InfoHub Logo

جۇڭگو مەن ورتا ازيا قالالارىن جەرورتا تەڭىزى ەلدەرىمەن بايلانىستىراتىن ۇلى جىبەك جولى عاسىرلار بويى وسى وڭىرلەر اراسىندا تاۋار جانە مادەنيەت الماسۋ پروسەسىندە ماڭىزدى ءرول اتقاردى. جىبەك جولى ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى ءىى عاسىردا جۇڭگو مەن فەرعانا القابىنىڭ قالالارى اراسىندا ساۋدا جولى رەتىندە قالىپتاسىپ، كەيىن شىعىس پەن باتىس اراسىنداعى ماڭىزدى كولىكتىك كۇرەتامىر مارتەبەسىنە يە بولدى جانە ورتا عاسىرعا دەيىن جۇمىسىن توقتاتپادى.

ۇلى جىبەك جولىنىڭ ەلەۋلى بولىگى ازيانىڭ ءشولدى ايماقتارىنان ءوتتى. قۇندى جۇكتەردى تاسىمالداۋ ءۇشىن ساۋداگەرلەر نەگىزىنەن قىزعان قۇمنىڭ ۇستىنەن جۇرۋگە بەيىمدەلگەن تۇيەلەردى پايدالاندى. ەجەلدە ساياحاتشىلار تاپ بولاتىن باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى —  ءشول دالاداعى سۋسىزدىق. تۇيەلەردىڭ ۇستىندە سۋ قۇيىلعان ىدىستاردى تاسىپ جۇرمەس ءۇشىن ەجەلگى دانىشپان ساۋلەتشىلەر قىزعان قۇم دالالاردىڭ ورتاسىنان ەرەكشە قۇدىقتار تۇرعىزعان. ولار «ساردوبا» دەپ اتالىپ، ساياحاتشىلاردى ءاردايىم سالقىن سۋمەن قامتاماسسىز ەتەتىن. تەرمين — پارسى تىلىندە sard — «مۇزداي» جانە âb — «سۋ» دەگەن ەكى سوزدەن قۇرالعان. مۇنداي قۇدىقتاردى بۇگىندە ورتا ازيانىڭ كەيبىر ەلدەرىنەن كەزدەستىرۋگە بولادى.

^{ساردوبا ماليك، قاراحان حانى ءشامس-ال مۇلك ناسر تاراپىنان تۇرعىزىلعان، 1078—1079 جىلدار، وزبەكىستەن، ناۋاي قالاسى}

ەرەكشە ينجەنەرلىك قۇرىلىستار جولدىڭ ءار 12-15 شاقىرىمىندا ورنالاستى جانە 150-200 تۇيەلىك كەرۋەندى سۋارا الاتىن بولعان. بۇل قۇدىقتاردا سۋ جەر استى سۋ كوزدەرىنىڭ ارقاسىندا ەمەس، اتموسفەرالىق اۋادان سۋ الا الاتىن بىرەگەي قۇرىلىمنىڭ كومەگىمەن تولتىرىلعان.

بۇل مۇمكىن ەمەستەي كورىنەدى، ءبىراق ەجەلگى ينجەنەرلەر قۇدىقتاردى سالعان كەزدە قۇيىن اسەرىن پايدالانعان. قۇرىلىمنىڭ ءوزى سىرتىنان تاستان جاسالعان كىشىگىرىم شاتىرعا ۇقسايدى، بۇيىرىندە بىرنەشە ساڭىلاۋى بار. قۇدىقتىڭ جارتىسىنان كوپ بولىگى جەر استىندا ورنالاسقان، ال سۋعا جەتۋ ءۇشىن باسپالداقپەن تومەن ءتۇسۋ قاجەت بولعان. شاتىردىڭ جانە بۇيىرىندەگى ساڭىلاۋلاردىڭ ارنايى قۇرىلىمىنىڭ ارقاسىندا قۇدىق ارقىلى ءاردايىم ءشول اۋاسى اينالىپ تۇرادى. مامانداردىڭ ولشەمى بويىنشا، ءشول اۋاسىنىڭ كولەمى تاۋلىگىنە بىرنەشە مىڭ كۋبومەترگە جەتىپ وتىرعان.

ءتىپتى ءشولدىڭ قىزعان اۋاسىندا دا سۋ بۋى بار. وسى ءبىلىم قۇرىلىستىڭ يدەياسىنا نەگىز بولدى. ساياحاتشى-ارابتاردىڭ ەستەلىكتەرى بويىنشا، قۇدىقتىڭ ءىشى ءاردايىم سالقىن بولاتىن، ىستىق اۋا سۋىپ، تامشىعا اينالاتىن بولعان. تازا سۋىعان سۋ تاس توبەشىكتەرمەن قۇدىقتىڭ تۇبىندەگى ارنايى قۋىسقا اعادى. ءدال سول جەردەن ادامدار ءشولىن باسۋ ءۇشىن جانە تۇيەلەرىن سۋارۋ ءۇشىن سۋ العان.

---