ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ
قاراعاندى قالاسى
جمم «اق ەركە» بالاباقشاسى
تاربيەشىسى مۇستافا زۋلفيا مۇرات قىزى
قازىرگى تاڭدا بارلىق الەم جۇرتشىلىعىنىڭ نازارىن اۋدارىپ وتىرعان ماسەلە بالالاردىڭ جەكە سۇرانىستارى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە ورتانىڭ، وتباسىنىڭ قاتىسۋىمەن ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىنە تولىق قوسۋدى قاراستىراتىن ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ. وسى جاھاندىق ماسەلەگە الەم عالىمدارى مىناداي انىقتاما بەرەدى: ينكليۋزيۆتىك ءبىلىم بەرۋ دەگەنىمىز - بارلىق بالالاردى، سونىڭ ىشىندە مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بالالاردى جالپى ءبىلىم ۇردىسىنە تولىق ەنگىزۋ جانە الەۋمەتتىك بەيىمدەۋگە، جىنىسىنا، شىعۋ تەگىنە، دىنىنە، جاعدايىنا قاراماي، بالالاردى ايىراتىن كەدەرگىلەردى جويۋعا، اتا-انالارىن بەلسەندىلىككە شاقىرۋعا، بالانىڭ تۇزەۋ-پەداگوگيكالىق جانە الەۋمەتتىك مۇقتاجدىقتارىنا ارنايى قولداۋ، ياعني، جالپى ءبىلىم بەرۋ ساپاسى ساقتالعان ءتيىمدى وقىتۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك ساياسات. [1] ينكليۋزيۆتى وقىتۋ – ەرەكشە مۇقتاجدىقتارى بار بالالاردىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردەگى وقىتۋ ءۇردىسىن سيپاتتاۋدا قولدانىلادى. دەمەك، ينكليۋزيۆتى وقىتۋ نەگىزىندە بالالاردىڭ قانداي دا ءبىر ديسكريميناسياسىن جوققا شىعارۋ، بارلىق ادامدارعا دەگەن تەڭدىك قاتىناستى قامتاماسىز ەتۋ، سونىمەن بىرگە وقىتۋدىڭ ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار بالالارعا ارنايى جاعداي قالىپتاستىرۋ يدەولوگياسى جاتىر. وسى باعىت بالالاردى وقۋدا جەتىستىككە جەتۋگە ىقپال ەتىپ، جاقسى ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن قالىپتاستىرادى.
ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ نەمەسە «ءبىلىم بارشاعا» باعدارلاماسى - بارلىق بالالارعا مەكتەپكە دەيىنگى وقۋ ورىندارىندا، مەكتەپتە جانە مەكتەپ ومىرىنە بەلسەنە قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل باعدارلامانى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسى ماقۇلداپ، بۇۇ-نىڭ كونۆەسياسىنا 2006جىلدىڭ 13جەلتوقسانىندا ەنگىزىل. سونىمەن، ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ جاعدايىندا جۇمىس جۇرگىزەتىن مەكتەپتەردە ءبىلىم مازمۇنىن ءۇش ءتۇرلى باعدارلاما بويىنشا رەتتەگەن ابزال. اتاپ ايتقاندا: جالپى مەكتەپتەرگە ارنالعان تيپتىك وقۋ باعدارلامالارى؛ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ اقاۋلىق تيپتەرىنە سايكەس ارناۋلى ءبىلىم بەرۋ باعىتىنداعى وقۋ باعدارلامالارى؛ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ پسيحوفيزيكالىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسەپكە الا وتىرىپ ازىرلەنەتىن وقىتۋدىڭ جەكە باعدارلاماسى.
ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى شەت ەلدەردە 1970 جىلدان باستاۋ الادى، ال 90 جىلعا قاراي اقش پەن ەۋروپا وزدەرىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ساياساتىنا وسى باعدارلامانى تولىق ەنگىزدى. ال، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامۋى تۋرالى رەسمي دەرەك «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2010-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا» كورسەتىلدى. وسى باعدارلاما توڭىرەگىندە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلىپ، 2015 جىلعا مىنا مىندەتتەردى شەشۋ كوزدەلگەن:
- مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بالالاردى بىرىكتىرىپ وقىتۋدىڭ مودۋلدىك باعدارلامالارى جاسالادى؛
- مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بالالاردى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتادا بىرىكتىرىپ وقىتۋ ەرەجەسى ازىرلەنەدى؛
- ءتۇرلى كەمىستىگى بار بالالار ءۇشىن بىرىگۋ نىساندارى انىقتالادى؛
- مۇگەدەك بالالارعا قاشىقتىقتان ءبىلىم بەرۋدى ۇيىمداستىرۋ قاعيدالارى ازىرلەنەدى. مەملەكەتتىك باعدارلاما نەگىزىندە 2020 جىلعا قاراي مەكتەپتەردە مۇگەدەك بالالار ءۇشىن كوتەرگىش جابدىقتار، پاندۋستار، سانيتارلىق بولمەلەردە ارنايى قۇرالدار ورناتۋ، تۇتقالارمەن، ارنايى پارتالارمەن، ۇستەلدەرمەن جانە باسقا دا ارنايى كومپەنساتورلىق قۇرالدارمەن جابدىقتاۋ ارقىلى «كەدەرگىسىز ايماقتار» قۇرۋى جوسپارلانعان. 3030 مەكتەپتە مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بالالاردى وقىتۋعا جانە تاربيەلەۋگە تەڭ قول جەتكىزۋ ءۇشىن جاعدايلار جاسالۋ مىندەتى (مەكتەپتەردە پەداگوگ-دەفەكتولوگتاردىڭ، بالالاردى پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق سۇيەمەلدەۋدىڭ، ارنايى جەكە تەحنيكالىق جانە كومپەنساتورلىق قۇرالداردىڭ بولۋى) العا قويىلعان. ۇيدە ءبىلىم الاتىن مۇگەدەك بالالار جەكە مۇمكىندىكتەرى مەن قاجەتتىلىكتەرى ەسكەرىلە وتىرىپ، كومپيۋتەرلىك تەحنيكامەن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى ىستەرى جۇزەگە اسىرىلماقشى. وسىلايشا مەملەكەتىمىز مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى الەۋمەتتىك قورعاۋ، ولاردىڭ قوعامعا ەتەنە ارالاسۋىنا، ولاردى وڭالتۋ، جۇمىسقا ورنالاستىرۋ جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ، ءبىلىم الۋ، وقىتۋ، قايتا مامانداندىرۋدا قولدان كەلگەنشە جاعداي جاساماقشى.[4،5]
سالامان دەكلاراسياسىنا سايكەس ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ ساياساتىنىڭ مىندەتتەرى مىناداي:
• ءاربىر بالا ءبىلىم الۋعا قۇقىلى جانە ونى الۋعا ءتيىس.
• ءاربىر بالانىڭ دارا قابىلەتتەرى، قىزىعۋشىلىقتارى، قاجەتتىلىكتەرى جانە وقۋعا دەگەن مۇقتاجدىقتارى بولادى.
• ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە وڭ وزعەرىستەر، ياعني وسى مۇقتاجدىقتاردى قاناعاتتاندىرۋ ماقساتىنا وراي وزگەرتۋ.
وسىعان وراي، ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدىڭ نەگىزگى 8 ءپرينسيپى تۋىندايدى. ياعني ول مىنا پرينسيپتەر:
1. ادام قۇندىلىعى ونىڭ مۇمكىندىگىنە قاراي قابىلەتتىلىگىمەن، جەتكەن جەتىستىكتەرىمەن انىقتالادى.
2. ءاربىر ادام سەزۋگە جانە ويلاۋعا قابىلەتتى.
3. ءاربىر ادام قارىم-قاتىناسقا قۇقىلى.
4. بارلىق ادام بىر-بىرىنە قاجەت.
5. ءبىلىم شىنايى قارىم-قاتىناس شەڭبەرىندە جۇزەگە اسادى.
6. بارلىق ادامدار قۇربى-قۇرداستارىنىڭ قولداۋى مەن دوستىعىن قاجەت ەتەدى.
7. ءاربىر وقۋشى ءۇشىن جەتىستىك كەجەتۋوزىنىڭ مۇمكىندىگىنە قاراي ورىنداي الاتىن ارەكەتىن جۇزەگە اسىرۋ.
8. جان-جاقتىلىق ادام ءومىرىنىڭ دامۋ اياسىن كەڭەيتەدى.
سونىمەن قورىتا ايتقاندا، ينكليۋزيۆتى وقىتۋ- وقۋشىلاردىڭ تەڭ قۇقىعىن انىقتايدى جانە ۇجىم ىس-ارەكەتىنە قاتىسۋعا، ادامدارمەن قارىم-قاتىناسىنا قاجەتتى قابىلەتتىلىكتى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ينكليۋزيۆتى وقىتۋ ارقىلى بارلىق بالالاردىڭ مۇقتاجدىقتارىن ەسكەرىپ، ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردىڭ ءبىلىم الۋىن قامتاماسىز ەتەتىن جالپى ءبىلىم ءۇردىسىن دامىتۋعا بولادى. مۇنداي وقىتۋ ءتۇرى ارناۋلى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ءداستۇرلى تۇردە قالىپتاسقان جانە دامۋ ۇستىندەگى فورمالاردى ىعىستىرمايدى، قايتا جاقىنداتادى. ينكليۋزيۆتى باعىت ارقىلى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى وقۋدا جەتىستىككە جەتۋگە ىقپال ەتىپ، جاقسى ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىنشىلىگىن قالىپتاستىرادى. وسى باعىتتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەنگىزۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە، قايىرىمدىلىققا تاربيەلەي الامىز. سونىمەن قوسا، ينكليۋزيۆتى وقىتۋ ءۇردىسى بالالاردى تولەرانتتىلىققا تاربيەلەۋدىڭ باستاۋى بولماق .
پايدالانعان ادەبيەتتەر:
1. رۋكوۆودياششيە پرينسيپى پوليتيكي ۆ وبلاستي ينكليۋزيۆنوگو وبرازوۆانيا. پاريج، يۋنەسكو، 2009 گ
2. بگاجنوكوۆا ي.م. «شكولا دليا دەتەي س نارۋشەنيامي ينتەللەكتا: تەندەنسيي پەرسپەكتيۆى رازۆيتيا» دەفەكتولوگيا 2004 ج
3. جارىقبايەۆ ق. جالپى پسيحولوگيا، 2000
4. كەمتار بالالاردى الەۋمەتتىك جانە مەديسينالىق-پەداگوگيكالىق تۇزەتۋ ارقىلى قولداۋ تۋرالى. ق ر 2002ج №343 زاڭى
5. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارىنا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى.-استانا، 2010.
6. سالامان دەكلاراسياسى يۋنەسكو 1994 ج
You Might Also Like
-
سيرەندەر شىرقاعان نەتكەن ءان نەمەسە ايەلدەر اراسىندا جاسىرىن جۇرگەندە احيللدىڭ ەسىمىن قالاي اتادى ەكەن؟ — قانشاما شىم-شىتىرىق ساۋالعا تولى بولسا دا — بولجام جاساۋعا بولادى.
-
قىرىق وتىرىك — قازاقتىڭ حالىق اڭگىمەلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر كوپكە ءمالىم ءتۇرى. بۇل اڭگىمەنى ەرتە كۇندەردەن بەرى قاراي، حالىقتىڭ كارى-جاسى تۇگەل بىلەدى دەۋگە بولادى.
