InfoHub Logo

«ءدىنتانۋ» ءپانىنىڭ تاربيەلىك ماڭىزى»
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ 2011جىلعى №511 بۇيرىعىنا سايكەس، وقۋشىلاردىڭ ءدىن تۋرالى ساياسي - مادەني بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا مەكتەپتەردىڭ 9 سىنىبىنا، عاريفوللا ەسىمنىڭ اۆتورلىق ۇجىمىمەن جازىلعان «ءدىنتانۋ نەگىزدەرى» كۋرسى جۇرگىزىلەدى.
ءپاننىڭ مىندەتتەرى:
1. وقۋشىلاردى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ جانە كونفەسسيالاردىڭ تاريحىمەن، ولاردىڭ قازىرگى قوعامداعى رولىمەن تانىستىرۋ.
2. ءدىننىڭ تانىمدىق - دۇنيەتانىمدىق پسيحولوگيالىق - پەدوگوگيكالىق اسپەكتىلەرىن اشۋ.
3. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ءىلىمىنىڭ نەگىزگى گۋمانيستىك جاعدايىن جانە نەگىزىن ءتۇسىندىرۋ.
4. دەسترۋكتيۆتىك ءدىني كۋلتتاردىڭ، ءدىني جانە ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ يدەولوگيالارىن قابىلداماۋ ۇستانىمدارىن قالىپتاستىرۋ.
5. وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى ازاماتتىق كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ.

دەگەنمەن ءپاننىڭ تانىمدىق مانىمەن قوسا، ونىڭ تاربيەلىك مانىنە باسا كوڭىل اۋدارۋدىڭ ماڭىزى زور. وقۋشىلارعا ەڭ الدىمەن ءدىننىڭ انىقتامالارىنا ءمان بەرۋدەن باستاعان دۇرىس. مىسالعا ايتاتىن بولساق «ءدىن ادامدى تۋرالىق پەن ادەمىلىككە جەتەلەيتىن جول»، «ءدىن ادامنىڭ ءومىرىن تارتىپكە كەلتىرەتىن جۇيە»، «ءدىن ادامدى شىندىققا جەتكىزەتىن جارىق»، يسلام عالىمدارى قۇران ماتىنىنە سۇيەنە وتىرىپ « ءدىن دەگەنىمىز اقىلدى ادامداردى ءوز قالاۋلارى بويىنشا ىزگىلىككە باستايتىن قۇدايلىق زاڭناما»، «ءدىن ادامداردى تەك يگىلىككە، جاقسىلىققا باعىتتايتىن زاڭناما رەتىندەگى ءىس ارەكەتتەر جيىنتىعى. سونىمەن بىرگە ءدىن قوعامنىڭ ءتارتىپتى، باقىتتى بولۋىنا اسەر ەتەدى. ءدىن ادامنىڭ ءجۇرىس تۇرىسىن، مىنەز قۇلقىن، ىشكى جان دۇنيەسىن رەتتەيدى.

تاقىرىپتاردى زەردەلەۋ بارىسىندا ءتۇرلى كەزدەردە پايدا بولعان ەجەلگى ريم، گرەك، يران، كونفۋسيي ءىلىمى، حريستيان ءدىنى، داوسيزم، سينتويزم، ىلىمدەرىنىڭ بارلىعىندا ادامداردى باۋىرمالدىققا، مەيرىمدىلىككە، قايىرىمدىلىققا، ادالدىققا شاقىراتىن ورتاق قۇندىلىقتار بار ەكەندىگىنە وقۋشىلاردىڭ كوزى جەتەدى. اتالعان قاسيەتتەردىڭ بارلىعى ءار ادامنىڭ بويىندا بار ەكەندىگىن تۇسىندىرۋمەن قاتار، سول قاسيەتتەردى اركىمنىڭ ءوز بويىندا جەتىلدىرە بىلۋىنە باستى نازار اۋدارىلادى. اللا تاعالا ءوزىنىڭ ءبىر اياتىندا «مەن سەندەردى ءبىر ءبىرىڭدى تانۋ ءۇشىن ءبىر ەركەك ءبىر ايەل قىلىپ جاراتتىم جانە ۇلتقا ءبولدىم» دەگەن ەكەن. ەگەر وسى ءسوزدى اقىلعا سالاتىن بولساق ءبىر ەركەك ءبىر ايەل زاڭدىلىق، ال ۇلتقا ءبولدىم دەگەن سوزدەن ءار ۇلتتىڭ سالت ساناسىنا قاراي تانىم تۇسىنىك قالىپتاساتىنىن كورۋگە بولادى. ءبىزدىڭ اتا بابالارىمىز ءدىندى تەرەڭىنەن زەرتتەپ مول تاعىلىمىن ءوزىنىڭ سالت ساناسىنا، داستۇرىنە سىڭىرە ءبىلىپ ءوزىنىڭ ۇرپاقتارىنا انا سۇتىمەن، ءتالىمى مول ىستەرىمەن دارىتا بىلگەن. قازاق حالقىنىڭ سالت ساناسى، ءداستۇرى، قۇران ءىلىمىن تەرەڭ مەڭگەرگەن عۇلاما، دانىشپاندارىمىزدىڭ ناقىل سوزدەرىنىڭ، حالىق دانالىعىنىڭ بارلىعى ادامدى باۋىرمالدىققا، مەيرىمدىلىككە، يناباتتىلىققا، كىشىپەيىلدىلىككە ت. ب. جاقسى قاسيەتتەرگە ۇيرەتەدى.
مىسالى: «اتا انانىڭ ءقادىرىن بىلمەگەن حالىق ءقادىرىن بىلمەس»، «ارى جوقتىڭ اقىلى جوق»، «اقىل، قايرات جۇرەكتى بىردەي ۇستا

سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن ەرەك» - دەيدى اباي اتامىز.
ب. ز. ب. جۇڭگو عۇلاماسى كونفۋسيي «ءوزىڭ ۇناتپاعانى وزگەگە ىستەمە» دەسە پايعامبارىمىز حاديسىندە: « وزىڭە نە تىلەسەڭ، اۋەلى ونى باسقالار ءۇشىن قىل»، ال قازاق اتامىز «ءوزى تۇگىل دۇشپانىنا جاماندىق تىلەمەۋدى» ۇرپاعىنا امانات ەتكەن. اباي اتامىز «اللانىڭ ادام بالاسىنا ءدىندى تۇسىرۋدەگى ماقساتى – قۇلدارىنىڭ جولدان اداسپاۋى ءۇشىن، ءبىر بىرىمەن ىزگىلىكتە، تاتۋلىقتا ءومىر سۇرۋلەرى ءۇشىن بولدى» دەيدى.
شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى:
الەمدەگى دىندەردىڭ ءتۇپ ماقسۇتى،
ءۇش نارسەدە بۇلجىماي قۇشاقتاسار:
قۇداي بار، ۇجدان دۇرىس، قيامەت شىن،
ەش ءدىننىڭ ماقسۇتى جوق مۇنان اسار.
ءدىن ادامدى ءبىر باۋىر قىلماق ەدى،
ونى ءبولىپ، دۇشپاندىق قارۋ جاسار.
ءىنجىل، قۇران ءبارى ايتىپ تۇرسا داعى،
ماعىناسىنا اداسىپ قارا باسار.
ءسويتىپ بۇزىپ، ءبۇلدىرىپ ەسىل ءدىندى،
ءدىن دەسە بىلىمدىلەر تۇرا قاشار.
ەشبىر ءدىن ءويتىپ دۇسپان بول دەمەيدى
قانەكي بۇل سوزىمە كىم تالاسار؟ دەپ تۇجىرىم جاسايدى.
قازاقتا مىنانداي ءسوز بار «تازا اقىلمەن تاپپاعان ءدىن، شىن ءدىن ەمەس، جىندىلىق» - دەگەن.

اباي اتامىز:
ماحابباتپەن جاراتقان ادامزاتتى،
سەندە ءسۇي ول اللانى جاننان ءتاتتى.
ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ
جانە وسى حاق جولى دەپ ادىلەتتى.
وسى ءۇش ءسۇيۋ بولادى يماني گۇل.
يماننىڭ اسىلى ءۇش دەپ سەن تاحيق ءبىل! دەيدى.

وسىنداي دانا سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشا وتىرىپ، تۇسىندىرە وتىرىپ ءدىننىڭ ءتۇپ ماقساتىن اشۋعا تىرىسامىن. العاشقى ءدىنتانۋ ساباقتارى باستالعان كەزدە وقۋشىلاردان ءدىننىڭ نە كەرەكتىگىن سۇراعانىمدا «جۇماققا بارۋ، و دۇنيەدە جاقسى ءومىر ءسۇرۋ، كۇنادان ارىلۋ، مىنا ءومىر جالعان» دەگەن سوزدەردى ەستىدىم. قازىرگى كەزدە وقۋشىلار ول ويدان ارىلىپ ءوزىن ءوزى تاربيەلەۋ كەرەكتىگىن تۇسىنگەندىكتەرى قۋانتادى. سونىمەن قوسا العاشقى كەزدە ەلىمىزگە ءتۇرلى سەكتالاردىڭ وتىرىك قايىرىمدىلىق پەردەسىن جامىلىپ دەندەپ كىرىپ الىپ، قازىرگى تاڭدا ءوز جۇمىستارىن جاستار اراسىندا بەلسەندى جۇرگىزىپ وتىرعاندىعى كوڭىل كونشىتپەيدى. وسىعان بايلانىستى ءار ساباقتا وسىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ۇنەمى ادامگەرشىلىك، مەيىرىم، ادالدىق، وتاندى ءسۇي سياقتى نەگىزگى قاعيدالاردى باسشىلىققا الا وتىرىپ تۇسىندىرمە جۇمىستارى، پىكىر الىسۋلار وتكىزىپ، ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى، ءدىنىمىزدى ساقتاۋدى ايتىپ وتىرامىن. سان عاسىر سۋسىنداعان، تالاي ەلىمىزدىڭ قيىن قىستاۋ كەزىندە قالقان بولعان، 1000 جىلدان بەرى جاساپ كەلە جاتقان ءدىنىمىزدى، ءداستۇرىمىزدى 1 جىل قالادا نەمەسە 5 جىل جىراقتا وقىعان بىرەۋ كەلىپ ءبىز اداسىپ ءجۇرىپپىز دەپ ناسيحات جۇرگىزۋى اقىلعا قونىمسىز، قازاق ۇلتىنا تونگەن ءقاۋىپ دەپ بىلەمىن. وقۋشىلار اراسىندا يمانعا بەت بۇردىق دەپ كەيىنگى كەزدە ساباق ۇستىندە جۇما نامازعا سۇرانىپ جۇرگەندەر دە كەزدەستى. پايعامبارىمىز: «ءبىر ساعات ءبىلىم ۇيرەنۋ، ءبىر كۇنگى قۇلشىلىق ەتۋدەن جاقسى» دەگەن ەكەن. ءبىلىمنىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنە ءبىلىپ سوعان جۇرەكپەن بويسۇنعان ادام - اقىلدى دەر ەدىم.
ءسوز قورىتىندىسىندا ايتارىم پايعامبارىمىز: « اللا تاعالا ءسىزدىڭ نيەتىڭىزدىڭ دۇرىستىعىنا قارايدى» دەگەن ەكەن. نيەتىمىز دۇرىس بولسىن اعايىن.