تەحنولوگيا جاڭالىقتارى. ەسىمشەنىڭ سەپتەلۋى
ۇزدىك ۇستاز بايگەسىنە
قاتىساتىن كاتەگورياسى: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ۇزدىك ۇستازى
ساباق تاقىرىبى: تەحنولوگيا جاڭالىقتارى. ەسىمشەنىڭ سەپتەلۋى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
- Specific (سپەسيفيك) – ناقتىلىق؛
- Measurable (ميزەربەل) – ولشەنبەلىك؛
- Attainable (اتتەينەبل) – قولجەتىمدىلىك؛
- Relevant (ريليۆانت) – شىنايىلىق؛
- Time - bound (تايم باۋند) - ۋاقىت اۋقىمىندا شەكتەۋلىلىك؛
بىلىمدىلىك: وزدەرى تاڭداپ العان ماماندىقتارىنا ساي قازاقستاندا جانە الەمدە بولىپ جاتقان تەحنولوگيا سالاسىنداعى عىلىمي جاڭالىقتارمەن تانىستىرۋ، جاڭالىقتاردىڭ الەمدى قالاي وزگەرتەتىنىن ءبىلىپ، ءتۇسىندىرۋ. ماتىنمەن دۇرىس جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ، وي - قابىلەتتىلىكتەرىن ارتتىرۋ، ءوز ويلارىن جۇيەلى جەتكىزۋگە داعدىلاندىرۋ. عىلىمي وي - يدەيالارىن دامىتۋ. سوزدىك قورلارى مەن ءتىل بايلىعىن دامىتۋ، جاڭا سوزدەرمەن تانىستىرۋ، ساباقتا جەكە تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ىزدەنۋشىلىك، زەرتتەۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: زاماناۋي عىلىمي جاڭالىقتاردى بىلە وتىرىپ، وتانىمىزدىڭ ءوسىپ - وركەندەۋىنە كۇش سالۋعا، وتانسۇيگىشتىككە ادامگەرشىلىككە، يناباتتىلىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى، تەگى: ءبىلىم جانە ءىس - ارەكەت تاسىلدەرىن كەشەندى قولدانۋ. اڭگىمەلەسۋ جانە پراكتيكالىق ساباق.
ساباقتىڭ وتكىزىلۋ ادىستەرى: ايتىلىم، وقىلىم، جازىلىم، تىڭدالىم.
ساباقتىڭ جابدىقتالۋى:
وقۋ كورنەكىلىك قۇرالدارى: سىزبالار، كەستەلەر، سۋرەتتەر.
ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار: ۇلەستىرلەمى قاعازدار، ماتىندەر، وقۋلىقتار.
توق: كومپيۋتەر، ەكران، ديسك، ۆيدەو، سلايد.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى، ورىس ءتىلى، تاريح، اعىلشىن ءتىلى، ينفورماتيكا.
ادەبيەتتەر:
1) ديۋسەبايەۆ س.، بايتيلەۋوۆا گ. قازاق ءتىلى. 11 - سىنىپ. ا، 2014. 221 - 230 بەت.
2) soyle. kz. قازاق ءتىلىن ونلاين وقىتۋ سايتى. جازىلىم، ايتىلىم تاراۋلارى.
3) ن. تاستانبەكوۆا. قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ورىس مەكتەبىندە № 12. الماتى، 2015 ج.
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ، اۋديتوريانىڭ ساباققا دايىندىعى؛
ب) ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعى.
ءىى. وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگى مەن داعدىسىن تەكسەرۋ:
ءۇي تاپسىرماسى: سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ، جاڭا سوزدەردى قايتالاۋ.
1. العاشقى قازاقستاندىق اكادەميا قاشان اشىلدى؟
2. ونىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كىم بولىپ سايلاندى؟
3. اكادەميكتەر قاتارىنداعى كورنەكتى عالىمداردى اتاڭدار؟
4. اكادەميادا قانداي بولىمدەر قۇرىلدى؟
5. قاي عىلىم سالاسى ەرەكشە دامىدى؟
6. استرونوميا سالاسىندا قانداي عىلىمي تابىستارعا قول جەتكىزدى؟
7. باسقا سالالاردا قانداي عالىمدار ەلەۋلى ۇلەس قوستى؟
تىڭدالىم ءادىسى.
ميعا شابۋىل: بەينەفيلدى كورۋ ارقىلى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن انىقتاۋ.
III. جاڭا تاقىرىپتىڭ مازمۇنى مەن جۇيەسى: 40 مين.
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ: ماتىنمەن تانىسۋ، مازمۇنىن اۋدارۋ. وقىلىم ءادىسى.
٭تەحنولوگيا (گر. “techno” - ونەر، شەبەر، بىلگىر جانە “logos” – ءىلىم، عىلىم) – عىلىمي - پراكتيكالىق نەگىزدە شيكىزاتتى دايىن ونىمگە اينالدىرۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىنىڭ جۇيەسى.
ۇيالى تەلەفون قالاي پايدا بولدى؟
1875 جىلدىڭ 2 ماۋسىمىندا بوستون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شەشەندىك ونەر مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى گرەحەم بەلل ەڭ العاش رەت بايلانىستىرۋشى سىمداردىڭ كومەگىمەن ءوز كومەكشىسىنىڭ داۋسىن ەستيدى. ونەرتاپقىش شوتلاندتىقتىڭ بۇل جاڭالىعى تاريح بەتىندە تەلەفون دەگەن اتپەن قالدى. ءبىر قىزىعى، ونەرتاپقىشتىڭ ەسىمى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا، «قوڭىراۋ» دەگەن ماعىنا بەرەدى.
ارادا ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە ەڭ العاشقى ۇيالى تەلەفوندار پايدا بولدى. يللينويس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنىڭ تۇلەگى مارتين كۋپەردىڭ ونەرتاپقىشتىق بۇل جاڭالىعىن ءقازىر الەم حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى كۇندەلىكتى قولدانىپ وتىر.
ۇيالى تەلەفونمەن جاسالعان العاشقى ناعىز بايلانىستىڭ تاريحى 1973 جىلدىڭ 3 ساۋىرىنەن باستالادى. ۇيالى بايلانىس كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى مارتين كۋپەردىڭ زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باسشىسى بەلل لابزعا نيۋ - يورك كوشەلەرىندە سەرۋەندەپ ءجۇرىپ سوققان قوڭىراۋى ۇيالى تەلەفونمەن العاشقى بايلانىس ورناتۋ سانالادى.
كۋپەردىڭ ءوزى تاراتقىشتان سيگنال جىبەرۋ حاتتاماسىنىڭ نەگىزگى قۇراستىرۋشىسى ەدى. ال ول قولدانعان تەلەفوننىڭ سالماعى، ياعني ەڭ العاشقى ۇيالى تەلەفون 1، 15 كيلوگرامم تارتاتىن.
ءقازىر الەمدە ۇيالى تەلەفونداردىڭ قولدانىس اياسى ءوزىنىڭ بايلانىس ورناتۋ شەگىنەن اسىپ كەتتى. تەلەفوندار ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلۋدا.
ۇيالى تەلەفون قازىرگى زاماندا ادامنىڭ اجىراماس كومەكشىسىنە اينالدى.
ۇيالى تەلەفونداردى مىناداي تۇرلەرگە بولۋگە بولادى:
جاي ۇيالى تەلەفون/سمارتفون.
سوزدىك - سلوۆار
بايلانىستىرۋ – سۆيازىۆايۋششيي قولدانىس - پريمەنەنيە
سىم – پروۆود
ونەرتاپقىش – يزوبرەتاتەل
ۇيالى – سوتوۆىي
سەرۋەن – پروگۋلكا
سوققان قوڭىراۋ – زۆونوك ايا - راديۋس
سالا – وبلاست، وتراسل، سفەرا
اجىراماس - نەوتدەليمىي
حاتتاماسى - سووبششەنيا
شەگى - گرانيسا
1 - جاتتىعۋ. ءماتىن بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭىزدەر.
1. العاشقى تەلەفوندى ويلاپ تاپقان كىم؟
2. العاشقى ۇيالى تەلەفوندى ويلاپ تاپقان كىم؟
3. كۋپەر قولدانعان ۇيالى تەلەفوننىڭ سالماعى قانشا ەدى؟
4. ۇيالى تەلەفونعا ەڭ العاش زور قىزىعۋشىلىق تانىتقان ەلدى اتاڭدار.
5. ۇيالى تەلەفون نە ارقىلى بايلانىس جاساۋعا ارنالعان قۇرال؟
6. ۇيالى تەلەفوننىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
7. قازىرگى ۇيالى تەلەفوندار قانداي؟
گرامماتيكالىق تاقىرىپ. ەسىمشەنىڭ (پريچاستيە) سەپتەلۋى.
بىردە ەسىم سوزدەردىڭ، بىردە ەتىستىكتىڭ قىزمەتىن اتقارادى. (ۆىپولنياەت فۋنكسيي تو يمەننىح سلوۆ، تو گلاگولا)
ەرەجە: ەسىمشە ەسىم سياقتى تۇرلەنىپ (سەپتەلىپ، تاۋەلدەنىپ، كوپتەلىپ) ەسىم قىزمەتىن اتقارادى. (يزمەنياياس پو پادەجام، چيسلام، يمەيا پريتياجاتەلنىە وكونچانيا، ۆىپولنياەت فۋنكسيي يمەني)
جۇرناقتارى:
1. – عان - گەن - قان - كەن /وتكەن شاق ماعىنادا/ /زناچ. پروش. ۆرەمەني/
2. – ار - ەر - ر /كەلەر شاق ماعىنادا//زناچ. بۋدۋشش. ۆرەمەني/ - س -(بولىمسىز تۇلعاسىنا)
3. – اتىن - ەتىن - يتىن - ءيتىن/وتكەن شاق ماعىنادا//زناچەنيە پروشەد. ۆرەمەني/
4.– ماق - مەك - پاق - پەك - ب ا ق - بەك /ماقسات ماعىنادا/ /زناچەنيە سەلي/
ەسىمشەنىڭ سەپتەلۋى:
ا. كور+گەن، كەل+ەر، بەر+مەس، بار+اتىن، ال+ماق
ءى. كەلەر - ءدىڭ، بەرمەس - ءتىڭ، باراتىن - نىڭ، الماق - تىڭ
ب. كورگەن - گە، كەلەر - گە، بەرمەس - كە، باراتىن - دى، الماق - قا
ت. كورگەن - ءدى، كەلەر - ءدى، بەرمەس - ءتى، باراتىن - دى، الماق - تى
ج. كورگەن - دە، كەلەر - دە، بەرمەس - تە، باراتىن - دا، الماق - تا
ش. كورگەن - نەن، كەلەر - دەن، بەرمەس - تەن، باراتىن - نان، الماق - تان
ك. كورگەن - مەن، باراتىن - مەن
ەسىمشەنىڭ – ار، - ەر – ر، - س،- ماق،- مەك، - ب ا ق، - بەك، - پاق، - پەك تۇلعالارىنا كومەكتەس سەپتىك جالعاۋى جالعانبايدى. (ك پريچاستيام س داننىمي سۋففيكسامي نە پريسوەدينيايۋتسيا وكونچانياتۆوريت. پ.)
ەسىمشەنىڭ سويلەمدەگى قىزمەتى (فۋنكسيا پريچاستيا ۆ پرەدلوجەنيي)
باستاۋىش: سويلەمدە اتاۋ سەپتىگىندە تۇرىپ باستاۋىش بولادى. (ۆ يمەنيتەلنوم پادەجە ياۆلياەتسيا پودلەجاششيم) مىسالى: جاز+عان ۇندەمەدى. وقى+عان ءبىلىمدى بولادى.
بايانداۋىش: جىكتەلىپ، بايانداۋىش بولادى. (يمەيا ليچنىە وكونچانيا، ياۆلياەتسيا سكازۋەمىم)
مىسالى: ەرتەڭ مەكتەپكە بار+ار+مىن. قىزىقتى ءقازىر كور+ەر+ءسىڭ.
تولىقتاۋىش: اتاۋ مەن ىلىك سەپتىكتەرىنەن باسقا سەپتىكتەر تۇلعاسىندا زاتتانىپ، تولىقتاۋىش بولادى. (سۋبستانتيۆيرۋياس ۆو ۆسەح پادەجاح كرومە يم. پ. ي ر. پ.، ياۆلياەتسيا
دوپولنەنيەم) جۇرناقتارى (سۋففيكسى) - عان - گەن - قان - كەن
مىسالى: ۇيال+عان+دى قۇنانباي كەشىرمەيتىن. ول وقى+عان+دار+ىن ايتىپ بەردى.
پىسىقتاۋىش: بارىس، جاتىس، شىعىس، كومەكتەس سەپتىكتەرىندە، نەمەسە كومەكشى ەسىممەن، سەپتەۋلىك شىلاۋلارمەن تىركەسىپ پىسىقتاۋىش بولادى. (ۆ داتەلنوم، پرەدلوجنوم، مەستنوم، يسحودنوم، تۆوريتەلنوم پادەجاح، تاكجە ۆ سوچەتانيي سو ۆسپوموگاتەلنىم يمەنەم يلي س پوسلەلوگامي ياۆلياەتسيا وبستوياتەلستۆوم)
مىسالى: ءبىل+مەك+كە (ب. س.) كەتتى كوڭىلى. وسىنى سەز+گەن سايىن (قاشان؟) اباي توقتاۋسىز جىر تەرەدى. (م. ءا.)
انىقتاۋىش: ەسىمشە زات ەسىممەن تىركەسىپ نەمەسە ىلىك سەپتىگىندە تۇرىپ انىقتاۋىش بولادى. (ۆ سوچەتانيي س سۋششەستۆيتەلنىم يلي ناحودياس ۆ روديتەلنوم پادەجە ياۆلياەتسيا
وپرەدەلەنيەم) جۇرناقتار: - عان - گەن - قان - كەن - اتىن - ەتىن - يتىن - ءيتىن - ۋشى - ءۋشى.
مىسالى: كوش+كەن (قاي؟) اۋىلدى ىزدەپ تابالىق. (ى. ا.)
ايت+قان+نىڭ (كىمنىڭ؟) اۋزى جامان، كور+گەن+ءنىڭ (كىمنىڭ؟) كوزى جامان.
ەسكەرتۋ: كوپتىك جالعاۋ – عان - گەن - قان - كەن - اتىن - ەتىن - يتىن - ءيتىن تۇلعالى ەسىمشەلەرگە عانا جالعانادى. (پريمەچ): (وكونچانيا منوجەستۆەننوستي پريسوەدينيايۋتسيا تولكو ك پريچاستيام س داننىمي سۋففيكسامي).
الماتى قالاسى
«تۇران» ۋنيۆەرسيتەتى كوللەدجىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى
اينابەكوۆا كۋلزيپا تۋلەنبەكوۆنا
تەحنولوگيا جاڭالىقتارى. ەسىمشەنىڭ سەپتەلۋى جۇكتەۋ
قاتىساتىن كاتەگورياسى: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ۇزدىك ۇستازى
ساباق تاقىرىبى: تەحنولوگيا جاڭالىقتارى. ەسىمشەنىڭ سەپتەلۋى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
- Specific (سپەسيفيك) – ناقتىلىق؛
- Measurable (ميزەربەل) – ولشەنبەلىك؛
- Attainable (اتتەينەبل) – قولجەتىمدىلىك؛
- Relevant (ريليۆانت) – شىنايىلىق؛
- Time - bound (تايم باۋند) - ۋاقىت اۋقىمىندا شەكتەۋلىلىك؛
بىلىمدىلىك: وزدەرى تاڭداپ العان ماماندىقتارىنا ساي قازاقستاندا جانە الەمدە بولىپ جاتقان تەحنولوگيا سالاسىنداعى عىلىمي جاڭالىقتارمەن تانىستىرۋ، جاڭالىقتاردىڭ الەمدى قالاي وزگەرتەتىنىن ءبىلىپ، ءتۇسىندىرۋ. ماتىنمەن دۇرىس جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ، وي - قابىلەتتىلىكتەرىن ارتتىرۋ، ءوز ويلارىن جۇيەلى جەتكىزۋگە داعدىلاندىرۋ. عىلىمي وي - يدەيالارىن دامىتۋ. سوزدىك قورلارى مەن ءتىل بايلىعىن دامىتۋ، جاڭا سوزدەرمەن تانىستىرۋ، ساباقتا جەكە تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ىزدەنۋشىلىك، زەرتتەۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: زاماناۋي عىلىمي جاڭالىقتاردى بىلە وتىرىپ، وتانىمىزدىڭ ءوسىپ - وركەندەۋىنە كۇش سالۋعا، وتانسۇيگىشتىككە ادامگەرشىلىككە، يناباتتىلىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى، تەگى: ءبىلىم جانە ءىس - ارەكەت تاسىلدەرىن كەشەندى قولدانۋ. اڭگىمەلەسۋ جانە پراكتيكالىق ساباق.
ساباقتىڭ وتكىزىلۋ ادىستەرى: ايتىلىم، وقىلىم، جازىلىم، تىڭدالىم.
ساباقتىڭ جابدىقتالۋى:
وقۋ كورنەكىلىك قۇرالدارى: سىزبالار، كەستەلەر، سۋرەتتەر.
ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار: ۇلەستىرلەمى قاعازدار، ماتىندەر، وقۋلىقتار.
توق: كومپيۋتەر، ەكران، ديسك، ۆيدەو، سلايد.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى، ورىس ءتىلى، تاريح، اعىلشىن ءتىلى، ينفورماتيكا.
ادەبيەتتەر:
1) ديۋسەبايەۆ س.، بايتيلەۋوۆا گ. قازاق ءتىلى. 11 - سىنىپ. ا، 2014. 221 - 230 بەت.
2) soyle. kz. قازاق ءتىلىن ونلاين وقىتۋ سايتى. جازىلىم، ايتىلىم تاراۋلارى.
3) ن. تاستانبەكوۆا. قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ورىس مەكتەبىندە № 12. الماتى، 2015 ج.
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ، اۋديتوريانىڭ ساباققا دايىندىعى؛
ب) ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعى.
ءىى. وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگى مەن داعدىسىن تەكسەرۋ:
ءۇي تاپسىرماسى: سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ، جاڭا سوزدەردى قايتالاۋ.
1. العاشقى قازاقستاندىق اكادەميا قاشان اشىلدى؟
2. ونىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كىم بولىپ سايلاندى؟
3. اكادەميكتەر قاتارىنداعى كورنەكتى عالىمداردى اتاڭدار؟
4. اكادەميادا قانداي بولىمدەر قۇرىلدى؟
5. قاي عىلىم سالاسى ەرەكشە دامىدى؟
6. استرونوميا سالاسىندا قانداي عىلىمي تابىستارعا قول جەتكىزدى؟
7. باسقا سالالاردا قانداي عالىمدار ەلەۋلى ۇلەس قوستى؟
تىڭدالىم ءادىسى.
ميعا شابۋىل: بەينەفيلدى كورۋ ارقىلى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن انىقتاۋ.
III. جاڭا تاقىرىپتىڭ مازمۇنى مەن جۇيەسى: 40 مين.
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ: ماتىنمەن تانىسۋ، مازمۇنىن اۋدارۋ. وقىلىم ءادىسى.
٭تەحنولوگيا (گر. “techno” - ونەر، شەبەر، بىلگىر جانە “logos” – ءىلىم، عىلىم) – عىلىمي - پراكتيكالىق نەگىزدە شيكىزاتتى دايىن ونىمگە اينالدىرۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىنىڭ جۇيەسى.
ۇيالى تەلەفون قالاي پايدا بولدى؟
1875 جىلدىڭ 2 ماۋسىمىندا بوستون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شەشەندىك ونەر مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى گرەحەم بەلل ەڭ العاش رەت بايلانىستىرۋشى سىمداردىڭ كومەگىمەن ءوز كومەكشىسىنىڭ داۋسىن ەستيدى. ونەرتاپقىش شوتلاندتىقتىڭ بۇل جاڭالىعى تاريح بەتىندە تەلەفون دەگەن اتپەن قالدى. ءبىر قىزىعى، ونەرتاپقىشتىڭ ەسىمى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا، «قوڭىراۋ» دەگەن ماعىنا بەرەدى.
ارادا ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە ەڭ العاشقى ۇيالى تەلەفوندار پايدا بولدى. يللينويس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنىڭ تۇلەگى مارتين كۋپەردىڭ ونەرتاپقىشتىق بۇل جاڭالىعىن ءقازىر الەم حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى كۇندەلىكتى قولدانىپ وتىر.
ۇيالى تەلەفونمەن جاسالعان العاشقى ناعىز بايلانىستىڭ تاريحى 1973 جىلدىڭ 3 ساۋىرىنەن باستالادى. ۇيالى بايلانىس كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى مارتين كۋپەردىڭ زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باسشىسى بەلل لابزعا نيۋ - يورك كوشەلەرىندە سەرۋەندەپ ءجۇرىپ سوققان قوڭىراۋى ۇيالى تەلەفونمەن العاشقى بايلانىس ورناتۋ سانالادى.
كۋپەردىڭ ءوزى تاراتقىشتان سيگنال جىبەرۋ حاتتاماسىنىڭ نەگىزگى قۇراستىرۋشىسى ەدى. ال ول قولدانعان تەلەفوننىڭ سالماعى، ياعني ەڭ العاشقى ۇيالى تەلەفون 1، 15 كيلوگرامم تارتاتىن.
ءقازىر الەمدە ۇيالى تەلەفونداردىڭ قولدانىس اياسى ءوزىنىڭ بايلانىس ورناتۋ شەگىنەن اسىپ كەتتى. تەلەفوندار ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلۋدا.
ۇيالى تەلەفون قازىرگى زاماندا ادامنىڭ اجىراماس كومەكشىسىنە اينالدى.
ۇيالى تەلەفونداردى مىناداي تۇرلەرگە بولۋگە بولادى:
جاي ۇيالى تەلەفون/سمارتفون.
سوزدىك - سلوۆار
بايلانىستىرۋ – سۆيازىۆايۋششيي قولدانىس - پريمەنەنيە
سىم – پروۆود
ونەرتاپقىش – يزوبرەتاتەل
ۇيالى – سوتوۆىي
سەرۋەن – پروگۋلكا
سوققان قوڭىراۋ – زۆونوك ايا - راديۋس
سالا – وبلاست، وتراسل، سفەرا
اجىراماس - نەوتدەليمىي
حاتتاماسى - سووبششەنيا
شەگى - گرانيسا
1 - جاتتىعۋ. ءماتىن بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭىزدەر.
1. العاشقى تەلەفوندى ويلاپ تاپقان كىم؟
2. العاشقى ۇيالى تەلەفوندى ويلاپ تاپقان كىم؟
3. كۋپەر قولدانعان ۇيالى تەلەفوننىڭ سالماعى قانشا ەدى؟
4. ۇيالى تەلەفونعا ەڭ العاش زور قىزىعۋشىلىق تانىتقان ەلدى اتاڭدار.
5. ۇيالى تەلەفون نە ارقىلى بايلانىس جاساۋعا ارنالعان قۇرال؟
6. ۇيالى تەلەفوننىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
7. قازىرگى ۇيالى تەلەفوندار قانداي؟
گرامماتيكالىق تاقىرىپ. ەسىمشەنىڭ (پريچاستيە) سەپتەلۋى.
بىردە ەسىم سوزدەردىڭ، بىردە ەتىستىكتىڭ قىزمەتىن اتقارادى. (ۆىپولنياەت فۋنكسيي تو يمەننىح سلوۆ، تو گلاگولا)
ەرەجە: ەسىمشە ەسىم سياقتى تۇرلەنىپ (سەپتەلىپ، تاۋەلدەنىپ، كوپتەلىپ) ەسىم قىزمەتىن اتقارادى. (يزمەنياياس پو پادەجام، چيسلام، يمەيا پريتياجاتەلنىە وكونچانيا، ۆىپولنياەت فۋنكسيي يمەني)
جۇرناقتارى:
1. – عان - گەن - قان - كەن /وتكەن شاق ماعىنادا/ /زناچ. پروش. ۆرەمەني/
2. – ار - ەر - ر /كەلەر شاق ماعىنادا//زناچ. بۋدۋشش. ۆرەمەني/ - س -(بولىمسىز تۇلعاسىنا)
3. – اتىن - ەتىن - يتىن - ءيتىن/وتكەن شاق ماعىنادا//زناچەنيە پروشەد. ۆرەمەني/
4.– ماق - مەك - پاق - پەك - ب ا ق - بەك /ماقسات ماعىنادا/ /زناچەنيە سەلي/
ەسىمشەنىڭ سەپتەلۋى:
ا. كور+گەن، كەل+ەر، بەر+مەس، بار+اتىن، ال+ماق
ءى. كەلەر - ءدىڭ، بەرمەس - ءتىڭ، باراتىن - نىڭ، الماق - تىڭ
ب. كورگەن - گە، كەلەر - گە، بەرمەس - كە، باراتىن - دى، الماق - قا
ت. كورگەن - ءدى، كەلەر - ءدى، بەرمەس - ءتى، باراتىن - دى، الماق - تى
ج. كورگەن - دە، كەلەر - دە، بەرمەس - تە، باراتىن - دا، الماق - تا
ش. كورگەن - نەن، كەلەر - دەن، بەرمەس - تەن، باراتىن - نان، الماق - تان
ك. كورگەن - مەن، باراتىن - مەن
ەسىمشەنىڭ – ار، - ەر – ر، - س،- ماق،- مەك، - ب ا ق، - بەك، - پاق، - پەك تۇلعالارىنا كومەكتەس سەپتىك جالعاۋى جالعانبايدى. (ك پريچاستيام س داننىمي سۋففيكسامي نە پريسوەدينيايۋتسيا وكونچانياتۆوريت. پ.)
ەسىمشەنىڭ سويلەمدەگى قىزمەتى (فۋنكسيا پريچاستيا ۆ پرەدلوجەنيي)
باستاۋىش: سويلەمدە اتاۋ سەپتىگىندە تۇرىپ باستاۋىش بولادى. (ۆ يمەنيتەلنوم پادەجە ياۆلياەتسيا پودلەجاششيم) مىسالى: جاز+عان ۇندەمەدى. وقى+عان ءبىلىمدى بولادى.
بايانداۋىش: جىكتەلىپ، بايانداۋىش بولادى. (يمەيا ليچنىە وكونچانيا، ياۆلياەتسيا سكازۋەمىم)
مىسالى: ەرتەڭ مەكتەپكە بار+ار+مىن. قىزىقتى ءقازىر كور+ەر+ءسىڭ.
تولىقتاۋىش: اتاۋ مەن ىلىك سەپتىكتەرىنەن باسقا سەپتىكتەر تۇلعاسىندا زاتتانىپ، تولىقتاۋىش بولادى. (سۋبستانتيۆيرۋياس ۆو ۆسەح پادەجاح كرومە يم. پ. ي ر. پ.، ياۆلياەتسيا
دوپولنەنيەم) جۇرناقتارى (سۋففيكسى) - عان - گەن - قان - كەن
مىسالى: ۇيال+عان+دى قۇنانباي كەشىرمەيتىن. ول وقى+عان+دار+ىن ايتىپ بەردى.
پىسىقتاۋىش: بارىس، جاتىس، شىعىس، كومەكتەس سەپتىكتەرىندە، نەمەسە كومەكشى ەسىممەن، سەپتەۋلىك شىلاۋلارمەن تىركەسىپ پىسىقتاۋىش بولادى. (ۆ داتەلنوم، پرەدلوجنوم، مەستنوم، يسحودنوم، تۆوريتەلنوم پادەجاح، تاكجە ۆ سوچەتانيي سو ۆسپوموگاتەلنىم يمەنەم يلي س پوسلەلوگامي ياۆلياەتسيا وبستوياتەلستۆوم)
مىسالى: ءبىل+مەك+كە (ب. س.) كەتتى كوڭىلى. وسىنى سەز+گەن سايىن (قاشان؟) اباي توقتاۋسىز جىر تەرەدى. (م. ءا.)
انىقتاۋىش: ەسىمشە زات ەسىممەن تىركەسىپ نەمەسە ىلىك سەپتىگىندە تۇرىپ انىقتاۋىش بولادى. (ۆ سوچەتانيي س سۋششەستۆيتەلنىم يلي ناحودياس ۆ روديتەلنوم پادەجە ياۆلياەتسيا
وپرەدەلەنيەم) جۇرناقتار: - عان - گەن - قان - كەن - اتىن - ەتىن - يتىن - ءيتىن - ۋشى - ءۋشى.
مىسالى: كوش+كەن (قاي؟) اۋىلدى ىزدەپ تابالىق. (ى. ا.)
ايت+قان+نىڭ (كىمنىڭ؟) اۋزى جامان، كور+گەن+ءنىڭ (كىمنىڭ؟) كوزى جامان.
ەسكەرتۋ: كوپتىك جالعاۋ – عان - گەن - قان - كەن - اتىن - ەتىن - يتىن - ءيتىن تۇلعالى ەسىمشەلەرگە عانا جالعانادى. (پريمەچ): (وكونچانيا منوجەستۆەننوستي پريسوەدينيايۋتسيا تولكو ك پريچاستيام س داننىمي سۋففيكسامي).
الماتى قالاسى
«تۇران» ۋنيۆەرسيتەتى كوللەدجىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى
اينابەكوۆا كۋلزيپا تۋلەنبەكوۆنا
تەحنولوگيا جاڭالىقتارى. ەسىمشەنىڭ سەپتەلۋى جۇكتەۋ
You Might Also Like
