تەرەڭ بىلىممەن نۇرلانباعان تالانت – جيىركەنىش تۋدىرادى
شىعارماشىلىققا كەلۋىڭىز نەدەن باستاۋ الادى؟ جالپى، شىعارماشىلىققا قالاي كەلدىڭىز؟
جازۋدى ۇيرەنگەن ساتتەن، ياعني ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ جازامىن. جەتىنشى سىنىپقا دەيىن ولەڭ جازدىم. اۋداندىق «ەكپىندى ەڭبەك» گازەتىنە كوپ جاريالاندىم. ەڭ العاشقى ولەڭىم «گۇلدەر» دەپ اتالاتىن. «گۇلدەر، گۇلدەر كوپ گۇلدەر، قىزىل گۇلدەر كوك گۇلدەر، قىستا دا، جازدا دا تۇرا بەرشى، كوپ گۇلدەر». باس-اياعى وسى. ءبىرىنشى سىنىپتىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جازعانمىن. ەسىمدە ساقتالعانى — سىنىپتاستارىم مەن مۇعالىمدەرىم مەنىڭ وسى ولەڭدى جازعانىمدى ەستىگەندە وتە تاڭ قالعان. بالكىم، ءارى قاراي شىعارماشىلىعىمدى جالعاستىرۋعا وسى رەاكسيا سەبەپ بولعان شىعار. ەرەكشەلەنگەن، توپتان بولىنگەن ۇناپ قالعان بولار. بىلمەيمىن. جەتىنشى سىنىپتان كەيىن ەرتەگى، ماقالالار جازا باستادىم. «قازاقستان پيونەرى» جانە «ەكپىندى ەڭبەك» گازەتتەرىنە ۇنەمى جاريالانىپ ءجۇردىم، جاس ءتىلشى اتاندىم.
شىعارماشىلىق تاجىريبەڭىزدىڭ ۇشتالۋىنا نەندەي جاعدايلار اسەر ەتتى؟
جازا بەرگەننەن كەيىن ادامدا وزىندىك ءبىر ستيل قالىپتاسادى. شىعارماشىلىعى وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرگە، مىنەزگە يە بولادى. سودان كەيىن سول بار نارسەنى ۇشتاۋ، جەتىلدىرۋ وتە ماڭىزدى. ول ءۇشىن كوپ وقۋ كەرەك. كوركەم ادەبيەتتەن بولەك، رۋحاني، ءدىني، پسيحولوگيالىق ادەبيەتتەرگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك. سەبەبى جازۋشى ادام جان-جاقتى جەتىلگەن، سۇڭعىلا، ءبىلىمدى بولماسا، وقىرمانعا قىزىقتى بولا المايدى. سودان كەيىن ادامدارمەن بارىنشا كوپ ارالاسقان، ۇلكەندەردىڭ تاجىريبەسىن، اڭگىمەسىن سىڭىرگەن پايدالى دەپ ويلايمىن. بۇنى ءوز تاراپىمنان، ءوز تۇسىنىگىمنەن ايتىپ جاتىرمىن. ايتپەسە اركىمنىڭ ءوز جولى، ءجونى بار عوي. امبەباپ ءادىس جوق.
شىعارمالارىڭىزدىڭ مازمۇنىنىڭ نەگىزگى ارقاۋى بولار قانداي دەرەكتەردى جيناقتاپ-سۇرىپتادىڭىز؟ جالپى، قاندايدا ءبىر جازۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرى ءسىزدىڭ شىعارما جازۋ بارىسىڭىزعا سەپتىگىن تيگىزدى مە؟
ءيا، ارينە. كەز كەلگەن تاقىرىپقا بارماس بۇرىن ونى جان-جاقتى زەرتتەيسىڭ عوي. عىلىمي تۇرعىدان، تاريحي تاراپتان، ەزوتەريكالىق راكۋرستان، پسيحولوگيالىق جاعىنان. ونىڭ ءبارى قاعازعا تۇسپەسە دە، جازۋشى ادامنىڭ بويىندا تۇرۋ كەرەك. سوندا سوزبەن ايتىپ باياندالماسا دا، ەنەرگياسى جەتەدى. جازۋشىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى قاراپايىم عانا ون سويلەمنەن تۇراتىن اڭگىمەدەن دە اڭعارىلادى. شىعارماعا ارقاۋ بولعان تاقىرىپتى الىپ شىعۋعا كوپ اۆتور سەپتىگىن تيگىزەدى. ءبىر نەمەسە ەكى ادامدى اتاي المايسىڭ. نەگىزى كوركەم ادەبيەت دەگەن كەشەندى جۇمىس قوي.
ءسىز ءۇشىن وراسان تاجىريبە، ۇلگى-ونەگە مەكتەبى بولعان ۇلتتىق ادەبيەتىمىزدەگى كوركەم تۋىندىلاردى اتاپ بەرە الاسىز با؟ نە سەبەپتەن؟
مۇحتار اۋەزوۆ، مۇحتار ماعاۋين شىعارمالارى شىعار. سەبەپ — وسى ەكى اۆتوردى ەرتە كەزدە وقىپ، قاتتى اسەرلەنگەندىگىمنەن بولار. مەكتەپ قابىرعاسىندا «اباي جولىن» تۇگەل باستان-اياق ەكى مارتە وقىپ شىققانمىن. قاتتى ۇنايتىن. سودان سوڭ وقىماپپىن. ءبىراق الدەبىر ساۋلەسى ءسوزسىز قالدى. مۇحتار ماعاۋين اعانى ستۋدەنت كەزىمدە، وسى اگۋ-دىڭ فيل فاگىندا جۇرگەندە، ءبىر شىعارماسىن قالدىرماي تۇگەل وقىدىم. بۇل جازۋ ستيلىمە اسەر ەتكەن سياقتى. سودان كەيىن كەي اڭعارىمپاز ارىپتەستەرىم «ماعاۋينگە ەلىكتەيتىن سياقتىسىڭ» دەپ ايتاتىن. سولاي بولعان دا شىعار.
كۇندەلىك جازاسىز با جانە كۇندەلىك جازۋدىڭ شىعارما جازۋ بارىسىندا تيگىزەر پايداسى بار ما؟ قاي جاعىنان؟
كۇندەلىكتى مەكتەپتە، ستۋدەنت كەزدە جازدىم. سودان سوڭ جازبايتىن بولدىم. قاجەتتىلىك سەزىنبەيمىن. پايداسى جايلى ايتۋ قيىن. بۇل جەكە، الدەبىر مىنەزدىك ەرەكشەلىكتەرگە قاتىستى داعدى سياقتى.
شىعارماشىلىق پروسەسكە قاي ۋاقىتتا كىرىسەسىز؟ (جاز، كۇز، كوكتەم؛ تاڭەرتەڭ، كەشكە...)
ماۋسىمدىق وزگەرىستەرگە تاۋەلدى ەمەسپىن. تاڭەرتەڭ نەمەسە كۇندىز جازامىن. تۇندە جازسام، تەك مونولوگتار جۇرەدى. وقيعانى ءوربىتۋ، ديالوگ قۇرۋ - تەك كۇندىز.
شىعارما جازۋعا كىرىسەر الدىندا ەرەكشە ءبىر جاعدايلاردىڭ بولۋىن قاجەت ەتەسىز بە؟
تىنىشتىق. ۇيدە تەك ءبىر ءوزىم قالۋىم كەرەك. باسقا ادام ءتىپتى باسقا بولمەدە وتىرسا دا، جازا المايمىن. سونداي قيىن جاعداي.
جالپى، شىعارما جازۋ بارىسىندا جوسپار قۇراسىز با جانە سول جوسپار بويىنشا جۇمىس ىستەيسىز بە؟ (جوسپار قۇرۋ نەسىمەن ىڭعايلى؟)
ءار شىعارمانىڭ جازىلۋى ءارقيلى. كەيبىرى مەكتەپتەگى كادىمگى شىعارما جازعانداي ءبىرىنشى، ەكىنشى دەپ جوسپار قۇرىپ، سول بويىنشا جازىپ شىعۋعا كونەدى. كەيبىرىن فينالدان باستاپ جازاسىڭ. ياعني فينال بار، ءبىراق ورتاسى، باسى جوق. الدىندا نە وقيعالار بولعانىن بىلمەيسىڭ. كەيبىرىنىڭ تەك باس جاعى كەلەدى دە، ءارى قاراي نە بولاتىنىنان بەيحابار جۇرەسىڭ. كۇتەسىڭ. ءوزى ايتەۋىر ءبىر كۇنى ايقىندالىپ، سۇلباعا يە بولادى. كەي كەيىپكەر ىرقىڭا كونبەي باسقا سيپات، باسقا تاعدىر الىپ كەتەدى. كەيدە ءبارى جۋاس، نە ىستەسەڭ دە ءوزىڭ بىلەسىڭ. كەيبىرىن جىلدار بويى پازل جيناعانداي كىشكەنتاي بولشەكتەردەن جينايسىڭ. كەيبىرى جارتى كۇندە تۇگەل قۇيىلادى. ايتەۋىر مەندە وسىلاي.
شىعارماشىلىق جۇمىس ۇستىندە، جازۋ پروسەسىندە ءسىزدىڭ وزىندىك جازۋ ءتاسىلىڭىز، داعدىڭىزدىڭ استارىندا ەرەكشە ءبىر قۇپيا بار ما؟
ەشقانداي قۇپيا جوق سياقتى. جازۋ دا كاسىپ قوي. ەتىكشىنىڭ، تىگىنشىنىڭ قانداي قۇپياسى بولۋ مۇمكىن؟ ماسەلە تەك شەبەرلىك دەڭگەيىنە تىرەلەتىن سياقتى. ءومىر بويى سول ماشىقتى تىرنەكتەپ جينايسىڭ دا، جۇمىس بارىسىندا پايدالاناسىڭ.
دايىن شىعارمالارىڭىزعا كوڭىلىڭىز تولماي قايتا قاراپ، تولىقتىرۋلار ەنگىزگەن كەزدەرىڭىز بولدى ما؟
ءيا، ارينە، ول ۇزدىكسىز پروسەسس قوي. اڭگىمە جاريالانعانشا نەمەسە پەسا بولسا، قويىلعانشا وزگەرىستەر جاسالادى. ءبىراق شىعىپ كەتكەننەن كەيىن تۇزەۋ قيىن. مەنىڭ قايتا وقۋعا، قاراۋعا قۇلقىم دا بولمايدى. ءبىراق كوپ جازۋشىلار شىققان كىتاپتارىن دا تۇزەتىپ، تولىقتىرىپ، وزگەرتىپ جاتادى. ونداي ادامدارعا ۇلكەن قىزىعۋشىلىقپەن قارايمىن.
شىعارمالارىڭىزدى قولمەن قالاممەن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ جازاسىز با، الدە بىردەن كومپيۋتەرگە تەرگەندى دۇرىس كورەسىز بە؟ نە سەبەپتى؟
جەڭىل-جەلپى نارسەلەردى بىردەن كومپيۋتەرگە تەرەمىن. ال تولعانىستى، اۋىر مەزەتتەردى، ۇلكەن سيپاتتاۋلاردى، پسيحولوگيالىق يىرىمدەردى كەرەك ەتەتىن تۇستارىن تەك قالاممەن قاعازعا جازامىن، سودان سوڭ كومپيۋتەرگە تۇسىرەمىن. نەگىزى كومپيۋتەرگە تەرگەندە شىعارمانىڭ الدەبىر قاسيەتى كەتىپ قالاتىن سياقتى.
شىعارمالارىڭىزدىڭ باستاپقى ءتۇپ نۇسقاسىن ساقتايسىز با، الدە سوڭعى تولىققاندى نۇسقاسىن عانا وزىڭىزدە قالدىرۋعا تىرىساسىز با؟
بارلىق نۇسقاسىن ساقتاۋعا تىرىسامىن. سەبەبى ءارتۇرلى جاعدايلار بولىپ جاتادى. زاڭدىق تۇرعىدان دالەلدەۋلەر كەرەك بولىپ قالۋى مۇمكىن. سول ءۇشىن.
شىعارما جازۋ بارىسىندا قيىندىق تۋعىزاتىن نە نارسە دەپ ويلايسىز؟
ول جاعىن بىلمەدىم. جازۋعا نيەتتەنگەننەن كەيىن جاعدايدى بارىنشا سايلاپ الاسىڭ عوي. فيزيكالىق تۇرعىدان ايتامىن. ال تاقىرىپتى زەرتتەۋ ءۇشىن ينتەرنەت بار، كىتاپحانالار بار. قازىرگى زاماندا ەشنارسە قيىندىق تۋعىزباۋعا ءتيىس نەگىزى.
شىعارما جازۋ ءۇشىن شابىتتىڭ كەلۋىن كۇتۋ دۇرىس پا؟ وزىڭىزگە شابىت قانشالىقتى ءجيى كەلەدى؟
مەنىڭ ۇلكەن ۇستازىم، ۇلكەن جازۋشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ مارقۇم «شابىت دەگەن بالاڭ كەزدە كەرەك، جازۋشى ماستەر بولعاندا كەز كەلگەن ۋاقىتتا، شەمىشكە شاققان سياقتى وتىرا قالىپ باستاعان جۇمىسىن جالعاستىرىپ اكەتەدى» دەپ ايتاتىن. بالا كەزدە بۇل تاڭ قالدىراتىن، مۇلدە اقىلعا سىيمايتىن. ال ءقازىر سولاي ەكەنىن مويىندايسىڭ. شابىت - ەرەكشە كۇي قوي. ورىسشا «يزمەنەننوە سوستويانيە سوزنانيە» دەيدى. ول شامانداردا، اقىنداردا بولادى. ال جازۋشى ءۇشىن قانشالىقتى قاجەت — بىلمەيمىن. مەندە شابىتقا تاۋەلدىلىك جوق.
شىعارمالارىڭىزدا پروتوتيپتەردى ءجيى قولداناسىز با؟
ءارقالاي. كوپ جاعدايدا جوق، قولدانبايمىن. سەبەبى ءبىر ادامنىڭ شەگىندە قالۋ — وقىرمان ءۇشىن دە، مەن ءۇشىن دە تىم قىزىقسىز بولاتىن سياقتى.
ءدال ءقازىر قانداي شىعارما جازۋ ۇستىندەسىز؟ كىمنىڭ كىتابىن وقىپ جاتىرسىز؟
ءقازىر جاڭا پەسا جازىپ جاتىرمىن. تاريحي تاقىرىپ.
كىتاپ وقۋ — مەن ءۇشىن ادەت، داعدى. ەشنارسە وقىماي ءجۇرۋ دەگەن — اۋا جۇتپاي ءجۇرۋ دەگەن سياقتى اقىلعا سىيىمسىز جاعداي. پلانشەت ارقىلى، تەلەفون ارقىلى ۇنەمى وقيمىن. ءبىراق اتاپ ايتاتىنداي ايشىقتى ەشنارسە وقىپ جۇرگەن جوقپىن. كوبىنەسە پسيحولوگيالىق ادەبيەت نەمەسە پەسا تاقىرىبىنا قاتىستى ماقالالار، تاريحي دەرەكتەر قارايمىن.
شىعارماشىلىق جولىڭىز جەكە ومىرىڭىزگە اسەرىن تيگىزبەي مە؟ جالپى، جاقىندارىڭىز ءسىزدىڭ شىعارماشىلىق ومىرىڭىزگە قالاي قارايدى؟
مەنىڭ دوستارىم، جاقىندارىم — بارلىعى شىعارماشىل ادامدار. جازۋشى نەمەسە ونەردە جۇرگەن جاندار. ولاردى شىعارماشىلىق ومىرمەن، وداعاي ەرەكشەلىكپەن، مىنەزبەن تاڭ قالدىرۋ قيىن. «دوسىڭنىڭ كىم ەكەنىن ايتساڭ، مەن ساعان ءوزىڭنىڭ كىم ەكەنىڭدى ايتامىن» دەيدى عوي. ءبارىمىزدىڭ يلەگەنىمىز ءبىر تەرى. باسىمىزداعى كۇيدى كوزبەن-اق ۇعاتىن جاعدايعا جەتكەن سياقتىمىز. سوندىقتان ەش تۇسىنبەۋشىلىك تۋمايدى.
شىعارماشىلىق جولىنا ەندى قادام باسىپ كەلە جاتقان جاستارعا قانداي اقىل-كەڭەس بەرەسىز؟
رەتى كەلسە، مۇمكىندىك بولسا، شىعارماشىلىقپەن اينالىسپاۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم. مەن مىسالى بالالارىمنىڭ جازۋشى، اقىن نەمەسە قانداي دا ءبىر ونەر ادامى بولعانىن قالامايمىن، ول ءومىردى تىلەمەيمىن. اۋىر جول، سوقتىقپالى، سوقپاقسىز. دەرت. ال ەگەر جازباۋعا ەش مۇمكىندىك بولماسا، تاڭداعان كاسىپكە ادال بولۋ كەرەك شىعار. بارىنشا جان-جاقتى دايىندالۋ كەرەك، ءبىلىمدى، بىلىكتى بولۋ كەرەك. سەبەبى تەرەڭ بىلىممەن نۇرلانباعان تالانت — جيىركەنىش تۋدىرادى.
سۇحباتتاسقان: بوتا باتىربەكوۆا
«حابارشى» اپتالىعى
ءساۋىر، 2017
You Might Also Like
-
اكەمتەاتر بيىلعى ماۋسىمىن ابىرويمەن باستادى. مەملەكەت دەڭگەيىندە تويلانىپ جاتقان ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى سىندى مەرەيلى تويعا تاريحىمىزدىڭ اقتاڭداق بەتتەرىن تۇگەندەۋگە ارنالعان «اقتاستاع...
-
شىعارماشىلىعى وقىرمانعا رەسپۋبليكالىق مەرزىمدى باسپا ءسوز بەتىنەن تانىس، ادەبيەت كەڭىستىگىنە شىققانىنا شامامەن ونشاقتى جىلدىڭ ءجۇزى بولعان مادينا وماروۆا نەگىزىنەن اڭگىمە جانرىندا جازادى. جازۋ مانەرىم...
