ەلەكتر زاريادى. زاريادتىڭ ساقتالۋ زاڭى. كۋلون زاڭى. ەلەكتر ءورىسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەلەكتر زاريادى. زاريادتىڭ ساقتالۋ زاڭى. كۋلون زاڭى. ەلەكتر ءورىسى. 10 كلاسس
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقساتى: تاقىرىپ بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم - بىلىك داعدىسىن قالىپتاستىرۋ. تىڭ مالىمەتتەر بەرۋ ارقىلى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق ماقساتى: ەرىكتىلىكتى دامىتۋ، بەلسەندىلىگىن، قابىلەتىن قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ شارالارىن ۇيىمداستىرۋ.
3. تاربيەلىك ماقساتى: ءوزىن - ءوزى قورعايتىن ەلەكتردەن قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىنىڭ ەرەجەلەرىن ساقتاۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتى مۇمكىندىگىنشە دامىعان ازامات تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: اڭگىمەلەۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: پلاكاتتار، سۋرەتتەر،
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ.
ا) تەوريالىق بىلىمدەرىن تەكسەرۋ.
ءا) پراكتيكالىق تاپسىرمالارىن تەكسەرۋ.
ب) ەسەپتەرىن تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ:
ەلەكترلەنۋدi ءتۇسiندiرۋ. زاريادتىڭ ساقتالۋ زاڭى. ەلەكتروننىڭ جانە اتوم قۇرىلىسىنىڭ اشىلۋى كوپتەگەن ەلەكترلiك قۇبىلىستاردى ءتۇسiندiرۋگە مۇمكiندiك بەردi.
نەلiكتەن مەتالداردان ەلەكتر زاريادى وتەدi، ال ديەلەكتريكتەردەن وتپەيدi؟ ديەلەكتريكتەردە ەلەكتروندار ءوز اتومدارىنىڭ يادرولارىمەن مىقتىراق بايلانىسقاندىقتان دەنە iشiندە ەركiن قوزعالمايدى. مەتالداردا ەلەكتروندار يادرولارمەن ءالسiز بايلانىسقان. سوندىقتان ولاردىڭ بiراز ءبولiگi ءوز اتومدارىنان ءبولiنiپ دەنەنiڭ iشiندە ەركiن قوزعالا باستايدى (مۇنداي ەلەكتروندار – ەركiن ەلەكتروندار دەپ اتالادى). وسى ەلەكتروندار وتكiزگiشتە زارياد تاسىمالدايدى.
ەلەكترلەۋ كەزiندە دەنەلەردiڭ تولىق زاريادى وزگەرە مە؟ ءتاجiريبە جۇرگiزەيiك. ەلەكترومەتردiڭ مەتالل وزەگiنە مەتالل ديسك ورناتىپ، ونىڭ ءۇستiنە جۇقا كەنەپ ماتا جابامىز، ال ونىڭ ءۇستiنە ديەلەكتريك تۇتقاسى بار ەكiنشi ديسك قويامىز. جوعارعى ديسكىنi وقشاۋلاعىش قاباتقا اينالدىرا ۇيكەپ الىپ قويايىق. سوندا بiز ەلەكترومەتر سترەلكاسىنىڭ اۋىتقىعانىن كورەمiز. بۇل كەنەپ پەن ۇيكەلگەن ديسكiدە ەلەكتر زاريادىنىڭ پايدا بولعانىن كورسەتەدi.
ءتاجiريبەنi جالعاستىرايىق. ەندi الىپ قويعان ديسكiنi ەكiنشi ەلەكترومەتر وزەگiنە تيگiزەيiك. بۇل ەلەكترومەتردiڭ سترەلكاسى دا تۋرا سونداي بۇرىشقا اۋىتقيدى. بۇدان ەلەكترلەۋ كەزiندە ەكi ديسكiدە مودۋلi جاعىنان بiردەي زارياد العانىن كورسەتەدi. وسى زاريادتاردىڭ تاڭباسى تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشiن ءتاجiريبەنi ەكi ەلەكترومەتردi مەتالل وتكiزگiشپەن جالعاپ اياقتايىق. بiز ەكi قۇرالدىڭ دا سترەلكالارى تومەن تۇسكەنiن كورەمiز. زاريادتاردىڭ بەيتاراپتانۋى، ولاردىڭ مودۋل جاعىنان تەڭ، ال تاڭبالارى قاراما - قارسى بولعانىن كورسەتەدi (سوندىقتان ولاردىڭ قوسىندىسى نولگە تەڭ). وسى جانە باسقا دا ءتاجiريبەلەر، ەلەكترلەۋ كەزiندە دەنەلەردiڭ زاريادى ساقتالاتىنىن، ياعني تولىق زارياد ەلەكترلەنۋگە دەيiن نولگە تەڭ بولسا، ودان كەيiن دە نولگە تەڭ بولادى. نەلiكتەن بۇلاي بولادى؟ مىسالى، ەبونيت تاياقشانى جۇنگە ۇيكەگەندە، ول تەرiس، ال ءجۇن وڭ زاريادتالاتىنىن بiلەمiز. بۇلاي بولۋ سەبەبi ۇيكەلۋ كەزiندە ەبونيت تاياقشادا ەلەكتروندار ارتىق، ال جۇندە ەلەكتروندار سانى كەم. وسى كەزدە ءجۇننiڭ جانە ەبونيت تاياقشانىڭ زاريادتارى مودۋلi بويىنشا تەڭ، ال تاڭبالارى قاراما - قارسى بولادى. مۇنى، جۇندە قانشا ەلەكترون كەم بولسا، ەبونيتتە سونشاسى ارتىق بولاتىنىمەن ءتۇسiندiرەمىز. جۇندەگi جانە ەبونيتتەگi تولىق ەلەكتر زاريادى بۇرىنعىداي نولگە تەڭ، دەمەك زارياد ساقتالادى.
ەگەر ەلەكترلەنۋشi دەنەلەردiڭ باستاپقى زاريادتارى نولگە تەڭ بولماعان جاعدايدا دا تولىق ەلەكتر زاريادى ساقتالادى. مىسالى دەنەلەردiڭ باستاپقى زاريادتارىن q1 جانە q2 دەپ، ال اسەرلەسكەننەن كەيiن q1′ جانە q2′ دەپ بەلگiلەسەك، وندا بىلاي جازۋعا بولادى: q1′ + q2′ = q1 + q2، دەمەك، دەنەلەردiڭ كەز - كەلگەن ءوزارا اسەرلەسۋلەرi كەزiندە ولاردىڭ تولىق ەلەكتر زاريادى وزگەرiسسiز قالادى. وسى قورىتىندى ەلەكتر زاريادىنىڭ ساقتالۋ زاڭى دەپ اتالاتىن تابيعاتتىڭ iرگەلi زاڭى بولىپ تابىلادى. زاريادتىڭ ساقتالۋ زاڭىن 1750 ج. امەريكانىڭ عالىمى جانە كورنەكتi ساياساتكەرi بەندجامين فرانكلين اشقان. ول العاشقى بولىپ، وڭ «+» جانە «–» تەرiس زاريادتار تۋرالى ءتۇسiنiكتi ەنگiزگەن.
ەلەكتر ءورiسi جiپكە زاريادتالعان گيلزانى iلiپ، وعان ەلەكترلەنگەن شىنى تاياقشانى جاقىنداتايىق. ولار بiر - بiرiنە تiكەلەي تيىسپەسە دە جiپكە iلiنگەن گيلزا ءوزiنiڭ ۆەرتيكال قالپىنان اۋىتقىپ، شىنى تاياقشاعا تارتىلادى. وسىدان زاريادتالعان دەنەلەر بiر - بiرiمەن تiكەلەي تيiسپەسە دە اسەرلەسەتiنiن كورەمiز. وسى كەزدە بiر دەنەدەن ەكiنشiسiنە اسەر قالاي بەرiلەدi؟ مۇمكiن، بار ماسەلە ولاردىڭ اراسىنداعى اۋادا شىعار؟ مۇنى ءتاجiريبە ءجۇزiندە انىقتايىق.
زاريادتالعان ەلەكتروسكوپتى (شىنى پلاستيكالارى الىنعان) اۋا سورعىشتىڭ قالپاعىنىڭ استىنا قويىپ، ودان اۋانى سورىپ تاستايمىز. سوندا بiز اۋاسىز كەڭiستiكتە دە ەلەكتروكوپتىڭ جاپىراقشالارى بiر - بiرiنەن تەبiلەتiندiگiن كورەمiز. دەمەك، ەلەكترلiك اسەردiڭ بەرiلۋ پروسەسiنە اۋا قاتىسپايدى. ونداي بولسا، زاريادتالعان دەنەلەردiڭ ءوزارا اسەرلەسۋi نە ارقىلى جۇزەگە اسادى؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن اعىلشىن عالىمدارى م. فارادەي (1791 – 1867) جانە دج. ماكسۆەلل (1831 – 1879) ءوز ەڭبەكتەرiندە بەردi.
ەلەكتر ءورiسi – كەز - كەلگەن زاريادتالعان دەنەلەردiڭ اينالاسىندا بولادى جانە زاتتاردان ەرەكشە، ماتەريانىڭ ايىرىقشا بiر ءتۇرi بولىپ تابىلادى. ونى كورۋ نەمەسە ۇستاۋ مۇمكىن ەمەس. ەلەكتر ءورiسiنiڭ بار نەمەسە جوق ەكەندiگiن، تەك ونىڭ اسەرى ارقىلى بىلۋگە بولادى.
ەلەكتر ءورiسiنiڭ نەگiزگi قاسيەتتەرi قاراپايىم ءتاجiريبەلەر ارقىلى انىقتالادى.
1. زاريادتالعان دەنەنiڭ ەلەكتر ءورiسi، وسى ءورiستەگى كەز - كەلگەن زاريادتالعان دەنەگە قانداي دا بiر كۇشپەن اسەر ەتەدi.
زاريادتالعان دەنەلەردىڭ اسەرلەسۋiن زەرتتەۋگە قويىلعان ءتاجiريبەلەر وسىنى كورسەتەدى. مىسالى، زاريادتالعان گيلزا ەلەكترلەنگەن تاياقشانىڭ ءورiسiندە تارتۋ كۇشiنiڭ اسەرىنەن وعان جاقىندايدى.
2. زاريادتالعان دەنەگە جاقىن ارالىقتا ءورiس كۇشتiرەك، ال الىستا ءالسiزدەۋ.
مۇنى تەكسەرۋ ءۇشiن تاعى دا زاريادتالعان گيلزامەن جاسالعان ءتاجiريبەنi قاراستىرايىق. گيلزانى تiرەگiمەن بiرگە زاريادتالعان تاياقشاعا جاقىنداتا تۇسەيiك. بiز گيلزا تاياقشاعا جاقىنداعان سايىن جiپتiڭ ۆەرتيكالدان اۋىتقۋ بۇرىشى ۇلكەيە بەرەتiنiن كورەمىز. بۇرىشتىڭ ۇلكەيۋى، گيلزا ەلەكتر ءورiسiنiڭ كوزiنە (زاريادتالعان تاياقشاعا) جاقىنداعان سايىن وعان ءورiس سوعۇرلىم كوبiرەك كۇشپەن اسەر ەتەتiندiگiن كورسەتەدi. وسىدان، زاريادتالعان دەنەگە جاقىنداعان سايىن ونىڭ ءورiسiءنىڭ كۇشەيەتىنىنە كوز جەتكiزەمiز.
سونىمەن، زاريادتالعان تاياقشا عانا ءوز ءورiسiمەن زاريادتالعان گيلزاعا اسەر ەتiپ قويماي، گيلزا دا ءوز ءورiسiمەن تاياقشاعا اسەر ەتەدi ەكەن. زاريادتالعان دەنەلەردىڭ وسىنداي بiر- بiرiنە اسەر ەتۋىنەن ولاردىڭ ءوزارا ەلەكترلiك اسەرلەسۋi بايقالادى. ەلەكتر ءورiسiن گرافيكتىك كەسكiندەۋ ءۇشiن فارادەي زامانىنان باستاپ كۇش سىزىقتارى قولدانىلادى. زاريادتالعان بولشەك ەلەكتر ءورiسiنە ەنگەندە، ونىڭ جىلدامدىعى كوبەيۋi دە ازايۋى دا مۇمكىن. ەگەر بولشەك زاريادى q > 0 بولسا، وندا كۇش سىزىقتارى بويىندا ونىڭ جىلدامدىعى ارتادى، ال كەرi باعىتتا تەجەلەدi. ەگەر بولشەك زاريادى q < 0="" болса,="" онда="" бәрi="" керiсiнше="" болады:="" күш="" сызықтары="" бағытында="" тежелiп,="" керi="" бағытта="">
2. ەلەكتر زاريادتارىنىڭ ۆاكۋۋمدەگى جانە ديەلەكتريكتەگى ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشىنىڭ باعىتى، شاماسىن انىقتاعانكۋلون زاڭىنىڭ تۇجىرىمداماسى مەن فورمۋلاسىن بايانداۋ بارىسىندا زاڭنىڭ اشىلۋ تاريحىن جانە عالىم تۋرالى فاكتىلەرمەن وقۋشىلاردى پانگە قىزىقتىرۋ ءتيىمدى.
- ۆاكۋۋمدە،؛ ديەلەكتريكتە؛ مۇنداعى
3. نۇكتەلىك زاريادتاردىڭ اراقاشىقتىعىنان ولشەمى مەيلىنشە از.
ءىV. وقىتىلىپ وتىرعان وقۋ ماتەريالىن قابىلداۋداعى وقۋشى تۇسىنىگىن تەكسەرۋ.
§ 8. 1 - 8. 3 دايىندىق سۇراقتارىن تالداۋ.
V. وقىتىلىپ وتىرعان وقۋ ماتەريالىن بەكىتۋ نەمەسە داعدىلاندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
15 - جاتتىعۋ (2). ەسەپتەر شىعارتۋ
VI. باعالاۋ. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ: §8. 1 - 8. 3 دايىندىق سۇراقتارى، 15 - جاتتىعۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقساتى: تاقىرىپ بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم - بىلىك داعدىسىن قالىپتاستىرۋ. تىڭ مالىمەتتەر بەرۋ ارقىلى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق ماقساتى: ەرىكتىلىكتى دامىتۋ، بەلسەندىلىگىن، قابىلەتىن قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ شارالارىن ۇيىمداستىرۋ.
3. تاربيەلىك ماقساتى: ءوزىن - ءوزى قورعايتىن ەلەكتردەن قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىنىڭ ەرەجەلەرىن ساقتاۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتى مۇمكىندىگىنشە دامىعان ازامات تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: اڭگىمەلەۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: پلاكاتتار، سۋرەتتەر،
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ.
ا) تەوريالىق بىلىمدەرىن تەكسەرۋ.
ءا) پراكتيكالىق تاپسىرمالارىن تەكسەرۋ.
ب) ەسەپتەرىن تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ:
ەلەكترلەنۋدi ءتۇسiندiرۋ. زاريادتىڭ ساقتالۋ زاڭى. ەلەكتروننىڭ جانە اتوم قۇرىلىسىنىڭ اشىلۋى كوپتەگەن ەلەكترلiك قۇبىلىستاردى ءتۇسiندiرۋگە مۇمكiندiك بەردi.
نەلiكتەن مەتالداردان ەلەكتر زاريادى وتەدi، ال ديەلەكتريكتەردەن وتپەيدi؟ ديەلەكتريكتەردە ەلەكتروندار ءوز اتومدارىنىڭ يادرولارىمەن مىقتىراق بايلانىسقاندىقتان دەنە iشiندە ەركiن قوزعالمايدى. مەتالداردا ەلەكتروندار يادرولارمەن ءالسiز بايلانىسقان. سوندىقتان ولاردىڭ بiراز ءبولiگi ءوز اتومدارىنان ءبولiنiپ دەنەنiڭ iشiندە ەركiن قوزعالا باستايدى (مۇنداي ەلەكتروندار – ەركiن ەلەكتروندار دەپ اتالادى). وسى ەلەكتروندار وتكiزگiشتە زارياد تاسىمالدايدى.
ەلەكترلەۋ كەزiندە دەنەلەردiڭ تولىق زاريادى وزگەرە مە؟ ءتاجiريبە جۇرگiزەيiك. ەلەكترومەتردiڭ مەتالل وزەگiنە مەتالل ديسك ورناتىپ، ونىڭ ءۇستiنە جۇقا كەنەپ ماتا جابامىز، ال ونىڭ ءۇستiنە ديەلەكتريك تۇتقاسى بار ەكiنشi ديسك قويامىز. جوعارعى ديسكىنi وقشاۋلاعىش قاباتقا اينالدىرا ۇيكەپ الىپ قويايىق. سوندا بiز ەلەكترومەتر سترەلكاسىنىڭ اۋىتقىعانىن كورەمiز. بۇل كەنەپ پەن ۇيكەلگەن ديسكiدە ەلەكتر زاريادىنىڭ پايدا بولعانىن كورسەتەدi.
ءتاجiريبەنi جالعاستىرايىق. ەندi الىپ قويعان ديسكiنi ەكiنشi ەلەكترومەتر وزەگiنە تيگiزەيiك. بۇل ەلەكترومەتردiڭ سترەلكاسى دا تۋرا سونداي بۇرىشقا اۋىتقيدى. بۇدان ەلەكترلەۋ كەزiندە ەكi ديسكiدە مودۋلi جاعىنان بiردەي زارياد العانىن كورسەتەدi. وسى زاريادتاردىڭ تاڭباسى تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشiن ءتاجiريبەنi ەكi ەلەكترومەتردi مەتالل وتكiزگiشپەن جالعاپ اياقتايىق. بiز ەكi قۇرالدىڭ دا سترەلكالارى تومەن تۇسكەنiن كورەمiز. زاريادتاردىڭ بەيتاراپتانۋى، ولاردىڭ مودۋل جاعىنان تەڭ، ال تاڭبالارى قاراما - قارسى بولعانىن كورسەتەدi (سوندىقتان ولاردىڭ قوسىندىسى نولگە تەڭ). وسى جانە باسقا دا ءتاجiريبەلەر، ەلەكترلەۋ كەزiندە دەنەلەردiڭ زاريادى ساقتالاتىنىن، ياعني تولىق زارياد ەلەكترلەنۋگە دەيiن نولگە تەڭ بولسا، ودان كەيiن دە نولگە تەڭ بولادى. نەلiكتەن بۇلاي بولادى؟ مىسالى، ەبونيت تاياقشانى جۇنگە ۇيكەگەندە، ول تەرiس، ال ءجۇن وڭ زاريادتالاتىنىن بiلەمiز. بۇلاي بولۋ سەبەبi ۇيكەلۋ كەزiندە ەبونيت تاياقشادا ەلەكتروندار ارتىق، ال جۇندە ەلەكتروندار سانى كەم. وسى كەزدە ءجۇننiڭ جانە ەبونيت تاياقشانىڭ زاريادتارى مودۋلi بويىنشا تەڭ، ال تاڭبالارى قاراما - قارسى بولادى. مۇنى، جۇندە قانشا ەلەكترون كەم بولسا، ەبونيتتە سونشاسى ارتىق بولاتىنىمەن ءتۇسiندiرەمىز. جۇندەگi جانە ەبونيتتەگi تولىق ەلەكتر زاريادى بۇرىنعىداي نولگە تەڭ، دەمەك زارياد ساقتالادى.
ەگەر ەلەكترلەنۋشi دەنەلەردiڭ باستاپقى زاريادتارى نولگە تەڭ بولماعان جاعدايدا دا تولىق ەلەكتر زاريادى ساقتالادى. مىسالى دەنەلەردiڭ باستاپقى زاريادتارىن q1 جانە q2 دەپ، ال اسەرلەسكەننەن كەيiن q1′ جانە q2′ دەپ بەلگiلەسەك، وندا بىلاي جازۋعا بولادى: q1′ + q2′ = q1 + q2، دەمەك، دەنەلەردiڭ كەز - كەلگەن ءوزارا اسەرلەسۋلەرi كەزiندە ولاردىڭ تولىق ەلەكتر زاريادى وزگەرiسسiز قالادى. وسى قورىتىندى ەلەكتر زاريادىنىڭ ساقتالۋ زاڭى دەپ اتالاتىن تابيعاتتىڭ iرگەلi زاڭى بولىپ تابىلادى. زاريادتىڭ ساقتالۋ زاڭىن 1750 ج. امەريكانىڭ عالىمى جانە كورنەكتi ساياساتكەرi بەندجامين فرانكلين اشقان. ول العاشقى بولىپ، وڭ «+» جانە «–» تەرiس زاريادتار تۋرالى ءتۇسiنiكتi ەنگiزگەن.
ەلەكتر ءورiسi جiپكە زاريادتالعان گيلزانى iلiپ، وعان ەلەكترلەنگەن شىنى تاياقشانى جاقىنداتايىق. ولار بiر - بiرiنە تiكەلەي تيىسپەسە دە جiپكە iلiنگەن گيلزا ءوزiنiڭ ۆەرتيكال قالپىنان اۋىتقىپ، شىنى تاياقشاعا تارتىلادى. وسىدان زاريادتالعان دەنەلەر بiر - بiرiمەن تiكەلەي تيiسپەسە دە اسەرلەسەتiنiن كورەمiز. وسى كەزدە بiر دەنەدەن ەكiنشiسiنە اسەر قالاي بەرiلەدi؟ مۇمكiن، بار ماسەلە ولاردىڭ اراسىنداعى اۋادا شىعار؟ مۇنى ءتاجiريبە ءجۇزiندە انىقتايىق.
زاريادتالعان ەلەكتروسكوپتى (شىنى پلاستيكالارى الىنعان) اۋا سورعىشتىڭ قالپاعىنىڭ استىنا قويىپ، ودان اۋانى سورىپ تاستايمىز. سوندا بiز اۋاسىز كەڭiستiكتە دە ەلەكتروكوپتىڭ جاپىراقشالارى بiر - بiرiنەن تەبiلەتiندiگiن كورەمiز. دەمەك، ەلەكترلiك اسەردiڭ بەرiلۋ پروسەسiنە اۋا قاتىسپايدى. ونداي بولسا، زاريادتالعان دەنەلەردiڭ ءوزارا اسەرلەسۋi نە ارقىلى جۇزەگە اسادى؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن اعىلشىن عالىمدارى م. فارادەي (1791 – 1867) جانە دج. ماكسۆەلل (1831 – 1879) ءوز ەڭبەكتەرiندە بەردi.
ەلەكتر ءورiسi – كەز - كەلگەن زاريادتالعان دەنەلەردiڭ اينالاسىندا بولادى جانە زاتتاردان ەرەكشە، ماتەريانىڭ ايىرىقشا بiر ءتۇرi بولىپ تابىلادى. ونى كورۋ نەمەسە ۇستاۋ مۇمكىن ەمەس. ەلەكتر ءورiسiنiڭ بار نەمەسە جوق ەكەندiگiن، تەك ونىڭ اسەرى ارقىلى بىلۋگە بولادى.
ەلەكتر ءورiسiنiڭ نەگiزگi قاسيەتتەرi قاراپايىم ءتاجiريبەلەر ارقىلى انىقتالادى.
1. زاريادتالعان دەنەنiڭ ەلەكتر ءورiسi، وسى ءورiستەگى كەز - كەلگەن زاريادتالعان دەنەگە قانداي دا بiر كۇشپەن اسەر ەتەدi.
زاريادتالعان دەنەلەردىڭ اسەرلەسۋiن زەرتتەۋگە قويىلعان ءتاجiريبەلەر وسىنى كورسەتەدى. مىسالى، زاريادتالعان گيلزا ەلەكترلەنگەن تاياقشانىڭ ءورiسiندە تارتۋ كۇشiنiڭ اسەرىنەن وعان جاقىندايدى.
2. زاريادتالعان دەنەگە جاقىن ارالىقتا ءورiس كۇشتiرەك، ال الىستا ءالسiزدەۋ.
مۇنى تەكسەرۋ ءۇشiن تاعى دا زاريادتالعان گيلزامەن جاسالعان ءتاجiريبەنi قاراستىرايىق. گيلزانى تiرەگiمەن بiرگە زاريادتالعان تاياقشاعا جاقىنداتا تۇسەيiك. بiز گيلزا تاياقشاعا جاقىنداعان سايىن جiپتiڭ ۆەرتيكالدان اۋىتقۋ بۇرىشى ۇلكەيە بەرەتiنiن كورەمىز. بۇرىشتىڭ ۇلكەيۋى، گيلزا ەلەكتر ءورiسiنiڭ كوزiنە (زاريادتالعان تاياقشاعا) جاقىنداعان سايىن وعان ءورiس سوعۇرلىم كوبiرەك كۇشپەن اسەر ەتەتiندiگiن كورسەتەدi. وسىدان، زاريادتالعان دەنەگە جاقىنداعان سايىن ونىڭ ءورiسiءنىڭ كۇشەيەتىنىنە كوز جەتكiزەمiز.
سونىمەن، زاريادتالعان تاياقشا عانا ءوز ءورiسiمەن زاريادتالعان گيلزاعا اسەر ەتiپ قويماي، گيلزا دا ءوز ءورiسiمەن تاياقشاعا اسەر ەتەدi ەكەن. زاريادتالعان دەنەلەردىڭ وسىنداي بiر- بiرiنە اسەر ەتۋىنەن ولاردىڭ ءوزارا ەلەكترلiك اسەرلەسۋi بايقالادى. ەلەكتر ءورiسiن گرافيكتىك كەسكiندەۋ ءۇشiن فارادەي زامانىنان باستاپ كۇش سىزىقتارى قولدانىلادى. زاريادتالعان بولشەك ەلەكتر ءورiسiنە ەنگەندە، ونىڭ جىلدامدىعى كوبەيۋi دە ازايۋى دا مۇمكىن. ەگەر بولشەك زاريادى q > 0 بولسا، وندا كۇش سىزىقتارى بويىندا ونىڭ جىلدامدىعى ارتادى، ال كەرi باعىتتا تەجەلەدi. ەگەر بولشەك زاريادى q < 0="" болса,="" онда="" бәрi="" керiсiнше="" болады:="" күш="" сызықтары="" бағытында="" тежелiп,="" керi="" бағытта="">
2. ەلەكتر زاريادتارىنىڭ ۆاكۋۋمدەگى جانە ديەلەكتريكتەگى ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشىنىڭ باعىتى، شاماسىن انىقتاعانكۋلون زاڭىنىڭ تۇجىرىمداماسى مەن فورمۋلاسىن بايانداۋ بارىسىندا زاڭنىڭ اشىلۋ تاريحىن جانە عالىم تۋرالى فاكتىلەرمەن وقۋشىلاردى پانگە قىزىقتىرۋ ءتيىمدى.
- ۆاكۋۋمدە،؛ ديەلەكتريكتە؛ مۇنداعى
3. نۇكتەلىك زاريادتاردىڭ اراقاشىقتىعىنان ولشەمى مەيلىنشە از.
ءىV. وقىتىلىپ وتىرعان وقۋ ماتەريالىن قابىلداۋداعى وقۋشى تۇسىنىگىن تەكسەرۋ.
§ 8. 1 - 8. 3 دايىندىق سۇراقتارىن تالداۋ.
V. وقىتىلىپ وتىرعان وقۋ ماتەريالىن بەكىتۋ نەمەسە داعدىلاندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
15 - جاتتىعۋ (2). ەسەپتەر شىعارتۋ
VI. باعالاۋ. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ: §8. 1 - 8. 3 دايىندىق سۇراقتارى، 15 - جاتتىعۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
