ۇساق جانرلاردىڭ ءبىرى – جۇمباقتىڭ بالا دامۋىنا تيگىزەر ماڭىزى
ۇساق جانرلاردىڭ ءبىرى – جۇمباقتىڭ بالا دامۋىنا تيگىزەر ماڭىزى.
«بالا تاربيەسى - بەسىكتەن» دەگەن تاربيەلىك ۇعىمدى ءاردايىم ەستە ساقتاعان قازاق حالقى بالاسىن الدىمەن حالىقتىق داستۇردە تاربيەلەۋدى ۇستانعان حالىق قاشان دا وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ ءمانىن، ونىڭ قيىندىعى مەن قۋانىشىن، ودان شىعاتىن ناتيجەنى ءبىلىپ وتىرعان. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، اۋىز ادەبيەتىندەگى شاعىن جانرلار – ماقال - ماتەلدەر، جۇمباقتار، ساناماقتار، جاڭىلتپاشتار بالانىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن، قيالىن، ءتىلىن دامىتۋدا، ءتالىم - تاربيەسىندە تەرەڭ ءمان جاتىر.
جۇمباق - بەلگىلى قاسيەتتەرىن عانا مەگزەۋ ارقىلى جاسىرىلعان زات، قۇبىلىستاردى شەشكىزۋ ماقساتىندا قۇرىلعان تانىمدىق ءمانى وتە زور ۇساق جانر. جۇمباقتىڭ مىسال، ەرتەگى، ايتىس تۇرلەرى ۇساق جانرعا قوسىلمايدى.
بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتاتىن، تانىمىن كەڭەيتەتىن تاماشا ۇلگىنىڭ ءبىرى - جۇمباق. ول حالىقتىڭ ويى، قيالىنان تۋعان ۇشقىر دا بەينەلى شىعارما. قازاق حالقىندا ەرتە زاماننان قولدانىلىپ، قارىم - قاتىناس جاساۋدىڭ ەرەكشە ءبىر قۇرالىنا اينالعان.
ۇلكەندەر اراسىندا ادامدى تانۋ، سىناۋ، ءازىل - قالجىڭ، شەشەندىك شەبەرلىگىن بايقاتۋ ويىن تۇرىندە قولدانىلسا، بالالار ءۇشىن جۇمباقتى دۇنيەنىڭ قىر - سىرىن بىلدىرتۋگە، تانىمى مەن قيالىن ۇشتاۋعا، ءتىل شەبەرلىگىنە، وي جۇيرىكتىگىنە باۋلۋ ماقساتىندا قولدانعان. جۇمباقتار نارسەنىڭ، زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ جالپى سىرتقى كورىنىسىن سيپاتتاۋ، ىشكى مازمۇنىن ءبىلدىرۋ، ەكىنشى ءبىر نارسەمەن سالىستىرۋ، باسقا نارسەگە تەڭەۋ، ۇقساتۋ، بالامالاۋ، اسىرەلەۋ مازمۇنىندا بەرىلەدى. جۇمباقتاردىڭ مازمۇنىندا تىلدىك قولدانىستار دا سان الۋان بولىپ كەلەدى.
جۇمباقتىڭ وسىنداي تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن بالاعا انىقتاپ جەتكىزە ءبىلۋ، تۋعان ءتىلىنىڭ بايلىعىن سەزىنۋىنە، تىلدىك قولدانىس ەرەكشەلىكتەرىن تانۋعا، ءسوز ساپتاۋ سويلەۋ مادەنيەتىن ۇيرەنۋگە، ءوز ويىن شەبەر دە مانەرلى جەتكىزە بىلۋىنە شىعارماشىلىق قابىلەتىن وسىرۋگە كوپتەن - كوپ كومەگىن تيگىزەدى. جۇمباقتار بويىنشا جۇمىس نەگىزىنەن ونىڭ شەشۋىن تابۋ باعىتىندا جۇرگىزىلەدى. ول ءۇشىن بەلگىلى ءبىر نارسەنى جۇمباقتاپ ايتىلعان بەلگىلەرىنە قاراي ىزدەستىرۋ جولىمەن تابۋ ءادىسى ۇسىنىلادى. مۇنداي جاعدايدا جۇمباقتالعان نارسەنىڭ جالپى قاي سالاعا جاتاتىنى، قانداي باعىتتا ىزدەلەتىنى ايتىلادى.
مىسالى:، «ىزدەسەم، ءىزى جوق،
باۋىزداسام، قانى جوق» جۇمباعىن شەشۋ كەرەك دەيىك.
بۇل نارسەنى وزەننەن، كولدەن ىزدەۋ كەرەكتىگى، ونىڭ سۋدا بولاتىنى ەسكەرتىلەدى. مۇنداي با -
عىت بەرىلمەگەن جاعدايدا بالالارعا قيىندىق تۇسەدى.
ال جۇمباقتىڭ قۇرامىنداعى مەتافورالىق بەينە سول جۇمباقتالعان نارسەنى ىزدەستىرىپ تابۋ بارىسىندا ءوز - وزىنەن اشىلادى. مىسالى، جوعارىدا ايتىلعان جۇمباقتى شەشۋ بارىسىندا وزەن، كولدە بولاتىن نارسەلەر ىزدەستىرىلەدى. بالالار بىردەن - اق سۋدا بولاتىن بالىق، باقا-شايان سياقتىلاردى ايتۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ءىزى بولعانىمەن، قانى بولاتىنى، ال ءبىزدىڭ جۇمباعىمىزداعى نارسەنىڭ قانى دا، ءىزى دە جوقتىعى ايتىلادى. جۇمباقتىڭ شەشۋى تابىلعاننان كەيىن، سۇراق - جاۋاپ ارقىلى مەتافورالىق بەينە اشىلادى: جۇمباقتا قانداي ءىز جونىندە ايتىلادى؟ مۇنداعى باۋىزداۋ ءسوزىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
(قايىقتىڭ تۇمسىعىمەن سۋ تولقىنىن كەسۋى) ت. س. س. نەمەسە «اياعى بىرەۋ، قولى جوق، شيىر - شيىر جولى كوپ...» جۇمباعىنىڭ قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ دە اۋەلى تۋرا ماعىناسى
تالدانادى: كەز كەلگەن نارسەنىڭ سالعان ءىزىنىڭ سويلەي المايتىنى، سالعان ءىزىنىڭ سويلەۋى دەگەننىڭ نە ەكەنى سۇرالادى. وسى ارقىلى بۇل جۇمباقتالىپ وتىرعاندى وقۋ قۇرالدارىنىڭ توڭىرەگىنەن ىزدەستىرۋ كەرەكتىگى ايتىلىپ، ولاردىڭ ىشىندە قوزعالاتىن، جۇرەتىن قانداي نارسەلەردىڭ بار ەكەنى ويلاستىرادى. ەگەر بالالار ونى تابا المايتىنداي بولسا، «وقۋ قۇرالدارىنىڭ قايسىلارىندا جول بار؟» دەگەن ءتارىزدى سۇراق قويۋ ارقىلى داپتەر مەن كىتاپتا جول بولاتىنى انىقتالادى. سونان سوڭ داپتەردەگى سىزىق - جولدىڭ سويلەي المايتىنى، سويلەيتىن جول – جازۋ ەكەنى، جازۋ جولىن قالام، قارىنداش سالاتىنى ايقىندالادى. جۇمباقتالعان قارىنداشتىڭ بەلگىلەرىن بالالار وزدەرى تابادى، جۇمباقتاعى «سالعان ءىزى» دەگەننىڭ جازعان جازۋ ەكەنىن دە ايتادى. ءسويتىپ، جۇمباق وقۋشىلاردى بەينەلەپ سويلەۋگە ۇيرەتەدى، ويتكەنى جۇمباق – ك. د. ۋشينسكيي كورسەتكەندەي، زاتتىڭ سۋرەتتى سيپاتتاماسى. 1 - سىنىپتاعى الىپپەنى تانىتۋ كەزەڭىندە ءار دىبىسقا بايلانىستى جۇمباق شەشىپ وتىرۋدىڭ پايداسى زور.
مىسالى:
تىرما جاتىر قارايىق، ۇقسايدى وعان قاي ءارىپ؟ (ت)
ۇقسايدى ءوزى شالعىعا، ەلەستەت كوز الدىڭا.
قانە، ويلانىپ تابايىق، ۇقسايدى وعان قاي ءارىپ؟ (ع)
تۇيە وركەشىن قارايىق، ۇقسايدى وعان قاي ءارىپ؟ (م)
شىعارماشىلىق قابىلەتىن شىڭداپ، ۇيقاستىرا سويلەۋگە داعدىلاندىرۋ بارىسىندا «بەلگىسىز ۇيقاستى تاپ!» جۇمباقتارىن پايدالانىپ وتىردىم.
شۋ كوپ قىردا،
ءان بە، جىر ما؟
«تىراۋلايتىن» بۇل نە؟ (تىرنا)
جەرگە تۇسكەن ايداي،
سەكەڭدەۋى كوپ - ءتى
تۋرا تەپتىم تايماي، ۇستاپ كورشى...(دوپتى)
زىرلار جۇيرىك،
قارعىپ بيىك،
جولدى كەسەر، بۇل نە؟ (كيىك)
ول توق بولسا ءاردايىم،
ءبىز توياتىن نان دايىن،
كۇزدە عانا جەم ىزدەر، بۇل نە دەيسىڭ؟ (كومباين)
ءىشى تولعان ءشاربات،
ءدامدى قالاي ءايبات.
ۇزەسىڭ بىردەن ءجۇزىن، ونىڭ اتى -...(ءجۇزىم)
دوپ - دومالاق سارى،
ىشىندە بار ءدانى
قىزىعاسىڭ كورىپ، ونىڭ اتى -...(ورىك)
1 - سىنىپتا احمەتوۆا جاۋقازىن دەگەن وقۋشىم جۇمباقتى:
ءبىر ءداۋ كەلە جاتىر
ول نە دەسەڭ تاسباقا – دەپ قۇراسا، وسى جۇمىستاردان سوڭ ءسوز ۇيقاسىن ءتۇسىنىپ،
ە دىبىسىن تانىتۋ بارىسىنداعى 7 - جاتتىعۋداعى ەلەكتر شامى تۋرالى وزدىگىنەن نەمەسە ۇيقاس ارقىلى ولەڭ قۇراستىرۋ كەزىندە مىناداي ولەڭ جولدارىن قۇراستىرا ءبىلدى.
مىسىعىم مەنىڭ، مىسىعىم
ءۇي جينايدى پىسىعىم.
قاسقىردى دا اۋلايدى،
پىشەندى ورىپ باۋلايدى.
ۇقساپ قالعان المۇرت،
پايدالانار بارشا جۇرت - دەپ قۇراسا، كەلەسى ءبىر ساباقتاردا وزدىگىنەن مىناداي جۇمباقتار قۇراستىردى:
قاسىنا بارساڭ ۇركەك،
جۇرەگى جوق، وتىر تەك (قويان)
ءوزى سارى، جەسەڭ ءتاتتى. (اڭگەلەك)
دەسە راحۋوۆا ديلناز دەگەن وقۋشىم:
تاستان تاسقا سەكىرەدى،
ءتاتتى ءشوپتى جەگەنى،
تۇسىنە ءجيى كىرەدى. (لاق)
جۇلدىزداي جارقىرايدى،
كۇندىز ءبىراق بايقالمايدى. (اي)
دەگەن جۇمباقتار قۇرادى.
ءسوزىمدى قورىتىندىلاي كەلە ۇساق جانرلارمەن جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردىڭ بارلىعى دا وقۋشىلاردى ءوز بەتتەرىمەن ىزدەنۋگە ۇيرەتىپ، اقىل - ويى مەن دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋگە، ءتىلىن دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
جۇمىر جەردى مەكەندەگەن حالىقتاردىڭ، ەل - جۇرتتاردىڭ، قاي - قايسىسىنىڭ دا عاسىرلار بويى سۇرىپتالىپ، ءىنجۋ مارجانداي استارلى دا اسىل، ۇلاعاتتى شەشەندىك، دانالىق سوزدەرى بولاتىندىعى حاق. ءتىل بايلىعىنىڭ التىن قورىنان سانالاتىن وسىناۋ عيبراتتى سوزدەر ءومىر شىندىعىن، حالىقتىڭ تۇرمىس سالتى مەن تىرشىلىگىن، پسيحولوگياسىن، قوعامدىق پروگرەسىن تايعا تاڭبا باسقانداي ءدال دە شەبەر، ءماندى ەتىپ بەينەلەۋىمەن قۇندى. حالىق دانالىعى، بايلىعى - ماقال - ماتەلدەر، جاڭىلتپاش، جۇمباق، ناقىل سوزدەر ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاستاردى تاربيەلەۋدە، اقىل - كەڭەس بەرىپ وتىرۋ جولىندا اتقاراتىن ماڭىزى زور.
«بالا تاربيەسى - بەسىكتەن» دەگەن تاربيەلىك ۇعىمدى ءاردايىم ەستە ساقتاعان قازاق حالقى بالاسىن الدىمەن حالىقتىق داستۇردە تاربيەلەۋدى ۇستانعان حالىق قاشان دا وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ ءمانىن، ونىڭ قيىندىعى مەن قۋانىشىن، ودان شىعاتىن ناتيجەنى ءبىلىپ وتىرعان. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، اۋىز ادەبيەتىندەگى شاعىن جانرلار – ماقال - ماتەلدەر، جۇمباقتار، ساناماقتار، جاڭىلتپاشتار بالانىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن، قيالىن، ءتىلىن دامىتۋدا، ءتالىم - تاربيەسىندە تەرەڭ ءمان جاتىر.
جۇمباق - بەلگىلى قاسيەتتەرىن عانا مەگزەۋ ارقىلى جاسىرىلعان زات، قۇبىلىستاردى شەشكىزۋ ماقساتىندا قۇرىلعان تانىمدىق ءمانى وتە زور ۇساق جانر. جۇمباقتىڭ مىسال، ەرتەگى، ايتىس تۇرلەرى ۇساق جانرعا قوسىلمايدى.
بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتاتىن، تانىمىن كەڭەيتەتىن تاماشا ۇلگىنىڭ ءبىرى - جۇمباق. ول حالىقتىڭ ويى، قيالىنان تۋعان ۇشقىر دا بەينەلى شىعارما. قازاق حالقىندا ەرتە زاماننان قولدانىلىپ، قارىم - قاتىناس جاساۋدىڭ ەرەكشە ءبىر قۇرالىنا اينالعان.
ۇلكەندەر اراسىندا ادامدى تانۋ، سىناۋ، ءازىل - قالجىڭ، شەشەندىك شەبەرلىگىن بايقاتۋ ويىن تۇرىندە قولدانىلسا، بالالار ءۇشىن جۇمباقتى دۇنيەنىڭ قىر - سىرىن بىلدىرتۋگە، تانىمى مەن قيالىن ۇشتاۋعا، ءتىل شەبەرلىگىنە، وي جۇيرىكتىگىنە باۋلۋ ماقساتىندا قولدانعان. جۇمباقتار نارسەنىڭ، زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ جالپى سىرتقى كورىنىسىن سيپاتتاۋ، ىشكى مازمۇنىن ءبىلدىرۋ، ەكىنشى ءبىر نارسەمەن سالىستىرۋ، باسقا نارسەگە تەڭەۋ، ۇقساتۋ، بالامالاۋ، اسىرەلەۋ مازمۇنىندا بەرىلەدى. جۇمباقتاردىڭ مازمۇنىندا تىلدىك قولدانىستار دا سان الۋان بولىپ كەلەدى.
جۇمباقتىڭ وسىنداي تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن بالاعا انىقتاپ جەتكىزە ءبىلۋ، تۋعان ءتىلىنىڭ بايلىعىن سەزىنۋىنە، تىلدىك قولدانىس ەرەكشەلىكتەرىن تانۋعا، ءسوز ساپتاۋ سويلەۋ مادەنيەتىن ۇيرەنۋگە، ءوز ويىن شەبەر دە مانەرلى جەتكىزە بىلۋىنە شىعارماشىلىق قابىلەتىن وسىرۋگە كوپتەن - كوپ كومەگىن تيگىزەدى. جۇمباقتار بويىنشا جۇمىس نەگىزىنەن ونىڭ شەشۋىن تابۋ باعىتىندا جۇرگىزىلەدى. ول ءۇشىن بەلگىلى ءبىر نارسەنى جۇمباقتاپ ايتىلعان بەلگىلەرىنە قاراي ىزدەستىرۋ جولىمەن تابۋ ءادىسى ۇسىنىلادى. مۇنداي جاعدايدا جۇمباقتالعان نارسەنىڭ جالپى قاي سالاعا جاتاتىنى، قانداي باعىتتا ىزدەلەتىنى ايتىلادى.
مىسالى:، «ىزدەسەم، ءىزى جوق،
باۋىزداسام، قانى جوق» جۇمباعىن شەشۋ كەرەك دەيىك.
بۇل نارسەنى وزەننەن، كولدەن ىزدەۋ كەرەكتىگى، ونىڭ سۋدا بولاتىنى ەسكەرتىلەدى. مۇنداي با -
عىت بەرىلمەگەن جاعدايدا بالالارعا قيىندىق تۇسەدى.
ال جۇمباقتىڭ قۇرامىنداعى مەتافورالىق بەينە سول جۇمباقتالعان نارسەنى ىزدەستىرىپ تابۋ بارىسىندا ءوز - وزىنەن اشىلادى. مىسالى، جوعارىدا ايتىلعان جۇمباقتى شەشۋ بارىسىندا وزەن، كولدە بولاتىن نارسەلەر ىزدەستىرىلەدى. بالالار بىردەن - اق سۋدا بولاتىن بالىق، باقا-شايان سياقتىلاردى ايتۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ءىزى بولعانىمەن، قانى بولاتىنى، ال ءبىزدىڭ جۇمباعىمىزداعى نارسەنىڭ قانى دا، ءىزى دە جوقتىعى ايتىلادى. جۇمباقتىڭ شەشۋى تابىلعاننان كەيىن، سۇراق - جاۋاپ ارقىلى مەتافورالىق بەينە اشىلادى: جۇمباقتا قانداي ءىز جونىندە ايتىلادى؟ مۇنداعى باۋىزداۋ ءسوزىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
(قايىقتىڭ تۇمسىعىمەن سۋ تولقىنىن كەسۋى) ت. س. س. نەمەسە «اياعى بىرەۋ، قولى جوق، شيىر - شيىر جولى كوپ...» جۇمباعىنىڭ قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ دە اۋەلى تۋرا ماعىناسى
تالدانادى: كەز كەلگەن نارسەنىڭ سالعان ءىزىنىڭ سويلەي المايتىنى، سالعان ءىزىنىڭ سويلەۋى دەگەننىڭ نە ەكەنى سۇرالادى. وسى ارقىلى بۇل جۇمباقتالىپ وتىرعاندى وقۋ قۇرالدارىنىڭ توڭىرەگىنەن ىزدەستىرۋ كەرەكتىگى ايتىلىپ، ولاردىڭ ىشىندە قوزعالاتىن، جۇرەتىن قانداي نارسەلەردىڭ بار ەكەنى ويلاستىرادى. ەگەر بالالار ونى تابا المايتىنداي بولسا، «وقۋ قۇرالدارىنىڭ قايسىلارىندا جول بار؟» دەگەن ءتارىزدى سۇراق قويۋ ارقىلى داپتەر مەن كىتاپتا جول بولاتىنى انىقتالادى. سونان سوڭ داپتەردەگى سىزىق - جولدىڭ سويلەي المايتىنى، سويلەيتىن جول – جازۋ ەكەنى، جازۋ جولىن قالام، قارىنداش سالاتىنى ايقىندالادى. جۇمباقتالعان قارىنداشتىڭ بەلگىلەرىن بالالار وزدەرى تابادى، جۇمباقتاعى «سالعان ءىزى» دەگەننىڭ جازعان جازۋ ەكەنىن دە ايتادى. ءسويتىپ، جۇمباق وقۋشىلاردى بەينەلەپ سويلەۋگە ۇيرەتەدى، ويتكەنى جۇمباق – ك. د. ۋشينسكيي كورسەتكەندەي، زاتتىڭ سۋرەتتى سيپاتتاماسى. 1 - سىنىپتاعى الىپپەنى تانىتۋ كەزەڭىندە ءار دىبىسقا بايلانىستى جۇمباق شەشىپ وتىرۋدىڭ پايداسى زور.
مىسالى:
تىرما جاتىر قارايىق، ۇقسايدى وعان قاي ءارىپ؟ (ت)
ۇقسايدى ءوزى شالعىعا، ەلەستەت كوز الدىڭا.
قانە، ويلانىپ تابايىق، ۇقسايدى وعان قاي ءارىپ؟ (ع)
تۇيە وركەشىن قارايىق، ۇقسايدى وعان قاي ءارىپ؟ (م)
شىعارماشىلىق قابىلەتىن شىڭداپ، ۇيقاستىرا سويلەۋگە داعدىلاندىرۋ بارىسىندا «بەلگىسىز ۇيقاستى تاپ!» جۇمباقتارىن پايدالانىپ وتىردىم.
شۋ كوپ قىردا،
ءان بە، جىر ما؟
«تىراۋلايتىن» بۇل نە؟ (تىرنا)
جەرگە تۇسكەن ايداي،
سەكەڭدەۋى كوپ - ءتى
تۋرا تەپتىم تايماي، ۇستاپ كورشى...(دوپتى)
زىرلار جۇيرىك،
قارعىپ بيىك،
جولدى كەسەر، بۇل نە؟ (كيىك)
ول توق بولسا ءاردايىم،
ءبىز توياتىن نان دايىن،
كۇزدە عانا جەم ىزدەر، بۇل نە دەيسىڭ؟ (كومباين)
ءىشى تولعان ءشاربات،
ءدامدى قالاي ءايبات.
ۇزەسىڭ بىردەن ءجۇزىن، ونىڭ اتى -...(ءجۇزىم)
دوپ - دومالاق سارى،
ىشىندە بار ءدانى
قىزىعاسىڭ كورىپ، ونىڭ اتى -...(ورىك)
1 - سىنىپتا احمەتوۆا جاۋقازىن دەگەن وقۋشىم جۇمباقتى:
ءبىر ءداۋ كەلە جاتىر
ول نە دەسەڭ تاسباقا – دەپ قۇراسا، وسى جۇمىستاردان سوڭ ءسوز ۇيقاسىن ءتۇسىنىپ،
ە دىبىسىن تانىتۋ بارىسىنداعى 7 - جاتتىعۋداعى ەلەكتر شامى تۋرالى وزدىگىنەن نەمەسە ۇيقاس ارقىلى ولەڭ قۇراستىرۋ كەزىندە مىناداي ولەڭ جولدارىن قۇراستىرا ءبىلدى.
مىسىعىم مەنىڭ، مىسىعىم
ءۇي جينايدى پىسىعىم.
قاسقىردى دا اۋلايدى،
پىشەندى ورىپ باۋلايدى.
ۇقساپ قالعان المۇرت،
پايدالانار بارشا جۇرت - دەپ قۇراسا، كەلەسى ءبىر ساباقتاردا وزدىگىنەن مىناداي جۇمباقتار قۇراستىردى:
قاسىنا بارساڭ ۇركەك،
جۇرەگى جوق، وتىر تەك (قويان)
ءوزى سارى، جەسەڭ ءتاتتى. (اڭگەلەك)
دەسە راحۋوۆا ديلناز دەگەن وقۋشىم:
تاستان تاسقا سەكىرەدى،
ءتاتتى ءشوپتى جەگەنى،
تۇسىنە ءجيى كىرەدى. (لاق)
جۇلدىزداي جارقىرايدى،
كۇندىز ءبىراق بايقالمايدى. (اي)
دەگەن جۇمباقتار قۇرادى.
ءسوزىمدى قورىتىندىلاي كەلە ۇساق جانرلارمەن جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردىڭ بارلىعى دا وقۋشىلاردى ءوز بەتتەرىمەن ىزدەنۋگە ۇيرەتىپ، اقىل - ويى مەن دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋگە، ءتىلىن دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
جۇمىر جەردى مەكەندەگەن حالىقتاردىڭ، ەل - جۇرتتاردىڭ، قاي - قايسىسىنىڭ دا عاسىرلار بويى سۇرىپتالىپ، ءىنجۋ مارجانداي استارلى دا اسىل، ۇلاعاتتى شەشەندىك، دانالىق سوزدەرى بولاتىندىعى حاق. ءتىل بايلىعىنىڭ التىن قورىنان سانالاتىن وسىناۋ عيبراتتى سوزدەر ءومىر شىندىعىن، حالىقتىڭ تۇرمىس سالتى مەن تىرشىلىگىن، پسيحولوگياسىن، قوعامدىق پروگرەسىن تايعا تاڭبا باسقانداي ءدال دە شەبەر، ءماندى ەتىپ بەينەلەۋىمەن قۇندى. حالىق دانالىعى، بايلىعى - ماقال - ماتەلدەر، جاڭىلتپاش، جۇمباق، ناقىل سوزدەر ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاستاردى تاربيەلەۋدە، اقىل - كەڭەس بەرىپ وتىرۋ جولىندا اتقاراتىن ماڭىزى زور.