InfoHub Logo

تاۋەلسىزدىك جىلدارى ىشىندە ەلىمىزدىڭ ءبىلىم مودەلى ءتۇرلى وزگەرىسكە ۇشىراعانى بەلگىلى. وسىعان وراي اتالعان سالاداعى ماڭىزدى جەتىستەردى وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

اتاپ ايتار بولساق، وسى جىلداردىڭ ىشىندە ۇلتتىق ءبىلىم مودەلى قالىپتاستى. ول ادامي رەسۋرستار دايىندىعى ساپاسىن ارتتىرۋعا، جەكە تۇلعانىڭ، قوعام مەن مەملەكەتتىڭ قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرۋعا باعىتتالدى. سول سەبەپتى بۇل سالادا تولىققان نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازا قالىپتاستىرىلدى. «ءبىلىم تۋرالى»، «جوعارى ءبىلىم تۋرالى»، «عىلىم تۋرالى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بالا قۇقىعى تۋرالى»، «مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ جيناقتاۋ جۇيەسى تۋرالى»، «عىلىمي جانە (نەمەسە) عىلىمي-تەحنيكالىق قىزمەت ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاندىرۋ تۋرالى»، «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» جانە باسقا دا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى قابىلداندى.

ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋعا باعىتتالعان 1997-2002 جىلدارعا ارنالعان ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، «ءبىلىم» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، 2005-2010 جىلدارعا ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، 2008-2012 جىلدارعا ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءبىلىم جانە عىلىمدى دامىتۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلدى. 2019 جىلى 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان ءبىلىم جانە عىلىمدى دامىتۋدىڭ جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قابىلداندى.

ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى شىنايى جاعدايدى ءتۇرلى حالىقارالىق رەيتينگتەگى كورسەتىشتەر ناقتى كورسەتە الادى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان جىلدان-اق بەدەلدى حالىقارالىق رەيتينگتەرگە تۇراقتى تۇردە قاتىسىپ كەلەدى. ال بۇل جايت ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ اشىقتىعىن دالەلدەي تۇسەدى.

ناقتى ايتار بولساق، ەلىمىز ادامي دامۋ يندەكسىندە سوڭعى10 جىلدىڭ ىشىندە 16 پايىزعا جوعارىلاپ، ادامي كاپيتالى وتە جوعارى ەلدەردىڭ توبىنا قوسىلدى. قازاقستان 2009 جىلدان بەرى IMD رەيتينگىنە دە تۇراقتى قاتىسىپ كەلەدى. «ءبىلىم بەرۋ» سۋبفاكتورى بويىنشا ەلىمىز 2009 جىلعى 43-ورىننان ءوز پوزيسياسىن ءبىرشاما جاقسارتىپ، 2019 جىلى 26-ورىنعا كوتەرىلدى. بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىك جاھاندىق يندەكسىنىڭ رەيتينگىندە قازاقستان 2019 جىلدىڭ ىشىندە پوزيسياسىن 4 تارماققا جاقسارتىپ، 59-شى ورىننان 55ء-شى ورىنعا كوتەرىلدى.

ەلىمىزدەگى عىلىمنىڭ دامۋىندا دا وڭ وزگەرىستەر انىق بايقالادى. قازاقستاندا عىلىم سالاسى 2011 جىلى قابىلدانعان «عىلىم تۋرالى» جانە 2015 جىلعى «عىلىمي جانە (نەمەسە) عىلىمي-تەحنيكالىق قىزمەت ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاندىرۋ تۋرالى» زاڭدارعا ساي جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتىر.

1990 جىلدارى ەلىمىزدە 289 عىلىمي مەكەمە بولدى. ولاردا نەگىزىنەن عىلىمي-تەحنيكالىق قىزمەتپەن اينالىساتىن 50،6 مىڭ ادام جۇمىس ىستەدى. ال بۇگىندە عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن جانە ازىرلەمەلەرمەن 384 ۇيىم اينالىسادى. وعان 22 378 ادام، ونىڭ ىشىندە 17 454 مامان-زەرتتەۋشى جۇمىلدىرىلعان. بۇگىندە عىلىمعا بەتبۇرعان جاستاردىڭ سانى دا ارتىپ كەلەدى. ناقتى ايتار بولساق، 2011 جىلى 35 جاسقا دەيىنگى جاس عالىمداردىڭ سانى 6،4 مىڭ بولسا، وتكەن جىلى ولاردىڭ سانى 8،1 مىڭعا جەتتى.

«عىلىم تۋرالى» ق ر زاڭى جۇزەگە اسىرىلا باستاعان ساتتەن بەرى اتالعان جۇيەدە نەگىزگى قۇرىلىم جۇمىسى قالىپتاستىرىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى جانىنداعى جوعارعى عىلىمي-تەحنيكالىق كوميسسيا، مەملەكەتتىك عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما، ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس بار. ولاردىڭ قۇرامىنا عالىمدار، ساراپشىلار، ءوندىرىس پەن بيزنەس قۇرىلىمداردىڭ وكىلدەرى كىرەدى. عىلىمدى باسقارۋدىڭ جاڭا مودەلى مەن عىلىمدى قارجىلاندىرۋدىڭ جاڭا تەتىگى (بازالىق، گرانتتىق، باعدارلامالىق-ماقساتتى قارجىلاندىرۋ) جۇمىس ىستەيدى.

2017 جىلى گرانتتىق قارجىلاندىرۋ ارقىلى 1 547 عىلىمي جوبا جانە 2015-2017 جىلدارعا ارنالعان باعدارلامالىق-ماقساتتى قارجىلاندىرۋ بويىنشا 95 عىلىمي، عىلىمي-تەحنيكالىق باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلدى. جۇزەگە اسىرىلعان جوبالاردىڭ 35 پايىزىن جاس عالىمدار (7 413 ادام) ازىرلەدى. ال زەرتتەۋ توپتارىنىڭ قۇرامىندا شەتەلدىك 716 عالىم بولدى. وتاندىق عالىمدار 201 پاتەنت جانە 21 اۆتورلىق كۋالىك الدى. 86 ازىرلەمە قولدانىسقا ەنگىزىلدى.

عىلىمدى رەگلامەنتتەيتىن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازا كۇشەيتىلدى. ونىڭ ىشىندە عىلىمدى قارجىلاندىرۋ، مەملەكەتتىك عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما جۇرگىزۋ ەرەجەلەرى، ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس ءتارتىبى مەن قۇرامى قايتا قارالدى. نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردە جوبالاردى گرانتتىق جانە باعدارلامالىق-ماقساتتى قارجىلاندىرۋ بويىنشا قابىلداناتىن شەشىمدەردىڭ اشىقتىعى ارتتىرىلدى. جوبالاردى ىرىكتەۋدىڭ ناقتى كريتەرييلەرى ايقىندالدى. سۇرالىپ وتىرعان قارجى كولەمىنىڭ نەگىزدىگىن باعالاۋ، مەملەكەتتىك عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما باللىن جانە ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس باللىن جيناقتاۋ، جوبالاردى بەكىتۋ جانە قارجىلاندىرۋ ءۇشىن جيىنتىق بالل بويىنشا ولاردى سارالاۋ ەنگىزىلدى.

2015 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا العاش رەت مەملەكەت باسشىسى ءال-فارابي اتىنداعى عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا مەملەكەتتىك سىيلىعىمەن 40 لاۋرەاتتى ماراپاتتادى. 2019 جىلى سىيلىق 29، ال 2020 جىلى 15 لاۋرەاتقا تابىستىلدى. جالپى، ەلىمىزدە جىل سايىن 6 اتاۋلى سىيلىق جانە 75 مەملەكەتتىك عىلىمي ستيپەنديا، ونىڭ ىشىندە تالانتتى جاس عالىمدارعا ارنالعان 50 ستيپەنديا بەرىلەدى.

ق ر ءبىلىم جانە عىلىمي مينيسترلىگى جانىنان جاس عالىمدار كەڭەسى قۇرىلعان. جاس عالىمدار ءۇشىن العاش رەت 2020-2022 جىلدارى عىلىمي زەرتتەۋلەردى گرانتتىق قارجىلاندىرۋعا ارنالعان كونكۋرس وتكىزىلىپ جاتىر. 2019 جىلدان باستاپ ەلىمىزدەگى بارلىق ۋنيۆەرسيتەتتەردە تەحنولوگيالاردى كوممەرسياليزاسيالاۋ كەڭەسى/تەحنولوگيالار ترانسفەرتى كەڭسەسىنە ارنالعان گرانتتار ءبولۋ اياسىندا تەحنولوگيالار ترانسفەرتى كەڭسەسىنىڭ شامامەن 1 500 عالىمى مەن قىزمەتكەرلەرىن وقىتۋ باستالدى.

قازاقستان عالىمدارىنىڭ حالىقارالىق رەيتينگتىك باسىلىمداردا جاريالانىم جاريالاۋ بەلسەندىلىگىنىڭ دە ايتارلىقتاي ارتا تۇسكەنى بايقالادى. بۇگىندە Scopus مىلىمەتتەر بازاسىنداعى قازاقستاندىق عالىمدار جاريالانىمدارىنىڭ جالپى سانى 2011 جىلعى 577 ماقالادان 34 ەسەگە ارتىپ، 19 879-عا، ال Web of Science مالىمەتتەر بازاسىندا 59 ەسە ۇلعايىپ 425-تەن 25 088 ماقالاعا جەتىپ وتىر. سوڭعى 5 جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاندىق عالىمداردىڭ ءاربىر بەسىنشى جاريالانىمى الەمنىڭ عىلىمي جۋرنالدارىنىڭ توپ-25 پايىزىنا ەنىپ كەلەدى. ال 2019 جىلى 7 قازاقستاندىق وزدەرىنىڭ پاندىك سالاسى بويىنشا الەمدە جۇمىسى ەڭ كوپ دايەكسوز كەلتىرىلگەن 1 پايىز عالىمداردىڭ قاتارىنا كىردى.

---