InfoHub Logo

1978 جىلدىڭ قارا كۇزى. كەمە جەرورتا تەڭىزىمەن ءجۇزىپ، گرەكيانىڭ پيرەي پورتىنا توقتادى. مەملەكەت استانسى افينامەن جالعاسىپ جاتقانداي بۇل قالا. يىقتاسىپ، ءيىن ءتيىسىپ تۇر. تۋريستەر شاعىن توپتارعا ءبولىندى. ءبىودى ەگدە تارتقان ورىس ايەلى ەرتىپ ءجۇردى. ءوزىن: — اتىم اننا، ەدىل بويىنداعى ساراتوۆ قالاسىنىڭ قىزىمىن. گرەك جىگىتىنە تۇرمىسقا شىعىپ، وتىز بەس جىلدان بەرى وسىندا تۇرامىن، — دەپ تانىستىردى. قاراشا ايى بولسا دا، كۇن جىلى — بىزدەگى ماۋسىمداي، تابيعاتى مەيلىنشە سۇلۋ. ءبىر جاعى تەڭىز، ەكىنشى جاعىنداعى تاۋلى، قىراتتى القاپ كوك تورعىنعا بولەنگەن.

جولاي ەجەلگى گرەك تاريحىنان مالىمەت بەرىپ كەلەدى. — ەلمەن تانىسۋدى الدىمەن اكروپلدەن باستايىق، — دەدى.

اكروپل ءانسامبلى سالىنعانىنا ەكى جارىم مىڭ جىلداي ۋاقىت ءوتىپتى. اسەمدىگى ءالى تالاي عاسىر بويى ادامزاتتى تامساندىرىپ، قيالىن تەربەتەرى داۋسىز. ءتۇرلى عيباداتحانالار، سارايلار، پروماحوس ءمۇسىنى، تاعى دا باسقا تەرەڭ مازمۇندى ساۋلەتتىك تۋىندىلار كوركەمدىگى جاعىنان بىرىنەن-بىرى وتەدى. ساۋلەتشىسى داڭقتى فيديي تاريحشى گەرودوت پەن فيلوسوف اناكساگوردىڭ تۇستاسى ەكەن. ادەبيەتتەگى كومەديا جانرىنىڭ اتاسىنداي اريستوفان، ۇلى اقىندار ەسحيل، سوفوكل دا پەريكلدىڭ «التىن زامانىنىڭ» پەرزەنتتەرى بولعانىن بىلدىك. كەي جىلدارى ەگىننىڭ بىتىك شىعاتىنىنداي، دۇنيەگە لەك-لەگىمەن ۇلىلار اكەلەتىن عاسىرلارعا تاڭ قالاسىڭ. مىڭ جىلداپ ۇرپاقتان-ۇرپاقتىڭ ميراسىنا اينالعان وسى اكروپل قۇل يەلەنۋشىلىك زاماندا بوي كوتەرگەن. ءبىر قىزىعى، قۇل يەلەنە وتىرىپ، بۇل ەل دەموكراتيانىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسىن ورنىقتىرعان. جوعارى ۇكىمەت، بيلىك — حالىق جينالىسىنىڭ قولىندا. مەملەكت باسقارۋدىڭ بارلىق سالاسى سول جينالىسقا باعىنعان. ءبىزدىڭ قازىرگى ولشەممەن اقىلعا سىيمايتىن قۇبىلىس.

«نەبىر عاسىرلار ءوتىپتى-اۋ، نەبىر اسىلدار ءوتىپتى-اۋ» — دەپ تاڭدانامىز. پارفەنون عيباداتحاناسىنىڭ ىرگەسىندە القا-قوتان وتىرىپ، ەل تاريحىنان ءبىراز ماعلۇمات ءتۇيىپ، اڭگىمە جەلىسىن وسى زامانعا اۋداردىق. وعان جاقىن ماڭعا ۇشاقتىڭ بۇرقىراتا ءۇنقاعازدار شاشىپ كەتۋى تۇرتكى بولدى. سايلاۋ الدىنداعى ايتا بەرەتىن ۇگىت-ناسيحات. اننادان:

—  بۇل سايلاۋدا كومپارتيانىڭ جەڭىستەن ۇمىتتەنەتىندەي مۇمكىندىكتەرى بار ما؟ — دەپ سۇرادىق. كۇلدى...

— سىزدەر ايتىپ وتىرعان كومپارتيا الەمدە ءۇش توپقا ءبولىنىپ كەتكەن جوق پا؟ بروز تيتونىڭ جولىن ۇستاناتىندار، ماسكەۋ باعىتى جانە ماو-سزەدۋن. بولىنگەن سوڭ نە قاۋقار، نە قۋات، نە بەرەكە قالادى؟ پالەندەي كوپ داۋىس جينايتىنىنا سەنبەيمىن. ايتسە دە ارەكەتسىز ەمەس، تىربانۋلى سىڭايلى، — دەدى. ورايى كەلىپ قالعان سوڭ، مونوليس گلەزوستى سۇرادىق. ونى وىدان بىرەر جىل بۇرىن قاماعانى، سوسياليستىك ەلدەر شەرۋلەر وتكىزىپ، «بوستاندىق بەرىلسىن!» — دەپ ۇرانداتقانى ەسىمىزدە.

— ءجۇر عوي كوسەمسىپ، بۇرىنعىسىنشا كومپارتيانىڭ باسشىسى، — دەدى دە، ءسال كەكەسىنمەن جىميدى. — بۇگىندە سەمىرىڭكىرەگەن، جەكمەنشىك دۇكەنى دە بار. اننا حانىمنىڭ كومپارتيعا ونشا ءىشتارتپايتىنىن اڭعاردىق. جاقتاۋ تاستان سەكىرىپ ءتۇسىپ، ءبىر قارا مىسىق بىزگە قاراي جاقىنداي بەردى. ءبارىمىز اڭتارىلا قاراپ قالدىق. ەشقايسىمىزعا بۇرىلماي، تۋرا اننا حانىمعا باردى. ناق ءبىر ءوز ءۇيىنىڭ اسىراندىسىنداي. اننا ونىڭ باسىنان، ارقاسىنان سيپاپ، ەركەلەتىپ، سومكەسىنەن ءبىر جاپىراق نان مەن ىرىمشىك شىعاردى. مىسىق ماۋجىرەي قاراپ، ريزاشىلىعىن بىلدىرگەندەي باياۋ مياۋلاپ، الدىنداعىسىن جەۋگە كىرىستى.

— ءبىز سياقتى تۋريستەر كۇندە كەلەدى. ولارمەن دە بىزبەن اڭگىمەلەسكەندەي اڭگىمەلەسەتىن شىعارسىز. سول ءساتتى مىناۋ قارا مىسىق قالت جىبەرمەدى-اۋ، شاماسى. ەشقايسىمىزعا بۇرىلماي، تۋرا سىزگە باردى عوي. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، ەسكى تانىسىڭىز با؟ — دەدىم ءازىل تاستاعانداي سىڭايمەن.

— ۇزاق جىل ەجەلگى ءپالساپاشىلار ەلىندە تۇرعان سوڭ، مەنىڭ دە كوڭىلىمە توقىعان ءوز ءپالساپام، ومىرگە دەگەن ۇستانىمىم بار، — بەپ بايسالدى جاۋاپ بەرە باستادى. — ادام بەلگىلى ءبىر قوعامدا، تابيعات اياسىندا ءومىر سۇرەدى. جاقسىلىق تا، جاماندىق تا پەندە مەن پەندەنىڭ، تابيعات پەن ادامزاتتىڭ اراسىنداعى قاتىناستاردان تۋىندايدى. سول بايلانىس ماعىنالى، جاعىمدى، ۇيلەسىمدى بولۋى ءۇشىن، اركىمنىڭ بويىنان بارلىق ۋاقىتتا مىندەتتى تۇردە ەكى نارسە تابىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ءبىرىنشىسى- جۇرەگىڭنەن شىعاتىن جىلى ءسوز؛ ەكىنشىسى — ءبىر جاپىراق نان. تاڭەرتەڭ ۇيدەن شىعاردا سومكەمە ءبىر جاپىراق نان سالۋدى ەش ۇمىتپايمىن. ءوزىڭنىڭ قارنىڭ اشادى. كەيدە اش ادامعا كەزىگەسىڭ. نەمەسە قازىرگىدەي اش مىسىق، بۇرالقى يت ۇشىراسادى. ءبىر جاپىراق نان بەرىپ تۇرىپ، تيتتەي پايداڭنىڭ تيگەنىنە كادىمگىدەي مارقايىپ، كوڭىلدەنىپ قالاسىڭ. ال، جىلى ءسوز قاشان دا جانعا راحات سىيلايدى. تىلدەسكەن كىسىنىڭ كەۋدەسىنە شۋاق ءتۇسىرىپ، نۇرلاندىرادى، تاستى بالقىتىپ، تاس جۇرەكتى جىبىتەتىن دە جىلى ءسوز ەمەس پە؟ — دەدى.

ياپىراي، ۇلاعات تا، ۇلىلىق تا ادامزاتقا ورتاق ەكەن-اۋ. ءبىزدىڭ قازاقتا: «جاقسى ءسوز جان سەمىرتەدى جىلى — جىلى سويلەسەڭ — جىلان ىنىنەن شىعادى» — دەمەي مە؟ ىلگەرىدە اقىلمان قاريا ىزتىلەۋوۆ تۇرماعانبەتتەن «جاقسى ءسوز — جارىم ىرىس» — دەيدى حالىق. سول راس پا؟ — دەپ سۇراپتى. سوندا تۇرەكەڭ: «ونى ايتقان ادام دالباسالاپتى. جاقسى ءسوز — جارىم ىرىس ەمەس، ءبۇتىن ىرىس»، — دەگەن ەكەن.

اننا حانىمنىڭ نان ءجايلى ايتقانى دا ءبىزدىڭ «وزگەگە جاپقان شاپاننان ءوز دەنەڭ دە جىلىنادى» — دەگەن ەكەن ءپالساپامىزعا كەلىڭكىرەمەي مە؟ جالپى، نان مەن ءسوزدى قازاقتان ارتىق قادىرلەيتىن ەل بار ما؟ — دەگەن ويعا قالدىم. ونىڭ قاراپايىم ءپالساپاسى ماعان ۇنادى. داناگوي مۇعالىمنەن ءدارىس العان شاكىرتتەي بولىپ وتىرعانىمدا، وڭ جاعىمداعى ورتا جاستاعى ورىس ايەل: — قارا مىسىق، بۇل قۇرمەتكە لايىق ەمەس. وسىنداي قارا مىسىقتىڭ كەسىرىنەن قۇلاپ تا قالعانىم بار. بيىل جازدا جول كەسكەن قارا مىسىقتان قاشامىن دەپ،كۇيەۋىم ماشيناسىن اۋدارىپ الدى.بۇلاردى سۋقانىم سۇيمەيدى. ءسىز قۇرمەتتەپ، نان بەرىپ وتىرمىز، ال مەن ءۇشىن جيىركەنىشتى، — دەپ بالپىلداپ، بولىمسىز بىردەڭەلەردى تىزبەكتەپ، بىقسىتا جونەلدى.

ەسەرگە ايتقان قايران ەسىل ءسوز-اي! ءتاڭىرىم كەيدە قۇلالق بەرگەنىمەن، ءسوزدى ميعا جەتكىزەتىن جولىن بوگەپ تاستاي ما، قالاي؟ ۇلاعاتتى دا ۇلاعاتتى جان ۇعادى ەكەن-اۋ، — دەدىم ىشىمنەن. راقاتتانعان جان — دۇنيەم بىردەن بۇزىلدى. ەسەر ايەلدىڭ قاسىنان قالاي تۇرىپ كەتكەنىمدى بىلمەدىم.

---