«تورعاي گازەتى» جانە ونىڭ بەتتەرىندە جازىلعان پاتشالىق رەسەيدىڭ قازاق جەرىن وتارلاۋ ساياساتى
جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىندا عانا دۇنيەگە كەلىپ، ەڭسەسىن تىكتەي باستاعان كاسىبي قازاق جۋرناليستيكاسى 1925 جىلدان باستاپ باس كوتەرتپەس قۋعىنعا ۇشىرادى، تولقىن-تولقىن بوپ جاردى سوققان قاندى رەپرەسسيانىڭ قۇربانى بولدى. ۇلتتىق ءباسپاسوزدىڭ ءوسۋى قازاق زيالىلارىنىڭ جەتىلىپ، قالىپتاسۋىنا مول مۇمكىندىك تۋعىزدى. ناتيجەسىندە حالىق اراسىندا عىلىم مەن بىلىمگە دەگەن قۇلشىنىس ارتا ءتۇستى. قازاقستاننىڭ باتىس ولكەسىندە «حالىقتىڭ كوزى ءھام ءسوزى» رەتىندە گازەت شىعارۋ يدەياسى كوتەرىلگەن تۇستا كوش باسىندا ە.بۇيرين، ع.قاراش، ب.قاراتايەۆ، ا. ءمامبەتوۆ، ب.نيازوۆتار تۇردى. سونىڭ ىشىندە ءابدىعالي بالعىمبايەۆتى ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون.
قازىرگى تاڭدا اتى سيرەك اتالعانىمەن، ەل مۇددەسىنە جارارلىق، حالىق ساناسىن اشارلىق قىرۋار ماسەلەلەردى كوتەرىپ، “تورعاي” گازەتىندە جەتەكشىلىك ەتتى. ريەۆوليۋسيالىق قوزعالىس جىلدارىندا “تورعاي گازەتى” پروگرەسشىل باعىتتى ۇستاندى. ءار شىعارىلىمدار سايىن پاتشا ۇكىمەتىنىڭ اشىقتان-اشىق ساياساتى جاريالانىپ وتىردى.
“تۋرگايسكايا گازەتانىڭ” 1904 جىلعى 48 سانىنان باستاپ ءا.بالعىنبايەۆتىڭ “قىرعىز (قازاق) تۇرمىسىنىڭ وچەركتەرى” قوسالقى تاقىرىپشاسىمەن “بەسىكتەن مولاعا دەيىن” فەلەتونى كوشپەلى قازاق حالقىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ كەمشىلىكتەرىن جىپكە ءتىزىپ جازىپ، تۇرمىسى مەن ادەت-عۇرپىنىڭ توزىعى جەتكەن كولەڭكەلى تۇستارىنا توقتالعان. تورعاي گازەتىنىڭ رەداكتورى بالعىمبايەۆ ءابدىعالي ورىس ءالفاۆيتىن يكەمدەپ، تازا قازاق تىلىندە ماتەريالدار جاريالاۋ باسپا ءسوز تاريحىندا وسى “تۋرگايسكايا گازەتادان” باستالدى.
“تورعاي گازەتى” - ىڭكار ويدىڭ جەمىسى، لاۋلاعان ورتكە قاناتىمەن سۋ سەپكەن قارلىعاشى. گازەتتە ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەردەن باسقا، رۋحاني، مادەني تاقىرىپتا ءار ءتۇرلى حابارلار مەن اقپاراتتار جاريالانىپ تۇردى. سول كەزەڭدەگى ەپيدەمياعا بايلانىستى ماتەريالدار، قوعامدىق قۇبىلىستاردى باياندايتىن فەلەتوندار، حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرى شىعىپ وتىردى.
سىن ساعاتتا تۋىپ، قازاق ەلىنىڭ ۇنىنە اينالعان «تورعاي» گازەتى حالىق الدىنداعى ءوز مىندەتىن تولىق ورىندادى. ەڭ وزەكتى دە وتكىر ماسەسەلەردى قاۋزاپ، تەڭدىك پەن بوستاندىققا ۇمتىلعان كۇرەستىڭ ايناسى بولدى. حح عاسىردىڭ باسىندا قازاق قوعامىنىڭ شامشىراعى ءتارىزدى ۇلتتىق–دەموكراتيانىڭ ساياسي ءۇنقاعازى رەتىندە كورىنىس تاپتى.
ايگەرىم ەسىمحان
You Might Also Like
-
— ۋينستون چەرچيلل 6 سىنىپتان وتە الماي كەلەسى جىلعا قالعان، 62 جاسىندا انگليا پريمەر-مينيسترى بولعان.
-
قالامگەر شەبەرلىككە جەتۋ جولى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. بىرەۋدە تۋا بىتكەن تالانت، ەكىنشىسىندە ەشبىر سىلتاۋسىز ەڭبەك ەتۋ. قازىرگى تاڭدا جۋرناليستەر بىرىنەن ءبىرى اقپاراتتى الۋ، كەي كەزدەردە العان جۋرنال...
