يماندى ۇرپاق تاربيەلەپ ءجۇرمىز بە...
ي.ابدىكارىموۆ اتىنداعى
اگرارلىق تەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ وقىتۋشىسى
نۋگمانوۆا ماقپال زەينۋللا قىزى
يماندى ۇرپاق تاربيەلەپ ءجۇرمىز بە...
جالعىزدىق اللاعا عانا جاراسقان. ال، ادامزات بالاسى ءۇشىن پەرزەنت ءوسىرىپ، ونى تاربيەلەۋدەن اسقان باقىت جوق شىعار، ءسىرا. ويتكەنى، ءاربىر ونەگەلى وتباسىنىڭ اسىل ارمانى مەن ماقساتى – ۇرپاق جالعاستىرىپ، جاقسى تاربيە بەرۋ. پەرزەنت – اللاھ تاراپىنان اكە – شەشەگە بەرىلگەن ءبىر امانات ءارى سىي بولىپ تابىلادى. سول اللاھ بەرگەن اماناتتى قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقتىرماي، ءسابيدى ازامات ەتىپ تاربيەلەپ، ەل قاتارىنا قوسۋ – ءاربىر اتا – انانىڭ موينىنداعى جۇك. سوندىقتان بولار، اماناتقا قيانات جاساماۋ – ءدىنىمىزدىڭ باستى ءامىرى. وسى جۇكتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنىپ، بالالارىنا جاقسى ءتالىم – تاربيە بەرگەن اتا - انا اللاھ رازىلىعىنا بولەنسە، كەرىسىنشە، بالا تاربيەسىنە كوڭىل بولمەي، نەمقۇريلى قاراعان اتا – انا جاۋاپقا تارتىلىپ، ازاپقا دۋشار بولادى. ءسوزىمىزدى ءبىر ساتكە توقتاتىپ، وزگە جاراتىلىستارعا دا عيبرات كوزىمەن قارايىقشى. قانداي دا ءبىر جانۋار بولماسىن، باۋىر ەتى بالاسىن ءتۇرلى اپاتتان قورعاشتاپ، وزگەگە قىزعانىش مىنەزىن كورسەتىپ، وعان دەگەن مەيىر – سەزىمىن ۇيالاتىپ جاتادى. ءيا، بۇل دا اللاھ تاراپىنان جان – جانۋارلارعا بەرىلگەن مەيىرىم – شاپاعات ەمەس پە؟ اللاھ تاعالا قۇراندا: «راسىندا ادامزاتتى كوركەم بەينەدە جاراتتىق»، - دەپ جاراتىلىسىمىزدى سۇلۋلىقپەن ەرەكشەلەي تۇسكەن. مۇنىمەن قوسا، ادام بالاسىنا اللاھ وزگە جاراتىلىستان ەرەكشەلەپ تۇراتىن اقىل، ءوزارا قارىم – قاتىناس جاساۋ ءۇشىن ءتىل جانە جاقسى جاماندى اجىراتىپ، ارەكەت ەتە ءبىلۋ ءۇشىن قالاۋ ەركىندىگىن بەرگەن. دەمەك، وسى نىعمەتتەر ارقىلى ادام ءوزى جانە وتباسى ءۇشىن اقىرەتتە جاۋاپقا تارتىلادى. اللاھ قۇراندا: « ءاي، مۇمىندەر! وزدەرىڭدى ءارى ءۇي – ىشتەرىڭدى وتتان قورعاڭدار»، - دەپ ارنايى بۇيىرعان.
بالا تاربيەسى قوعامنىڭ باستى ماسەلەسى بولىپ تابىلسا، قوعام وتباسى مۇشەلەرىنەن قۇرالادى ەكەن. ولاي بولسا، بالا تاربيەسىنە كوڭىل بولمەۋ، الدىمەن اتا – انانىڭ وزىنە، سونان سوڭ قوعامعا كەسىرىن تيگىزەدى.
ءيا، كوركەم ەتىپ جاراتىلعان بالداي ءتاتتى سابيگە كوركەم مىنەز – قۇلىق بەرىپ، ادەپتى ەتىپ تاربيەلەۋ اتا – انانىڭ ەنشىسىندەگى ءىس ەمەس پە؟! الايدا، بۇگىنگى اتا – انالار بالا تاربيەسىنە سالعىرت قاراپ، پەرزەنت الدىنداعى مىندەتىن ورىنداي الماۋدا. قوعام بولعاسىن ءتۇرلى اتا – انا جانە ءار دەڭگەيدەگى تاربيە بولارى انىق. دەي تۇرعانمەن، تاربيە وزەگى ءبىر جەردەن شىقپاعان سوڭ ءوزارا قايشىلىقتار كەزىگىپ جاتادى. ماسەلەن، كەيبىر اتا – انالار بالالارىنا جەگەنىن جەگىزىپ، ىشكەنىن ۇلگەرتۋدەن اسپاي جاتسا، ەندى ءبىر تاربيە يەلەرى بالاعا بەرىلەر ءتالىم جولىن كوشە ەنشىسىنە تاپسىرىپ جاتقانداي. وسىلاي جاستىق شاعىندا كوشە كەزىپ، ورمان زاڭىن كورگەن ۇرپاق ساباقتاستىعىنان بولاشاقتا نە كۇتۋگە بولادى؟ بولاشاققا بولجام جاساعان كەي اتا – انا بالانى تەك ماتەريالدىق تۇرعىدان تاربيەلەپ باعۋمەن شەكتەلۋدە. ەڭ ءقاۋىپتىسى – وسيەت ەستىپ، ونەگە الاتىن بالاعا قالتا تەلەفونىن الىپ بەرىپ، ادەپتىلىك ۇيرەتەتىن جاستىق شاعىندا كومپيۋتەر ورتالىقتارىنداعى ويىندارعا قاداعالاۋسىز جىبەرۋى. وسىلايشا، اتا – انا ءاۋ باستان - اق ۇرپاق ساناسىنا قاتىگەزدىك، مەيىرىمسىزدىك سەكىلدى وشپەستەي تەرىس ءتالىمدى ءوزى بەرۋدە. وسىدان بارىپ ءوز اتا – اناسىن سىيلاماي، قارسى ءسوز سويلەپ وسكەن جاستاردى كورگەندە كىمدى كىنالاماقپىز؟!
اللاھ تاعالا جانە ونىڭ ەلشىسى مۇحاممەد (س. ا. ۋ.) باقىتتى عۇمىر كەشۋدىڭ ءجون – جورالعىسىن كورسەتىپ بەرگەنى ايدان انىق. اسىعى بۇك ءتۇسىپ، بۇگىنگى باتىستىڭ لاس مادەنيەتىنە باسى اينالعان كەي اتا – انالاردىڭ رۋحاني جۇتاڭدىققا جول بەرىپ، يماندىلىقتى ەسكىنىڭ جولى دەگەن تار تۇسىنىگىنە قاراپ قاتتى قىنجىلاسىڭ.
ادەپتىلىكتىڭ ايناسىنا اينالعان حازىرەتى پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ.) بالا تاربيەسى جايىندا: «بالالارىڭىزدى ءتىلى شىعىپ سويلەي باستاسا، ەڭ العاش ۇيرەتەر سوزدەرىڭ – «ءلا ءيلاھا يللاللاھ» بولسىن»، - دەپ تاربيەنى نەدەن باستاۋ كەرەكتىگىن كورسەتكەن. شىنىندا، « ءلا ءيلاھا يللاللاھ» ءسوزى – كۇللى يماندىلىق قاعيدالارىنىڭ قاينار بۇلاعى.
بۇگىنگى تاربيە مۇلدەم كەرىسىنشە. ءبىر اۋىز قاسيەتتى كاليما ءسوزىن بالاعا ۇيرەتۋدىڭ ورنىنا ءتىلىن قىزىق كورىپ، «قانە، ايتا قويشى» دەپ بارلىق جامان ءسوزدى ۇيرەتىپ، اقىرىندا قويدىرا الماي جۇرگەندى دە كوردىك.
بالانىڭ جۇرەگى اق پاراق سەكىلدى تاپ – تازا. ونىڭ پاك جۇرەگى نە بەرسەڭ تالعاماستان قابىلداپ الادى جانە سول قالپىندا ماڭگى كوڭىلىندە ساقتاپ قالا بەرمەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، نە ۇيرەتسەڭ سونى قاعىپ الادى. ادەپتىلىككە كىشكەنتايىنان داعدىلاندىرىپ ۇيرەتسەڭ، ول بالا تاربيەلى، ونەگەلى بولىپ وسەدى. سول بەرگەن تاربيەسى ءۇشىن اتا – اناسىنا ساۋاپ جازىلادى. ەگەر بالا تاربيەسىز، ادەپسىز بولسا، دۇرىس تاربيەلەمەگەنى ءۇشىن اتا – اناسىنا كۇنا جازىلادى. سوندىقتان، بالاعا الدىمەن يماندىلىقتى، ادەپتىلىكتى، جاقسى ىستەردى ۇيرەتىپ، بارلىق جامان قىلىقتان ساقتاندىرا ءبىلۋىمىز كەرەك. ويتكەنى، يسلام بالا تاربيەسىن اتا – اناعا پارىز ەتكەن. مۇنىمەن قاتار، بالا تاربيەسىنە قوعام دا جاۋاپتى.
سول سەكىلدى اتا – انانىڭ بالا الدىنداعى باستى مىندەتى – جاقسى ات قويۋ جانە جاقسى تاربيە بەرۋ. بۇل جايىندا اللاھ ەلشىسى (س. ا. ۋ.) بىلاي دەگەن: « اكەنىڭ بالا الدىنداعى مىندەتى – جاقسى ات قويۋ جانە جاقسى تاربيە بەرۋ».
جاقسى ات قويعاننان كەيىن سابيگە يسلامي تاربيە بەرۋ اتا – انا ءۇشىن ماڭىزدى مىندەت.
اتا – انا يماندىلىق تاربيە بەرۋ ارقىلى ءوزىن جانە بالا – شاعاسىن ەكى دۇنيە قيىنشىلىعىنان قۇتقارىپ، باقىتقا جەتەدى.
وكىنىشكە وراي، اتا – انالاردىڭ ەڭ ۇلكەن كەمشىلىگى جاراتۋشىسى بار ەكەنىن بالالارىنا كىشكەنتايىنان ايتىپ ۇعىندىرمايدى. اللاھ دەگەن اتتى بىلمەي، ساناسىنا سىڭىرمەي وسكەن ءسابي يمانى ءالسىز بولىپ ءوسىپ، بۇزىقتىققا ءاردايىم ءبىرتابان جاقىن تۇرادى. وسىنىڭ سالدارىنان بالا ەر جەتە كەلە يماندىلىققا بەت بۇرماي كەتۋى ىقتيمال. ءدىنسىز تاربيەلەنگەن ءسابي اقىرەتتە اتا – اناسىنىڭ جاعاسىنا جابىسىپ: «ءدىنىمدى، جاراتۋشىمدى، پايعامبارىمدى، حالال مەن حارامدى نەگە ۇيرەتپەدىڭ؟» - دەپ سان – ساۋالدىڭ استىنا العاندا پەرزەنتىنە نە دەپ جاۋاپ بەرەدى؟
ولاي بولسا، اتا – انالار قاۋىمى باۋىر ەتى بالاسىنىڭ تاربيەسىنە نەمقۇرايدى قاراماي، ءدىندى ۇيرەتىپ، يماندىلىققا تاربيەلەۋدى باستى نازاردا ۇستاعاندارى ابزال.
اگرارلىق تەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ وقىتۋشىسى
نۋگمانوۆا ماقپال زەينۋللا قىزى
يماندى ۇرپاق تاربيەلەپ ءجۇرمىز بە...
جالعىزدىق اللاعا عانا جاراسقان. ال، ادامزات بالاسى ءۇشىن پەرزەنت ءوسىرىپ، ونى تاربيەلەۋدەن اسقان باقىت جوق شىعار، ءسىرا. ويتكەنى، ءاربىر ونەگەلى وتباسىنىڭ اسىل ارمانى مەن ماقساتى – ۇرپاق جالعاستىرىپ، جاقسى تاربيە بەرۋ. پەرزەنت – اللاھ تاراپىنان اكە – شەشەگە بەرىلگەن ءبىر امانات ءارى سىي بولىپ تابىلادى. سول اللاھ بەرگەن اماناتتى قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقتىرماي، ءسابيدى ازامات ەتىپ تاربيەلەپ، ەل قاتارىنا قوسۋ – ءاربىر اتا – انانىڭ موينىنداعى جۇك. سوندىقتان بولار، اماناتقا قيانات جاساماۋ – ءدىنىمىزدىڭ باستى ءامىرى. وسى جۇكتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنىپ، بالالارىنا جاقسى ءتالىم – تاربيە بەرگەن اتا - انا اللاھ رازىلىعىنا بولەنسە، كەرىسىنشە، بالا تاربيەسىنە كوڭىل بولمەي، نەمقۇريلى قاراعان اتا – انا جاۋاپقا تارتىلىپ، ازاپقا دۋشار بولادى. ءسوزىمىزدى ءبىر ساتكە توقتاتىپ، وزگە جاراتىلىستارعا دا عيبرات كوزىمەن قارايىقشى. قانداي دا ءبىر جانۋار بولماسىن، باۋىر ەتى بالاسىن ءتۇرلى اپاتتان قورعاشتاپ، وزگەگە قىزعانىش مىنەزىن كورسەتىپ، وعان دەگەن مەيىر – سەزىمىن ۇيالاتىپ جاتادى. ءيا، بۇل دا اللاھ تاراپىنان جان – جانۋارلارعا بەرىلگەن مەيىرىم – شاپاعات ەمەس پە؟ اللاھ تاعالا قۇراندا: «راسىندا ادامزاتتى كوركەم بەينەدە جاراتتىق»، - دەپ جاراتىلىسىمىزدى سۇلۋلىقپەن ەرەكشەلەي تۇسكەن. مۇنىمەن قوسا، ادام بالاسىنا اللاھ وزگە جاراتىلىستان ەرەكشەلەپ تۇراتىن اقىل، ءوزارا قارىم – قاتىناس جاساۋ ءۇشىن ءتىل جانە جاقسى جاماندى اجىراتىپ، ارەكەت ەتە ءبىلۋ ءۇشىن قالاۋ ەركىندىگىن بەرگەن. دەمەك، وسى نىعمەتتەر ارقىلى ادام ءوزى جانە وتباسى ءۇشىن اقىرەتتە جاۋاپقا تارتىلادى. اللاھ قۇراندا: « ءاي، مۇمىندەر! وزدەرىڭدى ءارى ءۇي – ىشتەرىڭدى وتتان قورعاڭدار»، - دەپ ارنايى بۇيىرعان.
بالا تاربيەسى قوعامنىڭ باستى ماسەلەسى بولىپ تابىلسا، قوعام وتباسى مۇشەلەرىنەن قۇرالادى ەكەن. ولاي بولسا، بالا تاربيەسىنە كوڭىل بولمەۋ، الدىمەن اتا – انانىڭ وزىنە، سونان سوڭ قوعامعا كەسىرىن تيگىزەدى.
ءيا، كوركەم ەتىپ جاراتىلعان بالداي ءتاتتى سابيگە كوركەم مىنەز – قۇلىق بەرىپ، ادەپتى ەتىپ تاربيەلەۋ اتا – انانىڭ ەنشىسىندەگى ءىس ەمەس پە؟! الايدا، بۇگىنگى اتا – انالار بالا تاربيەسىنە سالعىرت قاراپ، پەرزەنت الدىنداعى مىندەتىن ورىنداي الماۋدا. قوعام بولعاسىن ءتۇرلى اتا – انا جانە ءار دەڭگەيدەگى تاربيە بولارى انىق. دەي تۇرعانمەن، تاربيە وزەگى ءبىر جەردەن شىقپاعان سوڭ ءوزارا قايشىلىقتار كەزىگىپ جاتادى. ماسەلەن، كەيبىر اتا – انالار بالالارىنا جەگەنىن جەگىزىپ، ىشكەنىن ۇلگەرتۋدەن اسپاي جاتسا، ەندى ءبىر تاربيە يەلەرى بالاعا بەرىلەر ءتالىم جولىن كوشە ەنشىسىنە تاپسىرىپ جاتقانداي. وسىلاي جاستىق شاعىندا كوشە كەزىپ، ورمان زاڭىن كورگەن ۇرپاق ساباقتاستىعىنان بولاشاقتا نە كۇتۋگە بولادى؟ بولاشاققا بولجام جاساعان كەي اتا – انا بالانى تەك ماتەريالدىق تۇرعىدان تاربيەلەپ باعۋمەن شەكتەلۋدە. ەڭ ءقاۋىپتىسى – وسيەت ەستىپ، ونەگە الاتىن بالاعا قالتا تەلەفونىن الىپ بەرىپ، ادەپتىلىك ۇيرەتەتىن جاستىق شاعىندا كومپيۋتەر ورتالىقتارىنداعى ويىندارعا قاداعالاۋسىز جىبەرۋى. وسىلايشا، اتا – انا ءاۋ باستان - اق ۇرپاق ساناسىنا قاتىگەزدىك، مەيىرىمسىزدىك سەكىلدى وشپەستەي تەرىس ءتالىمدى ءوزى بەرۋدە. وسىدان بارىپ ءوز اتا – اناسىن سىيلاماي، قارسى ءسوز سويلەپ وسكەن جاستاردى كورگەندە كىمدى كىنالاماقپىز؟!
اللاھ تاعالا جانە ونىڭ ەلشىسى مۇحاممەد (س. ا. ۋ.) باقىتتى عۇمىر كەشۋدىڭ ءجون – جورالعىسىن كورسەتىپ بەرگەنى ايدان انىق. اسىعى بۇك ءتۇسىپ، بۇگىنگى باتىستىڭ لاس مادەنيەتىنە باسى اينالعان كەي اتا – انالاردىڭ رۋحاني جۇتاڭدىققا جول بەرىپ، يماندىلىقتى ەسكىنىڭ جولى دەگەن تار تۇسىنىگىنە قاراپ قاتتى قىنجىلاسىڭ.
ادەپتىلىكتىڭ ايناسىنا اينالعان حازىرەتى پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ.) بالا تاربيەسى جايىندا: «بالالارىڭىزدى ءتىلى شىعىپ سويلەي باستاسا، ەڭ العاش ۇيرەتەر سوزدەرىڭ – «ءلا ءيلاھا يللاللاھ» بولسىن»، - دەپ تاربيەنى نەدەن باستاۋ كەرەكتىگىن كورسەتكەن. شىنىندا، « ءلا ءيلاھا يللاللاھ» ءسوزى – كۇللى يماندىلىق قاعيدالارىنىڭ قاينار بۇلاعى.
بۇگىنگى تاربيە مۇلدەم كەرىسىنشە. ءبىر اۋىز قاسيەتتى كاليما ءسوزىن بالاعا ۇيرەتۋدىڭ ورنىنا ءتىلىن قىزىق كورىپ، «قانە، ايتا قويشى» دەپ بارلىق جامان ءسوزدى ۇيرەتىپ، اقىرىندا قويدىرا الماي جۇرگەندى دە كوردىك.
بالانىڭ جۇرەگى اق پاراق سەكىلدى تاپ – تازا. ونىڭ پاك جۇرەگى نە بەرسەڭ تالعاماستان قابىلداپ الادى جانە سول قالپىندا ماڭگى كوڭىلىندە ساقتاپ قالا بەرمەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، نە ۇيرەتسەڭ سونى قاعىپ الادى. ادەپتىلىككە كىشكەنتايىنان داعدىلاندىرىپ ۇيرەتسەڭ، ول بالا تاربيەلى، ونەگەلى بولىپ وسەدى. سول بەرگەن تاربيەسى ءۇشىن اتا – اناسىنا ساۋاپ جازىلادى. ەگەر بالا تاربيەسىز، ادەپسىز بولسا، دۇرىس تاربيەلەمەگەنى ءۇشىن اتا – اناسىنا كۇنا جازىلادى. سوندىقتان، بالاعا الدىمەن يماندىلىقتى، ادەپتىلىكتى، جاقسى ىستەردى ۇيرەتىپ، بارلىق جامان قىلىقتان ساقتاندىرا ءبىلۋىمىز كەرەك. ويتكەنى، يسلام بالا تاربيەسىن اتا – اناعا پارىز ەتكەن. مۇنىمەن قاتار، بالا تاربيەسىنە قوعام دا جاۋاپتى.
سول سەكىلدى اتا – انانىڭ بالا الدىنداعى باستى مىندەتى – جاقسى ات قويۋ جانە جاقسى تاربيە بەرۋ. بۇل جايىندا اللاھ ەلشىسى (س. ا. ۋ.) بىلاي دەگەن: « اكەنىڭ بالا الدىنداعى مىندەتى – جاقسى ات قويۋ جانە جاقسى تاربيە بەرۋ».
جاقسى ات قويعاننان كەيىن سابيگە يسلامي تاربيە بەرۋ اتا – انا ءۇشىن ماڭىزدى مىندەت.
اتا – انا يماندىلىق تاربيە بەرۋ ارقىلى ءوزىن جانە بالا – شاعاسىن ەكى دۇنيە قيىنشىلىعىنان قۇتقارىپ، باقىتقا جەتەدى.
وكىنىشكە وراي، اتا – انالاردىڭ ەڭ ۇلكەن كەمشىلىگى جاراتۋشىسى بار ەكەنىن بالالارىنا كىشكەنتايىنان ايتىپ ۇعىندىرمايدى. اللاھ دەگەن اتتى بىلمەي، ساناسىنا سىڭىرمەي وسكەن ءسابي يمانى ءالسىز بولىپ ءوسىپ، بۇزىقتىققا ءاردايىم ءبىرتابان جاقىن تۇرادى. وسىنىڭ سالدارىنان بالا ەر جەتە كەلە يماندىلىققا بەت بۇرماي كەتۋى ىقتيمال. ءدىنسىز تاربيەلەنگەن ءسابي اقىرەتتە اتا – اناسىنىڭ جاعاسىنا جابىسىپ: «ءدىنىمدى، جاراتۋشىمدى، پايعامبارىمدى، حالال مەن حارامدى نەگە ۇيرەتپەدىڭ؟» - دەپ سان – ساۋالدىڭ استىنا العاندا پەرزەنتىنە نە دەپ جاۋاپ بەرەدى؟
ولاي بولسا، اتا – انالار قاۋىمى باۋىر ەتى بالاسىنىڭ تاربيەسىنە نەمقۇرايدى قاراماي، ءدىندى ۇيرەتىپ، يماندىلىققا تاربيەلەۋدى باستى نازاردا ۇستاعاندارى ابزال.
You Might Also Like
