مۇنىڭ قايسىسى – اتى، ال قايسىسى – تەگى؟ ازاماتتىڭ اتىنا سەپتىك جالعاۋىن جالعاۋ قاتە بولادى، ال وسىلايشا جاسالعان قۇجاتتىڭ ەشقانداي دا ينستانسيالاردا زاڭدىق كۇشى بولمايدى، ويتكەنى ونىڭ جەكە كۋالىگى بويىنشا باسقا اتى تەگى بولىپ سانالادى. جانە ايەل ازاماتشالاردىڭ دا ەسىمدەرىمەن قۇجات جاساۋدا وڭاي بولمايدى. ياعني، كەيبىر ايماقتاردا ەر ازاماتتاردىڭ ەسىمدەرى ايەل ەسىمدەرىمەن دە اتالادى. مىسالى: سامال مۇرسال، ساياحات بايان جانە ت.س.س. وسى مىسالداردىڭ قايسىسىندا ايەل، قايسىسىندا ەر ادامنىڭ ەسىمى؟ مىسالى: ازاماتشانىڭ ت.ا.ءا. «سۇلەيمەن ءرازيا بۇركىت قىزى» ارىز جازۋ كەزىندە: ر.ب.سۇلەيمەننەن دەپ رەسىمدەلەدى. وسى جازۋ بويىنشا ەش نارسە دە تۇسىنىكتى ەمەس: ارىز جىنىسى قانداي تۇلعادان جازىلعانى بەلگىسىز، ويتكەنى قۇجاتتا اتى جانە اكەسىنىڭ اتى ينيسيال رەتىندە قولدانىلۋدا، ال تولىق فورمادا سەپتىك جالعاۋ جالعاناتىن تەگى كورسەتىلگەن. ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىز بويىنشا ەڭ وڭتايلىسى، (قازاق حالقىنىڭ ءسالت-داستۇرى بويىنشا) ازاماتتىڭ ءبىرىنشى اتىن، سونان سوڭ – ونىڭ تەگىن قولدانۋ بولىپ سانالادى. مىسالى: قامار بالتاباي قىزى نەمەسە سۇڭقار باتىربەك ۇلى.
You Might Also Like
-
ءبىر اتاقتى ۇرى بولىپتى. ول جاپاندا جاياۋ كەلە جاتىپ ءبىر كەرۋەنشىلەردەن مىنەتىن ات سۇرايدى. كەرۋەنشىلەر باسى ارتىق ات جوق ەكەنىن ايتادى. ۇرى:
-
بۇرىنعى زاماندا ءبىر حاننىڭ پەرزەنتى بولماي جۇرگەندە، ايەلى جۇكتى بولىپتى. ول بوسانۋعا تايانعان ۋاقىتتا حان ۋازىرلەرىمەن اڭعا شىعىپ كەتىپتى. ايەلى ۇل تۋسا، ءسۇيىنشى سۇراي كەلگەن ادامنىڭ باسىنان تومەن ...
