تۋعان قالام تاريحى
ماقساتى: بالالارىن تۋعان جەرىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ. قورشاعان ورتاعا جانە وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ. بالالاردىڭ ەموسيالىق كوڭىل – كۇيىن كوتەرۋ. ادامگەرشىلىككە، ادەپتى بولۋعا تاربيەلەۋ، ۇلكەندەر ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە ۇيرەتۋ. ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ ارقىلى سۇلۋلىقتى سەزىنە بىلۋگە باۋلۋ، ولاردىڭ ادەبي سوزدىك قورىن مولايتۋمەن بىرگە دۇنيە تانىمدارىن كەڭەيتۋ.
ك. قۇرالدار: ەكىباستۇز تۋرالى سۋرەتتەر، كىتاپتار، شاحتەر كيىمى، كومىر تاس
سوزدىك جۇمىس: تۋعان قالام،
«ەكىباستۇز بوگاتىر» كومىر كەنى.
ساباق بارىسى:
ارمىسىڭ شاپاعاتتى كۇن – انا!
ارمىسىڭ شاپاعاتتى اسپان – انا!
قۇت دارىتقان ەلىمىزگە، جەرىمىزگە
ارمىسىڭ مەيرىمدى جەر – انا!
وسى شاپاعاتتى كۇن - انامەن، مەيرىمدى جەر - انادان بويىمىزعا دارىتقان مەيىرىمىزدى جۇرەگىمىزدىڭ جىلۋىن ءبىر - بىرىمىزگە، قوناقتارعا سىيلايمىز.
ءبىز دوسپىز، تاتۋمىز. سىزدەرگە جۇرەگىمىزدىڭ جىلۋىن سىيلايمىز.
ال، بالالار ورىنىمىزعا وتىرايىق. بۇگىن ءبىزدىڭ ساباعىمىز: «مەنىڭ قالام»
( وسى كەزدە دىمبىلمەس كىرەدى)
- سالەمەتسىڭ بە دىمبىلمەس سەن قانداي جۇمىسپەن كەلدىڭ؟
- سالەمەتسىڭ بە؟ مەن اۋىلدان كەلدىم.
سىزدەردىڭ قالالارىن ۇنادى. وتە ادەمى ەكەن.
- ال دىمبىلمەس سەن بىلەسىڭ بە؟ نەگە ءبىزدىڭ قالامىز «ەكى – باس - تۇز» دەپ اتالعان؟
- جوق، بىلمەيدى ەكەنمىن.
- ەندەشە سەن وتىرىپ تىڭدا مەن بالالارعا، قوناقتارعا ءبىر اڭىز ايتىپ بەرەيىن.
ەرتە، ەرتە، ەرتەدە. ءبىر اۋىلدا قويشى بولىپتى. ول وتە كەدەي ادام ەكەن. سوندىقتان ءبىر بايدىڭ قويلارىن باعىپ ءجۇرىپتى. كۇزدىڭ ءبىر سۋىق كۇنى قويشى قاتتى تونادى دا وت جاقپاقشى بولادى. ول قۇرعاق اعاش بۇتاقتارىن جيناپ ءبىر جەرگە ۇيىپ قويادى. بويى جىلىنعان قويشى ۇيىقتاپ قالادى. تاڭەرتەڭ ويانسا مىنە، قىزىق... وتى ءسونىپ قالىپتى. ءبىراق جان – جاعىنداعى تاستار جانىپ جاتىر ەكەن.
- بالالار، ال تاس جاناما؟
قويشىدا سولاي ويلايدى. نە ىستەرىن بىلمەيدى.
بالالار، قويشىعا كومەكتەسەيىكشى.
- مىنە مەنىڭ قولىمدا ەكى تابيعي زات تۇر. مىناۋ نە؟ ( بالالار ۇستاپ كورەدى)
- تاس قانداي؟ (قاتتى)
ەگەر ونى سوعىپ سىندىرساق، تاس سىنا ما؟
- ال مىناۋ نە دەپ ويلايسىڭدار؟
- كومىردىڭ ءتۇسى قانداي؟
- بالالار قايسىسى وتقا جانادى دەپ ويلايسىڭدار؟
- قايسىسى ادامعا پايدالى؟
- ەندەشە قويشىنىڭ جانعان تاسى نە بولىپ شىقتى؟
- قويشىدا بۇل تاستاردىڭ جاي تاس ەمەس ەكەنىڭ ءتۇسىنىپ، سول جەردى ۇمىتپاۋ ءۇشىن بەلگى ىزدەيدى. ول سول جەردى اتتىڭ باسىمەن ءبىر جۇمىر تۇزبەن بەلگىلەيدى. سودان بەرى سول جەرگە ۇلكەن قالا سالىنىپ، ونى قالاي اتادى دەپ ويلايسىڭدار؟ «ەكى – باس - تۇز» قالاسى ياعني ءبىزدىڭ قالامىز. وسى قالامىزدىڭ اتالۋىنا بايلانىستى. ايجان بىزگە تاقپاق ايتىپ بەرەدى. ەل جينالىپ ۇلكەن توي جاساپتى. ەكى بولەك باس سۇيەككە تۇز بايلاپ كەن مەكەنى «ەكى – باس - تۇز» دەپ اتاپتى. سودان باستاپ ءبىزدىڭ قالامىزدا كوپ كومىر شىعارىلا باستادى. ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن كومىر كەنى دە ءبىزدىڭ قالادا. ول « بوگاتىر كەنشىسى» مىنە مىنا سۋرەتى ءبىزدىڭ ماقتان ەتەتىن «بوگاتىر» كومىر كەنشىسى
- مىناۋ، ءۇيىلىپ جاتقان نە ەكەن؟
- ال مىناۋ سول كومىردى قازاتىن «ءروتورلى ەكسكوۆاتور» ول ءبىزدىڭ قالامىزدا عانا بار.
- ول وتە ۇلكەن. مىنا ۆاگوندار ونىڭ جانىندا قانداي بولىپ كورىنىپ تۇر؟
- بالالار ۆاگوندار ول جەردە نە ءۇشىن كەرەك؟ ولار كومىردى ءتيىپ الىپ كەرەكتى جەرلەرگە جەتكىزەدى. ول جەردە ەڭبەك ەتەتىن ادامداردى « كەنشىلەر» دەپ اتايدى. وسىنىڭ ءبارى ەڭبەك.
- بالالار كىم ەڭبەك تۋرالى ماقال – ماتەلدەر بىلەدى.
سەرگىتۋ ءساتى.
ەكى كوزىڭ نە ءۇشىن كەرەك
جاقسىلاردى كورۋ ءۇشىن كەرەك.
ەكى قولىڭ نە ءۇشىن كەرەك
ءبىر – بىرىنە كومەكتەسۋ ءۇشىن
قۇلاقتارىن نە ءۇشىن كەرەك
جاقسىلاردى ەستۋ ءۇشىن
اياقتارىڭ نە ءۇشىن كەرەك
الىس كەتسەڭ تۋعان ەلگە
جەتۋ ءۇشىن كەرەك.
ءبىزدىڭ قالامىز بارلىق ەلگە، ادامدارعا ءوزىنىڭ كومىرىن سىيلايدى، جىلۋىن سىيلايدى. ادامدار قالامىزدى جاقسى كورىپ، وزدەرىنىڭ اندەرىن جىرلارىن ءبىزدىڭ قالامىزعا ارناعان.
«ەكىباستۇز ءۆالسىن» تىڭدايىق.
ال، ءبىزدىڭ بالالار وزدەرى قالامىزعا ارناپ جاتتاعان ولەڭدەرىن وقيدى. ەكىباستۇز اتا جەرىم دارحانىم قويماسى دا، قۇتا سەن ارقانىڭ سەنى ءسۇيىپ جەتەمىز ءبىر ارمانعا ەل ءۇمىتىن، ەل سەنىمىن ارتامىز. تۋعان قالام سەنەن قۋات الامىز قياعا قانات قاعامىز.
ەلگە شىراق جاعامىز.
وزىنەن باقىت تابامىز.
ساباق قورىتۋ.
بالالار، بۇگىن ءبىز تۋعان قالامىز تۋرالى نە بىلدىك؟
قالامىز نەگە «ەكىباستۇز» دەپ اتالعانىن ەندى بىلەسىڭدەر عوي، ءيا.
ەندى ءبارىمىز ورنىمىزدان تۇرىپ قوسىلىپ ايتايىق. قالامىزعا ءوز سەزىمىمىزدى بىلدىرەيىك.
تۋعان ەلىم، سەنى ءسۇيىپ جەتەمىز.
ءبىز بيىككە
قياعا قانات قاعامىز.
ەلگە شىراق بولىپ جانامىز.
ك. قۇرالدار: ەكىباستۇز تۋرالى سۋرەتتەر، كىتاپتار، شاحتەر كيىمى، كومىر تاس
سوزدىك جۇمىس: تۋعان قالام،
«ەكىباستۇز بوگاتىر» كومىر كەنى.
ساباق بارىسى:
ارمىسىڭ شاپاعاتتى كۇن – انا!
ارمىسىڭ شاپاعاتتى اسپان – انا!
قۇت دارىتقان ەلىمىزگە، جەرىمىزگە
ارمىسىڭ مەيرىمدى جەر – انا!
وسى شاپاعاتتى كۇن - انامەن، مەيرىمدى جەر - انادان بويىمىزعا دارىتقان مەيىرىمىزدى جۇرەگىمىزدىڭ جىلۋىن ءبىر - بىرىمىزگە، قوناقتارعا سىيلايمىز.
ءبىز دوسپىز، تاتۋمىز. سىزدەرگە جۇرەگىمىزدىڭ جىلۋىن سىيلايمىز.
ال، بالالار ورىنىمىزعا وتىرايىق. بۇگىن ءبىزدىڭ ساباعىمىز: «مەنىڭ قالام»
( وسى كەزدە دىمبىلمەس كىرەدى)
- سالەمەتسىڭ بە دىمبىلمەس سەن قانداي جۇمىسپەن كەلدىڭ؟
- سالەمەتسىڭ بە؟ مەن اۋىلدان كەلدىم.
سىزدەردىڭ قالالارىن ۇنادى. وتە ادەمى ەكەن.
- ال دىمبىلمەس سەن بىلەسىڭ بە؟ نەگە ءبىزدىڭ قالامىز «ەكى – باس - تۇز» دەپ اتالعان؟
- جوق، بىلمەيدى ەكەنمىن.
- ەندەشە سەن وتىرىپ تىڭدا مەن بالالارعا، قوناقتارعا ءبىر اڭىز ايتىپ بەرەيىن.
ەرتە، ەرتە، ەرتەدە. ءبىر اۋىلدا قويشى بولىپتى. ول وتە كەدەي ادام ەكەن. سوندىقتان ءبىر بايدىڭ قويلارىن باعىپ ءجۇرىپتى. كۇزدىڭ ءبىر سۋىق كۇنى قويشى قاتتى تونادى دا وت جاقپاقشى بولادى. ول قۇرعاق اعاش بۇتاقتارىن جيناپ ءبىر جەرگە ۇيىپ قويادى. بويى جىلىنعان قويشى ۇيىقتاپ قالادى. تاڭەرتەڭ ويانسا مىنە، قىزىق... وتى ءسونىپ قالىپتى. ءبىراق جان – جاعىنداعى تاستار جانىپ جاتىر ەكەن.
- بالالار، ال تاس جاناما؟
قويشىدا سولاي ويلايدى. نە ىستەرىن بىلمەيدى.
بالالار، قويشىعا كومەكتەسەيىكشى.
- مىنە مەنىڭ قولىمدا ەكى تابيعي زات تۇر. مىناۋ نە؟ ( بالالار ۇستاپ كورەدى)
- تاس قانداي؟ (قاتتى)
ەگەر ونى سوعىپ سىندىرساق، تاس سىنا ما؟
- ال مىناۋ نە دەپ ويلايسىڭدار؟
- كومىردىڭ ءتۇسى قانداي؟
- بالالار قايسىسى وتقا جانادى دەپ ويلايسىڭدار؟
- قايسىسى ادامعا پايدالى؟
- ەندەشە قويشىنىڭ جانعان تاسى نە بولىپ شىقتى؟
- قويشىدا بۇل تاستاردىڭ جاي تاس ەمەس ەكەنىڭ ءتۇسىنىپ، سول جەردى ۇمىتپاۋ ءۇشىن بەلگى ىزدەيدى. ول سول جەردى اتتىڭ باسىمەن ءبىر جۇمىر تۇزبەن بەلگىلەيدى. سودان بەرى سول جەرگە ۇلكەن قالا سالىنىپ، ونى قالاي اتادى دەپ ويلايسىڭدار؟ «ەكى – باس - تۇز» قالاسى ياعني ءبىزدىڭ قالامىز. وسى قالامىزدىڭ اتالۋىنا بايلانىستى. ايجان بىزگە تاقپاق ايتىپ بەرەدى. ەل جينالىپ ۇلكەن توي جاساپتى. ەكى بولەك باس سۇيەككە تۇز بايلاپ كەن مەكەنى «ەكى – باس - تۇز» دەپ اتاپتى. سودان باستاپ ءبىزدىڭ قالامىزدا كوپ كومىر شىعارىلا باستادى. ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن كومىر كەنى دە ءبىزدىڭ قالادا. ول « بوگاتىر كەنشىسى» مىنە مىنا سۋرەتى ءبىزدىڭ ماقتان ەتەتىن «بوگاتىر» كومىر كەنشىسى
- مىناۋ، ءۇيىلىپ جاتقان نە ەكەن؟
- ال مىناۋ سول كومىردى قازاتىن «ءروتورلى ەكسكوۆاتور» ول ءبىزدىڭ قالامىزدا عانا بار.
- ول وتە ۇلكەن. مىنا ۆاگوندار ونىڭ جانىندا قانداي بولىپ كورىنىپ تۇر؟
- بالالار ۆاگوندار ول جەردە نە ءۇشىن كەرەك؟ ولار كومىردى ءتيىپ الىپ كەرەكتى جەرلەرگە جەتكىزەدى. ول جەردە ەڭبەك ەتەتىن ادامداردى « كەنشىلەر» دەپ اتايدى. وسىنىڭ ءبارى ەڭبەك.
- بالالار كىم ەڭبەك تۋرالى ماقال – ماتەلدەر بىلەدى.
سەرگىتۋ ءساتى.
ەكى كوزىڭ نە ءۇشىن كەرەك
جاقسىلاردى كورۋ ءۇشىن كەرەك.
ەكى قولىڭ نە ءۇشىن كەرەك
ءبىر – بىرىنە كومەكتەسۋ ءۇشىن
قۇلاقتارىن نە ءۇشىن كەرەك
جاقسىلاردى ەستۋ ءۇشىن
اياقتارىڭ نە ءۇشىن كەرەك
الىس كەتسەڭ تۋعان ەلگە
جەتۋ ءۇشىن كەرەك.
ءبىزدىڭ قالامىز بارلىق ەلگە، ادامدارعا ءوزىنىڭ كومىرىن سىيلايدى، جىلۋىن سىيلايدى. ادامدار قالامىزدى جاقسى كورىپ، وزدەرىنىڭ اندەرىن جىرلارىن ءبىزدىڭ قالامىزعا ارناعان.
«ەكىباستۇز ءۆالسىن» تىڭدايىق.
ال، ءبىزدىڭ بالالار وزدەرى قالامىزعا ارناپ جاتتاعان ولەڭدەرىن وقيدى. ەكىباستۇز اتا جەرىم دارحانىم قويماسى دا، قۇتا سەن ارقانىڭ سەنى ءسۇيىپ جەتەمىز ءبىر ارمانعا ەل ءۇمىتىن، ەل سەنىمىن ارتامىز. تۋعان قالام سەنەن قۋات الامىز قياعا قانات قاعامىز.
ەلگە شىراق جاعامىز.
وزىنەن باقىت تابامىز.
ساباق قورىتۋ.
بالالار، بۇگىن ءبىز تۋعان قالامىز تۋرالى نە بىلدىك؟
قالامىز نەگە «ەكىباستۇز» دەپ اتالعانىن ەندى بىلەسىڭدەر عوي، ءيا.
ەندى ءبارىمىز ورنىمىزدان تۇرىپ قوسىلىپ ايتايىق. قالامىزعا ءوز سەزىمىمىزدى بىلدىرەيىك.
تۋعان ەلىم، سەنى ءسۇيىپ جەتەمىز.
ءبىز بيىككە
قياعا قانات قاعامىز.
ەلگە شىراق بولىپ جانامىز.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى: عۇنداردىڭ تۇرمىسى قوعامدىق قۇرىلىسى جانە شارۋاشىلىعى تۋرالى
