تەكتى اۋلەت
قازاق تاريحىندا شاقشاق جانىبەك دەگەن اتپەن بەلگىلى جانىبەك قوشقار ۇلى 1693 جىلى تورعايدىڭ توسىن قۇمىندا دۇنيەگە كەلگەن. ابىلاي حاننىڭ سەنىمدى سەرىگى بولعان. 1740-41 جىلدارى ابىلاي جوڭعارلارعا تۇتقىنعا ءتۇسىپ قالعاندا ونى قۇتقارۋعا بارىنشا كۇش سالعان وسى جانىبەك بولاتىن. 1748 جىلى 11 شىلدەدە يمپەراتريسا ەليزاۆەتا پەتروۆنانىڭ جارلىعى بويىنشا تارحاندىق اتاققا يە بولعان. ءداۋىتباي جانىبەك ۇلى 1712 جىلى تورعايدىڭ توسىن قۇمىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءجاسوسپىرىم بوزبالالارمەن بىرگە «مىڭ بالا» جاساعىندا سوعىستارعا قاتىسقان. اكەسى سياقتى، ابىلايدىڭ سەنىمدى سەرىگىنە اينالىپ، حان ساياساتىن جۇرگىزۋدە ماڭىزدى قىزمەت اتقاردى. 1759 جىلى مۇراگەرلىك جولمەن «تارحاندىق» اتاققا يە بولعان. 1783 جىلى قايتىس بولىپ، ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنەن توپىراق بۇيىرادى. باتىردىڭ جاتقان جەرى ءداۋىتباي قورىمى دەپ اتالادى. ءداۋىتبايدىڭ ءتورتىنشى ۇلى مۇسا 1746-1747 جىلدار شاماسىندا دۇنيەگە كەلىپ، 1820 جىلى دۇنيەدەن وزعان. سىرىم دات ۇلى كوتەرىلىسىنە قاتىسقان .بۇل 1790 جىلدارى، ياعني كوتەرىلىستىڭ 3 كەزەڭى بولاتىن. 1793 جىلى تارحان اتاعىنا مۇراگەرلىك جولمەن يە بولادى. شەگەن مۇسا ۇلى 1785 جىلى تورعايدىڭ توسىن قۇمىندا دۇنيەگە كەلگەن.
شەگەن بي كەدەي-كوپشىلىككە قايىرىمدى-مەيىرىمدى بولىپ، قولىنىڭ اسا اشىقتىعى ءۇشىن ءجاي عانا شەگەن ەمەس، شەگەن مىرزا اتانعان. شەگەن بيدەن 7 ۇل، 2 قىز تۋادى. ايمەن اتتى قىزىن بالقوجا ءبيدىڭ بالاسى التىنسارىعا بەرەدى. ولاردان ۇلى اعارتۋشى ىبىراي التىنسارين تۋادى. شەگەن بيگە تارحان اتاعى بەرىلمەيدى. سەبەپتەرى: بىرىنشىدەن، شەگەن ءبيدىڭ تورعاي دۋانىنان اسكەري بەكىنىس سالۋعا قارسىلىق كورسەتكەنى، ەكىنشىدەن، كەنەسارى حاننىڭ ساياساتىن قولداعانىدىعى ءۇشىن.
قازىبەك شەگەن ۇلى 1813 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. 1846 جىلى سانكت پەتەربۋرگكە باراتىن دەلەگاسيا قۇرامىندا بولعان. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا ەكى رەت التىن لەنتالى مەدالمەن، اۋليە اننا جانە ستانيسلاۆ وردەندەرىن العان. حالقىنا ءادىل بي اتانىپ، بابا جولىن لايىقتى جالعاعان قازىبەك 1869 جىلى ومىردەن وتكەن. ءبىرىمجان شەگەن ۇلى 1817 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. 1868 جىلى تورعاي وبلىسى قۇرىلعاندا، تورعاي ۋەزىنىڭ توسىن بولىسىندا بولىس بولىپ سايلانادى. قازاق دالاسىندا تۇڭعىش مەكتەپتى تورعايدا اشۋعا جيەنى ىبىرايعا قامقورشى، دەمەۋشى بولعان. داۋرەنبەك ءبىرىمجان ۇلى 1848 جىلى تورعايدىڭ توسىن قۇمىندا تۋعان. اكەسى ءبىرىمجان ومىردەن وتكەننەن كەيىن بولىستىققا داۋرەنبەك سايلانعان. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلىنا دەيىن ءۇزىلىسسىز بولىس بولعان. قورعانبەك ءبىرىمجان ۇلى 1852 جىلى تۋعان.
العاشقى ۇستازى — ى.التىنسارين. 1864 جىلى اشىلعان ىبىراي مەكتەبىنىڭ العاشقى تۇلەگى. 1873 جىلى اقتوبە، ىرعىز، تورعاي ۋەزدەرىنە شەشەك اۋرۋى تاراعاندا قاجەتتى دارى-دارمەكتى الدىرتىپ، كوپتەگەن ادامداردى ىندەتتەن امان الىپ قالعان بولاتىن. 1879-80 جىلى بولعان اتاقتى جۇتتان حالىقتى امان الىپ قالۋ شارالارىن ۇيىمداستىرىپ، اسكەري گارنيزوننىڭ قويماسىنداعى ازىق-تۇلىكتى ءوز اتىنان الىپ، حالىققا تاراتىپ بەرگەن. وسىنداي ۇيىمداستىرىلعان شارالاردىڭ ارقاسىندا تورعاي حالقى جۇتتان امان قالعان. ءبىرىمجانوۆ احمەت قورعانبەك ۇلى 1870 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. تورعاي حالقى ءبىرىمجانوۆتى 1906 جانە 1907 جىلى رەسەيدىڭ ءى جانە ءىى دۋمالارىندا ءوز اتتارىنان دەپۋتات ەتىپ سايلايدى. دۋمادا ول مۇسىلمان فراكسياسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولدى. ءى دۋمادا ول «جەر كوميسسياسىنىڭ قىرعىز ايماقتارىنداعى زاڭسىز ارەكەتتەرى مەن» زورلىق-زومبىلىق تۋرالى ماسەلەلەر قوزعاسا، ءىى دۋمادا مۇسىلمان فراكسياسىنىڭ جەر باعدارلاماسىن جاساۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى، ءبىرىمجانوۆ عازىمبەك 1896 جىلى تورعايدا تۋعان. عازىمبەك ءبىلىمدى دەگەن ءبىر توپ جاستارمەن بىرگە، قازىرگى «بولاشاق» باعدارلاماسىنا ۇقساس جوسپارمەن گەرمانياعا وقۋعا بارىپ، بەرلين ۋنيۆەرسيتەتىندە اۋىل شارۋاشىلىعى فاكۋلتەتىنە تۇسەدى. ەلگە قىزمەت ەتەمىن دەپ كەلە جاتقاندا 1928 جىلى بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرمەن ۇستالادى. اقىرى ۇشتىكتىڭ شەشىمىمەن اق تەڭىز كانالى قۇرىلىسىنا ون جىلعا جەر اۋدارىلادى. جازاسىن وتەپ ەلگە كەلگەن سوڭ 1937 جىلى 9 قازاندا 41 جاسىندا قايىرا تۇتقىندالىپ، «كونترريەۆوليۋسيالىق تەرروريستىك ۇيىمعا قاتىسقانى ءۇشىن» دەگەن ايىپپەن ۇكىم شىعارىپ، اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن.
مۇحتار قورعانبەك ۇلى 1907 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. «حالىق جاۋى» دەگەن جالامەن 1938 جىلى مامىر ايىنىڭ 5-دە سوتتالعان. سول جىلدىڭ ماۋسىم ايىنىڭ 6-شى جۇلدىزىندا ماگاداندا اتىلعان. ءبىرىمجانوۆ باتىربەك 1911 جىلى 11 جەلتوقسان كۇنى ورىنبور وڭىرىندەگى بۇزىلىق قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول جەكە ءوزى قازاقستانداعى تۇتاس حيميا عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالىپ، قالىپتاستىرعان ەدى. 1934 جىلدان باستاپ قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە قىزمەتتىك جولىن باستاعان عالىم، اتالعان وقۋ ورنىندا اسسيستەنت، اعا وقىتۋشى، دوسەنت، كافەدرا مەڭگەرۋشىسى، دەكان قىزمەتتەرىن اتقاردى. 26 جىل بويى حيميا فاكۋلتەتىن باسقارىپ، بەيورگانيكالىق حيميانىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوستى. حيميا بويىنشا قازاق تىلىندەگى ەڭ العاشقى وقۋلىقتى جازۋشى دا وسى باتىربەك بولدى. باتىربەكتىڭ ەڭبەكتەرى: 100-دەن استام تۇز كولدەرى، 15 وزەن مەن ولاردىڭ 39 سالالارى زەرتتەلىپ، قاراتاۋ فوسفوريتتەرىنە قايتا وڭدەۋ جۇرگىزىلدى. وسىنداي ەڭبەكتەرىنىڭ ارقاسىندا لەنين وردەنىمەن، قۇرمەت بەلگىسى وردەنىمەن، ت.ب. وردەن مەدالدارمەن ماراپاتتالعان باتىربەكتە حالىق ءۇشىن قىزمەت قىلىپ، ءوز بابالارىنىڭ جولىن لايىقتى جالعاي ءبىلدى.
وسى ءداۋىتباي باتىردان باستاپ، ونىڭ ۇرپاقتارى قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن تاريحىن، عىلىمىن دامىتۋعا زور ۇلەس قوسقان جاندار. ۇلت ءۇشىن تۇتاس ءبىر اۋلەتتىڭ بىرنەشە عاسىر بويى ۇزبەي ۇزدىك قىزمەت جاساۋى قاي حالىقتىڭ تاريحىندا دا سيرەك كەزدەسەتىن تاڭعاجايىپ قۇبىلىس. ءبىز مۇنى ماقتان تۇتۋىمىز كەرەك.
You Might Also Like
