تەمپەراتۋرا. تەمپەراتۋرانى ولشەۋ ادىستەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تەمپەراتۋرا. تەمپەراتۋرانى ولشەۋ ادىستەرى. 8 كلاسس
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقساتى: دەنەنىڭ جىلۋلىق كۇيىن سيپاتتايتىن نەگىزگى فيزيكالىق شاما رەتىندە تەمپەراتۋرانى ەنگىزۋ، تەمپەراتۋرانى ولشەۋ ادىستەرىمەن تانىستىرۋ، سەلسيي جانە كەلۆين شكالاسىن ەنگىزۋ؛ وقۋشىلاردىڭ تانىم بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ؛
2. دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن جانە ءبىلىم مازمۇنىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن ونى يگەرۋدەگى ىسكەرلىك پەن داعدىنى باقىلاۋ.
3. تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، العىرلىققا، وتانسۇيگىشتىككە، تابيعاتتى ايالاۋعا، سىيلاستىق پەن ادەپتىلىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ، جالپىلاۋ
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: اڭگىمە، لەكسيا، ديسكۋسسيا، كىتاپپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: پلاكاتتار، سۋرەتتەر،
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ.
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى قابىلداۋعا ازىرلىك، ماقسات قويۋ.
1) جىلۋلىق قوزعالىس دەگەنىمىز نە؟ ونىڭ مەحانيكالىق قوزعالىستان ايىرماشىلىعى نەدە؟ نەگە جىلۋلىق دەپ اتالادى؟
2) بروۋندىق قوزعالىس دەپ نەنى ايتادى؟ ونىڭ سەبەبى نەدە؟
3) ديففۋزيا دەگەنىمىز نە؟ قاتتى دەنەلەر، سۇيىقتار جانە گازداردا ديففۋزيا قالاي جۇرەدى؟
4) ديففۋزيانىڭ جىلدامدىعى دەنەنىڭ تەمپەراتۋراسىنا، تىعىزدىعىنا قالاي تاۋەلدى؟
ءىV. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ:
ءبىزدى قورشاعان ورتاداعى جىلۋلىق قۇبىلىستار - تەمپەراتۋرانىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى قۇبىلىستار. سالقىن جانە جىلى دەنەلەر. تەمپەراتۋرا - دەنەنىڭ جىلۋلىق كۇيىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق شاما. تەمپەراتۋرا دەنە بولشەكتەرىنىڭ ورتاشا كينەتيكالىق ەنەرگياسىنىڭ ولشەۋىشى. تەمپەراتۋرا سكاليار شاما. جىلۋ الماسۋ - ەكى دەنە جاناسقاندا، جىلۋ بەرىلۋ جولىمەن ەنەرگيانىڭ قاتتى قىزدىرىلعان دەنەدەن ازىراق قىزدىرىلعان دەنەگە ءوتۋ پروسەسى.
جىلۋلىق تەپە تەڭدىك.
جىلۋ الماسۋ دەنەلەر اراسىندا جىلۋلىق تەپە - تەڭدىك ورناعانعا دەيىن جۇرەدى.
دەنەنىڭ تەمپەراتۋراسىن ولشەۋگە ارنالعان قۇرال - تەرمومەتر. ونىڭ جۇمىس ىستەۋى دەنەلەردىڭ جىلۋلىق ۇلعايۋىنا نەگىزدەلگەن.
تەرمومەتر - تەمپەراتۋراسى ولشەنەتىن دەنەمەن جىلۋلىق بايلانىستا بولاتىن دەنە.
تەرمومەترلەردىڭ تۇرلەرى. I. سۇيىق تەرمومەترلەر.
ا) سىناپتى، ولشەۋ شەگى - 38°س - تان 260 °س - كا دەيىن؛
ب) ءسپيرتتى تەرمومەتر، ولشەۋ شەگى
ۆ) تەرموپارا (- 269 °س - تان 2300 °س - قا دەيىن)
گ) تەرميستورلار كەدەرگىسى تەمپەراتۋرانىڭ وزگەرۋىنە نەگىزدەلگەن قۇرالدار.
2. گازدى تەرمومەترلەر.
سەلسيي شكالاسى - نەگىزگى ەكى نۇكتەسى رەتىندە مۇزدىڭ ەرۋ (0°س) جانە سۋدىڭ قايناۋ (100°س) تەمپەراتۋرالارى الىنعان شكالا.
ابسوليۋت ءنول تەمپەراتۋرا - تابيعاتتاعى ەڭ تومەنگى شەكتى تەمپەراتۋرا ول - 273، 15 0°س - قا تەڭ.
كەلۆين شكالاسى - حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسى بويىنشا قابىلدانعان تەمپەراتۋرانىڭ ابسوليۋتتىك تەرموديناميكالىق شكالاسى. بۇل شكالا بويىنشا ەسەپتەۋ - 273 0س - قا تەڭ ابسوليۋت نولدەن باستالادى.
1 كەلۆين - سەلسيي شكالاسى بويىنشا تەمپەراتۋرا بىرلىگىنە، ياعني 1 گرادۋسقا تەڭ:
1 ك =1 °س.
سەلسيي شكالاسى بويىنشا تەمپەراتۋرا 1°(س) مەن ابسوليۋتتىك تەمپەراتۋرانىڭ ت(ك) اراسىنداعى بايلانىس:
ت = (t+273) ك نەمەسە t = (ت - 273) °س.
رەميۋر، فارانگەيت شكالالارى.
تەمپەراتۋرانى ولشەۋ ادىستەرى (تاجىريبە كورسەتۋ)
تەرمومەتردى قولدا ۇستاپ تۇرىپ، ونداعى سىناپ (سپيرت) باعاناسىنىڭ كوتەرىلۋىن باقىلاۋ. سىناپ (سپيرت) باعاناسىنىڭ كوتەرىلۋ سەبەبىن ايقىنداۋ. سىناپ (سپيرت) باعاناسى كوتەرىلۋىن قاشان توقتاتادى؟ تەرمومەتر نەنى ولشەيدى؟ تەرمومەتردى تەمپەراتۋراسى ولشەنەتىن ورتادان الىپ قاراۋعا بولا ما؟ نەلىكتەن؟ تۇتىكشە بويىمەن كوتەرىلگەن كەزدە سىناپ (سپيرت) مولەكۋلالارىنىڭ ورتاشا كينەتيكالىق ەنەرگياسى جونىندە نە ايتۋعا بولادى؟
V. وقىتىلىپ وتىرعان وقۋ ماتەريالىن قابىلداۋداعى وقۋشى تۇسىنىگىن تەكسەرۋ.
§2 سۇراقتارىن تالداۋ.
1) مولەكۋلالىق تەوريا نەگىزىندە جىلى سۋ مەن سالقىن سۋدىڭ ايىرماشىلىعى نەدە ەكەنىن تۇسىندىرىڭدەر.
2) اباي بولماعان جاعدايدا مەديسينالىق تەرمومەتردى سىندىرىپ الۋعا بولادى. نەلىكتەن بۇل جاعدايدا توگىلىپ قالعان سىناپتى ءبىر ءتۇيىر تامشىسى قالماستاي جيناپ الۋ قاجەت؟
قانداي دا ءبىر ۋاقىت مەزەتىندە اۋاداعى وتتەگىنىڭ ءبىر مولەكۋلاسى 900م/س جىلدامدىقپەن، ال ەكىنشى مولەكۋلا 1200 م/س جىلدامدىقپەن قوزعالادى. ەكىنشى مولەكۋلانىڭ تەمپەراتۋراسى جوعارى دەگەن ۇيعارىم دۇرىس بولا ما؟
Vءى. وقىتىلىپ وتىرعان وقۋ ماتەريالىن بەكىتۋ نەمەسە داعدىلاندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
VIءى. باعالاۋ. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ: §2، 1 - جاتتىعۋ، №1ۇيدە ورىندالاتىن ەكسپەريمەنتتىك تاپسىرما.
اقتوبە وبلىسى، ويىل اۋدانى
ويىل قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى
سۋكاشيەۆا ءاليا ايسەيەۆنا
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقساتى: دەنەنىڭ جىلۋلىق كۇيىن سيپاتتايتىن نەگىزگى فيزيكالىق شاما رەتىندە تەمپەراتۋرانى ەنگىزۋ، تەمپەراتۋرانى ولشەۋ ادىستەرىمەن تانىستىرۋ، سەلسيي جانە كەلۆين شكالاسىن ەنگىزۋ؛ وقۋشىلاردىڭ تانىم بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ؛
2. دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن جانە ءبىلىم مازمۇنىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن ونى يگەرۋدەگى ىسكەرلىك پەن داعدىنى باقىلاۋ.
3. تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، العىرلىققا، وتانسۇيگىشتىككە، تابيعاتتى ايالاۋعا، سىيلاستىق پەن ادەپتىلىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ، جالپىلاۋ
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: اڭگىمە، لەكسيا، ديسكۋسسيا، كىتاپپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: پلاكاتتار، سۋرەتتەر،
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ.
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى قابىلداۋعا ازىرلىك، ماقسات قويۋ.
1) جىلۋلىق قوزعالىس دەگەنىمىز نە؟ ونىڭ مەحانيكالىق قوزعالىستان ايىرماشىلىعى نەدە؟ نەگە جىلۋلىق دەپ اتالادى؟
2) بروۋندىق قوزعالىس دەپ نەنى ايتادى؟ ونىڭ سەبەبى نەدە؟
3) ديففۋزيا دەگەنىمىز نە؟ قاتتى دەنەلەر، سۇيىقتار جانە گازداردا ديففۋزيا قالاي جۇرەدى؟
4) ديففۋزيانىڭ جىلدامدىعى دەنەنىڭ تەمپەراتۋراسىنا، تىعىزدىعىنا قالاي تاۋەلدى؟
ءىV. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ:
ءبىزدى قورشاعان ورتاداعى جىلۋلىق قۇبىلىستار - تەمپەراتۋرانىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى قۇبىلىستار. سالقىن جانە جىلى دەنەلەر. تەمپەراتۋرا - دەنەنىڭ جىلۋلىق كۇيىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق شاما. تەمپەراتۋرا دەنە بولشەكتەرىنىڭ ورتاشا كينەتيكالىق ەنەرگياسىنىڭ ولشەۋىشى. تەمپەراتۋرا سكاليار شاما. جىلۋ الماسۋ - ەكى دەنە جاناسقاندا، جىلۋ بەرىلۋ جولىمەن ەنەرگيانىڭ قاتتى قىزدىرىلعان دەنەدەن ازىراق قىزدىرىلعان دەنەگە ءوتۋ پروسەسى.
جىلۋلىق تەپە تەڭدىك.
جىلۋ الماسۋ دەنەلەر اراسىندا جىلۋلىق تەپە - تەڭدىك ورناعانعا دەيىن جۇرەدى.
دەنەنىڭ تەمپەراتۋراسىن ولشەۋگە ارنالعان قۇرال - تەرمومەتر. ونىڭ جۇمىس ىستەۋى دەنەلەردىڭ جىلۋلىق ۇلعايۋىنا نەگىزدەلگەن.
تەرمومەتر - تەمپەراتۋراسى ولشەنەتىن دەنەمەن جىلۋلىق بايلانىستا بولاتىن دەنە.
تەرمومەترلەردىڭ تۇرلەرى. I. سۇيىق تەرمومەترلەر.
ا) سىناپتى، ولشەۋ شەگى - 38°س - تان 260 °س - كا دەيىن؛
ب) ءسپيرتتى تەرمومەتر، ولشەۋ شەگى
ۆ) تەرموپارا (- 269 °س - تان 2300 °س - قا دەيىن)
گ) تەرميستورلار كەدەرگىسى تەمپەراتۋرانىڭ وزگەرۋىنە نەگىزدەلگەن قۇرالدار.
2. گازدى تەرمومەترلەر.
سەلسيي شكالاسى - نەگىزگى ەكى نۇكتەسى رەتىندە مۇزدىڭ ەرۋ (0°س) جانە سۋدىڭ قايناۋ (100°س) تەمپەراتۋرالارى الىنعان شكالا.
ابسوليۋت ءنول تەمپەراتۋرا - تابيعاتتاعى ەڭ تومەنگى شەكتى تەمپەراتۋرا ول - 273، 15 0°س - قا تەڭ.
كەلۆين شكالاسى - حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسى بويىنشا قابىلدانعان تەمپەراتۋرانىڭ ابسوليۋتتىك تەرموديناميكالىق شكالاسى. بۇل شكالا بويىنشا ەسەپتەۋ - 273 0س - قا تەڭ ابسوليۋت نولدەن باستالادى.
1 كەلۆين - سەلسيي شكالاسى بويىنشا تەمپەراتۋرا بىرلىگىنە، ياعني 1 گرادۋسقا تەڭ:
1 ك =1 °س.
سەلسيي شكالاسى بويىنشا تەمپەراتۋرا 1°(س) مەن ابسوليۋتتىك تەمپەراتۋرانىڭ ت(ك) اراسىنداعى بايلانىس:
ت = (t+273) ك نەمەسە t = (ت - 273) °س.
رەميۋر، فارانگەيت شكالالارى.
تەمپەراتۋرانى ولشەۋ ادىستەرى (تاجىريبە كورسەتۋ)
تەرمومەتردى قولدا ۇستاپ تۇرىپ، ونداعى سىناپ (سپيرت) باعاناسىنىڭ كوتەرىلۋىن باقىلاۋ. سىناپ (سپيرت) باعاناسىنىڭ كوتەرىلۋ سەبەبىن ايقىنداۋ. سىناپ (سپيرت) باعاناسى كوتەرىلۋىن قاشان توقتاتادى؟ تەرمومەتر نەنى ولشەيدى؟ تەرمومەتردى تەمپەراتۋراسى ولشەنەتىن ورتادان الىپ قاراۋعا بولا ما؟ نەلىكتەن؟ تۇتىكشە بويىمەن كوتەرىلگەن كەزدە سىناپ (سپيرت) مولەكۋلالارىنىڭ ورتاشا كينەتيكالىق ەنەرگياسى جونىندە نە ايتۋعا بولادى؟
V. وقىتىلىپ وتىرعان وقۋ ماتەريالىن قابىلداۋداعى وقۋشى تۇسىنىگىن تەكسەرۋ.
§2 سۇراقتارىن تالداۋ.
1) مولەكۋلالىق تەوريا نەگىزىندە جىلى سۋ مەن سالقىن سۋدىڭ ايىرماشىلىعى نەدە ەكەنىن تۇسىندىرىڭدەر.
2) اباي بولماعان جاعدايدا مەديسينالىق تەرمومەتردى سىندىرىپ الۋعا بولادى. نەلىكتەن بۇل جاعدايدا توگىلىپ قالعان سىناپتى ءبىر ءتۇيىر تامشىسى قالماستاي جيناپ الۋ قاجەت؟
قانداي دا ءبىر ۋاقىت مەزەتىندە اۋاداعى وتتەگىنىڭ ءبىر مولەكۋلاسى 900م/س جىلدامدىقپەن، ال ەكىنشى مولەكۋلا 1200 م/س جىلدامدىقپەن قوزعالادى. ەكىنشى مولەكۋلانىڭ تەمپەراتۋراسى جوعارى دەگەن ۇيعارىم دۇرىس بولا ما؟
Vءى. وقىتىلىپ وتىرعان وقۋ ماتەريالىن بەكىتۋ نەمەسە داعدىلاندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
VIءى. باعالاۋ. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ: §2، 1 - جاتتىعۋ، №1ۇيدە ورىندالاتىن ەكسپەريمەنتتىك تاپسىرما.
اقتوبە وبلىسى، ويىل اۋدانى
ويىل قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى
سۋكاشيەۆا ءاليا ايسەيەۆنا
You Might Also Like
-
ماقساتى: ءتىلاشار مەرەكەسىنىڭ ءمانىن اشۋ. الىپپەدەن العان بىلىمدەرىن تياناقتاۋ.
