InfoHub Logo

 

دانالىققا قۋلىقتان اسقان قۇبىجىق جوق.

سەنەكا

18... جىلدىڭ جەلكەمدى ءبىر كۇزگى كەشىندە پاريجدە ىمىرت ۇيىرىلگەن شاقتا پەنكادان جاسالعان ترۋبكانى قولعا الىپ، دوسىم س. وپوست ديۋپەننىڭ اياداي كىتاپحاناسىندا، ياعني سەن-جەرمەن ەلدى مەكەنىنىڭ ديۋنو كوشەسىندەگى № 33 ءۇيدىڭ ءتورتىنشى قاباتىنداعى بولمەسىندە ايىرىقشا راحاتقا باتىپ وتىرعان بولاتىنمىن. بىر-بىرىمىزگە ءتىس جارىپ، ءتىل قاتپاي ءبىر ساعاتتان ارتىق وتىردىق، سىرت قاراعان ادامعا مەن دە، دوسىم دا بۇرقىراپ، بولمەنى كەرنەگەن تەمەكى تۇتىنىنەن كوز الماي، مەلشيىپ قالعان ءتارىزدى بولىپ كورىنۋىمىز دە عاجاپ ەمەس. الايدا مەن كەشقۇرىمعى اڭگىمەمىزدىڭ ارقاۋى بولعان وقيعانى ويشا ساراپتاپ وتىرعانمىن.— مەن بۇل ارادا مورگ كوشەسىندە بولعان وقيعا مەن ماري روجەننىڭ ولىمىنە بايلانىستى قۇپيا جونىندە ايتىپ وتىرمىن. مىنە سوندىقتان پاريج پوليسياسىنىڭ باستىعى، ءبىزدىڭ بايىرعى تانىسىمىز موسە گ... ەسىكتى اشىپ، كىتاپحاناعا كىرىپ كەلگەندە، مۇنىڭ ءوزى ماعان كۇتپەگەن ادەمى ۇيلەسىم بولىپ كورىندى.

ءبىز ونىمەن شۇرقىراسا امانداستىق، ويتكەنى ونىڭ جاعىمسىز مىنەزى مەن جاقسى قاسيەتتەرى تەڭ ءتۇسىپ جاعاتىن دا، ءارى ءبىزدىڭ كورىسپەگەنىمىزگە تالاي جىلدار بولىپ كەتكەن-دى. ول كەلەر الدىندا اقشامدا جارىقسىز وتىرعانبىز، ەندى ديۋپەن شام جاعۋعا ۇمتىلا بەرىپ ەدى، ءبىراق گ. بىزبەن — تۋراسىن ايتقاندا، مەنىڭ دوسىممەن ءوزىن ابدەن ابىگەرگە تۇسىرگەن ءبىر مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ءىس جونىندە اقىلداسۋعا كەلگەنىن ايتقاندا ول ءوز كرەسلوسىنا قايتا سىلق ەتە كەتتى.

— ەگەر ول ءىس ويلاستىرۋدى تالاپ ەتەتىن بولسا،— دەدى ديۋپەن شامنىڭ بىلىگىنە اپارعان قولىن تارتىپ الىپ،— وندا وسى قاراڭعىدا وتىرىپ تانىسقان ءجون بولار ەدى.

— ءسىزدىڭ بالدەنۋىڭىزدىڭ ءبىر ءتۇرى عوي بۇل دا! — دەدى پرەفەكت، ءوزى تۇسىنبەيتىننىڭ ءبارىن ءارقاشان «بالدەنۋ» دەپ اتايتىن ونىڭ ادەتى بولاتىن، سوندىقتان دا ول «بالدەنۋشىلەر» جاساعىنىڭ اراسىندا ءومىر سۇرەتىن.

— وتە ورىندى،— دەدى دە ديۋپەن قوناققا ترۋبكا ۇسىنىپ، جايلى كرەسلو نۇسقادى.

— ايتسە دە، بۇل تاعى نە پالە بولىپ قالدى؟ — دەپ سۇرادىم مەن.— بۇل ساپار كىسى ءولىمى جونىندە بولماس؟

— جو-جوق! ونداي ءىس ەمەس. ءادىلىن ايتقاندا، انشەيىن قاراپايىم عانا ءىس، وعان ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ دە شامامىز كەلەتىنىنە ەش كۇمانىمىز جوق، ءبىراق ماعان سونىڭ جاي-جاپسارىن بىلگەننىڭ ديۋپەنگە دە ارتىقشىلىعى بولا قويماس دەگەن ماعان دا وي كەلدى — ويتكەنى مۇنىڭ ءوزىنىڭ قىزىق جاقتارى بار.

— قاراپايىم دا قىزىق ءىس! — دەدى ديۋپەن.

— ي... ءيا، ايتسە دە ولاي دەۋگە بولمايدى. شىنىن ايتقاندا، ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە قايران قالىپ وتىرمىز، ويتكەنى بىلاي قاراعاندا مەيلىنشە قاراپايىم عانا ءىس سياقتى، سودان كەلگەندە ءبىزدى قاتتى قيناپ وتىر.

— مۇمكىن، سىزدەردى ءىستىڭ سو قاراپايىمدىعى شاتىستىرىپ وتىرعان بولار؟ — دەدى دوسىم.

— ءسىز دە جوقتان وزگەنى سوعادى ەكەنسىز وسى! — دەدى پرەفەكت ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلىپ.

— مۇمكىن، ەپتەپ قۇپيانىڭ ۇشىعى كورىنىپ تۇرعان بولار؟ — دەدى ديۋپەن.

— قۇدايىم-اۋ! و نە دەگەنىڭىز!

— ازداپ ايقىن دا بولار.

— حا-حا-حا! حا-حا-حا! حا-حا-حا! — بۇلاي دەگەنگە ايرىقشا كۇلكىسى كەلگەن قوناق گۇجىلدەپ بولمەنى باسىنا كوتەردى،— ديۋپەن-اي، ءبىر كۇنى ءسىز مەنىڭ كۇلكىدەن ىشەگىمدى ءۇزىپ ولتىرەرسىز!

— ايتسە دە، ايتىپ وتىرعانىڭىز قانداي ءىس؟ — دەدىم مەن.

— ءقازىر ايتىپ بەرەيىن،— دەدى پرەفەكت، ويلى پىشىنمەن اۋزىنان تەمەكى ءتۇتىنىن سىزىلتا بۋداقتاتىپ، كرەسلوعا جايعاسىپ وتىرىپ الدى.— مەن ونى سىزدەرگە قىسقاشا تۇسىنىكتى ەتىپ بايانداپ بەرەمىن، ءبىراق ودان بۇرىن بۇل ءىستى مەيلىنشە قۇپيا ساقتاۋ كەرەك ەكەنىن، ەگەر ول جونىندە مەنىڭ الدەكىمگە ايتقانىم سەزىلىپ قالسا، وندا مەنىڭ قازىرگى قىزمەتىممەن قوشتاسۋىما تۋرا كەلەتىنىن ەسكەرتىپ قويعىم كەلەدى.

— ايتا بەرىڭىز،— دەدىم مەن.

— ايتپەسە ايتپاي-اق قويىڭىز،— دەدى ديۋپەن.

— سونىمەن بىلاي: كورولدەر تۇراتىن ۇيدەن ايرىقشا ءبىر ماڭىزدى دوكۋمەنت ۇرلانعانى جونىندە سوناۋ جوعارى جاقتان ماعان حابار كەلىپ جەتتى. ۇرى بەلگىلى. بۇعان ەش كۇمان جوق: ونىڭ سول دوكۋمەنتتى الىپ جاتقانىن ءوز كوزىمەن كورگەن. ونىڭ بەر جاعىندا، ول دوكۋمەنتتىڭ ءالى دە سونىڭ قولىندا ەكەنى ايان.

— ونى قايدان بىلەسىزدەر؟ — دەپ سۇرادى ديۋپەن.

— مۇنىڭ ءوزى،— دەپ جاۋاپ بەردى پرەفەكت،— دوكۋمەنتتىڭ تابيعاتىنان جانە دە ەگەر ۇرلاۋشىنىڭ قولىندا بولعان جاعدايدا ياعني ەگەر ۇرلاۋشى ءوز ويلاعانىنداي پيعىلىمەن اقىرى قالاي دا ونى پايدالانعان جاعدايدا ونىڭ اكەپ سوقتىرار سودىرلى سالدارىنىڭ جوقتىعىنان كەلىپ شىعادى.

— انىقتاڭقىراپ ايتىڭىزشى،— دەدىم مەن.

— جارايدى، نە دە بولسا ايتايىن، دوكۋمەنت يەلەنگەن ادامدى بەلگىلى ءبىر سالادا، بەلگىلى دارەجەدە بيلىككە، وكتەمدىككە يە ەتەدى، ال ونداي بيلىكتىڭ قۇنى جوق.— پرەفەكت ديپلوماتيالىق لەپىرمە ءسوزدى ۇناتاتىن.

— ايتسە دە مەن ءالى دە دۇرىس ۇعىنا الماي وتىرمىن،— دەدى ديۋپەن.

— سولاي ما؟ جارايدى ەندەشە: بۇل دوكۋمەنت ەسىمى اتالماي وتىرعان ءۇشىنشى ءبىر كىسىنىڭ قولىنا تۇسسە، مارتەبەسى بيىك ءبىر ايەلدى ۇلكەن ۇياتقا قالدىرۋى مۇمكىن، وسى جاعدايدى پايدالانىن، الگى قولىندا دوكۋمەنت بار ار-نامىسى مەن بەرەكە-بىرلىگىنە قاتەر ءتونىپ تۇرعان سول تەكتى تۇقىمنان شىققان ايەلگە ول ءوزىنىڭ وكتەمدىگىن جۇرگىزۋى عاجاپ ەمەس.

— ءبىراق، بۇل وكتەمدىك،— دەپ مەن سوزگە كيلىكتىم،— تەك ۇرلاۋشى ءوزى توناعان ادامعا ءوزىنىڭ بەلگىلى بولعانىن بىلگەن جاعدايدا عانا پايدا بولادى عوي. وعان كىمنىڭ باتىلى بارا الادى...

— وعان باتىلى باراتىن — مينيستر د.،— دەدى گ.،— ەر ازاماتقا لايىق ءىس پە، الدە لايىق ەمەس پە، وعان ءبارى ءبىر، ول بىردەڭەنى ويىنا السا، وزەۋرەپ ءسىرا دا بولمايدى. ۇرىنىڭ قولدانعان ايلاسى، ونىڭ قۋلىعى مەن سۇمدىعى، باتىلدىعى دا جەتەتىنىن كورسەتەدى. ايتۋلى دوكۋمەنتتى (انىعىن ايتساق — حات) تونالعان كىسى كورولدىڭ بۋدۋارىندا جالعىز وتىرعان كەزدە العان بولاتىن. حات العانىن جات كوزدەن، اسىرەسە ۇلى مارتەبەلىگە كورسەتكىسى كەلمەسە دە ول كۇتپەگەن جەردەن جاتىن بولمەگە كىرىپ كەلدى. ساسقالاقتاپ، حاتتى اسىعىس جاشىككە جاسىرماق بولىن الەكتەنگەنىمەن ودان ەشتەڭە شىعارا الماعان سوڭ، ول ونى اشىق كۇيى ستولدىڭ ۇستىنە تاستاي سالۋعا ءماجبۇر بولادى. الايدا، ادرەسى ۇستىڭگى جاعىندا، مازمۇنى جاسىرىن، ونشا كوزگە ءتۇسىپ، كوڭىل اۋدارا قويمايدى. ءبىراق سول ساتتە مينيستر د. بولمەگە كەلىپ كىرەدى. ونىڭ سىلەۋسىندەي كوكشىل كوزى بىردەن حاتقا تۇسەدى، ادرەستى جازۋشىنىڭ قولىن تانيدى، ول حات جولدانعان ارۋدىڭ قىسىلىپ-قىمسىنباعان كەيپىن بايقايدى دا ونىڭ قۇپياسىن سەزە قويادى. ادەتتەگىشە الدە بىردەڭەلەردى جىلدام-جىلدام بايانداپ، الدىندا اڭگىمە بولعان حاتقا ۇقساس حاتتى قولىنا الىپ، ونى اشىپ، وقىعان بولادى دا، سودان كەيىن العاشقى حاتتىڭ قاسىنا قويا سالادى. سودان سوڭ، ول تاعى دا ون بەس مينۋتتاي مەملەكەتتىك ماسەلەلەر جونىندە اڭگىمەلەسەدى. اقىرى، كەتەر الدىندا ءيىلىپ تاعزىم ەتىپ، ستول ۇستىندە جاتقان بوتەن بىرەۋدىڭ حاتىن قوسا الا كەتەدى. حاتتىڭ شىن يەسى ونى كورەدى، ءبىراق، ارينە، قاسىندا ءۇشىنشى كىسى تۇرعاندىقتان وعان بوگەت جاساي المايدى. ەشقانداي ءمانى جوق ءوز حاتىن ستول ۇستىندە قالدىرىپ مينيستر شىعىپ كەتەدى.

— مىنە سونىمەن،— دەدى ديۋپەن ماعان قاراپ،— سىزدەردىڭ ويلارىڭىزشا، حات ۇرلاۋشىنىڭ وكتەمدىگى ءۇشىن قاجەت شارتتاردىڭ ءبارى انىقتالدى: ءوزى توناعان ادامعا ۇرىنىڭ بەلگىلى ەكەنىن ۇرلاۋشى بىلەدى.

— ارينە،— دەدى پرەفەكت.— سوڭعى بەس اي بويى وسىلايشا قولىنا تۇسكەن بيلىكتى قالاعانىڭشا ساياسي ماقساتقا پايدالانىپ كەلەدى. تونالعان ايەلدىڭ ءوز حاتىن قالاي دا قايتىپ الۋ كەرەك ەكەندىگىنە كۇن وتكەن سايىن كوزى كامىل جەتىپ وتىر. ارينە، حاتىمدى قايتىپ بەر دەپ ول ودان اشىق تالاپ ەتە المايدى. امالىنىڭ جوقتىعىنان ول ماعان سەنىپ تاپسىرىپ وتىر.

— مەنىڭ ويىمشا سىزدەن اسقان كەمەڭگەر كومەكشى تابۋ بىلاي تۇرسىن، قيالداۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس،— دەدى ديۋپەن اۋزى-مۇرنىنان تەمەكى ءتۇتىنىن بۋداقتاتا شىعارىپ.

— ءسىز مەنى تىم قولپاشتاپ جىبەردىڭىز،— دەدى پرەفەكت،— ايتسە دە ءسىزدىڭ بۇل پىكىرىڭىزدى قولدايتىندار دا تابىلادى.

— قالاي بولعان كۇندە دە،— دەدىم مەن،— ءسىز ءوزىڭىز ايتقانداي، حات پايدالانىلعان كەزدە ەمەس، قولدا تۇرعان شاقتا عانا وكتەمدىك، بيلىك جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن بولعاندىقتان دا ونىڭ ءالى دە ءمينيستردىڭ قولىندا ەكەنىنە ەشقانداي كۇمان جوق. ەگەر ونى پايدالانسا، ول وكتەمدىككە دە، بيلىككە دە ورىن قالمايدى.

— ءسىزدىڭ ايتقاندارىڭىز ورىندى،— دەدى گ.— مەن دە وسىلايشا ويلاپ، ءىستى قولعا الدىم. مەنىڭ ءبىرىنشى مىندەتىم ءمينيستردىڭ جەكە مەنشىك ءۇيىن ءتىنتۋ، ال ەڭ قيىنى ونى وزىنە سەزدىرمەي، قۇپيا تۇردە جۇرگىزۋ بولدى. بۇل ءىستى ونىڭ ءوزى مۇلدەم سەزبەيتىندەي ەتىپ، مۇقيات ۇيىمداستىرۋ قاجەت ەكەنىن قاتاڭ ەسكەرتكەندى، ويتكەنى مۇنىڭ ءوزى ابايلاماسا، قايعىلى جاعدايعا دۋشار ەتۋى عاجاپ ەمەس ەدى.

— ءبىراق،— دەدىم مەن،— ءسىز مۇنداي ءىستىڭ ءمان-جايىن جاقسى بىلەسىز عوي. ءپاريجدىڭ پوليسياسى ونداي تىنتۋلەردى ءجيى ۇيىمداستىرىپ تۇرادى ەمەس پە؟

— و، ونىڭىز راس، مەنىڭ ءۇمىتىمدى ۇزبەگەن سەبەبىم دە سول. ونىڭ بەر جاعىندا ءمينيستردىڭ داعدىلى ادەتى دە مەنىڭ ويىمدى ورىنداۋعا وڭتايلى جاعداي جاسايتىن سياقتى بولدى. كوبىنە ول ۇيىنە تاڭ اتقانشا كەلمەيدى. قىزمەتشىلەرى دە شامالى، ولاردىڭ ءوزى قوجاسىنىڭ بولمەسىنەن ءبىر جاقتا بولەك جاتادى، ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ ءبارىن ىشكىزىپ، ماس قىلىپ تاستاۋ دا قيىن ەمەس. ويتكەنى ءبارى نەاپوليتاندىقتار. پاريجدەگى كەز-كەلگەن پوتەر مەن كەز-كەلگەن شكافتى اشا الاتىن مەنىڭ كىلتىم بار ەكەنىن وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر. ءۇش اي بويى مينيستر د.ء-نىڭ جەكە ءۇيىن ءتۇن سايىن دەرلىك تىنتۋمەن بولدىم. مەنىڭ ار-نامىسىما ۇلكەن سىن بولدى. ءادىلىن ايتساق، بەلگىلەنگەن سىيلىق تا مول. ۇرىنىڭ وزىمنەن الدەقايدا قۋ ەكەنىنە كوزىم ابدەن جەتكەن سوڭ بارىپ قانا مەن حاتتى ىزدەۋدى دوعاردىڭ. حاتتى تىعۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن قۇپيا قۋىستار مەن ۇرىمتال تۇستاردىڭ ءبارىن قالدىرماي تۇگەل ءتىنتىپ شىققانىما سەنۋلەرىڭىزگە ابدەن بولادى.

— حاتتىڭ مينيستردە ەكەنىنە ەش كۇمان جوق بولا تۇرسا دا،— دەدىم مەن،— ونىڭ ءوز ۇيىنەن باسقا ءبىر جەرگە تىعىپ قويۋى مۇمكىن بە؟

— ولاي جاساي قويار ما ەكەن؟ — دەدى ديۋپەن.— سارايداعى ءىستىڭ قازىرگى جاعدايى مەن اسىرەسە د. بەل ورتاسىندا جۇرگەن ساياسي قاقتىعىس-سوقتىعىستار حاتتىڭ ءارقاشان قول استىندا بولۋىن تالاپ ەتەدى، ويتكەنى حاتتىڭ قولدا تۇرعانى قانداي ماڭىزدى بولسا، ونى زاماتىندا كورسەتۋدىڭ ماڭىزى سونداي زور.

— زاماتىندا كورسەتۋ مۇمكىندىگى دەيسىز بە؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادىم مەن.

— بىلايشا ايتقاندا، زاماتىندا ونىڭ كوزىن جويۋ مۇمكىندىگى،— دەپ جاۋاپ بەردى ديۋپەن.

— وتە ورىندى،— دەدىم مەن دە،— دەمەك حات ءۇيدىڭ ءبىر جەرىندە تىعۋلى جاتقانى. ونى مينيستر ءوز بويىندا ساقتايدى دەگەن پىكىردەن ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتۋ كەرەك.

— ارينە،— دەدى پرەفەكت.— جالعان توناۋشىلار ونى ەكى مارتە جولىن توسىپ، مەنىڭ كوزىمشە مۇقيات تىنتكەن بولاتىن.

— ءسىز بەكەر اۋرەلەنگەنسىز،— دەدى ديۋپەن،— مەنىڭ ويىمشا، د. اناۋ ايتقان اقىماق ەمەس...— گ. قايتالاپ ايتتى،— ايتسە دە ول اقىن عوي، ال مەنىڭ ويىمشا اقىن مەن اقىماقتىڭ اراسى نەبارى ءبىر-اق قادام.

— ونىڭىز وتە ورىندى،— دەدى ديۋپەن ترۋبكاسىن تارتىپ، ويلانىپ تۇردى دا.— ايتسە دە مەنىڭ دە ولەڭ جازىپ كۇناكار بولعان كەزدەرىم بار-دى.

— مۇمكىن ءسىز،— دەدىم مەن،— حاتتى ونىڭ ۇيىنەن قالاي ىزدەگەنىڭىزدى كەڭىرەك ايتىپ بەرەرسىز.

— ءيا، شىنىن ايتسام، ءبىز اسىقپاي ءبار-بارىن ءتىنتىپ شىقتىق. مۇنداي ىستەن مەنىڭ تاجىريبەم مول. ءۇيدىڭ بولمە-بولمەسىن اقتارىپ-توڭكەرىپ، قاراماعان الاقانداي جەر قالدىرمادىم. ءار بولمەنى اپتا بويى تۇنىمەن ءتىنتتىم. ءبىز مەبەلدەن باستادىق. جاشىك اتاۋلىنىڭ ءبارىن اشتىق، ول تاجىريبەلى پوليسيا اگەنتىنە «قۇپيالى» جاشىك دەگەننىڭ بولمايتىنىن ءسىز بىلەتىن بولارسىز دەپ ويلايمىن. مۇنداي ءتىنتۋ جۇرگىزگەن كەزدە تەك كەشە عانا «قۇپيالى» جاشىكتى بايقاماي قالادى. مۇنىڭ ەش قيىندىعى جوق! ءاربىر بيۋرونىڭ وزىنە ءتان كولەمى بولادى — بەلگىلى ءبىر اۋماقتى الىپ تۇرادى. ال ءبىزدىڭ سىزعىشتارىمىز اسا ءدال. ءبىز كەرەك دەسەڭىز، ءديۋيمنىڭ بەس جۇزدەن ءبىر بولىگىندەي ايىرماشىلىقتى دا اڭعارامىز. بيۋرودان كەيىن ءبىز ورىندىقتاردى قولعا الدىق. وتىراتىن جەرىن ۇزىن بىزبەن پىسكىلەپ قارادىق — مەنىڭ ونى قالاي قولداناتىنىمدى ءسىزدىڭ ءوزىڭىز دە كوردىڭىز عوي. ستولداردان ءبىز ءتورت تاعانىن سۋىرىپ الدىق.

— نەگە؟

— كەيدە بىردەڭە تىققىسى كەلگەن ادام سول ءتورت تاعاندى نەمەسە مەبەلدىڭ سوعان ۇقساس ءبىر زاتىنىڭ ۇستىڭگى بەتىن سىپىرىپ الادى، اياعىن ۇڭگىپ، وزىنە كەرەك زاتىن سول قۋىسقا تىعادى دا تاعاندى قايتادان ءوز ورنىنا قاعىپ قويا سالادى. توسەكتىڭ اياعى مەن باسىندا سولاي پايدالانادى.

— كەۋەك جەردى جاي عانا توقىلداتىپ بايقاۋعا بولماي ما؟ — دەپ سۇرادىم مەن.

— ەگەر زاتتى جاسىرىپ، ۇڭگۋدى ماقتامەن تاس قىپ تىعىنداپ تاستاسا، ونى بايقاۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ بەر جاعىندا ءبىز بۇل ءتىنتۋدى جىمىن بىلدىرمەي جۇرگىزۋگە ءماجبۇر بولدىق.

— ءبىراق ءوزىڭىز ايتقانداي قۋىس جاسالۋى مۇمكىن، بارلىق مەبەلدى بىردەي بۇزىپ... ءبارىن بىردەي بولشەك-بولشەك ەتىپ بۇزا الماس ەدىڭىزدەر عوي. مۇعدارى بىلتەكىشتەي ەتىپ حاتتى شيىرشىقتاپ شيراتىپ الىپ سول كۇيىندە ونى، ايتالىق، ورىندىقتىڭ ارقالىق شاباعىنداعى قۋىسقا تىعۋعا بولادى. سىزدەر ورىندىقتاردىڭ ءبارىن بولشەكتەپ قاراماعان شىعارسىزدار؟

— ارينە، قاراعانىمىز جوق، ءبىزدىڭ ودان دا جاقسى ءادىسىمىز بار: ءبىز جەكە ۇيدەگى بارلىق ورىندىقتاردىڭ ارقالىق شاباقتارىن، تۋراسىن ايتساق، د.ء-نىڭ بۇكىل مەبەلىنىڭ قيىسقان جىگىن ۇلكەيتكىش شىنىمەن قاراپ، تۇگەلدەي تەكسەرىپ شىقتىق. جاقىن شامادا تۇسكەن داق اتاۋلىنىڭ ءبارىن بىردەن بايقاعان بولار ەدىك. بۇرىنعىدان قالعان قۇرتاقانداي قيقىمنىڭ ءوزى كادىمگى المادان ايقىن كوزگە تۇسەر ەدى. جەلىمگە تۇسكەن سىزات، بولماشى ءىز — ءبارى كورىنەدى، وندا دا ءبىز قۇپيا قۋىستى بىردەن تاۋىپ الامىز.

— سىزدەر اينانى دا — شىنى مەن رامانىڭ قابىسقان جەرىن، سونداي-اق توسەك پەن توسەك ورىندى دا، كىلەمدەر مەن تەرەزە پەردەلەرىن دە تەكسەرگەن بولارسىزدار دەپ ويلايمىن؟..

— وعان ءسوز بار ما؟ ءبىز مەبەلدى بىتىرگەن سوڭ، ءۇيدىڭ ءوزىن تەكسەرۋدى قولعا الدىق. ونىڭ بەتىن تۇگەل شارشىلارعا ءبولىپ، اراسىنان بىرەۋى قالىپ قويماۋى ءۇشىن ولاردى نومەرلەپ تاستادىق. سودان سوڭ بۇكىل ءۇيدىڭ، سونداي-اق سوعان شەكتەس جاتقان ەكى ءۇيدىڭ ءوزىن تەكسەرۋدى قولعا الدىق، قابىرعالارىن دا، تاعى دا الگى ايتقان لۋپامەن ءبىر ءديۋيمىن قالدىرماي مۇقيات تەكسەرىپ شىقتىق.

— كورشى ەكى ءۇيدى دەيسىز بە! — دەدىم مەن تاڭىرقاپ.— ازاپتارىڭىز از بولماعان ەكەن وندا!

— ايتارىڭىز بار ما! ايتسە دە ۇسىنىلعان سىيلىق تا ۇلكەن عوي.

— سىزدەر اۋلانى تەكسەرىپ شىققان بولارسىزدار؟

— اۋلاعا كىرپىش توسەلىپتى، ولاردى تەكسەرۋ ونشا قيىندىققا تۇسكەن جوق. ءبىز كىرپىشتەردىڭ اراسىنا وسكەن مۇكتى تەكسەرىپ كوردىك، ولاردىڭ ەش جەرى بۇزىلماعانىنا ابدەن كوزىمىز جەتتى.

— سىزدەر ارينە، د.ء-نىڭ قاعازدارى مەن ونىڭ كىتاپحاناسىنداعى كىتاپتاردىڭ اراسىن دا تەكسەرگەن بولارسىزدار؟

— ارينە. ءبىز بارلىق پاكەت پەن بۋمانى اشىپ قارادىق. ءبىز ءاربىر كىتاپتى اشىپ قانا قويماي، ءتىپتى ءبىزدىڭ كەيبىر پوليسەيلەرىمىز سياقتى جاي عانا سىلكىپ قويماي، ونىڭ ءاربىر پاراعىن اۋدارىپ قاراپ شىقتىق. ونىڭ سىرتىندا ءبىز ءاربىر مۇقابانىڭ قالىڭدىعىن مۇقيات ولشەپ، ونى ۇلكەيتكىش شىنىمەن قارادىق. ەگەر ولاردا جاقىن شامادا تۇسكەن داق بولسا، ءبىز ونى قالاي دا بايقاعان بولار ەدىك. كىتاپ تۇپتەۋشىدەن جاڭادان الىنعان بەس-التى تومدى ءبىز بايىپتى تۇردە بىزبەن سۇققىلاپ تەكسەردىك.

— توسەكتىڭ استىنداعى ەدەندى تەكسەردىڭىز بە؟

— ارينە، تەكسەردىك. ءبىز ءاربىر كىلەمدى سىپىرىپ الىپ، ەدەندى پاركەتتى لۋپامەن قاراپ شىقتىق.

— قابىرعالاردى جاپقان قاعازداردى شە؟

— ونى دا.

— پودۆالدان قارادىڭىزدار ما؟

— ارينە، قارادىق.

— ولاي بولسا،— دەدىم مەن،— و باستا سىزدەردىڭ جوبالارىڭىز قاتە بولعان: سىزدەر ويلاعانداي حاتتىڭ ۇيدە تىعىلماعانى.

— ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز دۇرىس بولسا كەرەك،— دەدى پرەفەكت.

— سونىمەن، ديۋپەن، ماعان نە ىستە دەپ كەڭەس بەرەسىز؟

— ءۇيدى تاعى دا مۇقيات ءتىنتىپ شىعىڭىز.

— بەكەر ابىگەرشىلىك،— دەپ جاۋاپ بەردى گ.— حاتتىڭ وندا جوقتىعىنا مەن كامىل سەنەمىن. بۇل مەنىڭ اۋامەن دەم العانىمداي، ايداي اقيقات.

— ودان باسقا سىزگە ايتار اقىلىم جوق،— دەدى ديۋپەن.

— ءسىز حاتتىڭ ءتۇر-تۇسى قانداي ەكەنى جونىندە ءبارىن ءبىلىپ العان بولارسىز؟

— ارينە، ارينە!

پرەفەكت قالتاسىنان قويىن داپتەرىن سۋىرىپ الىپ، جوعالعان دوكۋمەنتتىڭ جابىق كۇيىندەگى ءتۇر-تۇسىن، اسىرەسە سىرتقى ءتۇسى قانداي ەكەنى جونىندە مۇقيات تىزىلگەن ماعلۇماتتاردى تاپتىشتەپ وقي جونەلدى. سودان كەيىن كوپ ۇزاماي ول بىزبەن قوشتاستى دا تۇنجىراعان كۇيى كەتىپ قالدى.— ونىڭ مۇنشالىقتى ۇنجىرعاسى تۇسكەن كەزىن مەن بۇرىن-سوڭدى كورگەن ەمەسپىن.

ارادا ءبىر ايداي وتكەن سوڭ ول تاعى دا كەلدى. ديۋپەن دە، مەن دە وتكەندە كەلگەندەگىدەي بىردەڭەلەردى ىستەپ وتىرعان بولاتىنبىز. ول قالتاسىنان ترۋبكاسىن الىپ، ۇسىنىلعان جۇمباق ورىندىققا جايعاسىپ وتىردى دا كاكىر-شۇكىر بىردەڭەلەردى ايتا باستادى. اقىرى مەنىڭ ءتوزىمىم تاۋسىلدى:

— ايتسە دە گ. كانى ايتىڭىزشى، الگى ۇرلانعان حاتتىڭ جايى قالاي بولدى؟ ءسىز شاماسى ءمينيستردى الداي الماسپىن دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن سياقتىسىز بىلەم وسى؟

— ونىڭىز راس، قارعىس اتسىن ونى؟ ديۋپەننىڭ اقىلىن الىپ مەن ەكىنشى رەت ءتىنتۋ جۇرگىزدىم، ءبىراق، ءوزىم ويلاعانداي، ەڭبەگىمىز زايا كەتتى.

— ءسىز ايتقان الگى سىيلىعى شىنىمەن كوپ پە؟ — دەپ سۇرادى ديۋپەن.

— وتە كوپ... ءدال سيفرىن ايتپاي-اق قويايىن، الايدا ونىڭ جومارت سىيلىق ەكەنىنە ەش ءشۇبا جوق. ايتسە دە ءبىر نارسەنى ايتۋىما بولادى: حاتتى اكەپ بەرگەن ادامنىڭ قولىنا مەن ءوز قالتامنان ەلۋ مىڭ فرانكتى تەگىن ۇستاتقان بولار ەدىم. كۇن وتكەن سايىن ونىڭ ءمانى ارعا ءتۇسىپ وتىر، جاقىندا سىيلىقتىڭ مولشەرى ەكى ەسە كوبەيتىلدى. الايدا، ونى ءۇش ەسە كوتەرسە دە مەنىڭ قولىمنان مۇنان باسقا دانەڭە كەلمەگەن بولار ەدى.

— ە،— دەدى ديۋپەن ترۋبكاسىن قۇشىرلانا سورىپ،— مەنىڭ ويىمشا... ءسىز گ. مۇمكىندىگىڭىزدەن الدەقايدا تومەن ارەكەت جاساعان سياقتىسىز. مەنىڭ ويىمشا سىزگە ءالى دە بىردەڭەلەر جاساۋ كەرەك قوي دەيمىن؟

— قالاي، قالايشا دەيسىز؟

— ايتالىق پىح-پىح-پىح! ...ءسىزدىڭ پىح-پىح!.. ءبىر ماماننىڭ كومەگىنە سۇيەنۋىڭىزگە بولماس پا ەدى، ءا؟ پىح-پىح-پىح! ابەرتەني جونىندەگى ايتىلاتىن كۇلكىلى جايت ەسىڭىزدە مە؟

— جوق، ءسىزدىڭ ابەرتەنيىڭىز دە قۇرىپ كەتسىنشى!

— ءيا-يا، قۇرىسا قۇرىپ-اق كەتسىن سول! الدىنان جارىلقاسىن! الايدا، قالاي بولعان كۇندە دە، بىردە الدە قالاي ساراڭ ساۋداگەر كوك تيىن تولەمەي ابەرتەنيدەن دارىگەرلىك كەڭەس الماق بولىپتى. سونىمەن ول سىيلى قاۋىمنىڭ ورتاسىندا ابەرتەنيمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ، جورامال وقيعا رەتىندە ءوزىنىڭ سىرقاتىن ايتىپ بەرەدى. «ايتالىق،— دەيدى ساراڭ،— دەرتتىڭ بەلگىسى پالەندەي-پالەندەي دەلىك، ناۋقاسقا نە ىستەۋ كەرەكتىگى جونىندە قانداي كەڭەس بەرگەن بولار ەدىڭىز، دوكتور؟» «نە ىستەۋ كەرەك؟ — ابەرتەني قايتالاپ سۇرايدى،— دارىگەرمەن كەڭەسۋ كەرەك، باسقا نە دەۋگە بولادى؟»

— ءبىراق،— دەدى ءسال قىسىلىڭقىراپ قالعان پرەفەكت،— مەن اقىل-كەڭەس الۋعا، ونىڭ اقىسىن تولەۋگە دە ءتانتى بولار ەدىم. بۇل ىسكە كومەكتەسكەن ادامعا مەن شىنىمەن ەلۋ مىڭ فرانك بەرۋگە ءازىرمىن.

— ولاي بولسا،— دەدى ديۋپەن جاشىكتى اشىپ، ىشىنەن چەكتىڭ كىتاپشاسىنا الىپ جاتىپ،— الگى ايتقان سوماڭىزعا مەنىڭ اتىما چەك جازا قويىڭىز. ءسىز سونىڭ اياعىنا قولىڭىزدى قويعان كەزدە مەن سىزگە حاتتى ۇستاتامىن.

مەنىڭ ەسىم شىعىپ كەتتى. پرەفەكت بولسا ۇستىنە جايدىڭ وعى تۇسكەندەي، وتىرعان جەرىندە سىلەيدى دە قالدى. ءبىر ءسات ول ەسەڭگىرەپ قالعانداي، قىبىر ەتۋگە مۇرشاسى كەلمەدى — بار بولعانى اۋزىن اشىپ، مەنىڭ دوسىما جاۋتاڭداپ قاراي بەردى، بەينە ءبىر ونىڭ كوزى ەندى بولماعاندا ۇياسىنان شىعىپ كەتەتىن ءتارىزدى؛ سونان سوڭ ءسال ەسىن جيناپ الدى دا، اسىعىس تۇردە قالامدى الىپ، چەكتى تولتىرا باستادى، ايتسە دە بىر-ەكى مارتە اڭىرىپ، الىسقا ابىرجي كوز تىكتى. الايدا قالاي بولعاندا دا ەلۋ مىڭ فرانك چەك جازىلدى، پرەفەكت ونى ستولدىڭ ارعى باسىندا وتىرعان ديۋپەنگشە ۇسىندى. ول بولسا چەكتى قولىنا الىپ، بايىپتى تۇردە وقىپ شىقتى دا ونىڭ ءوزىنىڭ ءاميانىڭا سالىپ قويدى؛ سودان كەيىن بيۋۆوردىڭ كىلتىن اشىپ، ىشىنەن ءبىر حاتتى الدى دا، پرەفەكتىتە ۇسىندى. الگى قۇرمەتتى چينوۆنيك بولسا، قۋانعاننان حاتقا شاپ بەردى، قولى قالتىراپ ازەر اشتى دا ءار تۇسىن شولىپ وقىپ شىقتى، سودان سوڭ سۇرىنە-قابىنا اسىعىس ەسىككە قاراي جۇگىردى، ديۋپەن چەكتى تولتىرۋدى وتىنگەن ساتتەن بەرى ءتىس جارىپ، ءتىل قاتپاعان كۇيى ول بولمەدەن، ودان ۇيدەن زىتا جونەلدى.

پرەفەكت كەتكەن سوڭ بارىپ قانا مەنىڭ دوسىم ءمان-جايدى ەپتەپ بايانداي باستادى.

— ءپاريجدىڭ پوليسياسى،— دەدى ول،— وزىنشە، ارينە، دارىندى ونىڭ اگەنتتەرى تاباندى، تاپقىر، ايلاكەر، ءوز مىندەتتەرىن ءمىنسىز اتقارۋعا قاجەتتى بىلىمدەرى دە جەتكىلىكتى. سوندىقتان دا گ. وزدەرىنىڭ د،ء-نىڭ جەكە مەنشىك ءۇيىن تىنتكەندەرىن بىزگە بايانداپ بەرگەن ساتتە وزدەرى ۇستاعان باعىتتا ولاردىڭ شىنىندا دا ىستەر شاراسى قالماعانىڭا مەنىڭ كوزىم ابدەن جەتكەن بولاتىن.

— وزدەرى ۇستاعان باعىتتا دەيسىڭ بە؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادىم.

— ءيا،— دەدى ديۋپەن.— ولاردىڭ قولدانعان شارالارى بۇل رەتتە ەڭ ءتاۋىرى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءمىنسىز جۇزەگە اسىرىلدى. ەگەر حات جورامالداعانداي جاسىرىلعان بولسا، وندا ونى قالاي دا تاۋىپ الار ەدى.

مەن ءماز بوپ كۇلدىم، الايدا مەنىڭ دوسىم قالجىڭداماي، شىنىن ايتىپ وتىرعان ءتارىزدى.

— سونىمەن،— دەپ ءسوزىن ساباقتادى ول،— قولدانىلعان شارالار ورىندى بولاتىن دا جانە ولار ويداعىداي جۇزەگە اسىرىلدى. ولاردىڭ ءبىر عانا كەمشىلىگى — بۇل جاعدايعا، بۇل كىسىگە ساي كەلمەيتىن. تەرگەۋدىڭ ايرىقشا ايلالى ادىستەرىنىڭ بەلگىلى ءبىر جۇيەسى ءوزىنىڭ بارلىق جوسپارىن زورلاپ سايكەستەيتىن پرەفەكتىنىڭ ناعىز پروكۋستالىق لوجاسىنا اينالعان ەدى. ءبىراق ول الدىندا تۇرعان مىندەتتى بىردە تىم تەرەڭ، بىردە تىم ءۇستىرت تۇسىنەمىن دەپ ۇنەمى قاتەلەسەدى دە جۇرەدى؛ ونان گورى الدەقايدا جۇيەلى ويلاي الاتىن وقۋشىلار دا از بولماسا كەرەك. «جۇپ پەن تاق» دەگەن ويىندا اينىماي ءدوپ باساتىن قابىلەتىنە جۇرت قايران قالاتىن سەگىز جاسار ءبىر بالانى مەن جاقسى بىلەتىنمىن. بۇل ءوزى قاراپايىم عانا ويىن: ويناۋشىلاردىڭ بىرەۋى تاستى ۋىستاپ الىپ، جۇدىرىعىن ءتۇيىپ تۇرىپ، ەكىنشىسىنەن ۋىسىنداعى تاستاردىڭ سانى جۇپ پا، الدە تاق پا دەپ سۇرايدى. ەگەر ەكىنشى ويىنشى دۇرىس تاپسا، وندا ول الگى تاستاردى ۇتىپ الادى، ال ەگەر جاڭساق بولسا، وندا ۇتىلادى. الگى مەن ايتىپ وتىرعان بالا ءوزىنىڭ مەكتەپتەس دوستارىنىڭ ءبارىن ۇتىپ جۇرگەن. ارينە، ول ءوزىنىڭ بولجاۋىن بەلگىلى ءبىر پرينسيپتەرگە نەگىزدەي وتىرىپ جاساعانى ءسوزسىز، ءبىراق سونىڭ ءوزىن ول قارسىلاستارىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراي، سولاردىڭ ايلاكەرلىك شاماسىن ءدال تارازىلاي وتىرىپ جاسايدى. ماسەلەن، ونىڭ اڭگۇدىك قارسىلاسى جۇدىرىعىن جوعارى كوتەرىپ تۇرىپ، «جۇپ پا، الدە تاق پا؟» دەپ سۇرايدى. ءبىزدىڭ الگى وقۋشىمىز «تاق» دەيدى دە، سويتەدى دە ۇتىلىپ قالادى. الايدا كەلەسى كەزەكتە ول ۇتىپ شىعادى، ويتكەنى ول: «بۇل اقىماق وتكەندە تاستاردى جۇپ قىلىپ الدى، ەندى ول ەگەر تاستاردى تاق قىلىپ السا، قالاي دا مەن الدايمىن دەپ سانايدى». سوندىقتان «مەن تاعى ءبىر رەت «تاق» دەپ ايتامىن» دەپ ويلايدى. ول «تاق» دەيدى دە ۇتىپ شىعادى. ودان گورى ءسال اقىلدىراق قارسىلاس بولسا، وندا ول: «بۇل بالا مەنىڭ جاڭا «تاق» دەگەنىمدى جادىڭدا ءتۇيىپ الدى، ەندى ول باستاپقىدا جۇپ ساڭدى تاستاردى تاق ساندى ەتىپ اۋىستىرماق بولادى دا، ىزىنشە ونىڭ وڭاي ەكەنىن ءتۇسىنىپ، قولىنداعى تاستاردىڭ سانىڭ سول قالپىندا وزگەرىسسىز قالدىرادى. سوندىقتان مەن — «جۇپ» دەيمىن، دەپ ويلايدى. ول: «جۇپ» دەيدى دە، ۇتىپ كەتەدى. جولداستارى «باقىتتى بالا» دەپ ايدار تاققان بالدىرعاننىڭ لوگيكالىق ويىنىڭ ۇزىنىرعاۋ جەلىسى، مىنە، وسىنداي. ءبىراق ءادىلىن ايتقاندا، مۇنى نە دەۋگە بولادى؟

— بار بولعانى،— دەدىم مەن،— ءوز بىلگىرلىگىن قارسىلاسىنىڭ بىلگىرلىگىمەن تولىق ۇلاستىرا ءبىلۋ عانا دەۋىمىز كەرەك.

— ءدال سولاي،— دەدى ديۋپەن.— وزىنە ۇنەمى جەڭىس اكەلەتىن وسى تولىق ۇلاسۋدىڭ قالاي جۇزەگە اسىرىلاتىنىڭ سۇراعانىمدا سول بالا ماعان بىلايشا جاۋاپ بەردى: «مىنا بالانىڭ قانشالىقتى اقىلدى نەمەسە اقىماق، الدە قايىرىمدى، الدە قاتىگەز ەكەنىن، ايتپەسە ونىڭ ءقازىر نە ويلاپ تۇرعانىڭ بىلگىم كەلگەن كەزدە، ونىڭ بەت پىشىنىندەگى قۇبىلىستىڭ ءبارىن مەن دە ءوزىمنىڭ بەتىمدە جاساي قويامىن، سودان سوڭ وسى قۇبىلىسقا وراي بويىمدا قانداي سەزىم مەن ويدىڭ پايدا بولاتىنىن بايقايمىن». لاروشفۋكودا، لابريۋيەردە، ماكيناۆەللي مەن كامپانەللادا جوق جالعان تەرەڭدىكتىڭ ءبارىن قۇرعاقشاداي وقۋشىنىڭ وسى جاۋابىنان تابۋعا بولادى.

— ال تالقىلاۋشىنىڭ زيالىلىعى مەن ونىڭ قارسىلاسىنىڭ زيالىلىعىن شەندەستىرۋ، ۇلاستىرۋ،— دەدىم مەن،— ەگەر مەن ءسىزدى دۇرىس تۇسىنبەگەن بولسام، سوڭعىسىنىڭ زيالىلىعىن قاي تۇرعىدان باعالاعانعا بايلانىستى بولادى عوي دەيمىن وسى.

— ءىس جۇزىندە، ءدال وسىعان بايلانىستى،— دەپ جاۋاپ بەردى ديۋپەن،— ال پرەفەنكتى مەن ونىڭ سىبايلاستارىنىڭ ساتسىزدىككە ءجيى ۇشىرايتىن سەبەبى ولار مۇنداي شەندەستىكتەردى ىزدەستىرمەيدى، ويتكەنى ءوز قارسىلاستارىنىڭ زيالىلىعىن جەتە باعالامايدى، تۋراسىن ايتقاندا، مۇلدەم ەلەمەيدى. ايلا جونىندە ويلاسا، ۇعىمدارىنا عانا سۇيەنەدى، جاسىرىلعان زاتتى ىزدەگەندە دە وزدەرى تىعاتىن جەردەن ىزدەيدى. بۇل جاعىنان، بۇل دا ءجون: ويتكەنى ولاردىڭ ايلاسى دا ادامداردىڭ كوپشىلىگىنە ءتان: ايتسە دە قىلمىسكەر تاپقىرلاۋ بولىپ، ايلاسى اسىپ كەتكەن جاعدايدا، ونداي قىلمىسكەر، ارينە ىزدەۋشىنى قالايدا سازعا وتىرعىزىپ كەتەدى. الۋشىنىڭ ايلاسى اڭدۋشىدان اسىپ تۇسكەن كەزدە ءارقاشان سولاي بولادى دا، ال ايلادان ايلا اسقان جاعدايدا ءتىپتى ءجيى بولىپ وتىرادى پوليسيا تەرگەۋ جۇرگىزگەندە ءارقاشان بەلگىلى ءبىر پرينسيپتەن اينىمايدى. ەڭ بارىپ تۇرعاندا، وقيعانىڭ ەرەكشە ماڭىزى بولعاندا نەمەسە ادەتتەن تىس ايىرىقشا سىيلىق بەلگىلەنگەن كەزدە عانا ولار پراكتيكالىق ادىستەرىنىڭ شەڭبەرىن كەڭەيتۋى ىقتيمال، ءبىراق، سونىڭ وزىندە الگى ايتىلعان پرينسيپتەرىنەن استە ايرىلمايدى. ماسەلەن، وسى د.ء-نىڭ ىسىندە سول ءپرينسيپتىڭ از دا بولسا وزگەرگەن جەرى بار ما؟ ولار بۇرعىلادى، بىزبەن سۇققىلادى، تارسىلداتىپ قاقتى. زاتتىڭ بەتىن ۇلكەيتكىش شىنىمەن قاراپ تەكسەردى، ءۇيدىڭ قابىرعالارىن تۇگەل شارشىلارعا ءبولىپ، نومەرلەپ تاستادى: مۇنىڭ ءبارى سول ءپرينسيپتى كەڭ كولەمدە قولدانۋ ەمەس پە — ءادىلىن ايتساق، ۇزاق جىلدار بويعى قىزمەت بابىندا پوليسيا باستىعىنىڭ بويىندا قالىپتاسقان ادامنىڭ ايلا-شارعىسى جونىندەگى ءبىرسىپىرا ۇعىمدارعا نەگىزدەلگەن ءبىرقاتار پرينسيپتەر ەمەي نەمەنە؟ بارلىق ادامدار حاتتى ورىندىقتىڭ اياتىنا بۇرعىمەن تەسىلگەن تەسىككە بولماسا دا، ەڭ بولماعاندا ادامدى ورىندىقتىڭ اياعىن بۇرعىلاپ، سول تەسىككە حاتتى تىعۋعا يتەرمەلەگەن ويعا وراي كوپ اسا ەسكە كەلە بەرمەيتىن قۇپيا جەرگە تىعۋى ءوز وزىنەن تۇسىنىكتى ءجايت دەپ جورامالداعانىن شىنىمەن-اق كورمەي تۇرسىز با؟ قۇپيا قۋىستىڭ ادەتتەن تىس ەكەنىن، تەك ادەتتەن تىس جاعدايعا عانا لايىق ەكەنىن، ونى تەك ايلالى ادامدار عانا ويلاپ تابا الاتىنىن ءسىز شىنىمەن كورمەي تۇرسىز با؟ ايتسە دە اڭگىمە جاسىرىلعان زات جونىندە بولعان كەزدە، ونى جاسىرۋ ءادىسى — ادەتتەن تىس — الدىن-الا ويلاستىرىلادى، سوندىقتان دا ونى ءارقاشان انىقتاۋعا ابدەن بولادى. ونداي زاتتى تابۋ ىزدەۋشىلەردىڭ كورەگەندىگىنە ەمەس، تەك قانا ولاردىڭ ۇقىپتىلىعىنا، تاباندىلىعى مەن توزىمدىلىگىنە عانا بايلانىستى بولادى بۇعان دەيىن، اڭگىمە وسى ءبىر ماڭىزدى نارسە نەمەسە (ساياساتقا قاتىسى بار ادامنىڭ كوزقاراسى بويىنشا ونىڭ ءبارى ءبىر) ۇلكەن سىيلىق جونىندە بولعان كەزدە جوعارىدا ايتىلعان قاسيەتتەر ءارقاشان تەرگەۋدىڭ ءساتتى اياقتالۋىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرادى. ەگەر ۇرلانعان حات پرەفەكت ىزدەگەن جەرگە تىعىلعان بولسا — بىلايشا ايتقاندا، ونىڭ جاسىرىلۋ ءپرينسيپى پرەفەكت قولدانعان پرينسيپكە ساي كەلگەن بولسا،— وندا ول قالايدا تابىلعان بولار ەدى دەگەندە مەنىڭ نەندەي ويمەن ايتقانىمدى ەندى ءسىز تۇسىنگەن بولارسىز دەيمىن. الايدا الگى پىسىقشا تەرگەۋشى «ءا» دەگەننەن اداستى، باستاپقى جاڭساق باسۋىنىڭ سەبەبى دە مينيستر اقىن رەتىندە تانىمال بولعاندىقتان دا — ول اقىماق بولسا كەرەك دەگەن ونىڭ جوسىقسىز جوباسىندا جاتىر. اقىماق اتاۋلىنىڭ ءبارى — اقىن،— ەڭ بولماعاندا پرەفەكتىگە سولاي سياقتى بولىن كورىنەدى. ونىڭ بار كىناسىنىڭ ءوزى دە وسى جاعىن ەسكەرمەي، اقىن اتاۋلىنىڭ ءبارى — اقىماق دەپ قورتىندى جاساۋىندا بولىپ تابىلادى.

— ءبىراق، اڭگىمە شىنىندا دا اقىن جونىندە مە؟ — دەپ سۇرادىم مەن.— مەنىڭ بىلۋىمدە ءمينيستردىڭ اعاسى بار، ەكەۋى دە ادەبيەت الەمىندە ءبىرشاما تانىمال جاندار. الايدا، مينيستر، ەگەر مەن قاتەلەسپەسەم، ديففەرەنسيالدىق ەسەپ جونىندە جازدى عوي دەيمىن. ول ماتەماتيك، ەشقانداي اقىن ەمەس.

— ءسىز قاتەلەسەسىز. مەن ونى جاقسى بىلەم — ول ءارى اقىن، ءارى ماتەماتيك. اقىن جانە ماتەماتيك بولعاندىقتان دا ونىڭ لوگيكالىق وي-پىكىرى دە، قابىلەتى دە بولۋعا ءتيىس، ال ول تەك قانا ماتەماتيكالىق بولسا، وندا لوگيكالىق تۇرعىدان مۇلدەم ولاي بىلمەگەن بولار ەدى دە، سوندىقتان پرەفەكت ونى وپ-وڭاي ارباپ العان بولار ەدى.

— بۇكىل الەم قارسى شىعاتىن ءسىزدىڭ بۇل پىكىرىڭىزگە مەن قايران قالىپ وتىرمىن،— دەدىم مەن،— ايتسە دە ءسىز عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ۇعىمدى جوققا شىعارماسسىز دەپ ويلايمىن! ماتەماتيكالىق لوگيكا قاشان دا جوعارى دارەجەلى لوگيكا سانالىپ كەلدى عوي.

— كەڭ تارالعان يدەيا اتاۋلىنىڭ ءبارى،— دەدى ديۋپەن، شامفوردىڭ ءسوزىن كەلتىرە وتىرىپ،— جالپى جۇرتشىلىق قابىلداعان شارت اتاۋلىنىڭ ءبارى ناعىز ەسۋاستىق، ويتكەنى ونى كوپشىلىك ادامدار مويىنداعان. ءسىز سۇيەنىپ وتىرعان، ونى شىندىق رەتىندە كورسەتۋگە قانشا ۇمتىلسا دا سول قاتەلىك كۇيىندە قالىپ وتىرعان اداسۋشىلىقتاردىڭ جۇرتشىلىق اراسىندا تارالۋى ءۇشىن ماتەماتيكتەر قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادى، وعان ەش داۋىم جوق. ماسەلەن، ولار وزگەشە ىستە قولدانۋعا لايىق اسقان ەرلىكپەن، دابىرلاماي عانا الگەبراعا «تالداۋ» تەرمينىن ەنگىزدى. بۇل ارادا فرانسۋزدار كىنالى، ءبىراق ەگەر تەرميننىڭ الدەقانداي ءمانى بولسا، ەگەر ءسوز ءوزىنىڭ دالدىلىگىمەن قۇندى بولاتىن بولسا، وندا «ambetus» — «امبيسيا»، (اينالا جىلجۋ)، «چeligio» — «ءدىن» (ۇقىپتىلىق) دەگەن ماعىنادا قولدانىلىپ جۇرگەن لاتىن سوزدەرى سياقتى «تالداۋدىڭ دا» «الگەبراعا» قاتىسى شامالى.

— ءپاريجدىڭ كەيبىر الگەبراشىلدارىمەن شەكىسىپ قالاتىنىمىزعا مەنىڭ ەش كۇمانىم جوق،— دەدىم مەن،— ايتسە دە ايتا بەرىڭىز.

— ابستراكسيالىقتان باسقاشا قولدانىلاتىن لوگيكا اتاۋلىنىڭ امبەباپتىعىنا دا، اسەرلىلىگىنە دە سونداي-اق ونىڭ قۇندىلىعىنا مەنىڭ كۇمانىم بار. بىلايشا ايتقاندا، ماتەماتيكانى زەرتتەۋدەن تۋاتىن لوگيكاعا داۋىم بار. ماتەماتيكا — فورما مەن سان جونىندەگى عىلىم، ال ماتەماتيكالىق لوگيكا — تەك ءتۇر مەن ساندى باقىلاۋعا ارنالعان لوگيكا عانا. «تازا» الگەبرا دەپ اتاۋلىنىڭ ءوزىنىڭ اقيقاتتىعى ابستراكسيالى نەمەسە جالپىلاما اقيقات دەپ جورامالداۋدىڭ ءوزى ۇلكەن قاتەلىك بولىپ تابىلادى. بۇل قاتەلىك باتتيىپ كورىنىپ تۇرسا دا ونى جۇرتتىڭ ءبارى بىردەي ەلەمەيتىنىنە مەنىڭ تەك قايران قالۋىما تۋرا كەلەدى. ماتەماتيكالىق اكسيومالار — مۇنىڭ ءوزى جالپىلاما اقيقاتتىڭ اكسيوماسى ەمەس. ءتۇر مەن ساننىڭ قارىم-قاتىناسى ءۇشىن ورىندالار، ماسەلەن، مورالىنا قولدانىلعان كەزدە مۇلدەم جالعان بولىپ شىعادى. مۇنداي جاعدايدا بولشەكتىڭ قوسىندىسى بۇتىنگە تەڭ دەگەن ۇعىم كوبىنە كوپ تەرىس بولىن وتىرادى. بۇل اكسيوما حيميا ءۇشىن دە ساي كەلمەيدى. ايعاقتاردى قاراستىرعان كەزدە دە ونىڭ ءوزى تەرىس بولىپ شىعادى، ويتكەنى ءارقايسىسىنىڭ وزىندىك ءمانى بار ەكى سىلتاۋدىڭ قوسىلا كەلىپ، ولاردى جەكە-جەكە العانداعى ءماننىڭ قوسىندىسىنا تەڭ بولۋى مىندەتتى ەمەس. ءتۇر مەن ساننىڭ قارىم-قاتىناسى شەڭبەردەگى شىندىق كۇيىندە قالاتىن ماتەماتيكالىق شىندىقتىڭ مۇنان باسقا دا كوپتەگەن فورمالارى بار. الايدا ماتەماتيك بويىنا سىڭگەن داعدىسى بويىنشا ويلاعان كەزدە ول بەينە ءبىر داۋسىز ۋنيۆەرسالدى سيپاتى بار دەگەن جەكە پىكىرىنە سۇيىنەدى. شىنىندا دا جۇرت ولاردى سولاي دەپ ساناۋعا ۇيرەنگەن. برايانت ءوزىنىڭ اسقان وقىمىستى «ميفولوگياسىندا»: ءبىز دىنسىزدەردىڭ ەرتەگىسىنە سەنبەسەك تە، ايتسە دە ولاردى ۇنەمى، ۇمىتامىز دا، شىنىندا ومىردە بار بىردەڭەدەي ودان قورىتىندى جاسايمىز» دەپ جازعاندا وسىنداي قاتەنىڭ شىققان توركىنىن نۇسقايدى. سولاي بولا تۇرسا دا الگەبريستەر، دىنسىزدەردىڭ وزدەرى «دىنسىزدەردىڭ ەرتەگىسىنە» ءشۇباسىز سەنەدى، ولاردان ەستەرىنەن جاڭىلعاندىقتان ەمەس، قايتا ادام ءتۇسىنىپ بولماستاي اقىلدارىنان الجاسقاندىقتان قورىتىندى جاسايدى. قىسقاسىن ايتقاندا، ءتۇبىردىڭ تەڭەۋىنەن بوتەن، نارسەنى سەنىپ تاپسىرۋعا بولاتىن، بەينەبىر ح2+رح ءارقاشان دا تولىق جانە داۋسىز q-عa تەڭ بولادى دەگەن زاڭعا ىشتەي سۇيسىنبەيتىن ماتەماتيكتى مەن ازىرگە كەزدەستىرگەنىم جوق. ەگەر قالاساڭىز، تاجىريبە، سىناۋ رەتىندە سول مىرزالاردىڭ بىرەۋىنە، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ح2+رح q-ra تەڭ بولا بەرمەيتىن جاعدايلارعا كەزدەسەتىنىن ايتىپ كورىڭىز، ءبىراق سونىمەن ءوزىڭىزدىڭ نە ايتقىڭىز كەلەتىنىن ءتۇسىندىرىڭىز دە، دەرەۋ ودان اۋلاعىراق تۇرۋعا تىرىسىڭىز، ايتپەسە بار عوي، ونىڭ سىزگە جۇدىرىعىن الا جۇگىرەتىنىنە ەش كۇمان جوق.

— مەنىڭ ايتپاعىم،— دەپ ديۋپەن ءسوزىن ساباقتادى، ويتكەنى ونىڭ سوڭعى سوزىنە مەن كۇلگەننەن كەيىن بارىپ،— ەگەر مينيستر تەك ماتەماتيك قانا بولسا، وندا پرەفەكتى مىنا چەكتى ماعان بەرمەس تە ەدى. ايتسە دە مەن ونى تەك ماتەماتيك قانا ەمەس، اقىن دا ەكەنىن بىلەتىنمىن، سوندىقتان دا بولعان وقيعانى ونىڭ قابىلەتىنە قاراپ جانە ونىڭ جاعدايىنىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ. باعالادىم. سونداي-اق مەن ونىڭ سارايداعى ىستەن ءتىس قاققان ءارى اسقان ايلاكەر الاياق ەكەنىن دە بىلەتىنمىن. ونداي ادام پوليسيانىڭ ادەتتەگى ادىسىنەن بەيحابار بولۋى مۇمكىن ەمەس دەپ ويلادىم مەن. جالعان توناۋشىلاردىڭ جول توسۋى مۇمكىن ەكەنىن ونىڭ جورامالداماۋى دا مۇمكىن ەمەس — ال وقيعا ونىڭ ءبارىن دە الدىن-الا بىلگەندىگىن تانىتتى. ءوز ءۇيىنىڭ قالاي دا (جاسىرىن) قۇپيا تۇردە تىنتىلەتىنىن ول مىندەتتى تۇردە بىلۋگە ءتيىس دەگەن ويعا كەلدىم. پرەفەكت ءوز ءىسىنىڭ ءساتتى بولعاندىعىنىڭ كەپىلى دەپ ساناعان ونىڭ ۇيىندە ءجيى تۇنەمەۋى ماعان ادەيى جاسالعان قۋلىق بولىپ كورىندى: پوليسيا اقىر اياعىندا گ. جاساعان قورىتىندىعا — حات ونىڭ ۇيىندە ەمەس، باسقا جەردە بولۋعا ءتيىس دەگەن قورىتىندىعا كەلۋى ءۇشىن وعان مۇقيات ءتىنتۋ جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەردى. پوليسيا اگەنتتەرى جاسىرىلعان زاتتاردى ىزدەگەن كەزدە ولاردىڭ ىس-ارەكەتتەرىنىڭ نەگىزگى تىرەگى بولىپ تابىلاتىن پرينسيپتەرىنە بايلانىستى وي جۇيەسىن جاڭا مەن سىزگە بايانداپ بەردىم — وسى ويدىڭ بارىسى ءمينيستردى دە مىندەتتى تۇردە مەن جاساعان قورىتىندىعا اكەپ سوقتىراتىنىن ايقىن سەزدىم. بۇل ونى قۇپيا قۋىس اتاۋلىدان باس تارتۋعا ءماجبۇر ەتەدى. ءوز ءۇيىنىڭ ەڭ قۇپيا جانە قول جەتپەيتىن ۇڭعىل-شۇڭعىلى كوز الدىندا اشىق تۇرعان شكاف سياقتى پرەفەكتىڭ قىراعى كوزىنەن، ۇشكىر بىزىنەن، بۇرعىلارى مەن ۇلكەيتكىش شىنىسىنان قۇپياسىن جاسىرا المايتىنىن تۇسىنبەيتىندەي ول ەسالاڭ ەمەس قوي دەپ ويلادىم مەن. قىسقاسى، ەگەر ونى اۋەل باستان ورىندى كورمەسە، ول قانداي دا ءبىر قاراپايىم ايلا قولدانۋعا ءماجبۇر بولۋىن مەن جاقسى ءتۇسىندىم ءبىزدىڭ العاشقى اڭگىمەمىز كەزىندە مەن بۇل جۇمباقتىڭ جاۋابى ايقىن بولعاندىقتان دا ونى كوپ ابىگەرگە ءتۇسىرىپ وتىرعان شىعار دەگەن پىكىر ايتقانىمدا، پرەفەكتىڭ قارقىلداپ كۇلگەنى مۇمكىن ءالى ەسىڭىزدە شىعار.

— ءيا، ەسىمدە،— دەدىم مەن.— ونىڭ ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلگەنىن ۇمىتقانىم جوق. مەن ونىڭ ىشەگى ءتۇيىلىپ قالار ما ەكەن وسى دەپ ويلاعانىم دا بار.

— ماتەماتيكالىق الەمدە،— دەپ ءسوزىن ساباقتادى ديۋپەن،— ماتەريالدىق ەمەس الەمدەگىگە ۇقساس دۇنيەلەر دە تولىپ جاتادى. سوندىقتان دا تەڭدەۋ مەن تەڭدەۋلەردى اشەكەيلەۋ اسىرەلەۋ ءۇشىن عانا ەمەس، ونىڭ ايتاعىن كۇشەيتۋ ءۇشىن دە پايدالانۋعا بولادى دەگەن ماتەلدىڭ ءوزى شىندىققا جاقىن. ماسەلەن، ينەرسيا (ەكپىن) كۇشىنىڭ ءپرينسيپتى شاماسى، فيزيكادا دا، مەتافيزيكادا دا بىردەي بولسا كەرەك. ەگەر سونىڭ العاشقىسى ءۇشىن شاعىن دەنەگە قاراعاندا، ۇلكەن دەنەنى قوزعالىسقا كەلتىرۋ قيىنىراق، ودان پايدا بولعان ەكپىن (ينەرسيا) ءساتى سول قيىندىققا تەپە-تەڭ (پروپورسيال) كەلەتىنى دۇرىس بولسا، ەكىنشىسى ءۇشىن دە الىپ تۇلعالى ادامدار ءوز قالتاسىنداعى كۇشتىرەك، قوراش ادامدارعا قاراعاندا تاباندىراق جانە جەمىستىرەك بولا تۇرسا دا، ولار سول قوزعالىستى الدەقايدا اۋىر باستايدى جانە العاشقى ساتتە قىسىلىپ، تولقيدى. تاعى دا؛ كوشەدەگى قانداي جارنامالاردىڭ كوبىرەك كوزگە ءتۇسىپ، كوڭىل اۋداراتىنىن بايقاعانىڭىز بار ما؟

— بۇل جونىندە ەشقاشان ويلاعان ەمەسپىن،— دەدىم.

— گەوگرافيالىق قارعانىڭ كومەگىمەن سالونداردا وينالاتىن ءبىر ويىن بار،— دەپ ءسوزىن جالعاستىردى ديۋپەن،— ويناۋشىنىڭ بىرەۋى ەكىنشىسىنەن قارعا بەتىندە جاپىرلاعان جازۋلاردان ىشىنەن ءوزى ويشا جاسىرعان ءسوزدى قالانىڭ، وزەننىڭ مەملەكەتتىڭ نەمەسە يمپەريانىڭ اتىن تابۋدى ۇسىنادى. ادەتتە تاجىريبەسى جوق ادام قارسىلاسىن شاتاستىرۋ ءۇشىن مەيلىنشە ۇساق ارىپپەن جازىلعان اتاۋلاردى جاسىرسا، ءتىس قاققان ويىنشى بۇكىل قارعا بەتىن الىپ جاتقان جانە ەڭ ءىرى ارىپپەن جازىلعان اتاۋلاردى تاڭداپ الادى. كوز الدىندا بادىرايىپ تۇرعاندىقتان دا ونداي اتاۋلار الگى ۇلكەن جارنامالار سياقتى كوبىنە ادامنىڭ كوڭىلىن اۋدارا بەرمەيدى، قاعا بەرىستە قالادى. ءبىزدىڭ جانارىمىزدىڭ بۇل فيزيكالىق ەرەكشەلىگى تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن دا انىق وي-پىكىردەن ات تونىن الا قاشاتىن ادامداردىڭ كەششەلىگىمەن سايما-ساي كەلەدى. ءبىراق، بۇل ەرەكشەلىك ءبىزدىڭ پرەفەكتىنىڭ تۇسىنىگىنەن نە ءسال بيىك، نە ءسال تومەن بولسا كەرەك. باسقا بىرەۋلەر كورمەسىن دەپ مينيستر سول حاتتى جۇرتتىڭ كوز الدىندا قويۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن وي استە ونىڭ باسىنا كەلگەن ەمەس د.ء-نىڭ كەرەمەت تاپقىرلىعى مەن ايلاكەرلىگى تۋرالى ويلانعان سايىن، سول دوكۋمەنتتىڭ قول استىندا، وڭاي جەردە بولۋى قاجەتتىلىگى، ايتپەسە ونىڭ قۇنى بولماي قالاتىندىعى جونىندە، حاتتىڭ پرەفەكتى پرەفەكتى ىزدەۋ كەرەك-اۋ دەگەن جەردەن مۇلدەم باسقا تۇسقا جاسىرىلۋى جونىندە ويلاعان سايىن ءمينيستردىڭ حاتتى جاسىرۋ ءۇشىن مەيلىنشە لوگيكالىق جانە دانىشپاندىق ايلا جاساپ، ونى مۇلدە تىقپاي اشىق جەرگە قويعانىنا مەنىڭ كوزىم ابدەن جەتە باستادى.

وسىنداي ويعا كەلگەن سوڭ مەن ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ جاسىل اينەكتى كوزىلدىرىكتى مۇرنىما قوندىرىپ الدىم دا، سەرۋەندەپ جۇرگەن كەزدە ءد-نىڭ ۇيىنە سوقتىم. كەلسەم، ۇيىندە ەكەن. ادەتتەگىشە ول بارىنەن الدەقاشان مەزى بولعان جانداي انشەيىن ەسىنەپ، زەرىككەن سىڭاي تانىتتى. دۇنيەدە ونداي پىسىقاي ادامدى تابۋ قيىن — ءبىراق ول جات كوزدەن تىس كەزدە عانا سونداي بولادى.

ونان قالىسپاۋ ءۇشىن مەن دە كوزىمنىڭ ناشارلاي باستاعانىنا شاعىم جاسادىم، قوڭىر كوزىلدىرىك كيۋگە ءماجبۇر ەكەنىمە مۇڭايا وتىرىپ، سىرت كوزگە تەك اڭگىمەلەسكەن كىسىگە قاراعانداي بولىپ كورىنگەنمەن، شىنىندا كوزىلدىرىكتىڭ كومەگىمەن بولمە ءىشىن اسىقپاي تۇگەل شولىپ شىقتىم.

اسىرەسە جانىندا ءۇي يەسى وتىرعان ۇلكەن جازۋ ستولىنىڭ ۇستىنە ايىرىقشا زەر سالا قارادىم. سول ستول ۇستىندە ءارتۇرلى قاعازدار، حاتتار، ەكى-ۇش مۋزىكا اسپاپتارى مەن بىرنەشە كىتاپ قالاي بولسا سولاي قوبىراپ جاتىر ەكەن. الايدا قانشا مۇقيات قاراسام دا، ستولدان كوڭىلگە كۇدىك سالار ەشتەڭە تابا المادىم.

بولمە ءىشىن شارلاعان مەنىڭ كوزىم اقىرى سوناۋ پەش تەكشەسىنىڭ ورتا تۇسىنداعى ۇشىندا قۇرتاقانداي مىس تۇيمەسى بار كونەلەۋ كوگىلدىر لەنتاعا ءىلۋلى تۇرعان ءمالىمحاتتارعا ارنالعان ويۋلى قاتىرما قاعاز دورباعا ءتۇستى. دوربانىڭ ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى ورنالاسقان ءۇش قالتاسى بار ەكەن، سولاردا بەس-التى ءمالىمحاتتىڭ، ودان بوتەن تاعى ءبىر حاتتىڭ شەتى شىعىپ تۇر. ونىڭ ءوزى كىر-كىر، ۋماجدالعان، قۇددى كوڭىل بولۋگە تۇرمايتىن نارسەدەي جىرتىپ تاستاعىسى كەلىپ، ورتاسىنان قاق ايىرعاندا، ءبىراق سول ويىنان الدەقايدا اينىعانداي د. دەگەن بەلگىسى بار ۇلكەن قارا ءمور بىردەن كوزگە تۇسەدى. ادرەسى: د-گە، مينيسترگە، ءوز قولىنا تاپسىرىلسىن» دەگەن ۇساق ارىپپەن ايەل قولىنان جازىلىپتى. ول قالاي بولسا سولاي، ءتىپتى نەمقۇرايلى عانا دوربانىڭ ۇستىڭگى جاعىنا قىستىرىلا سالىنعان.

حاتتى كورگەن بويدا ىزدەگەن زاتىم الدىمدا تۇرعانىن بىردەن بىلە قويدىم. ءيا، ول پرەفەكتى بىزگە تاپتەشتەپ تۇرىپ بايانداپ بەرگەن جاعدايعا مەيلىنشە ساي كەلمەيتىن ەدى. مۇنداعى قارا بوياۋمەن باسىلعان ءموردىڭ د. دەگەن ءارپى بار دا ال ونداعىنىڭ گەرسوگ اۋلەتىنىڭ گەربى كىشكەنتاي قىزىل س.— دەگەن ءارپى بار بولاتىن-دى. مۇنىڭ ايەلدىڭ قولىمەن مينيسترگە جولداعان ادرەسى بار دا، انادا ايگىلى كورولدەر اۋلەتىنە جاعاتىن ايەل ەسىمى باتتيىپ باتىل قولمەن جازىلعان. ەكەۋىنىڭ كولەمى عانا بىردەي. الايدا، ەكىنشى جاعىنان، ادەتتەگىدەن تىس وسى كەرەمەت ەرەكشەلىكتەرى، د.ء-نىڭ سۇيەكشە سىڭگەن ۇقىپتىلىقپەن مۇلدە ۇيلەسپەيتىن، كوپ ۇستالىپ، ساۋىستانىپ قالۋى، قاعازىنىڭ جىرتىلۋى، كورگەن ادامنىڭ ءبارىن كوز الدىنداعى دوكۋمەنتتىڭ ءمانى جوق دەگەن ۇعىمعا اشىقتان-اشىق يتەرمەلەيتىندەي سيپاتى — مۇنىڭ ءبارى، ونىڭ كەلىپ-كەتكەندەردىڭ ءبارىنىڭ كوزىنە بىردەن شالىناتىن ايرىقشا اشىق جەرگە قويىلۋىنا قوسىلىپ، مەن جاساعان قورىتىندىعا ساي كەلەتىن، مۇنىڭ ءبارى، قايتالاپ ايتامىن، سەزىكتەنبەي كەلگەن ادامنىڭ كوڭىلىندە قالاي دا سەكەم تۋعىزباي قالۋى استە مۇمكىن ەمەس ەدى.

مەن قالاي دا ۇزاعىراق وتىرۋعا تىرىستىم، وزىمە بۇرىننان بەلگىلى د.ء-نىڭ قۇشىرلانىپ، قۇلشىنىپ تۇسە قالاتىن ايتىس تاقىرىبىن ورىستەتە وتىرىپ، مەن حاتتى كوڭىلىمنەن ءبىر ءسات شىعارعانىم جوق. ونى انىقتاپ تۇرىپ قارادىم، سىرتقى ءتۇر-تۇسىن، قالتادا قالاي تۇرعانىن، مۇقيات جادىما ءتۇيىپ الدىم، اقىر اياعىندا ەگەر ول مەنىڭ قولىما تۇسكەندەي بولسا، كوڭىلىمدەگى كۇدىكتەردى تاراتاتىن ۇساق-تۇيەكتەردى بايقاپ قويدىم. حاتتىڭ جيەگىن زەرتتەي كەلە مەن ونىڭ ادەتتەگىدەي تەگىس ەمەس ەكەنىن اڭعاردىم. جيەگى قاتتى قايىرىلىپ، سىندىرىلعان سياقتى، مۇنىڭ ءوزى بۇرىن بۇكتەلىپ، سيا سورعىشپەن باستىرىلعان قالىڭ قاعازدى، سول قايرىلعان ىزىمەن تەرىس قاراي تاعى بۇكتەلگەنىن كورسەتەدى. سونى كورگەن سوڭ مەنىڭ ەندى ەش كۇدىگىم قالمادى. پەش تۇبىندەگى تەكشەدە ءىلۋلى تۇرعان دورباعا حاتتىڭ بيالاي سياقتى اينالدىرىلىپ بۇكتەلگەنى، سودان سوڭ بارىپ وعان جاڭا ادرەس جازىلىپ، جاڭا ءمور باسىلعانى ماعان ايداي ايان بولدى. سوندا بارىپ مەن مينيسترمەن قوشتاسىپ، ستول ۇستىندە التىن (شاقشامدى) تەمەكى ساۋىتىمدى ادەيى «ۇمىت» قالدىرىپ، ۇيگە قايتتىم.

ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ مەن تەمەكى ساۋىتىما قايتىپ باردىم، سوندا كەشەگى ۇزىلگەن اڭگىمەنى قايتا ساباقتادىق. ءبىز اڭگىمەلەسىپ وتىرعان كەزدە ءمينيستردىڭ تەرەزەسىنىڭ الدىنان تاپانشادان، قاتتى اتىلعان مىلتىق داۋسى شىقتى دا، سونىڭ ىزىنشە توپىرلاعان جۇرتتىڭ ۇرەيلى ايقاي-شۋى ەستىلدى. د. ۇشىپ تۇرىپ تەرەزەنى اشىپ جىبەردى دە سىرتقا قارادى. مەن بولسام دورباعا جاقىنداپ بارىپ، حاتتى سۋىرىپ الدىم دا، قالتاما تىعا قويدىم. ونىڭ ورنىنا ناننىڭ جۇمساعىنان ىستەلگەن مورگە د.ء-نىڭ مونوگرامماسىن وپ-وڭاي ءتۇسىرىپ، ۇيدە مۇقيات جاسالعان حاتتىڭ ءدال كوشىرمەسىن (ياعني سىرتقى ءتۇسىن) قويا سالدىم.

كوشەدەگى دۇربەلەڭ قولىنا مۇشكەت ۇستاعان ەسالاڭ بىرەۋدىڭ ەسۋاستىعىنىڭ الەگى ەكەن. ول توپىرلاعان ايەلدەر مەن بالالارعا قاراپ مۇشكەتتەن وق اتىپتى. ايتسە دە مۇشكەتتىڭ ىشىندە قۇر دارىدەن باسقا تۇك جوق ەكەن، الدە ەسۋاس، الدە ماسكۇنەم بىرەۋ بولار دەپ ونى جۇرت بوساتىپ جىبەرىپتى. الگى ادام اۋلادان كەتكەن كەزدە مەن دە حاتتى قولىما ءتۇسىرىپ الىپ، قاسىنا بارعانىمدا د.-دا تەرەزە جانىنان كەيىن شەگىندى. كوپ كەشىكپەي مەن قوشتاسىپ كەتىپ قالدىم. ەسۋاسقا ۇقساعان الگى ادامدى جالداعان دا مەن ەدىم.

— ايتسە دە حاتتىڭ ورنىنا كوشىرمەسىن قويۋدىڭ قاجەتى نە ەدى؟ — دەپ سۇرادىم مەن،— العاشقى بارعان ساپارىڭىزدا-اق ونى ءد-نىڭ كوزىنشە جۇلىپ الىپ كەتە بەرۋىڭىزگە بولماس پا ەدى؟

— د— باتىل دا، تاپقىر ادام،— دەدى ديۋپەن.— ونىڭ ۇستىنە قىزمەتشىلەرى دە ادال جاندار. ەگەر ءسىز ايتىپ وتىرعانداي، كوزسىزدىك جاساعان بولسام، مەن وندا ءمينيستردىڭ جەكەمەنشىك ۇيىنەن ءتىرى شىقپاعان بولار ەدىم. مەيىرىمدى پاريجدىكتەر مەن تۋرالى بۇدان بىلاي ەشتەڭە دە ەستىمەگەن بولار ەدى. الايدا مەنى تەجەگەن بۇل عانا ەمەس. مەنىڭ ساياسي كوزقاراسىمدى ءوزىڭىز دە بىلەسىز. بۇل ارادا مەن حاتتى ۇرلاتقان ايەل جاعىندا بولدىم. ءبىر جارىم جىل بويى وعان وكتەمدىگىن جۇرگىزىپ كەلگەن بولاتىن. ال ەندى ءقازىر ول ءوزى سول ايەلدىڭ تورىنا ءتۇسىپ وتىر — ويتكەنى، حاتتىڭ قولىنان شىعىپ كەتكەنىنەن بەيحابار بولعاندىقتان دا ول ءوزىنىڭ تالابىن كۇشەيتە تۇسەدى. ءسويتىپ، ول ءوزىنىڭ ساياسي كارەرىن قالاي دا اپاتقا دۋشار ەتەدى. ونىڭ بەر جاعىندا ول تەز قۇلدىراپ قانا قويمايدى، ماسقارا بولادى. جۇرت اۆورننىڭ ەڭىسىنە ءتۇسۋ جەڭىل دەسە دە ايتسە دە اڭگىمە سامعاۋ مەن قۇلدىراۋ جايىندا بولعان كەزدە، ءقاعالانيدىڭ ءان جونىندەگى ايتقانىنداي، ەڭىسكە تۇسۋگە قاراعاندا جوعارى ورلەۋ الدەقايدا جەڭىل. بۇل رەتتە مەن ەشكىمگە دە ەسكەرۋشىلىك — ەڭ بولماعاندا قۇلدىراۋ پەشەنەسىنە جازىلعاندارعا ەشقانداي اياۋشىلىق جاسامايمىن. ويتكەنى ول — ايگىلى، بارىپ تۇرعان سۇمىراي، دارىندى، ءبىراق ءپرينسيپسىز ادام. ايتسە دە پرەفەكت «ۇلى مارتەبەلى ءبىر كىسى» دەپ اتاعان ادامنان بولمايدى دەگەن قاتال جاۋاپ الىپ، ءمالىمحاتتار دورباسىنا مەن سالىپ كەتكەن حاتتى اشىپ وقىعان كەزدە ونىڭ نە دەپ ويلايتىنىڭ بىلۋگە قۇشتار ەكەنىمدى مويىنداۋعا ءتيىسپىن.

— ونىڭىز قالاي؟ ءسىز وعان بىردەڭە سالىپ كەتىپ پە ەدىڭىز؟

— ءيا، مەن حاتتىڭ ءىشىن اق كۇيىندە قالدىرۋدى ورىنسىز كوردىم — ارينە، ال ونىڭ نامىسىن قورلاۋ بولار ەدى. سوناۋ ەرتە كەزدە ۆەنادا د. ماعان ءبىر جاماندىق جاساعانى بار-دى، سوندا وعان — ەشقانداي اشۋ-ىزاسىز مۇنى ەشقاشان ۇمىتپايمىن دەگەنىم بار ەدى. سول سەبەپتەن دە وزىنەن ايلاسىن اسىرعان كىم ەكەنىن بىلگىسى كەلەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، ونىڭ قولىنا جۇمباقتىڭ شەشۋىن تابۋعا كومەكتەسەتىن كىلتتى ۇستاتقان ءجون بولار دەپ ويلادىم. وعان مەنىڭ قولىم تانىمال، سوندىقتان مەن اق قاعازدىڭ ورتاسىنا:

..زۇلىمدىق جوسپار بۇل تەكتەس،

بولماسا دا اترەيگە لايىقسىز،

لايىقتى فيەستكە،— دەپ جازا سالدىم.

ءسىز ونى كرەبييوننىڭ «اترەيىنەن» تابۋىڭىزعا ابدەن بولادى.

---