InfoHub Logo

يممۋنيتەت السىرەگەنىن قالاي بىلۋگە بولادى؟

الداعى سۋىق مەزگىلدەرگە اعزانى دايىنداۋ قاجەت. دەنىڭىزدىڭ ساۋلىعىنا بۇگىننەن باستاپ الاڭداماساڭىز، ەرتەڭ سۋىق كۇشەيتىلگەن بولسا، كەش بولادى. باستىسى دۇرىس تاماقتانىپ، سپورتپەن شۇعىلدانىڭىز. اس قورىتۋ جۇيەسىن رەتتەڭىز. جەكە گيگيەنالىق تازالىقتى ساقتاڭىز. ەڭ ماڭىزدىسى، كۇلىپ ءجۇرۋدى ۇمىتپاڭىز. كۇيزەلىس، دەپرەسسيالىق جاعدايلار دا يممۋنيتەتتى السىرەتەتىنىن عالىمدار ايتىپ-اق كەلەدى.

يممۋنيتەت نە ءۇشىن تومەندەيدى؟

1. دۇرىس تاماقتانباۋ

2. گيپوديناميا جانە جوعارى جۇكتەمە

3. ۇيقىنىڭ دۇرىس بولماۋى

4. زياندى ادەتتەر: تەمەكى شەگۋ جانە ىشىمدىك

5. ناشار ەكولوگيا[6]

يممۋنيتەت السىرەۋىنىڭ بەلگىلەرى:

1. ءىسىنۋ، كوز استىنىڭ كۇلدىرەۋى

2. ءجيى سۋىق ءتيىپ اۋىرۋ

3. ءوزىڭدى ناشار سەزىنۋ، تىتىركەنۋ، تەز شارشاۋ

4. تەرىنىڭ ءبورتۋى جانە بوزارعىعى بولۋ

5. تىرناق پەن شاشتىڭ ناشارلاۋى

6. سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ اسقىنۋى [6]

يممۋنيتەتتى قالاي كۇشەيتۋ كەرەك؟

1. دۇرىس تاماقتانۋ

2. دۇرىس ۇيقى

3. فيزيكالىق بەلسەندى بولۋ

4. تەمەكى مەن ىشىمدىكتەن باس تارتۋ

5. شىنىعۋ

6. سۋ ءىشۋ

7. تازا اۋادا جاياۋ سەرۋەندەۋ [6]

يممۋندىق جۇيەنى قالاي كۇشەيتۋ كەرەك؟

مەديسينا عىلىمىنىڭ پروفەسسورى الماز شارمان قىرىق جىل ۋاقىتىن يممۋندىق زەرتتەۋگە ارناعان. نازارىڭىزعا عالىمنىڭ يممۋندىق جۇيەسىن كۇشەيتۋگە قاتىستى كەڭەسىن ۇسىنامىز .ۆيرۋس اعزاعا تۇسكەن يممۋندىق جاسۋشالارى مەن مولەكۋلالارى قورعانۋ ءۇشىن جينالادى. ولار از مولشەردەگى ۆيرۋستى تەز ارادا جويۋعا قاۋقارلى. الايدا كوپ مولشەردەگى ۆيرۋسقا قارسى كۇرەسۋ وڭايعا سوقپايدى. ول ءۇشىن يممۋندىق جۇيە الدىن الا دايىن بولۋى قاجەت. [7] يممۋنيتەت دايىندالعان ساتتە ۆيرۋس ەش كەدەرگىسىز وكپەگە دە، باسقا ورگاندارعا دا قولدانىلادى. مۇنىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن يممۋندىق جۇيەنى ميلليونداعان ۆيرۋس پەن باكتەرياعا قارسى كۇرەسۋگە دايىن بولۋ كەرەك. يممۋندىق جۇيە ۆيرۋستىڭ ءتۇرىن انىقتاعان سوڭ، سىزگە ۇقساس مىڭداعان ت جانە ۆ جاسۋشىلارى پايدا اكەلەدى. بۇل اعزانىڭ ۆيرۋسپەن كۇرەسەتىن اسكەرى ىستپەتتەس. جاسۋشالار انتيدەنەلەردى ءتۇزۋ ارقىلى كۇرەسەدى. ولار ۆيرۋستىڭ كوبەيىپ كەتپەۋىنە كەدەرگى جاساپ، باسقا مۇشەلەرگە تارالۋعا جول بەرمەيدى. انتيدەنەلەر ۆيرۋستى جەڭگەنىنە جۇمىس ىستەۋدى توقتاتادى، كەز كەلگەن ساتتە توسقاۋىل بەرۋ ءۇشىن دايىن بولادى. [2] وكىنىشكە وراي، كوپ جاعدايدا يممۋندىق جۇيەنى جەدەل تۇردە الماي، كورونۆيرۋسقا توسقاۋىل بولا المايدى. مۇندايدا كوروناۆيرۋس اعزانى وڭاي جاۋلاپ الادى. عالىمدار كوروناۆيرۋستان قورعانۋ ءۇشىن انتيدەنەلەر عانا جەتكىلىكسىز دەپ ەسەپتەيدى. الايدا اعزا اقپاراتپەن كۇرەسۋ ءۇشىن ءار ءتۇرلى ءادىستى قولدانادى. وسىنى ەسكەرۋ كەرەك.كوروناۆيرۋس پەن باسقا ينفەكسيالارمەن كۇرەسۋ ءۇشىن يممۋنيتەتتى كۇشەيتۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن نە ىستەيمىز؟ يممۋنيتەتتى كۇشەيتۋ، ونى كۇشەيتەتىن ارنايى دارى-دارمەك جوق. تەك ۋاقىتىلى تاماق ءىشىپ، جاڭا پىسكەن كوكونىس پەن جەمىس جەگەن دۇرىس. يممۋنيتەتتى كۇشەيتەتىن ا، ۆ6، س، D، ە ۆيتاميندەرى، فوليي قىشقىلى، مىرىش، سەلەن، تەمىر بار. بۇعان قوسا سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ، زيان ادەتتەردەن باس تارتۋ قاجەت. [3] بارلىق قاتار، ىشەك ميكروبالارىنىڭ بالانستا بولۋى ماڭىزدى. اشىمال ءسۇت ونىمدەرى مەن اشىتىلعان ازىق-تۇلىكتەگى ميكروبتارمەن ىشەك ميكروبيوماسىن بالانستا ۇستاۋعا بولادى.

كوروناۆيرۋسقا قارسى يممۋنيتەت قانشا ۋاقىتقا جەتكىلىكتى

كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعانداردىڭ اعزاسىندا ۆيرۋسقا ءتوزىمدى انتيدەنە تۇزىلەدى. الايدا عالىمدار ونىڭ قانشا ۋاقىتا دەيىن شىدامدى ەكەنىن ءدوپ باسىپ ايتا المايدى. ينفەكسيانىڭ تۇرىنە بايلانىستى تۇزىلەتىنىن يممۋنيتەت اركەلكى كەلەدى. مىسالى، ادام اعزاسى قىزىلشا ۆيرۋس ءومىر بويىنا «ەستە ساقتايدى». بالا كەزدە جاسالعان ەكپەنىڭ ارقاسىندا مۇلدەم قىزىلشا جۇقتىرماۋعا بولادى. الايدا تۇماۋدى ءبىر ماۋسىمدا بىرنەشە مارتە جۇقتىرۋى مۇمكىن. ويتكەنى ونىڭ شتاممداردى دا اركەلكى كەلەدى. SARS-CoV-2 ۆيرۋسى جاقىندا عانا پايدا بولعانىنا بايلانىستى وعان قارسى تۇزىلگەن يممۋنيتەتتى زەرتتەۋ مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن عالىمدار انتيدەنە كەم دەگەندە 2-3 اي اعزانى قورعايدى دەيدى. ال جاقىندا عانا سىناقتان وتكەن رەسەيدىڭ «سپۋتنيك V» ۆاكسيناسى 2 جىل بويى يممۋندى جاۋاپ قايتارۋعا قابىلەتتى ەكەن.[1]

يممۋنيتەتتى نىعايتاتىن 5 قولجەتىمدى ازىق-تۇلىك

يممۋنيتەتتى نىعايتۋ ءۇشىن ۇيدە پايدالى ءارى قۇنارلى تاعامدار دايىنداپ جەڭىز. قوسىمشا دارۋمەندى قوسپالار ءىشۋىڭىز مۇمكىن، ءبىراق اعزا دارۋمەندى ازىق-تۇلىكتەن جاقسىراق الاتىنىن ۇمىتپايىق.

كوكونىس.اقجەلكەن، اسكوك جانە اسجاپىراق (شپينات) – ءالسىز يممۋنيتەتتى قۇتقاراتىن كوكونىستەر. مىسالى، اسجاپىراقتىڭ قۇرامىندا كاراتەنويد دەپ اتالاتىن ماڭىزدى انتيوكسيدانت بار. ول جاسۋشالاردى زاقىمداردان قۇتقارادى جانە قابىنۋ پروسەستەرىنىڭ پايدا بولۋ ءقاۋپىن تومەندەتەدى. سوندىقتان كوكونىستى سالاتتى كۇندەلىكتى راسيونىڭىزعا قوسۋ تەك دەنە سىمباتتىلىعىنا ەمەس، سونداي-اق بۇكىل اعزا دەنساۋلىعىنا پايدالى.[4]

مايلى بالىق.ەگەر بالىق قولجەتىمسىز بولسا، ءزايتۇن مايىن پايدالانۋعا بولادى. بۇل جەردە يممۋنيتەتتىڭ باستى كومەكشىسىنىڭ ءرولىن ومەگا-3 مايلى قىشقىلدارى اتقارادى. ولار قابىنۋ پروسەستەرىنىڭ دامۋىن باستاپقى كەزەڭنىڭ وزىندە-اق توقتاتادى جانە اعزانى ۆيرۋستار مەن باكتەريالاردان قورعايدى. بالىقتى قۋىرعاننان گورى بۇقتىرىپ پىسىرگەندە دارۋمەندەرى كوبىرەك ساقتالاتىنىن ەسكەرتە كەتەيىك.[4]

سيترۋستى جەمىستەر.س دارۋمەنى ۆيرۋستىق جۇقپالارمەن جاقسى كۇرەسەتىنىن ەستىپ ءجۇرمىز. ال س دارۋمەنىنىڭ نەگىزگى جانە قولجەتىمدى كوزدەرى – سيترۋستى جەمىستەر. س دارۋمەنى سيترۋستى جەمىستەردىڭ قابىعى مەن اق ەتىندە كوبىرەك بولاتىنىن ايتا كەتەيىك. سوندىقتان ليموننىڭ نە اپەلسيننىڭ قابىعىن جەمەسەڭىز دە، ونى شايعا سالىپ ءىشۋدى ادەتكە اينالدىرىڭىز.[4]

بروككولي. بروككوليدى كوپشىلىك ۇناتا بەرمەيدى. الايدا ول كوپتەگەن پروبلەمالاردىڭ الدىن الادى جانە يممۋنيتەتتى نىعايتادى.[4]

تاۋىق سورپاسى.ادەتتە، تۇماۋلاتىپ قالعان ادامعا تاۋىق سورپاسىن دايىندايمىز. بۇل جايدان-جاي تاڭدالعان تاعام ەمەس. قۇس ەتىندە ۆ6 دارۋمەنىنىڭ مولشەرى كوپ: ول اعزاداعى كوپتەگەن حيميالىق پروسەستەرگە قاتىسادى. سونداي-اق ول جاسۋشالاردى زاقىمداردان قورعايدى.[4]

يممۋنيتەتتى كوكونىسپەن كوتەرەيىك!

سوڭعى جاعدايعا بايلانىستى ءاربىر ادام يممۋنيتەتتى كۇشەيتۋگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ ءجۇر. يممۋندى جۇيەنى قاتايتۋدىڭ ەڭ قاراپايىم جولى – تاماقتانۋدى رەتتەۋ. مۇنداي تاماقتانۋ-تۇلىكتە اعزانىڭ قورعانىش قاسيەتىن بەكىتۋگە كومەكتەسەتىن دارۋمەندەر مەن ميكروەلەمەنتتەر بار. ءقازىر ءزىمبىر مەن ليموننىڭ باعاسى ادەتتەگىدەن ەكى ەسە قىمباتتاپ كەتكەنى ەمەس. الايدا يممۋنيتەتتىڭ قاتايۋىنا جانە جالپى اعزاعا پايدالى باسقا دا ونىمدەر بار.

بولگار بۇرىشى. قۇراماندا س دارۋمەنى كوپ كوكونىستەردىڭ ءبىرى. كۇنىنە ونىڭ باسقارۋ بىرەۋىن جەگەننىڭ ءوزى اعزانى سارۋمەنىنىڭ تاۋلىكتىك نورماسىمەن 100% قامتاماسىز ەتەدى. سونداي-اق قۇرامىنداعى كاپسانتين، ۆيولاكسانتين، ليۋتەين، كۆەرسەتين جانە ليۋتەولين انتيوكسيدانتتىق قاسيەت يە.[4]

اسقاباق. بۇل كوكونىستىڭ باستى ارتىقشىلىعى – قۇرامىنداعى دارۋمەن مەن مينەرالدىڭ كوپ جانە كالورياسى از. قوسا، اسقاباقتا بەتا-كاروتين كوپ. ول ا دارۋمەنىنىڭ كوزى. بۇل دارۋمەن تىنىس الۋ مۇشەلەرىنىڭ شىرىشتى قابىلەتىن جاعدايىن جاقسارتادى. اسقاباق تا بولگار بۇرىشى سياقتى انتيوكسيدانتتارعا باي. ولار جاسۋشالاردى ءارتۇرلى زاقىمداردان قورعايدى.[4]

كوك شاي مەن تۇيمەداق شايى. بۇل شايلاردا ەپيگاللوكاتەحيننىڭ مولشەرى كوپ. سونىڭ ىشىندە ولار يممۋندى جۇيە جاسۋشالارىن قورعاۋدى جانە اعزاداعى قابىنۋ پروسەسىن ازايتادى.[4]

انار. اناردىڭ ورىندالۋى 3 نەگىزگى پوليفەنول بار: تانين، كۆەرسەتين، انتوسيان. ولار اعزاداعى بوس راديكالدار شوعىرىن جۇيەلى تۇردە ۇستاپ تۇرادى جانە جاسۋشا مەمبراناسىن قورعايدى.[4]

اشىتىلعان قىرىققابات. بۇل ءونىمدى ىشەكتىڭ جەرگىلىكتى يممۋنيتەتىن كۇشەيتۋگە جانە قورىتۋ جۇيەسىن قالپىنا كەلتىرۋگە قاجەتتىلىك. [4]

D دارۋمەنىنە باي ونىمدەر: ءنالىم باۋىرى، تەڭىز بالىعى، بالىق مايى. D دارۋمەنى يممۋندى جۇيەنىڭ رەتتەلۋىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى: ول ميكروبتارعا قارسى اقۋىزداردىڭ وڭدەلۋىن ارتتىرادى.[4]

بالدىركوك. ونىڭ قۇرامىنداعى ينۋلين، پەكتين جانە ەفير مايلارى ىشەكتەر موتوريكاسىن جىلدامداتادى، اعزانى جۇمساق تازارتادى جانە گازدى تۇزەدى.[4]

بالا يممۋنيتەتىن كوتەرەم دەسەڭىز

بالانىڭ يممۋنيتەتى جوعارى بولىپ، ءارتۇرلى اۋرۋلاردى وزدىگىنەن جەڭە ءبىلۋى ءار اتا-انانى ويلاندىراتىن ماسەلە. الايدا يممۋنيتەت كوتەرەمىز دەپ اۋىرماي جاتىپ ءتۇرلى دارى-دارمەككە جۇگىنىپ، ءدارىحانا تابالدىرىعىن توزدىرۋدىڭ قاجەتى شامالى. سەبەبى دارىلەر اعزانىڭ ءبىر مۇشەسىنە پايداسىن تيگىزسە، ەكىنشى مۇشەسىنە زيانىن تيگىزەتىنىن ءبارىمىز بىلەمىز. سول سەبەپتى قانداي جاعداي بولسا دا بارىنشا تابيعي تاسىلدەردى قولدانعان ابزال. جاڭا تۋعان نارەستە يممۋنيتەتتى ءبىرىنشى كەزەكتە انا سۇتىنەن الادى، اناسىنىڭ يممۋنيتەتى، دەنساۋلىعى جاقسى بولسا، بالا ءۇشىن دە ەش ۋايىمداۋدىڭ قاجەتى جوق. ال شاقالاق التى ايدان اسقاننان كەيىن اقىرىنداپ يممۋنيتەتىن وزدىگىنەن قالىپتاستىرادى. مىنە، وسى كەزدە اتا-اناسىنىڭ كومەگى كەرەك. بالانى ءۇپ ەتكەن جەلدەن قورعاشتاي بەرمەي، كەرىسىنشە، بىرتە-بىرتە سالقىنداۋ تەمپەراتۋراعا ءتوزىمدى ەتىپ ۇيرەتكەن ءجون. جامان اۋا رايى بولمايدى، كۇن رايىنا لايىقسىز كيىم عانا بولادى. اۋا رايى قانداي بولسا دا بالانى تازا اۋاعا دالاعا ءجيى شىعارىڭىز. جۋىندىرعان كەزدە ىسقىلتىم سۋدىڭ ورنىنا جىلىلاۋ سۋ قولدانىڭىز. بالا دەنەسى وسىلاي ءوزى ۇيرەنىسە باستايدى. ۋاقىتىلى ەكپەدەن (پريۆيۆكا) قالدىرماۋ دا بالا يممۋنيتەتىن كوتەرۋگە كومەكتەسەدى، ونىڭ پايداسى بولماسا ەشقانداي زيانى جوق. تازا اۋادا سەرۋەندەپ كەلگەننەن كەيىن بالانىڭ بەتى-قولىن جۋۋدى ادەتكە اينالدىرىڭىز. [3] تاڭەرتەڭگىلىك جاتتىعۋ ەرەسەكتەردىڭ عانا مىندەتى ەمەس، بالا ءبىر جاسقا تولماعان بولسا، ءوزىڭىز قول-اياعىن سوزىپ، شىنىقتىرىڭىز. كۇندەلىكتى جەتكىلىكتى مولشەردە سۋ ءىشىپ، تاماعى توق، ۇيقىسى قانىق بولعان بالانىڭ يممۋنيتەتى ءالسىز بولمايدى. سونىمەن قاتار بالاعا ءاردايىم كوڭىل ءبولىپ، ويناتىپ، مەيىرىمىڭىزدى توگىپ، كوڭىلى كوتەرىڭكى بولۋىن دا قاداعالاڭىز.[3] ول جاتاتىن بولمەنىڭ اۋاسىن تازارتىپ، جەلدەتىپ وتىرۋدى ۇمىتپاڭىز. وسى ارەكەتتەردىڭ بارلىعى بالاداعى مىقتى يممۋنيتەتتىڭ كەپىلى. س دارۋمەنىمەن اعزاسىن قۋاتتاندىرىپ، ءتاتتى، مايلى تاعامدارعا اۋەس بولماۋعا داعدىلاندىرىڭىز.[6]

قورىتىندىلاي كەلگەندە، ەڭ باستىسى، دەنەنى شىنىقتىرۋ ەكەنىن ەستە ۇستاڭىز. كوپ قيمىلداڭىز. قيمىل-قوزعالىس كەزىندە ادامنىڭ قان اينالىمى جاقسارىپ، بۇلشىق ەتتەرى قالپىنا كەلەدى. دەنەنىڭ ىرعالۋى ىشەكتىڭ دە بۇلشىق ەتتەرىن رەتتەپ، قىزمەتىن جاقسارتادى. سوسىن، ارينە، دۇرىس تاماقتانۋ، زياندى ادەتتەردەن اۋلاق بولۋ، تىنىش تا ساپالى ۇيقتاۋ جانە ت.ب. اركىمگە پايدالى.ادەتتە ادامدار يممۋنيتەتتى ساقتاۋدىڭ ءرولى مەن مۇمكىندىگىن اۋىرعان كەزدە عانا ويلايدى. يممۋن تاپشىلىعى كەز كەلگەن ادامدى اۋرۋعا الىپ باراتىن تىكە جولدىڭ ءبىرى. سوندىقتان ءار ادامعا دەنساۋلىعىن ساقتاۋ جانە يممۋندىق جۇيەنى نىعايتۋ ماڭىزدى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1. ساپين، م.ر. اناتوميا ي فيزيولوگيا چەلوۆەكا (س ۆوزراستنىمي وسوبەننوستيامي دەتسكوگو ورگانيزما): ۋچەبنيك دليا ستۋد. وبرازوۆات. ۋچرەجدەنيي سرەد. پروف. وبرازوۆانيا / م.ر. ساپين، ۆ.ي. سيۆوگلازوۆ. - م.: يس اكادەميا، 2009.[1 – 384س]

2. ليۋبيموۆا، ز.ۆ. ۆوزراستنايا اناتوميا ي فيزيولوگيا ۆ 2 ت. ت.1 ورگانيزم چەلوۆەكا، ەگو رەگۋلياتورنىە ي ينتەگراتيۆنىە سيستەمى: ۋچەبنيك دليا سپو / ز.ۆ. ليۋبيموۆا، ا.ا. نيكيتينا. – ليۋبەرسى: يۋرايت، 2016.[1 – 447 c]

3. دەنە تاربيەسىنىڭ نەگىزدەرى ە.ۋاقبايەۆ الماتى. 2001 [35-77]

4. «بىلگەنگە[10-21ب] ەنسيكلوپەديالىق انىقتاما

5. و.د.دايىربەكوۆ، ب.ە.التىنبەكوۆ، ب.ك.تورعاۋىتوۆ، ۋ.ي.كەنەسارييەۆ، ت.س.حايداروۆا اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جانە ساقتاندىرۋ بويىنشا ورىسشا-قازاقشا تەرمينولوگيالىق سوزدىك. شىمكەنت. “عاسىر-ش”، 2005 جىل. ISBN 9965-752-06-0

6.سەرگەيەۆ، ي. يۋ. فيزيولوگيا چەلوۆەكا ي جيۆوتنىح ۆ 3 ت. ت. 2 كروۆ، يممۋنيتەت، گورمونى، رەپرودۋكسيا، كروۆووبراششەنيە : ۋچەبنيك ي پراكتيكۋم دليا اكادەميچەسكوگو باكالاۆرياتا / ي. يۋ. سەرگەيەۆ، ۆ. ا. دۋبىنين، ا. ا. كامەنسكيي. — موسكۆا : يزداتەلستۆو يۋرايت، 2019. — 258 س.

7. اپچەل، ۆ.يا. فيزيولوگيا چەلوۆەكا ي جيۆوتنىح: ۋچەبنيك دليا ستۋد. ۋچرەجدەنيي ۆىسش. پەد. پروف. وبرازوۆانيا / ۆ.يا. اپچەل، يۋ.ا. دارينسكيي، ۆ.ن. گولۋبيەۆ.. – م.: يس اكادەميا، 2013. – 448 c.

وڭعارباي داميرا

---