ءتىستى باقا
ءبىزدىڭ وڭىردە «ساۋ بول» دەگەن تىركەس — «راحمەت» دەگەندى بىلدىرەدى!
الماتىدان ءۇش كۇن ءجۇرىپ، اقىرى جەتتىم-اۋ، اۋىل تاياق تاستام جەردە.
ەكى ساعاتتان كەيىن اۋداننان اۋىلعا قاتىنايتىن اۆتوبۋسقا دا اياق ىلىكتىرىپ قالارمىن دەگەن ءۇمىتىم ەسەك-دامە بولىپ شىقتى. ايالدامادا سارىلا كۇتتىرگەن كولىك تە كوز ۇشىنان قىلاڭ بەرگەن. توبە باسىنان سارى اۆتوبۋستىڭ تۇمسىعى كورىنگەندە ايالداماعا ءتاس-تۇيىن جينالعان جۇرت الا شاڭدى بۇرقىراتا، ويقى-شويقى جولمەن ەكى بوكسەسىنە كەزەك ىرعالا كەلىپ توقتاعان كولىككە ءبىرىن-بىرى يتەرىسە-جىعىسا لاپ قويدى. قاۋسىرمالى ەسىگىن ازەر جاپقان سارى اۆتوبۋس ىڭىرسي قوزعالىپ، ىلەستىرىپ اكەلگەن شاڭى مەن جانعان سولياركا تۇتىنىنە كومىلە الدى-ارتىنا قارايلاماي بەزىپ بارا جاتتى. قىرقادان ءارى اسقاندا توڭقاڭ ەتكىزىپ ارتىن ءبىر سىلكىپ الدى دا كوزدەن عايىپ بولدى.
مەن بولسام، زىلدەي سومكەمدى ورنىنان دا قوزعاماستان اۋزىم اشىلىپ سول ورنىمدا تاپجىلماي، اۆتوبۋس كەتكەن باعىتقا قاراعان كۇيىمدە شاڭ قاۋىپ قالا بەردىم... قاسىما كەلىپ توقتاعان «حلەب» دەگەن جازۋى بار بۇركەمەلى ماشينانىڭ كابيناسىن اشقان بالا «اپا، جىلاندىعا باراتىن با ەدىڭىز، الا كەتەيىن!» دەدى.
الگىندە عانا قۇددى ەرتەگىدەگى جىلانبابى حاننىڭ جەراستى مەكەنىنە ءتۇسىپ كەتكەندەي شاراسىز كۇيدە قالعان ماعان بۇل كورىنىس ەرتەگىنىڭ ساۋلەلى ءۇمىتىن جاققانداي اسەر ەتتى. «ءيا، ءيا، قالقام...» دەپ، ابىرجي ابدىراپ سومكەمدى كوتەرمەككە مىقشىڭداي باستاپ ەدىم، «ءقازىر، اپا...» دەپ الگى بالا شىپ-شيراق قيمىلداپ، سومكەمدى دە، ءوزىمدى دە كابيناعا جايعاستىرىپ، رولگە وتىردى. جولعا شىقتىق.
ءجۇزى بال-بۇل جانىپ، كۇلىمدەگەن كوزدەرى جىلىۇشىرايدى.
— كىمنىڭ بالاسىسىڭ، جىلاندىدا تۇراسىڭ با؟
— ەدىلجاننىڭ ەكىنشى بالاسىمىن — بەرىكتايمىن، اپا، تانىماي قالدىڭىز با؟ مەن ءسىزدى بىردەن تانىدىم!
— وركەندى بول، قاراعىم!
— ءبىزدىڭ اۋىلدا ناۋبايحانا جوق. دۇكەنگە قالاش نان جەتىگەننەن اكەلىنەدى. نان تاسيتىن ءماشينا كۇنىنە ەكى رەت قاتىنايدى.
اكەسىنىڭ اتىن اتاعاننان-اق جىگىتتىڭ اكەسىنەن بۇرىن اجەسى ەسىمە تۇسە كەتپەسى بار ما. مەن وسى ۇلكەن كىسىلەرگە جاقىن ەكەنمىن-اۋ!..
ءيا، ءيا، ارقا جاقتاعى كورشى اجە!... سونىڭ الگى «ءتىستى باقاسى!». ەسىمدە عوي...
...ارقا جاق كوشەدەگى قاراما-قارسى ۇيدەن شىققان كورشى اجە كۇننىڭ كۇنشىعىستان شىعاتىنىن ۇمىتىپ قالعان سىڭايلى... باتىسقا ورىستەگەن كوپ بۇزاۋعا بۇزاۋقاندارىمدى قوسىپ قايتىپ كەلەمىن. ۇيگە اسىعىپ كەلە جاتقام. ال كورشى اجە بولسا، كۇننەن كولەگەيلەگەندەي ماڭدايىنا الاقانىمەن كۇنقاعار سالىپ كوزىن سىعىرايتا مەنى توسىپ تۇر:
— قارل-لاعىم-اۋ، اتىڭ كىم ەدى، ءيا-يا، ايتقان ەكەنسىڭ-اۋ، كەششەگە اينالىپ بارلام با، كىم ءبىلسىن، كەشىرل، قارلاعىم، كەشىرل، بۇزاۋ ايداپ بارلا جاتقانىڭدى كورلىپ، الدىڭنان شىعايىن دەدىم دە، ورلىسكە باعىت العان مال دا بولسا ءتىرلى جان يەسى عوي، جولىن كەس-كەستەمەيىن دەپ، كىدىرلگەنىم عوي.
— ساۋ بولىڭىز، شەشە!..
— ءوزىڭدى كۇتىپ تۇرلعانىم. ايىپ ەتپە، قارلاعىم كورلشى. جاس تا بولساڭ ەستىلىگىڭدى ايتىپ الگى جاماندارلىما كۇندە ماقتايمىن ءوزىڭدى!.. — الدىڭنان شىعىپ، سامبىرلاپ تۇرعان اق شاشتى اجەيدىڭ قاسىنان «اسىعىس ەدىم» دەپ وتە شىعۋعا ءداتىم جەتپەدى. ونىڭ ۇستىنە مەنى ىلعي ماقتايتىنىن ايتىپ تۇر...
— ساۋ بولىڭىز، شەشە، سالەم بەردىك!
— ساۋ بول شىرلاعىم، ساۋ بول، الگى ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ «ءتىستى باقاسىن» كورلمەدىڭ بە؟
— شەشە، ول قايسىسى ەدى؟ — دەيمىن. دەيتىن سەبەبىم كورشى اجەمنىڭ جالعىز ۇلىنان سەگىز نەمەرەسى بار. ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى سەگىز ۇل! الدىڭعى جىلى قىردان كوشىپ كەلىپ، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ارقا تۇسىنداعى كوشەنىڭ باسىنان شاعىن زىلماڭكە سالىپ، قونىستانعان. كوشىپ كەلگەلى ەكى رەت تىشتىرماعا شاقىردى اجەمدەردى.
كورشى اجەنىڭ شالعايداعى وتاردا قوي باعاتىن جالعىزى ءۇي-ىشىن كوشىرىپ اكەلگەن سوڭ ۇيرەنشىكتى كاسىبىن جالعاستىرىپ، قىرعا سىباي-سالتاڭ ءوزى كەتىپتى. شيەتتەي بالا-شاعامەن ايەلىن شەشەسىنە اماناتتاپ، كومەكشى شوپاندىققا سەگىزىنشىدەن كەيىن سپتۋ-عا جولدامامەن كەتىپ، ونى بىتىرمەي تۇرمىس قۇرعان جادىگەر مەن ءاليمانى الىپتى دەپ ناعاشى اپكەم ايتقان. جاڭا كورشىمىزدىڭ سەگىز بالاسىنىڭ ەكى ۇلكەنى ينتەرناتتا جاتىپ وقيدى ەكەن. اجەلەرى وقۋداعى نەمەرەلەرىن ساعىنعانىن سىلتاۋراتىپ ورتالىقتان شىقپاي قويعان سوڭ، ءۇيىن كوشىرىپ اكەلۋگە ءماجبۇر بولىپتى. ەندى بالالار ينتەرناتتان ەمەس، ساباققا ۇيدەن قاتىنايدى. اجەيدىڭ دە كوڭىلى توق... — دەگەن اۋىلدىڭ جاڭالىعىنا قاشان دا قانىق جۇرەتىن ناعاشى اپكەم. — كەلىنشەگى بولسا ەنەسى اپتالاپ ورتالىققا كەتكەندە ەمىزۋلىسى، ءتاي-تاي تۇرعانى، ەستيارعا جەتە قابىلى بار، ۇساق بالالارىمەن ەدىلجانعا كومەكشى بولماق تۇرعاي، نان يلەۋگە دە مۇرعاسى كەلمەيتىن كورىنەدى...
كورشى اجە... ءبىر جولى وتەلشى ءشايمۇرات اعانىڭ ۇيىنە شىلدەحاناعا كەتكەن، كەلىنى اقمامىق مەنىڭ اناما كەلىپ «كىشى قىزىڭىزدى بالا باعۋعا جىبەرە تۇرىڭىزشى، نان يلەپ الايىن دەپ ەدىم، ەنەم كەشىگىپ جاتىر» دەپ مەنى سۇراپ العان. مامام بولسا، «بارىپ كەلە عوي، بوپەلەرىن جۇباتۋعا كومەكتەس تە، نانىن يلەپ بولعان بويدا ۇيگە كەل» دەگەن. مامام قىزىق ءوزى، ۇيگە كەلمەگەندە نە بىتىرەدى ەكەم، كىسىنىڭ ۇيىندە؟..
— الگى «ءتىستى باقا» شە؟ — كورشى اجەم اڭگىمەسىن باپتاي ءتۇسىپ، — بەرلىكتايدى ايتام. ەكىنشى ۇلدى. ۇلكەن نەمەرلەم سەرلىك قوي، ول ادام سياقتى. ءۇشىنشىنى بىتىرلەدى بيىل، پيونەرلگە وتكىزدى دەپ ءماز بولىپ كەلدى. سەن دە وسى مەكتەپكە بارلاسىڭ عوي، انا جولى ءمۇعالىمىن كورلگەم، ماقتاي جونەلدى. ۇلكەنىنەن ءۇمىت بارل، بارل... ال، مىناۋسى بارل ما، تۇبىندە كورلەسىنى وسىدان كورلمەسەم نەعىلسىن؟ — كورشى اجە جۋىق ارادا جىبەرەتىن ەمەس مەنى. بىلەگىمنەن تاس قىلىپ ۇستاپ العان. مەن بولسام، مەكتەپكە باراتىن ۋاقىت بولىپ قالدى-اۋ، دەپ ۋايىمداي باستادىم. مەكتەپ ۇيگە ءتيىپ تۇرعانمەن، فورمامدى كيىپ، ەرتەڭگى شايىمدى ءىشۋىم كەرەك... ونىڭ ۇستىنە پيونەر گالستۋگىمدى ءدال كەتەردە ۇتىكتەمەسەم، كەشەگى ءتۇيىننىڭ ورنى مىجعىرلانىپ تۇرادى ەمەس پە؟
— ءيا، اجە، — دەيمىن، ويىمداعىنى ايتپاق نيەتپەن.
— ءيا، ءيا، شىرلاعىم، اتىڭ كىم ەدى، يە ءوي-بۋ قۇداي اتقاندا، ايتىپ ەدىڭ-اۋ... الگى «ءتىستى باقانى» قاياقتان تاپسام ەكەن. ساباعى ءتۇسقايتا عوي، ءىزىم-قايىم بولدى دا كەتتى... كوزىن تىرلناپ اشا سالىپ قايدا قۇرلىپ كەتكەنىن... سول ەدى عوي، شەشەسى نان يلەپ بولعانشا بەسىك تەرلبەتە تۇرلاتىن. كۇن شىعا سالىسىمەن نانىن يلەپ اشىتىپ قويماسا، قامىرل اشىپ، ونى جاڭعىز تاباعا پىسىرلەم دەگەنشە كەش ءتۇسىپ تە ۇلگەرلەدى.
اجەيدىڭ ءسوزىن ءبولىپ:
— ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ نان جاباتىن تاباسىن الا تۇرىڭىز، ەكى تابامەن تەزىرەك... — دەيمىن، ماسەلە وسىمەن شەشىلە كەتسە، كورشى اجە مەنى بوساتا قويارداي. ونىم بەكەر بولىپ شىقتى. اڭگىمەگە قوسىمشا تاقىرىپ تاۋىپ بەرگەنىمدى بايقاماي قالدىم. ەندىگى جەردە كورشى اجەم:
— بالامىسىڭ دەگەن، — ارقامنان قاعىپ، كۇلىپ الدى، — ءبىزدىڭ ءۇيىمىز انشەيىن لەكەرلەپ وتىرعان جەرل كەپەنىڭ ەسەبى ەمەس پە؟ دالاعا قازاندىق سالۋعا قول قىسقا. ەكى تابانى كومەتىن قازاندىق بىرلەۋ، ول دا اۋىز ۇيدەگى اياداي جەردە. ونىڭ دا ءقايبىرل اۋزى اباجاداي دەيسىڭ... ونى كەڭەيتە قويارل ەدىڭ، ءبىرل قادام ءارلى اتتاساڭ — ءتورل، ءبىرل قادام كەرلى اتتاساڭ — ەسىككە تىرلەلەسىڭ عوي، قوي، قارلاعىم، سەنىڭ باسىڭدى اۋىرلتپايىن، ءيا، الگى... ونىڭ ۇستىنە الدىڭعى پىسىرلىلگەنى سۋىپ ۇلگەرلگەنشە جەيتىن اۋىز اڭدىپ وتىرلعان جوق پا؟ قازىرلگى باللارلدىڭ قورلەگى نان عوي. جاڭعىز سيىرلدىڭ ءسۇتى ءشايدان اۋىسپايدى، كوشىپ كەلگەلى ايرلانعا دا جارلىماي قالدىق قوي. جان ىشە مە، جاق ىشە؟ جاق بارل، ايتەۋىرل، قۇدايعا شۇكىرل! ونىڭ ۇستىنە ومىرلاۋ سورلعىزىپ جۇرلگەن ايەل سورلپا-سۋشىل كەلەدى عوي، اقمامىقتى ايتام، بىلايعى كەزدە دە ءشايشىل ەدى، قارلاعىم ءوزى... — كورشى اجەم ماڭدايىنان ايىرماي كۇن سالا قاراپ تۇرعان وڭ الاقانىن مەنىڭ قۇلاعىما كولەگەيلەپ، — اقمامىقتىڭ ءوزى ءبىر ءشايعا جارلتى تابا ناندى مىسە تۇتقان ەمەس، جەسىن عوي، جەي بەرلسىن، بالا ەمىزىپ ءجۇرل، سونىڭ يلەپ، اشىتۋى بارل، پىسىرلگەنشە كەش تە باتىپ كەتەدى، سونى ايتام-اۋ، الگى ءتىستى باقانى تاۋىپ الايىن... — كورشى اجەنىڭ ءسوزى بىرتە-بىرتە الىستان جەتىپ جاتتى. مەن باسىمدى يزەي-يزەي، شەگىنە-شەگىنە اۋلا ەسىگىنە كەلىپ تە قالعان ەدىم، — جاقسى، ساۋ بولىڭىز، شەشە!!...
...مەن ول كەزدە التىنشىدا وقيتىنمىن. ۇشىنشىدەگى ۇلكەن نەمەرەسى وقيتىن «ب» كلاسىنا پيونەر جەتەكشىمىن. جاقىندا عانا ولار پيونەرگە وتكەن بولاتىن...
الىستا قالعان بالالىق شاقتىڭ ءبىر ءساتى كوز الدىمدا. كۇنى كەشەگىدەي...
بەرىكتاي بولسا اۋىل جا يىندا اڭگىمەدەن اۋزى بوسايتىن ەمەس.
— اسكەرگە بارىپ كەلگەن سوڭ، ول جاقتا العان ۇزدىك جۇرگىزۋشى دەگەن ماقتاۋ قاعازىممەن باسشىلىققا كىرىپ ەدىم، وسى ماشينانى بەرلدى. ەكى جىل بولدى. ۇيلەندىم. ەسىڭىزدە بولسا، ءبىزدىڭ ءۇي شەتكەرى سالىنعان جاپىرايعان زىلماڭكە ەدى عوي. ءقازىر ۇلكەن ۇشەۋمىز ۇيلەندىك. اكە شاڭىراعىن كەڭەيتىپ، ۇلكەن ءۇي سالدىق. قاسىنان ەكى وتاۋ تىگىپ تە ۇلگەردىك. مال-جان امان بولسا، كوشەنى بەساۋىلدىڭ شاعىلىنا دەيىن جەتكىزەمىز بە دەگەن ويىمىز بار. ءالى ۇيلەنبەگەن بەس ءىنىم بار. ەكەۋى اسكەرلدە... — بەرىكتاي اجەسىنە تارتقان اڭگىمەشىل ءارى «ر» ءارپىن وقتا-تەكتە ءسال-پال ءسۇرىندىرىپ ايتادى ەكەن. وزىنە جاراسىپ تۇر.
«اقمامىقتىڭ قولى نان پىسىرۋدەن بوساعان ەكەن» دەگەن وي كەلىپ، وز-وزىمنەن ءبىر جىميىپ الدىم دا، سول ءبىر شۋاقتى كۇندەر، مەيىرىمدى اجەلەر ەسىمە ءتۇسىپ، كوكىرەگىمدى كەرە ءبىر دەم الدىم.
اشەيىندە ىعىر قىلاتىن جولدىڭ ويقى-شويقىسى دا بىلىنبەدى، اسەم ءبىر اۋەننىڭ اياسىندا تەربەلگەندەي اۋىلعا اپ-ساتتە قالاي جەتكەنىمدى دە اڭعارماي قالدىم.
You Might Also Like
-
مەنىڭ اجەم «ءۇش ۇلىمدى شەشەك جالمادى» دەيتىن. ۇلكەن ۇلى — مۇراتقالي اتامىز ستالين زامانىندا ۇستالىپ كەتىپ، دەنساۋلىعىن اباقتىعا بەرگەن كورىنەدى. ال، مەنىڭ اكەمدى «ءولىم سارقىت...
