ۇلى دالا زاڭدارى
مازمۇنى
1. كىرىسپە: اتا زاڭى - بابا زاڭى
2. نەگىزگى ءبولىم: ۇلى دالا زاڭدارى
2. 1 كوشپەلىلەر قوعامىنداعى ادەت - عۇرىپ قۇقىعى
2. 2 قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى
2. 3 ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى
2. 4 تاۋكە حاننىڭ جەتى جارعىسى جانە قازاقتىڭ تۇڭعىش كونستيتۋسياسى
2. 5 اباي قۇنانبايەۆ " ەرەجەسى"
قورىتىندى
كىرىسپە
«اتا زاڭ اركىمنىڭ بويتۇمارى بولىپ، ونىڭ ءاربىر قاعيداسى مۇلتىكسىز ورىندالعاندا
عانا ورتاق ماقساتقا قول جەتكىزەمىز». (ن. ءا. نازاربايەۆ)
زاڭدى ءبىلۋ - زامان تالابى. بۇگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا دەموكراتياعا باعىتتالعان قۇقىقتىق مەملەكەت كۇرۋ يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءاربىر ازامات ءوز قۇقىقتارىن جەتە ءبىلۋى، سوعان ساي سانا - سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ازاماتتىڭ مىندەتى - زاڭ تالاپتارىن بۇزباۋ، ەكىنشى جاعىنان، وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتىن ورىنداۋ. ويتكەنى زاڭ دەگەنىمىز - ءومىردىڭ ءنارى. زاڭنىڭ مىقتىلىعى - ادالدىعى مەن ادىلدىگىندە. زاڭنىڭ ەڭ باستى ماقساتتارى - قوعامداعى الۋان مىنەزدى ادامداردى سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا تاربيەلەۋ.
اتا زاڭ - مەملەكەتتىك قۇرىلىممەن قاتار جاريالى - بيلىك ينستيتۋتىن بەلگiلەيتiن ەرەجە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىڭ قانداي كۇندىلىقتى ساقتاۋ كەرەك ەكەندiگiن ايقىندايتىن باستى قۇجات. كونستيتۋسيا قاعيدالارىن جۇزەگە اسىرۋ قوعام مەن مەملەكەتتىڭ ءوسiپ - وركەندەۋiنە، ادام قۇقىعىنىڭ ساقتالۋىنا، بiرلiك پەن تۇراقتىلىققا جول اشادى.
تاريح وتكەندى سارالاپ، كەلەر ۋاقىتقا ونەگە قالدىرادى. قازاقستاندا كونستيتۋسيالىق قۇندىلىقتاردىڭ دامۋىنىڭ ءوزiندiك تاريحي جولى بار.
قازاق حاندىعى قۇرىلعاننان باستاپ ۇلتىمىز جان - جاعىنان قاۋمالاعان جاۋلاردان قورعانا وتىرىپ، دەربەس، قۋاتتى دا تۇراقتى مەملەكەت بولۋعا تىرىستى. التايدان باستاپ ارقا اسقان، جايىققا جەتكەن ۇلان - عايىر جەرiمiز سول كۇرەستiڭ ناتيجەسi. «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسiگiڭدi تۇزە» قاعيداسىمەن دامۋدى كوزدەگەن بابالارىمىز «ءتارتiپكە باعىنعان قۇل بولمايدى، ءتارتiپسiز ەل بولمايدى» دەگەن دالا زاڭىمەن، سالت - ءداستۇرiمەن ءومiر ءسۇردى«قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»، «ەسiم حاننىڭ ەسكi جولى»، تاۋكە حاننىڭ «جەتi جارعىسى» سىندى دالا زاڭدارى وسىنى مەڭزەيدi.
ەلباسى ن. نازاربايەۆ بۇل قۇجاتتاردى بiرلiك ارقىلى دەربەس مەملەكەتتiككە جول سالعان قازاق حالقىنىڭ ارمانىن مەڭزەيتiن قۇقىقتىق تاريح رەتiندە باعالادى
تاريحقا كوز جۇگىرتىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءجۇرىپ وتكەن قۇقىقتىق جولىمىزعا كوز سالىپ كورەلىك. قازاقتىڭ ءداستۇرلى قۇقىعى وتە قۇندى رۋحاني مۇرا. دالا زاڭدارى جۇزدەگەن جىلدار بويى قالىپتاسىپ، جەتىلدىرىلىپ، دامىتىلىپ وتىرعان. ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكەن.
قازاقتىڭ داستۇرلىك قۇقىعى داستۇرلىك ادەت - عۇرىپقا نەگىزدەلگەن، سونىڭ نەگىزىندە قالاناتىن ماتەريالدىق ءارى سوت ءىسىن جۇرگىزۋ نورمالارى بار زاڭ جيىنتىعى ەدى. قىسقا، وڭاي ەستە قالاتىن، سونىمەن بىرگە ۇتىمدى ءسوز تىركەستەرىنەن قۇرالعان زاڭ جۇيەسى. دالا زاڭدارى اتالعان:
«قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»، «جەتى جارعى» بۇگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىمەن ساباقتاسىپ جاتقانداي.
قازاق حالقىنىڭ ەل باسقارۋ مەن زاڭ شىعارۋ، سوت ءىسىن ءادىل جۇرگىزۋ باعزى زامانداردان قالىپتاسقان. كوشپەلى قوعامنىڭ قۇقىقتىق ءومىرىنىڭ ۇزاق تاريحى بار. ول كوشپەندىلەر تاريحىنىڭ كونە داۋىرلەرىنەن باستاۋ الادى. كوشپەلى قوعامداعى قۇقىقتىق ءومىردىڭ قۇپياسى ونىڭ ادامي اجارىندا، رۋحاني كەلبەتىندە، شەشەندىك ونەرىندە جاتىر. سوت بيلىگى قازاق دالاسىندا كەڭ تاراعان دامىعان مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ فورماسى. قازاق قوعامىندا سوت بيلىگى حان بيلىگىنەن جوعارى تۇردى. سەبەبى، دالا دانالارى وي - ءورىسى، ءبىلىم پاراساتى مەن قاراعى شاراپاتى تۇرعىسىنان جاھان عۇلامالارى اريستوتەل، كونفۋسيي، ي. كانت، ج ج رۋسسو سەكىلدى ادامزاتتىڭ ادال پەرزەنتتەرىمەن تەڭ دارەجەدە تۇردى. سوندىقتان دا، حالىق ولاردى «دالا دانالارى» دەپ ارداقتادى.
ادەت - عۇرىپ قۇقىعى قۇقىقتىق جۇيەنىڭ تاريحي تۇنعىش ءتۇرى. ول سول قوعامداعى قۇقىقتى، ءوزىنىڭ ىشكى ءمانى مەن مازمۇنى، سىرتقى ءتۇر سيپاتى، ءىس - قيمىلدى رەتتەۋ، جالپى بولمىسى ادامزات مادەنيەتىنىڭ ەرەكشە تۋىندىسىنىڭ كورسەتكىشى.
ءقازىر وسى ادەت زاڭدارىن ىزدەستىرۋ، جيناۋ، جۇيەلەۋ جانە زەرتتەۋ ىسىنە كوڭىل بولىنۋدە. قازىرگى اتاقتى عالىم - زاڭگەرلەرىمىز س. ز. زيمانوۆ، ع. س. ساپارعالييەۆ، ن. وسەر ۇلى، م. س. نارىكبايەۆ، ز. ج. كەنجالييەۆ ت. ب. كوپتەگەن عالىمدار قازاقتىڭ اتا زاڭىنىڭ باستاۋلارى مەن قاينار كوزدەرىن تەرەڭنەن زەرتتەۋدە.
وسىلايشا حالقىمىزدىڭ قۇقىقتىق بولمىسىن جانە مادەنيەتىن تولىق
يگەرمەي، ونى ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتىمىز بەن قۇقىقتىق جۇيەمىزدىڭ التىن ارقاۋى
ەتپەي رەسپۋبليكامىزدا قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋىمىز مۇمكىن ەمەس.
2. ۇلى دالا زاڭدارى
كوشپەلىلەر قوعامىنداعى ادەت - عۇرىپ قۇقىعى
قازاقتىڭ كونە قۇقىعى، ۇلان-عايىر ەركىن ايماقتا ورنالاسقان تۇركى ءتىلدى كوشپەلى وركەنيەتتىڭ تۋىندىسى ءارى مادەني جەمىسى، ءارى مادەني مۇراسى. قازاقتاردىڭ قۇقىقتىق جۇيەسىن ادەت - عۇرىپ قۇقىعى قۇرايدى. بۇل جۇيەنى "ادات" دەپ اتادى. ادات زاڭداستىرىلعان ادەت - عۇرىپ نورمالارى. بۇل نورمالار قازاق قوعامىنىڭ بارلىق جاقتارىن رەتتەپ وتىردى. "ادات" اراب تىلىندە ادەت - عۇرىپ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
"ادات" وتە ەرتە كەزدەن باستالىپ، كوپتەگەن وزگەرىستەرمەن جانە تولىقتىرۋلارمەن قازاق قوعامىنداعى نەگىزگى رەتتەۋشى نورمالار رەتىندە 1917 جىلعا دەيىن سوزىلدى. دەگەنمەن "اداتتىڭ" قۇقىقتىق ينستيتۋتتارى عاسىرلار بارىسىندا ۇلكەن وزگەرىستەرگە ۇشىرامادى.
قازاقتاردىڭ ادەت - عۇرىپ قۇقىعى مىناداي ەرەكشە بەلگىلەرمەن سيپاتتالادى:
1. رۋلىق، پاتريارحالدىق ادەت - عۇرىپتاردىڭ ۇزاق ساقتالۋى. مۇنداي ەرەكشەلىكتەردىڭ ساقتالۋى زاڭدى نارسە. رۋ قازاق قوعامىنىڭ نەگىزى بولدى. ال رۋدىڭ نەگىزى پاتريارحالدىق وتباسى بولدى. قازاق وتباسىنىڭ باسشىسى نەمەسە وتاعاسى وتباسىنداعى شەشۋشى ادام بولدى. بۇل ەرەكشەلىكتەردىڭ ءبارى دە كوشپەلى ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ بەينەلەرى بولىپ تابىلادى.
2. قازاق ادەت - عۇرىپ قۇقىعى بارىمتا، قانعا - قان، جانعا - جان، امەڭگەرلىك، ءوز بەتىمەن سوت ۇيىمداستىرۋ سياقتى وتپەلى ينستيتۋتتاردىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتتى. بۇل ينستيتۋتتار قازاق قوعامىندا جانە ونىڭ قۇقىقتىق جۇيەسىندە ەرەكشە ورىن الدى.
3. ادەت - عۇرىپ قۇقىعى بويىنشا، قىلمىستىق ىستەر مەن ازاماتتىق ىستەردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتارعا ەرەكشە ءمان بەرىلمەدى.
4. جەرگە جەكە مەنشىك قۇقىنىڭ بولماۋى؛ قوعام مۇشەلەرىنىڭ قۇقىقتىق جاعىنان تەڭدىگى قازاق اريستوكراتياسىنىڭ (سۇلتاندار، بيلەر، قوجالار) ارتىقشىلىعىمەن ۇشتاستىرىلدى.
قازاق اقسۇيەكتەرىنىڭ، اسىرەسە سۇلتاندار مەن قوجالاردىڭ ارتىقشىلىعى رەسمي زاڭداستىرىلدى. ال ەل بيلەۋ ءىسى تەك سۇلتانداردىڭ ۇلەسى رەتىندە راسىمدەلدى. مۇنداي ءتارتىپتى قوعامدىق پىكىر دە مويىندادى.
5. جازانىڭ تۇرلەرى سالىستىرمالى تۇردە گۋمانيستىك سيپاتتا بولدى.
6. قۇقىقتىق جۇيە مەن ونىڭ نورمالارى دەموكراتيالىق سيپاتتا بولدى.
ەڭ باستى نارسە، سول پرينسيپتەردىڭ ءوز ءمانىن، مازمۇنىن جويماي ىسكە اسۋى بولاتىن. ايتالىق، قىلمىس پەن جازا سالاسىندا – قاندى كەك نە قۇن تولەۋ قاعيداسى، نەكە سالاسىندا – جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپاۋ قاعيداسى، سوت سالاسىندا – ادىلدىك، جاريالىلىق، شەشەندىك قاعيدالارى. ادەت - عۇرىپ قۇقىعى – قۇقىقتىق ادەتتەر جيناعى عانا ەمەس، ول قاعيدا، كوزقاراس، وي تۇسىنىك جۇيەسى دە بولىپ تابىلادى.
1. كىرىسپە: اتا زاڭى - بابا زاڭى
2. نەگىزگى ءبولىم: ۇلى دالا زاڭدارى
2. 1 كوشپەلىلەر قوعامىنداعى ادەت - عۇرىپ قۇقىعى
2. 2 قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى
2. 3 ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى
2. 4 تاۋكە حاننىڭ جەتى جارعىسى جانە قازاقتىڭ تۇڭعىش كونستيتۋسياسى
2. 5 اباي قۇنانبايەۆ " ەرەجەسى"
قورىتىندى
كىرىسپە
«اتا زاڭ اركىمنىڭ بويتۇمارى بولىپ، ونىڭ ءاربىر قاعيداسى مۇلتىكسىز ورىندالعاندا
عانا ورتاق ماقساتقا قول جەتكىزەمىز». (ن. ءا. نازاربايەۆ)
زاڭدى ءبىلۋ - زامان تالابى. بۇگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا دەموكراتياعا باعىتتالعان قۇقىقتىق مەملەكەت كۇرۋ يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءاربىر ازامات ءوز قۇقىقتارىن جەتە ءبىلۋى، سوعان ساي سانا - سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ازاماتتىڭ مىندەتى - زاڭ تالاپتارىن بۇزباۋ، ەكىنشى جاعىنان، وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتىن ورىنداۋ. ويتكەنى زاڭ دەگەنىمىز - ءومىردىڭ ءنارى. زاڭنىڭ مىقتىلىعى - ادالدىعى مەن ادىلدىگىندە. زاڭنىڭ ەڭ باستى ماقساتتارى - قوعامداعى الۋان مىنەزدى ادامداردى سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا تاربيەلەۋ.
اتا زاڭ - مەملەكەتتىك قۇرىلىممەن قاتار جاريالى - بيلىك ينستيتۋتىن بەلگiلەيتiن ەرەجە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىڭ قانداي كۇندىلىقتى ساقتاۋ كەرەك ەكەندiگiن ايقىندايتىن باستى قۇجات. كونستيتۋسيا قاعيدالارىن جۇزەگە اسىرۋ قوعام مەن مەملەكەتتىڭ ءوسiپ - وركەندەۋiنە، ادام قۇقىعىنىڭ ساقتالۋىنا، بiرلiك پەن تۇراقتىلىققا جول اشادى.
تاريح وتكەندى سارالاپ، كەلەر ۋاقىتقا ونەگە قالدىرادى. قازاقستاندا كونستيتۋسيالىق قۇندىلىقتاردىڭ دامۋىنىڭ ءوزiندiك تاريحي جولى بار.
قازاق حاندىعى قۇرىلعاننان باستاپ ۇلتىمىز جان - جاعىنان قاۋمالاعان جاۋلاردان قورعانا وتىرىپ، دەربەس، قۋاتتى دا تۇراقتى مەملەكەت بولۋعا تىرىستى. التايدان باستاپ ارقا اسقان، جايىققا جەتكەن ۇلان - عايىر جەرiمiز سول كۇرەستiڭ ناتيجەسi. «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسiگiڭدi تۇزە» قاعيداسىمەن دامۋدى كوزدەگەن بابالارىمىز «ءتارتiپكە باعىنعان قۇل بولمايدى، ءتارتiپسiز ەل بولمايدى» دەگەن دالا زاڭىمەن، سالت - ءداستۇرiمەن ءومiر ءسۇردى«قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»، «ەسiم حاننىڭ ەسكi جولى»، تاۋكە حاننىڭ «جەتi جارعىسى» سىندى دالا زاڭدارى وسىنى مەڭزەيدi.
ەلباسى ن. نازاربايەۆ بۇل قۇجاتتاردى بiرلiك ارقىلى دەربەس مەملەكەتتiككە جول سالعان قازاق حالقىنىڭ ارمانىن مەڭزەيتiن قۇقىقتىق تاريح رەتiندە باعالادى
تاريحقا كوز جۇگىرتىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءجۇرىپ وتكەن قۇقىقتىق جولىمىزعا كوز سالىپ كورەلىك. قازاقتىڭ ءداستۇرلى قۇقىعى وتە قۇندى رۋحاني مۇرا. دالا زاڭدارى جۇزدەگەن جىلدار بويى قالىپتاسىپ، جەتىلدىرىلىپ، دامىتىلىپ وتىرعان. ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكەن.
قازاقتىڭ داستۇرلىك قۇقىعى داستۇرلىك ادەت - عۇرىپقا نەگىزدەلگەن، سونىڭ نەگىزىندە قالاناتىن ماتەريالدىق ءارى سوت ءىسىن جۇرگىزۋ نورمالارى بار زاڭ جيىنتىعى ەدى. قىسقا، وڭاي ەستە قالاتىن، سونىمەن بىرگە ۇتىمدى ءسوز تىركەستەرىنەن قۇرالعان زاڭ جۇيەسى. دالا زاڭدارى اتالعان:
«قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»، «جەتى جارعى» بۇگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىمەن ساباقتاسىپ جاتقانداي.
قازاق حالقىنىڭ ەل باسقارۋ مەن زاڭ شىعارۋ، سوت ءىسىن ءادىل جۇرگىزۋ باعزى زامانداردان قالىپتاسقان. كوشپەلى قوعامنىڭ قۇقىقتىق ءومىرىنىڭ ۇزاق تاريحى بار. ول كوشپەندىلەر تاريحىنىڭ كونە داۋىرلەرىنەن باستاۋ الادى. كوشپەلى قوعامداعى قۇقىقتىق ءومىردىڭ قۇپياسى ونىڭ ادامي اجارىندا، رۋحاني كەلبەتىندە، شەشەندىك ونەرىندە جاتىر. سوت بيلىگى قازاق دالاسىندا كەڭ تاراعان دامىعان مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ فورماسى. قازاق قوعامىندا سوت بيلىگى حان بيلىگىنەن جوعارى تۇردى. سەبەبى، دالا دانالارى وي - ءورىسى، ءبىلىم پاراساتى مەن قاراعى شاراپاتى تۇرعىسىنان جاھان عۇلامالارى اريستوتەل، كونفۋسيي، ي. كانت، ج ج رۋسسو سەكىلدى ادامزاتتىڭ ادال پەرزەنتتەرىمەن تەڭ دارەجەدە تۇردى. سوندىقتان دا، حالىق ولاردى «دالا دانالارى» دەپ ارداقتادى.
ادەت - عۇرىپ قۇقىعى قۇقىقتىق جۇيەنىڭ تاريحي تۇنعىش ءتۇرى. ول سول قوعامداعى قۇقىقتى، ءوزىنىڭ ىشكى ءمانى مەن مازمۇنى، سىرتقى ءتۇر سيپاتى، ءىس - قيمىلدى رەتتەۋ، جالپى بولمىسى ادامزات مادەنيەتىنىڭ ەرەكشە تۋىندىسىنىڭ كورسەتكىشى.
ءقازىر وسى ادەت زاڭدارىن ىزدەستىرۋ، جيناۋ، جۇيەلەۋ جانە زەرتتەۋ ىسىنە كوڭىل بولىنۋدە. قازىرگى اتاقتى عالىم - زاڭگەرلەرىمىز س. ز. زيمانوۆ، ع. س. ساپارعالييەۆ، ن. وسەر ۇلى، م. س. نارىكبايەۆ، ز. ج. كەنجالييەۆ ت. ب. كوپتەگەن عالىمدار قازاقتىڭ اتا زاڭىنىڭ باستاۋلارى مەن قاينار كوزدەرىن تەرەڭنەن زەرتتەۋدە.
وسىلايشا حالقىمىزدىڭ قۇقىقتىق بولمىسىن جانە مادەنيەتىن تولىق
يگەرمەي، ونى ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتىمىز بەن قۇقىقتىق جۇيەمىزدىڭ التىن ارقاۋى
ەتپەي رەسپۋبليكامىزدا قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋىمىز مۇمكىن ەمەس.
2. ۇلى دالا زاڭدارى
كوشپەلىلەر قوعامىنداعى ادەت - عۇرىپ قۇقىعى
قازاقتىڭ كونە قۇقىعى، ۇلان-عايىر ەركىن ايماقتا ورنالاسقان تۇركى ءتىلدى كوشپەلى وركەنيەتتىڭ تۋىندىسى ءارى مادەني جەمىسى، ءارى مادەني مۇراسى. قازاقتاردىڭ قۇقىقتىق جۇيەسىن ادەت - عۇرىپ قۇقىعى قۇرايدى. بۇل جۇيەنى "ادات" دەپ اتادى. ادات زاڭداستىرىلعان ادەت - عۇرىپ نورمالارى. بۇل نورمالار قازاق قوعامىنىڭ بارلىق جاقتارىن رەتتەپ وتىردى. "ادات" اراب تىلىندە ادەت - عۇرىپ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
"ادات" وتە ەرتە كەزدەن باستالىپ، كوپتەگەن وزگەرىستەرمەن جانە تولىقتىرۋلارمەن قازاق قوعامىنداعى نەگىزگى رەتتەۋشى نورمالار رەتىندە 1917 جىلعا دەيىن سوزىلدى. دەگەنمەن "اداتتىڭ" قۇقىقتىق ينستيتۋتتارى عاسىرلار بارىسىندا ۇلكەن وزگەرىستەرگە ۇشىرامادى.
قازاقتاردىڭ ادەت - عۇرىپ قۇقىعى مىناداي ەرەكشە بەلگىلەرمەن سيپاتتالادى:
1. رۋلىق، پاتريارحالدىق ادەت - عۇرىپتاردىڭ ۇزاق ساقتالۋى. مۇنداي ەرەكشەلىكتەردىڭ ساقتالۋى زاڭدى نارسە. رۋ قازاق قوعامىنىڭ نەگىزى بولدى. ال رۋدىڭ نەگىزى پاتريارحالدىق وتباسى بولدى. قازاق وتباسىنىڭ باسشىسى نەمەسە وتاعاسى وتباسىنداعى شەشۋشى ادام بولدى. بۇل ەرەكشەلىكتەردىڭ ءبارى دە كوشپەلى ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ بەينەلەرى بولىپ تابىلادى.
2. قازاق ادەت - عۇرىپ قۇقىعى بارىمتا، قانعا - قان، جانعا - جان، امەڭگەرلىك، ءوز بەتىمەن سوت ۇيىمداستىرۋ سياقتى وتپەلى ينستيتۋتتاردىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتتى. بۇل ينستيتۋتتار قازاق قوعامىندا جانە ونىڭ قۇقىقتىق جۇيەسىندە ەرەكشە ورىن الدى.
3. ادەت - عۇرىپ قۇقىعى بويىنشا، قىلمىستىق ىستەر مەن ازاماتتىق ىستەردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتارعا ەرەكشە ءمان بەرىلمەدى.
4. جەرگە جەكە مەنشىك قۇقىنىڭ بولماۋى؛ قوعام مۇشەلەرىنىڭ قۇقىقتىق جاعىنان تەڭدىگى قازاق اريستوكراتياسىنىڭ (سۇلتاندار، بيلەر، قوجالار) ارتىقشىلىعىمەن ۇشتاستىرىلدى.
قازاق اقسۇيەكتەرىنىڭ، اسىرەسە سۇلتاندار مەن قوجالاردىڭ ارتىقشىلىعى رەسمي زاڭداستىرىلدى. ال ەل بيلەۋ ءىسى تەك سۇلتانداردىڭ ۇلەسى رەتىندە راسىمدەلدى. مۇنداي ءتارتىپتى قوعامدىق پىكىر دە مويىندادى.
5. جازانىڭ تۇرلەرى سالىستىرمالى تۇردە گۋمانيستىك سيپاتتا بولدى.
6. قۇقىقتىق جۇيە مەن ونىڭ نورمالارى دەموكراتيالىق سيپاتتا بولدى.
ەڭ باستى نارسە، سول پرينسيپتەردىڭ ءوز ءمانىن، مازمۇنىن جويماي ىسكە اسۋى بولاتىن. ايتالىق، قىلمىس پەن جازا سالاسىندا – قاندى كەك نە قۇن تولەۋ قاعيداسى، نەكە سالاسىندا – جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپاۋ قاعيداسى، سوت سالاسىندا – ادىلدىك، جاريالىلىق، شەشەندىك قاعيدالارى. ادەت - عۇرىپ قۇقىعى – قۇقىقتىق ادەتتەر جيناعى عانا ەمەس، ول قاعيدا، كوزقاراس، وي تۇسىنىك جۇيەسى دە بولىپ تابىلادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
№6 ورتا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى
