حيميالىق رەاكسيانىڭ تيپتەرى
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى وجانوۆا جانار احمەتبەكوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى:
1) حيميالىق رەاكسيانىڭ تيپتەرى
2) حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋلەرى بويىنشا ەسەپتەۋلەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قوسىلۋ، ورىنباسۋ، ايىرىلۋ جانە الماسۋ رەاكسيالارى جونىندەگى ۇعىم، ولاردى حيميالىق تەڭدەۋلەرى بويىنشا اجىراتا ءبىلۋ بىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: حيميالىق رەاكسيانىڭ تيپتەرى بويىنشا ەسەپتەر شىعارا وتىرىپ ويلارىن تەرەڭدەتە دامىتۋ.
تاربيەلىك: ءوز ەركىمەن جۇمىس جاساۋعا، ويىن جەتكىزە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىك، قۇرال – جابدىقتار: سلايد، ەلەكتروندى وقۋلىق، كومىردىڭ وتتەكتە جانۋ رەاكسياسى، اليۋمينيي مەن كۇكىرتتىڭ ارەكەتتەسۋى، فوسفوردىڭ جانۋى. ديداكتيكالىق تاپسىرمالار.
تەحنيكالىق قۇرالدار: ەلەكتروندىق وقۋلىق (تاجىريبەلەر)؛ ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ءپان ارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، قازاق ءتىلى، قازاق ادەبيەتى، تاريح.
تىرەك ءبىلىم مەن بىلىكتەرى: زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى، ۆالەنتتىلىك، جاي جانە كۇردەلى زاتتار جونىندەگى ءبىلىم؛ زاتتىڭ حيميالىق فورمۋلاسىن، حيميالىق تەڭدەۋدى تەڭەستىرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.(امانداسۋ، كەزەكشىمەن جۇمىس)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
سۇراق – جاۋاپ تۇرىندە.
1. حيميالىق رەاكسيالاردىڭ ءجۇرۋ بەلگىلەرى قانداي؟
2. حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋى دەگەنىمىز انىقتاماسى.
3. حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋىن قۇرۋدىڭ ورتاق ەرەجەسى.
4. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى؟
№6 ەسەپ
2K + CI ₂----- 2 KCI
2Ba + O ₂ ----- 2BaO
2Aq + S --- Aq ₂S
2AI + 3CI ₂ ---- 2AICI ₃
4P + 5O ₂----- 2 P ₂ O ₅
ءىىى. جاڭا ساباق
ەرتەدە پرومەتەي الىپتار سوعىسىنان ءتىرى قالىپ، قۇدىرەتتى ونەرىمەن ساز بالشىقتان مول، حيميالىق ەلەمەنتكە تولى جەردى سىيعا تارتىپتى. جەردى قاراڭعىلىق جانە سۋ باسىپ جاتقان ەكەن. قايىرىمدى پرومەتەي قاراڭعىلىق تۇنەگىن ءتۇرىپ، جەر بەتىنە جارىق نۇرىن سەبۋگە انت بەرىپ، اسپانعا ۇشىپ كۇن قۇدايىنان وتتى الىپ - قاشىپ جەرگە قايتىپ كەلەدى دە:
ەي ادامزات، اسپاننان ساعان وت اكەلدىم. مۇنىڭ سىرلى ساۋلەسى سەنىڭ جۇرەگىڭە تۇسەتىن جارىق نۇر. بۇل جەسەڭ ازىعىڭ، كيسەڭ كيىمىڭ، مىنسەڭ كولىگىڭ، جاۋىڭنان قورعار قارۋىڭ. بۇل امىرىڭە جۇرەر ادال قىزمەتكەرىڭ دەگەن ەكەن.
سول كەزدە وت:
- يا، سول وت مەنمىن.
مەن بولماسام ادامزات ءومىر سۇرە الماعان بولار ەدى. ادامنىڭ كيىمى، تاماعى، مۇلكى، تەحنيكاسى مەنىڭ قاتىسۋىممەن. حيميالىق رەاكسيا جاساۋ ناتيجەسىندە پايدا بولىپ وتىر، مەنسىز ەشكىم كوسموسقا دا سامعاپ ۇشا الماس ەدى.
- ەي، وت، سەن ماقتانبا، قايداعى اڭىز اڭگىمەلەرگە قاراپ ماقتاناسىڭ، سەن كوبىنە مەنىڭ كومەگىممەن پايدا بولاسىڭ، دەپ ءسوز كەزەگىن فوسفور الدى.
- ءسوز كەزەگىن ماعان بەرىڭدەر، ادەپ ساقتاپ ۇندەمەي تۇرسام، ءتىپتى كونەتىن ەمەسسىڭدەر عوي. مەن ر (فوسفور) ەلەمەنتى مەن S (كۇكىرت) ەلەمەنتىنەن تۇرامىن، ەكەۋمىزدىڭ ۇيكەلىسىمىزدەن سەن پايدا بولاسىڭ.
فوسفور:
- ەي، شىرپى، سەنىڭ ماعان كومەگىڭ كەرەك. سوندا مەن اۋاداعى وتتەكتى قوسىپ الىپ، ءوز قوسىلىستارىما اينالامىن دەگەن ەكەن:
4ر +5و ₂ =2P ₂O ₅
سول سان الۋان حيميالىق رەاكسيالارداعى رەاگەنتتەر مەن ونىمدەرگە، ولاردىڭ
قۇرامىنداعى وزگەرىستەرگە قاراپ، حيميالىق رەاكسيانى 4 تيپكە بولەدى:
ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جۇمىس: حيميالىق رەاكسيا تيپتەرىنىڭ جىكتەلۋ كەستەسىمەن ءتۇسىندىرۋ.
ەلەكتروندى وقۋلىق: كورسەتىلىم. № 4. كومىردىڭ وتتەكتە جانۋ.
(قوسىلۋ رەاكسياسىنا مىسال)
كورسەتىلىم. اليۋمينيي مەن كۇكىرتتىڭ ارەكەتتەسۋى. (ەكزوتەرميالىق رەاكسيا)
كورسەتىلىم. فوسفوردىڭ وتتەكتە جانۋى. (قوسىلۋ رەاكسيا)
حيميالىق رەاكسيا تيپتەرىنە مىسالدار كەلتىرۋ.
قوسىلۋ رەاكسياسى. ەكى نەمەسە بىرنەشە زاتتىڭ بىرىگىپ، ءبىر كۇردەلى زاتقا اينالۋىن قوسىلۋ رەاكسياسى دەپ اتايدى.
س + و ₂ ---- سو ₂
ايىرىلۋ رەاكسياسى. ءبىر زاتتىڭ بىرنەشە زاتقا اينالىپ ىدىراۋىن ايىرىلۋ رەاكسياسى دەپ اتايدى.
2ن ₂ و = 2ن ₂ ↑ + و ₂ ↑
سا سو ₃ = ساو + سو ₂ ↑
ورىنباسۋ رەاكسياسى. كۇردەلى زاتتىڭ قۇرامىنداعى ءبىر ەلەمەنت اتومىنىڭ ورنىن باسقا جاي زاتتىڭ اتومى باساتىن كۇردەلى زات پەن جاي زات اراسىنداعى رەاكسيا – ورىنباسۋ رەاكسياسى دەپ اتالادى.
عە + سuسl ₂ = سu + عەسl ₂
ساباقتىڭ تاقىرىبى:
1) حيميالىق رەاكسيانىڭ تيپتەرى
2) حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋلەرى بويىنشا ەسەپتەۋلەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قوسىلۋ، ورىنباسۋ، ايىرىلۋ جانە الماسۋ رەاكسيالارى جونىندەگى ۇعىم، ولاردى حيميالىق تەڭدەۋلەرى بويىنشا اجىراتا ءبىلۋ بىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: حيميالىق رەاكسيانىڭ تيپتەرى بويىنشا ەسەپتەر شىعارا وتىرىپ ويلارىن تەرەڭدەتە دامىتۋ.
تاربيەلىك: ءوز ەركىمەن جۇمىس جاساۋعا، ويىن جەتكىزە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىك، قۇرال – جابدىقتار: سلايد، ەلەكتروندى وقۋلىق، كومىردىڭ وتتەكتە جانۋ رەاكسياسى، اليۋمينيي مەن كۇكىرتتىڭ ارەكەتتەسۋى، فوسفوردىڭ جانۋى. ديداكتيكالىق تاپسىرمالار.
تەحنيكالىق قۇرالدار: ەلەكتروندىق وقۋلىق (تاجىريبەلەر)؛ ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ءپان ارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، قازاق ءتىلى، قازاق ادەبيەتى، تاريح.
تىرەك ءبىلىم مەن بىلىكتەرى: زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى، ۆالەنتتىلىك، جاي جانە كۇردەلى زاتتار جونىندەگى ءبىلىم؛ زاتتىڭ حيميالىق فورمۋلاسىن، حيميالىق تەڭدەۋدى تەڭەستىرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.(امانداسۋ، كەزەكشىمەن جۇمىس)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
سۇراق – جاۋاپ تۇرىندە.
1. حيميالىق رەاكسيالاردىڭ ءجۇرۋ بەلگىلەرى قانداي؟
2. حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋى دەگەنىمىز انىقتاماسى.
3. حيميالىق رەاكسيا تەڭدەۋىن قۇرۋدىڭ ورتاق ەرەجەسى.
4. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى؟
№6 ەسەپ
2K + CI ₂----- 2 KCI
2Ba + O ₂ ----- 2BaO
2Aq + S --- Aq ₂S
2AI + 3CI ₂ ---- 2AICI ₃
4P + 5O ₂----- 2 P ₂ O ₅
ءىىى. جاڭا ساباق
ەرتەدە پرومەتەي الىپتار سوعىسىنان ءتىرى قالىپ، قۇدىرەتتى ونەرىمەن ساز بالشىقتان مول، حيميالىق ەلەمەنتكە تولى جەردى سىيعا تارتىپتى. جەردى قاراڭعىلىق جانە سۋ باسىپ جاتقان ەكەن. قايىرىمدى پرومەتەي قاراڭعىلىق تۇنەگىن ءتۇرىپ، جەر بەتىنە جارىق نۇرىن سەبۋگە انت بەرىپ، اسپانعا ۇشىپ كۇن قۇدايىنان وتتى الىپ - قاشىپ جەرگە قايتىپ كەلەدى دە:
ەي ادامزات، اسپاننان ساعان وت اكەلدىم. مۇنىڭ سىرلى ساۋلەسى سەنىڭ جۇرەگىڭە تۇسەتىن جارىق نۇر. بۇل جەسەڭ ازىعىڭ، كيسەڭ كيىمىڭ، مىنسەڭ كولىگىڭ، جاۋىڭنان قورعار قارۋىڭ. بۇل امىرىڭە جۇرەر ادال قىزمەتكەرىڭ دەگەن ەكەن.
سول كەزدە وت:
- يا، سول وت مەنمىن.
مەن بولماسام ادامزات ءومىر سۇرە الماعان بولار ەدى. ادامنىڭ كيىمى، تاماعى، مۇلكى، تەحنيكاسى مەنىڭ قاتىسۋىممەن. حيميالىق رەاكسيا جاساۋ ناتيجەسىندە پايدا بولىپ وتىر، مەنسىز ەشكىم كوسموسقا دا سامعاپ ۇشا الماس ەدى.
- ەي، وت، سەن ماقتانبا، قايداعى اڭىز اڭگىمەلەرگە قاراپ ماقتاناسىڭ، سەن كوبىنە مەنىڭ كومەگىممەن پايدا بولاسىڭ، دەپ ءسوز كەزەگىن فوسفور الدى.
- ءسوز كەزەگىن ماعان بەرىڭدەر، ادەپ ساقتاپ ۇندەمەي تۇرسام، ءتىپتى كونەتىن ەمەسسىڭدەر عوي. مەن ر (فوسفور) ەلەمەنتى مەن S (كۇكىرت) ەلەمەنتىنەن تۇرامىن، ەكەۋمىزدىڭ ۇيكەلىسىمىزدەن سەن پايدا بولاسىڭ.
فوسفور:
- ەي، شىرپى، سەنىڭ ماعان كومەگىڭ كەرەك. سوندا مەن اۋاداعى وتتەكتى قوسىپ الىپ، ءوز قوسىلىستارىما اينالامىن دەگەن ەكەن:
4ر +5و ₂ =2P ₂O ₅
سول سان الۋان حيميالىق رەاكسيالارداعى رەاگەنتتەر مەن ونىمدەرگە، ولاردىڭ
قۇرامىنداعى وزگەرىستەرگە قاراپ، حيميالىق رەاكسيانى 4 تيپكە بولەدى:
ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جۇمىس: حيميالىق رەاكسيا تيپتەرىنىڭ جىكتەلۋ كەستەسىمەن ءتۇسىندىرۋ.
ەلەكتروندى وقۋلىق: كورسەتىلىم. № 4. كومىردىڭ وتتەكتە جانۋ.
(قوسىلۋ رەاكسياسىنا مىسال)
كورسەتىلىم. اليۋمينيي مەن كۇكىرتتىڭ ارەكەتتەسۋى. (ەكزوتەرميالىق رەاكسيا)
كورسەتىلىم. فوسفوردىڭ وتتەكتە جانۋى. (قوسىلۋ رەاكسيا)
حيميالىق رەاكسيا تيپتەرىنە مىسالدار كەلتىرۋ.
قوسىلۋ رەاكسياسى. ەكى نەمەسە بىرنەشە زاتتىڭ بىرىگىپ، ءبىر كۇردەلى زاتقا اينالۋىن قوسىلۋ رەاكسياسى دەپ اتايدى.
س + و ₂ ---- سو ₂
ايىرىلۋ رەاكسياسى. ءبىر زاتتىڭ بىرنەشە زاتقا اينالىپ ىدىراۋىن ايىرىلۋ رەاكسياسى دەپ اتايدى.
2ن ₂ و = 2ن ₂ ↑ + و ₂ ↑
سا سو ₃ = ساو + سو ₂ ↑
ورىنباسۋ رەاكسياسى. كۇردەلى زاتتىڭ قۇرامىنداعى ءبىر ەلەمەنت اتومىنىڭ ورنىن باسقا جاي زاتتىڭ اتومى باساتىن كۇردەلى زات پەن جاي زات اراسىنداعى رەاكسيا – ورىنباسۋ رەاكسياسى دەپ اتالادى.
عە + سuسl ₂ = سu + عەسl ₂
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
