تۇرىك قاعاناتى (552 - 603 جج)
7 سىنىپ. ورتا عاسىرلارداعى قازاقستان تاريحى.
تاقىرىبى: تۇرىك قاعاناتى. (552 - 603 جج)
ماقساتى:
1. العاشقى فەودالدىق مەملەكەت رەتىندە تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى، اۋماعى جانە بيلەۋشىلەرى، ساياسي جانە شارۋاشىلىق جاعدايى، مادەنيەتىنىڭ دامۋى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. ساياسي تاربيە بەرۋ.
3. تۇركى مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋى تۋرالى ايتا وتىرىپ، ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
كورنەكىلىك: كارتا، سۋرەتتەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءىىى. قايتالاۋ تاپسىرمالارى:
6 سىنىپ بويىنشا:
1. ەرتەدە قازاقستان اۋماعىندا قانداي تايپالار مەكەندەگەن؟
2. وڭتۇستىك، سولتۇستىك، باتىس، شىعىس جانە ورتالىق قازاقستاندا مەكەندەگەن تايپالار بىرلەستىكتەرىنىڭ قانداي ۇقساستىقتارىن بىلەسىڭدەر؟
3. «حالىقتاردىڭ جاپپاي قونىس اۋدارۋىنىڭ» سەبەپتەرى نەدە دەپ بىلەسىڭدەر؟
4. كوشپەلىلەردىڭ ءومىرىن سۋرەتتەپ جازعان قانداي تاريحشىلاردى بىلەسىڭدەر؟
5. قازاقستاننىڭ ەرتە كەزدەگى تاريحىن زەرتتەگەن قازىرگى قانداي عالىمداردى بىلەسىڭدەر
ءىV. جاڭا ساباق. اقپارات بەرۋ.
جوسپارى:
1. تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى. جەر اۋماعى.
2. حالقى.
3. شارۋاشىلىعى
4. مادەنيەتى
5. تۇرىك قاعاناتىنىڭ ىدىراۋى.
V. جاڭا ساباق بويىنشا جۇمىستار:
1. كارتامەن جۇمىس. تۇرىك قاعاناتىنىڭ اۋماعىن، بيلەۋشىلەرى جۇرگىزگەن جورىقتارىن كورسەتۋ.
2. وسكت ارقىلى تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى – سيپاتتاما بەرۋ.
3. شىعارماشىلىق جۇمىس. قاعاناتتىڭ مادەنيەتى مەن تۇركى مادەنيەتى تۋرالى نە بىلەمىن؟ ەسسە جازۋ.
ۇيگە: §1.
تۇرىك قاعاناتى
1. حرونولوگياسى - 552 - 603 جج
2. تاريحي دەرەك - جۇڭگو جىلنامالارىندا 542 ج بەرى بەلگىلى
3. العاشقى كەزدەگى تۇرىك قاعاناتىنداعى جاعداي:
3. 1. 545 جىلدان - تۇرىك قولباسشىسىنا جۇڭگو ەلشىسى كەلىپ، بەيبىت قارىم - قاتىناس ورنايدى
3. 2. جۋجان(اۆار) قاعانى اناعۇي قاعان مەن بۋمىن قاعان اراسىنداعى جانجالدىڭ تۋىنداۋى.
3. 3. بۋمىن قاعاننىڭ جۇڭگو ءامىرىنىڭ قىزىنا ۇيلەنۋى.
3. 4. 552 ج جۋجان قاعاندىعى جەڭىلىپ، اناعۇي قاعان ءوزىن - ءوزى ولتىرەدى.
3. 5. بۋمىن قاعان – «ەلحان» دەگەن اتاق الادى، ءبىراق سول جىلى قازا تابادى.
4. تۇركى بيلەۋشىلەرى:
4. 1. قارا – ەسكە قاعان – ورحوننىڭ جوعارعى جاعىنداعى بۋكرات تاۋلارىندا اۆارلاردى ەكىنشى رەت جەڭەدى.
4. 2. 1. 552 - 554 ج قارا - ەسكەنىڭ ءىنىسى مۇقان قاعان كەزىندە جۋجاندار مۇلدەم جەڭىلدى.
4. 2. 2. تۇرىكتەر ۇلى دالانىڭ شىعىستاعى قوجاسىنا اينالدى.
4. 2. 3. سولتۇستىگىندە سايان تاۋىنا دەيىنگى ارالىقتاعى تايپالاردى، شىعىستا سارى وزەنگە دەيىنگى قاي(تاتابتار)، قيدان، وعىز - تاتار ت. ب. تايپالاردى باعىندىردى.
4. 2. 4. جۇڭگو ەلىنىڭ بيلەۋشىلەرى مۇقان قاعانعا قىمبات باعالى سىيلىقتار جاساعان، جىلىنا 100 مىڭ تەڭ جىبەك ماتاسىن تولەگەن.
4. 3. توبو قاعان تۇسىندا 570 - 80 جىلدارى قىتايدىڭ ەكى جاعىمەن دە جاقسى قارىم - قاتىناس ۇستاپ، شىعىستاعى ساياسي ىقپالى كۇشتى بولدى.
4. 4. 1. بۋمىن قاعاننىڭ ءىنىسى يشتەمي قاعان 10 تۇمەن قول باستاعان قولباسشىسى بولعان.
4. 3. 2. يشتەمي حۋ ەلىن(سوعدىلىقتاردى) جاۋلاپ الۋعا اتتانىپ، التايدىڭ تەرىسكەيىندەگى تايپالاردى باعىندىرعان.
5. تۇرىك قاعاناتىنىڭ اۋماعى:
5. 1. 555 ج وزىندە ارال تەڭىزىنە دەيىن جەتكەن.
5. 2. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە قىتايدان ءامۋدارياعا دەيىن، تاشكەنتتەن سىردارياعا دەيىنگى اۋماقتى جاۋلاپ العان.
5. 3. ەفتاليتتەردەن(كاسپيي تەڭىزىنەن سولتۇستىك ءۇندىستان مەن شىعىس تۇركىستانعا دەيىنگى) قاتتى قارسىلىق كورىپ، 563 - 567 جىلدارى جاۋلاپ العان.
5. 4. Vءى ع 70 - ج سولت. كاۆكاز بەن قارا تەڭىزدىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنا دەيىن ۇستەمدىك ەتتى.
6. حالقى:
6. 1. «تەلە» كوپتەگەن تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ ورتاق اتاۋى. «تەلە» مەن «تۇرىك» ءسوزى ءبىر ماعىنا بەرەدى.
6. 2. تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرامىندا 30 دان اسا تەلە تايپاسى بولعان.
7. شارۋاشىلىعى:
7. 1. كوشپەلى جانە جارتىلاي كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان.
7. 2. قىتاۋلارى – ىلە، شۋ، تالاس، ەرتىس، سىرداريا ءىرى وزەن بويلارىندا بولعان.
7. 3. جەر وڭدەۋ كاسىبىنىڭ بولعانىن دالەلدەيدى – تۇراقتى ءۇي - جايلار، تاراز قالاسىنىڭ ماڭىنان تۇرىكتەردىڭ قىستاق - كەنتتەرى تابىلدى.
8. مادەنيەتى:
8. 1. 1باسپانالارى – كيىز ءۇي.
8. 1. 2. قىستاۋلاردا – قازىلعان جەر كەپە نەمەسە تاستان، اعاشتان، قامىستان جاسالعان تۇراق - جاي.
8. 2. جەرلەۋ ءداستۇرى: ءمايىتتى وتقا ورتەپ، ونىڭ كۇلىن قويعان.
8. 2. 2. تۇرىكتەردىڭ وتقا تابىنۋ سالتى ۆيزانتيا ەلشىسى زەمارحتى جانىپ تۇرعان وتتىڭ اراسىنان وتكىزىپ بارىپ كىرگىزۋىنەن كورىنەدى.
9. تۇرىك قاعاناتىنىڭ ىدىراۋى:
581 ج قاعاناتتىڭ ءوز ىشىندە بيلىك ءۇشىن تارتىس كۇشەيىپ، 603 جىلى باتىس جانە شىعىس تۇرىك قاعاناتى بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
تاقىرىبى: تۇرىك قاعاناتى. (552 - 603 جج)
ماقساتى:
1. العاشقى فەودالدىق مەملەكەت رەتىندە تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى، اۋماعى جانە بيلەۋشىلەرى، ساياسي جانە شارۋاشىلىق جاعدايى، مادەنيەتىنىڭ دامۋى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. ساياسي تاربيە بەرۋ.
3. تۇركى مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋى تۋرالى ايتا وتىرىپ، ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
كورنەكىلىك: كارتا، سۋرەتتەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءىىى. قايتالاۋ تاپسىرمالارى:
6 سىنىپ بويىنشا:
1. ەرتەدە قازاقستان اۋماعىندا قانداي تايپالار مەكەندەگەن؟
2. وڭتۇستىك، سولتۇستىك، باتىس، شىعىس جانە ورتالىق قازاقستاندا مەكەندەگەن تايپالار بىرلەستىكتەرىنىڭ قانداي ۇقساستىقتارىن بىلەسىڭدەر؟
3. «حالىقتاردىڭ جاپپاي قونىس اۋدارۋىنىڭ» سەبەپتەرى نەدە دەپ بىلەسىڭدەر؟
4. كوشپەلىلەردىڭ ءومىرىن سۋرەتتەپ جازعان قانداي تاريحشىلاردى بىلەسىڭدەر؟
5. قازاقستاننىڭ ەرتە كەزدەگى تاريحىن زەرتتەگەن قازىرگى قانداي عالىمداردى بىلەسىڭدەر
ءىV. جاڭا ساباق. اقپارات بەرۋ.
جوسپارى:
1. تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى. جەر اۋماعى.
2. حالقى.
3. شارۋاشىلىعى
4. مادەنيەتى
5. تۇرىك قاعاناتىنىڭ ىدىراۋى.
V. جاڭا ساباق بويىنشا جۇمىستار:
1. كارتامەن جۇمىس. تۇرىك قاعاناتىنىڭ اۋماعىن، بيلەۋشىلەرى جۇرگىزگەن جورىقتارىن كورسەتۋ.
2. وسكت ارقىلى تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرىلۋى – سيپاتتاما بەرۋ.
3. شىعارماشىلىق جۇمىس. قاعاناتتىڭ مادەنيەتى مەن تۇركى مادەنيەتى تۋرالى نە بىلەمىن؟ ەسسە جازۋ.
ۇيگە: §1.
تۇرىك قاعاناتى
1. حرونولوگياسى - 552 - 603 جج
2. تاريحي دەرەك - جۇڭگو جىلنامالارىندا 542 ج بەرى بەلگىلى
3. العاشقى كەزدەگى تۇرىك قاعاناتىنداعى جاعداي:
3. 1. 545 جىلدان - تۇرىك قولباسشىسىنا جۇڭگو ەلشىسى كەلىپ، بەيبىت قارىم - قاتىناس ورنايدى
3. 2. جۋجان(اۆار) قاعانى اناعۇي قاعان مەن بۋمىن قاعان اراسىنداعى جانجالدىڭ تۋىنداۋى.
3. 3. بۋمىن قاعاننىڭ جۇڭگو ءامىرىنىڭ قىزىنا ۇيلەنۋى.
3. 4. 552 ج جۋجان قاعاندىعى جەڭىلىپ، اناعۇي قاعان ءوزىن - ءوزى ولتىرەدى.
3. 5. بۋمىن قاعان – «ەلحان» دەگەن اتاق الادى، ءبىراق سول جىلى قازا تابادى.
4. تۇركى بيلەۋشىلەرى:
4. 1. قارا – ەسكە قاعان – ورحوننىڭ جوعارعى جاعىنداعى بۋكرات تاۋلارىندا اۆارلاردى ەكىنشى رەت جەڭەدى.
4. 2. 1. 552 - 554 ج قارا - ەسكەنىڭ ءىنىسى مۇقان قاعان كەزىندە جۋجاندار مۇلدەم جەڭىلدى.
4. 2. 2. تۇرىكتەر ۇلى دالانىڭ شىعىستاعى قوجاسىنا اينالدى.
4. 2. 3. سولتۇستىگىندە سايان تاۋىنا دەيىنگى ارالىقتاعى تايپالاردى، شىعىستا سارى وزەنگە دەيىنگى قاي(تاتابتار)، قيدان، وعىز - تاتار ت. ب. تايپالاردى باعىندىردى.
4. 2. 4. جۇڭگو ەلىنىڭ بيلەۋشىلەرى مۇقان قاعانعا قىمبات باعالى سىيلىقتار جاساعان، جىلىنا 100 مىڭ تەڭ جىبەك ماتاسىن تولەگەن.
4. 3. توبو قاعان تۇسىندا 570 - 80 جىلدارى قىتايدىڭ ەكى جاعىمەن دە جاقسى قارىم - قاتىناس ۇستاپ، شىعىستاعى ساياسي ىقپالى كۇشتى بولدى.
4. 4. 1. بۋمىن قاعاننىڭ ءىنىسى يشتەمي قاعان 10 تۇمەن قول باستاعان قولباسشىسى بولعان.
4. 3. 2. يشتەمي حۋ ەلىن(سوعدىلىقتاردى) جاۋلاپ الۋعا اتتانىپ، التايدىڭ تەرىسكەيىندەگى تايپالاردى باعىندىرعان.
5. تۇرىك قاعاناتىنىڭ اۋماعى:
5. 1. 555 ج وزىندە ارال تەڭىزىنە دەيىن جەتكەن.
5. 2. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە قىتايدان ءامۋدارياعا دەيىن، تاشكەنتتەن سىردارياعا دەيىنگى اۋماقتى جاۋلاپ العان.
5. 3. ەفتاليتتەردەن(كاسپيي تەڭىزىنەن سولتۇستىك ءۇندىستان مەن شىعىس تۇركىستانعا دەيىنگى) قاتتى قارسىلىق كورىپ، 563 - 567 جىلدارى جاۋلاپ العان.
5. 4. Vءى ع 70 - ج سولت. كاۆكاز بەن قارا تەڭىزدىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنا دەيىن ۇستەمدىك ەتتى.
6. حالقى:
6. 1. «تەلە» كوپتەگەن تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ ورتاق اتاۋى. «تەلە» مەن «تۇرىك» ءسوزى ءبىر ماعىنا بەرەدى.
6. 2. تۇرىك قاعاناتىنىڭ قۇرامىندا 30 دان اسا تەلە تايپاسى بولعان.
7. شارۋاشىلىعى:
7. 1. كوشپەلى جانە جارتىلاي كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان.
7. 2. قىتاۋلارى – ىلە، شۋ، تالاس، ەرتىس، سىرداريا ءىرى وزەن بويلارىندا بولعان.
7. 3. جەر وڭدەۋ كاسىبىنىڭ بولعانىن دالەلدەيدى – تۇراقتى ءۇي - جايلار، تاراز قالاسىنىڭ ماڭىنان تۇرىكتەردىڭ قىستاق - كەنتتەرى تابىلدى.
8. مادەنيەتى:
8. 1. 1باسپانالارى – كيىز ءۇي.
8. 1. 2. قىستاۋلاردا – قازىلعان جەر كەپە نەمەسە تاستان، اعاشتان، قامىستان جاسالعان تۇراق - جاي.
8. 2. جەرلەۋ ءداستۇرى: ءمايىتتى وتقا ورتەپ، ونىڭ كۇلىن قويعان.
8. 2. 2. تۇرىكتەردىڭ وتقا تابىنۋ سالتى ۆيزانتيا ەلشىسى زەمارحتى جانىپ تۇرعان وتتىڭ اراسىنان وتكىزىپ بارىپ كىرگىزۋىنەن كورىنەدى.
9. تۇرىك قاعاناتىنىڭ ىدىراۋى:
581 ج قاعاناتتىڭ ءوز ىشىندە بيلىك ءۇشىن تارتىس كۇشەيىپ، 603 جىلى باتىس جانە شىعىس تۇرىك قاعاناتى بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىپتار:1. كومەكتەس سەپتىك (قازاق ءتىلى)2. جىل مەزگىلدەرى (دۇنيەتانۋ)3. م. دۋلاتوۆ «قىس» (انا ءتىلى)
