ينتەرناتتا بولعان جاعدايات
بەيكەر-ستريتتەگى قاراپايىم ساحنامىزدان نە قيلى شيەلەنىستى ەپيزودتار كورىنىس بەرگەن ەدى، الايدا وندا ونەر ماگيسترى، فيلوسوفيا دوكتورى، ت.ب. جانە ت.ت. اتاق يەگەرى تورنيكروفت حاكستەيبل العاش پايدا بولعان كەزدەگىدەي مۇلدەم توسىن ءارى تاڭعالارلىق نارسەنى ءالى ەشقاشان جولىقتىرعان ەمەن.
عىلىمي دارەجەلەردىڭ وسىنداي ۇزاق تىزبەسى ءۇشىن تىم - تىم بالەكەي كورىنەتىن ۆيزيت كارتىشكەسى ودان بىرنەشە سەكۋند بۇرىن عانا كىردى؛ كارتىشكەنىڭ ءىزىن الا ونىڭ ءوزى دە، بۇل ۇستامدىلىق پەن تاباندىلىقتىڭ ايعاق نىشانىنداي ۇزىن بويلى، دەنەلى، ماڭعاز ادام ەدى، - بوي كورسەتتى. ءسويتىپ، ىشكە كىرگەن بويدا - اق ەكى قولىمەن ۇستەلگە تىرەندى دە، اقىرىن-اقىرىن ەدەنگە شوگە باستادى، سوسىن ەسىنەن تانىپ قۇلاپ، كامينىمىزدىڭ الدىنا جايىلعان ايۋ تەرىسىنىڭ ۇستىنە ەڭگەزەردەي دەنەسىمەن ۇزىنىنان ءتۇسىپ سۇلاپ جاتتى.
ورنىمىزدان اتىپ تۇرىپ، وزىمىزگە الدەبىر الىس قيىردا، شەتسىز دە شەكسىز ءومىر تەڭىزىندە تۇرعان سۇراپىل كۇشتى داۋىل جەتكىزىپ بەرگەن، كۇيرەۋ مەن قيراۋدىڭ وسىناۋ قوماقتى كەسەگىنە ءبىر مينۋتتاي ءۇنسىز تاڭىرقاي قاراپ قالدىق. ودان سوڭ حولمس جەدەل قيمىلداپ باسىنىڭ استىنا كوپشىك سالدى، ال مەن اۋزىنا ءبىر رومكە كونياك توستىم. بەيتانىستىڭ قۋقىل تارتقان تولىق بەتىن تەرەڭ ءاجىم تورلاپتى؛ ءىسىنىپ كەتكەن كوزدەرىنىڭ استىنا كوكشىلتىم ءتۇستى كىرەۋكە قونىپتى؛ جارتىلاي اشىق قالعان اۋزىنىڭ ەزۋلەرى ەرەپەيسىز سالىڭقى تارتىپ كەتكەن؛ بۇعاعىنان قىلشىقتار قىلاڭدايدى. شاماسى، ول جىراقتان كەلسە كەرەك، سەبەبى جاعالىعى مەن كويلەگى كىرلەپ كەتىپتى، كوپتەن تارالماعان شاشى جازىق تا اسەم ماڭدايىنا تۇتام - تۇتام بوپ قوناقتاعان. ءبىزدىڭ الدىمىزدا الدەنەندەي ءبىر ۇلكەن قاسىرەتكە دۋشار بولعان ادام جاتىر ەدى.
— بۇعان نە بولعان، ۆاتسون؟ - دەپ سۇرادى حولمس.
— ال-دارمەننەن ايرىلعان... ءسىرا، اشتىق پەن ارىپ - تالۋدىڭ سالدارىنان بولار، - دەپ جاۋاپ قاتتىم، تامىرىنان ءومىر اعىمى ازەر-ازەر سەزىلەتىن بىلەگىنە ساۋساعىمدى باسىپ تۇرعان مەن.
— مەكلتونعا قايتاتىن بيلەت. ول انگليانىڭ سولتۇستىگىندە عوي، - دەدى ونىڭ ساعات قالتاسىنان تەمىر جول بيلەتىن سۋىرىپ العان حولمس. - ءقازىر ءالى ون ەكى بولعان جوق. تىم ەرتە شىعۋىنا تۋرا كەلگەن ەكەن!
قوناعىمىزدىڭ ىسىڭكى قاباعى ءدىر ەتتى دە، قوڭىرقاي كوزى بىزگە مەڭىرەيە قاراپ قالدى. ۇياتتان قىپ-قىزىل بوپ كەتكەن ول سالدەن سوڭ ورنىنان تۇردى.
— ايىپقا بۇيىرماڭىز، ميستەر حولمس. جۇيكەم ابدەن شيرىققاندىقتان تالىپ كەتتىم. جوق، راقمەت سىزگە. ءبىر ءۇزىم كەپتىرىلگەن نان مەن ءبىر ستاقان ءسۇت جەتەدى - ءبارى ويداعىداي بولادى. ميستەر حولمس، مۇندا ءسىزدى وزىممەن بىرگە الا كەتەيىن دەپ كەلدىم. ءبۇل ءىستى كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايتىنىن ەشقانداي تەلەگرامما سىزگە ءتۇسىندىرىپ بەرە المايتىنداي كورىندى ماعان.
— ءوزىڭىز ءبىرجولا ساۋىعىپ كەتىڭىز، سوسىن...
— ءقازىر تولىق قالپىما كەلدىم. نە بولعانىن بىلمەي تۇرمىن وزىمە. ميستەر حولمس، ەڭ العاشقى پويىزبەن مەكلتونعا اتتانۋىڭىزدى وتىنەم سىزدەن.
حولمس باسىن شايقادى:
— شارۋا كوپ، قولىمىز بوس ەمەس، بۇعان ارىپتەسىم دارىگەر ۆاتسون دا كۋالىك ەتە الادى. فەرەر قۇجاتتارىنىڭ جوعالۋىنا بايلانىستى تەرگەۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن اۆانس الىپ قويعام، وعان قوسا جاقىندا ابەرگاۆەننيدەگى كىسى ءولىمى جايىنداعى ءىس تىڭدالماقشى. ايرىقشا ماڭىزدى ءبىر نارسە بولماسا لوندوندى تاستاپ شىعا المايمىن.
— ماڭىزدى بولعاندا قانداي! - قوناعىمىز قولىن كوككە جايدى. - اپىراي، گەرسوگ حولدەرنەستىڭ جالعىز ۇلىن ۇرلاپ كەتكەندەرى جايىندا قالايشا ەشتەڭە ەستىمەگەنسىز؟
— گەرسوگ حولدەرنەستىڭ دەيسىز بە؟ بۇرىنعى ءمينيستردىڭ بە؟
— ءيا، ءيا، تاپ سونىڭ! ءبۇل تۋراسىندا گازەتتەردە ەشتەڭە جاريالانباۋى ءۇشىن بارىمىزدى سالعانبىز، ءبىراق كەشەگى "گلوبۋستا" ءارقيلى وسەك-اياڭ جارىق كورىپ تە ۇلگەرىپتى. بۇدان ءوزىڭىز دە حاباردار بوپ قالعان شىعارسىز دەگەن بولجامىم دۇرىسقا شىقتى.
حولمس ۇزىن دا تارامىستاۋ قولىن سوزىپ، سورەدەن ەنسيكلوپەديالىق انىقتامالىقتىڭ "X" ارپىنە ارنالعان تومىن الدى.
— "حولدەرنەسس، التىنشى گەرسوگ، بايلاۋىش وردەنىنىڭ يەگەرى، قۇپيا كەڭەستىڭ مۇشەسى..." جانە تاعى باسقا، وسىلاي جالعاسىپ كەتە بارادى. "بوۆەرلي بارونى، كارلتون گرافى..." اپىراي، نەعىلعان كوپ اتاق دەسەڭشى! "حەللەمشير گرافتىعىنداعى سوتتىڭ ءتوراعاسى (1900 جىلدان). سەر چارلز ەپپلدوردىڭ قىزى ەديتكە ۇيلەنگەن (1888). جالعىز ۇلى جانە مۇراگەرى - لورد سولتاير. ەكى ءجۇز ەلۋ مىڭ اكر جەردىڭ قوجايىنى. لانكاشير مەن ۋەلستە كەنىشتەرى بار. ادرەسى: كارلتون-حاۋستەرراس؛ حولدەرنەس-حولل، حەللەمشير؛ كارلتون قامال-سارايى، بانگور، ۋەلس. ادميرالتەيستۆو لوردى، مينيستر..." ءبىر سوزبەن ايتقاندا بەلگىلى ادام، بالكىم، ءتىپتى ەلىمىزدەگى ەڭ بەلگىلى ادامداردىڭ ءبىرى شىعار.
— ەڭ بەلگىلى، وعان قوسا، ەڭ باي ادامداردىڭ ءبىرى بولۋى مۇمكىن. بىلۋىمشە، ميستەر حولمس، ءوز سالاڭىزدا ءسىز قاراجاياۋ بىرەۋ ەمەسسىز جانە قاشاندا قانداي ىسكە بولسىن سول ءىستىڭ جۇمباعىن شەشۋ ماقساتىندا كىرىسەسىز. الايدا، ايىپقا بۇيىرماساڭىز ايتايىن، بالاسىن تاۋىپ بەرگەن ادامعا مارتەبەلى مىرزا بەس مىڭ فۋنتقا چەك بەرۋگە، سونداي-اق، قاراقشىنىڭ نەمەسە قاراقشىلاردىڭ كىم ەكەنىن ايتسا، الگىگە قوسىمشا تاعى دا مىڭ فۋنت بەرۋگە ۋادە ەتتى.
— ايتارى جوق، مول سىيلىق! - دەدى حولمس. - ۆاتسون، ابزالى، ەكەۋمىزدىڭ دوكتور حاكستەيبلمەن بىرگە انگليانىڭ سولتۇستىگىنە اتتانعانىمىز ءجون شىعار. ال ءسىز، دوكتور، ءسۇت ءىشىپ الىڭىز، سوسىن بىزگە نە بولعانىن، قاشان بولعانىن، قاي جەردە بولعانىن، سونداي-اق، مەكلتون ماڭىنداعى ينتەرناتتىڭ ديرەكتورى دوكتور تورنيكروفت حاكستەيبلدىڭ ءبۇل ىسكە قانداي قاتىسى بارىن جانە نەلىكتەن ونىڭ وقيعا وتكەننەن كەيىن ءۇش كۇننەن سوڭ عانا، -مۇنى ساقالى قىرىلماعان يەگىڭىزگە قاراپ ايتىپ وتىرمىن، - ازىن-اۋلاق قابىلەتىمە سەنىم ءبىلدىرىپ ماعان كەلىپ تۇرعانىن ايتىپ بەرىڭىز.
قوناعىمىز كەپتىرىلگەن نانمەن ءبىر ستاقان ءسۇت ءىشىپ الدى دا، قىزبالانا سويلەپ، بولعان جايدى ەشتەڭەسىن قالىس قالدىرماي ەگجەي-تەگجەيلى تۇردە بايانداي باستادى. كوز جانارى جاندانىپ، ءجۇزى شىرايلانىپ سالا بەردى.
— سىزدەرگە ايتىپ قويعانىم ارتىق بولماس، دجەنتلمەندەر، مەن مەكلتون ماڭىنداعى مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى ديرەكتورى بوپ تابىلام. حاكستەيبلدىڭ "گوراسييگە تۇسىنىكتەمەسى"، بالكىم، كىم ەكەنىمدى ەستەرىڭىزگە سالار. ەر بالالارعا ارنالعان ينتەرناتىمنىڭ انگلياداعى ەڭ ءتاۋىر جانە ەڭ جوعارى دارەجەلى وقۋ ورنى ەكەنىندە داۋ جوق. لورد ليەۆەرستوۋك، گراف بلەكۋوتەر، سەر كەتكارت سومس - مىنە، وسىنداي ادامدار ماعان ۇلدارىن سەنىپ تاپسىرىپ وتىر. الايدا اتاق-داڭقىنىڭ شىرقاۋ شەگىنە مەكتەبىم بۇدان ءۇش اپتا بۇرىن جەتتى - سول كۇنى لورد حولدەرنەسس ءوز حاتشىسى دجەيمس ۋايلدەر ارقىلى ون جاسار لورد سولتايردىڭ، جالعىز ۇلى ءارى مۇراگەرىنىڭ، مەنىڭ مەكتەبىمدە وقيتىنىن حابارلاعان ەدى. باسى وسىلاي جاقسى باستالعان ءىس ۇزاماي-اق ومىرىمدەگى ەڭ ۇلكەن باقىتسىزدىققا اينالادى دەپ سول كەزدە ويلاپ پا ەدىم!
لورد سولتاير ءبىرىنشى مامىردا، جازعى سەمەستردىڭ باسىندا كەلدى. وسىناۋ سۇيكىمدى بالا كۇندەلىكتى ءومىر تارتىبىمىزگە تەز كوندىگىپ كەتتى. ەسكەرتىپ قويعانىم ءجون شىعار، - بۇل ءۇشىن مەنى ەشكىم ادەپسىزسىڭ دەپ ايىپتاي قويماس، ويتكەنى ءبۇل جونىندە ايتپاي كەتۋدىڭ ەش قيسىنى جوق، - بالا ءوز ۇيىندە جارىم كوڭىل جۇرگەن بولاتىن. گەرسوگتىڭ وتباسىلىق ءومىرى اسا كوڭىل تولارلىقتاي ەمەستىگى جۇرتتىڭ بارىنە ءمالىم جاي-تۇعىن، ءسويتىپ ءوزارا كەلىسىم بويىنشا ەرلى-زايىپتىلار اجىراسىپ، گەرسوگينيا فرانسيانىڭ وڭتۇستىگىنە بارىپ ورىن تەپكەن-دى. مۇنىڭ بارىنە كوپ ۋاقىت وتە قويماعان، ال بالانىڭ پەرزەنتتىك سەزىمى، كەيىن بىلگەنىمىزدەي، تولىعىمەن اناسىنىڭ جاعىندا بولعان. ول حولدەرنەسس-حوللدان اتتانىپ كەتكەن سوڭ بالا اناسىن ساعىنا باستاعان، وسىنى كورگەن گەرسوگ ونى مەنىڭ ينتەرناتىما جىبەرۋدى ۇيعارىپتى. ەكى اپتادان كەيىن كىشكەنتاي لورد سولتاير بىزگە ابدەن باۋىر باسىپ كەتتى، ءوزىن وتە جاقسى سەزىنىپ ءجۇردى.
سوڭعى رەت جۇرت ونى ون ءۇشىنشى مامىر كۇنى كەشكىسىن، ياعني دۇيسەنبى كۇنى كورىپتى. وعان بولىنگەن بولمە ەكىنشى قاباتتا بولاتىن، ال ونىمەن ءبىر ەسىكتەن كىرەتىن ۇلكەن ىرگەلەس بولمەدە ەكى بالا جاتاتىن. بۇل بالالار تۇندە ەشتەڭە كورمەگەن، ەشتەڭە ەستىمەگەن، ەندەشە لورد سولتاير ءوز بولمەسىنەن ەسىك ارقىلى شىقپاعان. تەرەزەسى اشىق قالىپتى، ال بۇل جەردەگى قابىرعانى قالىڭ بوپ وسكەن، بۇتاقشالارى اجەپتاۋىر جۋان شىرماۋىق باسىپ كەتكەن-دى. جەردەن ەشقانداي ءىز تاپپادىق، ويتسە دە ونىڭ تەرەزە ارقىلى شىققانىنا ەش كۇمان جوق.
قاشقىننىڭ مەكتەپتە جوقتىعىن سەيسەنبى كۇنى، تاڭعى ساعات جەتىدە بىلدىك. كەرەۋەتىندەگى توسەك جينالماپتى. كەتەرىنىڭ الدىندا مەكتەپ فورماسىن - قارا ءتۇستى يتوندىق كۇرتەشەسى مەن ءسۇر شالبارىن كيىپتى. تۇندە ونىڭ بولمەسىنە ەشكىم كىرمەگەن، ەگەر ول جاقتان ايقاي-ۇيقاي نەمەسە الىس - جۇلىستىڭ دىبىسى شىقسا ونى، كونتەر، ىرگەلەس بولمەدەگى بالالاردىڭ ۇلكەنى، ارينە، ەستىگەن بولار ەدى، ويتكەنى ۇيقىسى وتە سەرگەك.
لورد سولتايردىڭ جوعالعانى انىقتالعان بويدا - اق بۇكىل ينتەرناتتى - بالالاردى، مۇعالىمدەردى، مالايلاردى تۇگەل جيناپ الدىم. سول ارادا ءبىز لورد سولتايردىڭ جالعىز قاشپاعانىنا كوز جەتكىزدىك. نەمىس ءتىلىنىڭ ءمۇعالىمى حايدەگگەر دە جوق بوپ شىقتى. حايدەگگەردىڭ بولمەسى ەكىنشى قاباتتىڭ قاراما-قارسى قاناتىندا بولاتىن، ونىڭ دا تەرەزەسى كوگالعا قارايتىن. ءمۇعالىمنىڭ دە كەرەۋەتى جيناۋسىز قالىپتى، الايدا وعان دۇرىستاپ كيىنۋدىڭ، شاماسى، رەتى كەلمەگەنگە ۇقسايدى، سەبەبى كويلەگى مەن ءۇيىقتارى ەدەندە جاتىر ەكەن.
ول تەرەزەدەن شىققان، سوسىن شىرماۋىققا جارماسىپ تەمەن تۇسكەن، مۇنى جەردەگى ءىزى ايعاقتاپ ءتۇر. كوگال شەتىندە ورنالاسقان شاعىن سارايعا قويىپ جۇرەتىن ۆەلوسيپەدى دە ورنىندا جوق بوپ شىقتى.
حايدەگگەر مەكتەبىمە بۇدان ەكى جىل بۇرىن كەلگەن، قولىندا جۇرەككە جىلى كەپىلدەمەلەرى بولعان، ءبىراق ول كوپ سويلەمەيتىن، قاباعى اشىلمايتىن تۇيىق ادام ەدى، وقۋشىلار دا، مۇعالىمدەر دە ونى ونشا جاقتىرمايتىن.
بۇگىن كۇن بەيسەنبى، قاشقىن جايىندا سەيسەنبىدەن بەرى ەشقانداي جاڭا دەرەك الا الماي وتىرمىز. ارينە، مەن سالعان جەردەن حولدەرنەسس-حوللمەن حابارلاستىم. گەرسوگتىڭ مەكەن-جايى مەكتەپتەن بار-جوعى بىرنەشە ميل عانا جەردە، ءۇيىن ساعىنعان لورد سولتاير اكەسىنە قايتىپ ورالعان شىعار دەپ ۇمىتتەنگەنبىز، ءبىراق ول وندا جوق بوپ شىقتى. گەرسوگ الابوتەن ابىرجىپ وتىر، ال ماعان كەلسەڭىز، مازاسىزدىق پەن شاكىرت تاعدىرىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى ادامدى قانداي كۇيگە دۋشار ەتەتىنىنە وزدەرىڭىز كۋا بولدىڭىزدار. ميستەر حولمس، وتىنەم سىزدەن، ايانىپ قالماڭىزشى! بۇل ءوزى بار ىنتى - شىنتىڭىزبەن كىرىسۋگە تۇرارلىق ءىس.
شەرلوك حولمس سورماڭداي ديرەكتوردىڭ اڭگىمەسىن مۇقيات تىڭداپ الدى. ءتۇيىلىپ كەتكەن قاباق پەن قوس قاباقتىڭ ورتاسىنا جينالعان قىرتىس - ونىڭ ءبۇل ىسكە ەشكىمدى جالىندىرماي-اق كىرىسەتىنىن، وقيعانى تەرگەپ-تەكسەرۋگە بار كۇشىن اياماي جۇمسايتىنىن كورسەتىپ تۇرعان، ويتكەنى ءبۇل اسا جاۋاپتى بولۋىمەن قاتار، شەتىن دە شىتىرمان جايلاردىڭ شەشۋىن تابۋعا دەگەن بايىرعى ىنتىزارلىعىنا قوزعاۋ سالعان ءىس ەدى. ول قالتاسىنان بلوكنوتىن الىپ، ەستە ساقتاۋ ماقساتىندا الدەنەنى جازىپ قويدى.
— ماعان سول بويدا كەلمەي ۇلكەن قاتەلىك جاساعانسىز، - دەپ سالدى دوسىم قاتۋلى جۇزبەن. ء-بۇل تەرگەۋدى كەرەمەتتەي قيىنداتىپ جىبەرگەلى ءتۇر. ماسەلەن، كوگال دا، قابىرعاداعى شىرماۋىق تا تاجىريبەلى ادامدى كوپ نارسەدەن حاباردار ەتەتىنىنە كامىل سەنىمدىمىن.
— مۇندا مەنىڭ كىنام جوق، ميستەر حولمس. مارتەبەلى مىرزا مۇنىڭ جۇرتشىلىققا جاريا بوپ كەتپەۋىنە بارىن سالدى. وتباسىنداعى ىرىڭ-جىرىڭى وسەك-اياڭعا جەل بەرە مە دەپ قاۋىپتەندى. مۇندايدى ونىڭ سۋقانى سۇيمەيدى.
— لورد سولتايردىڭ قاشىپ كەتۋ وقيعاسىنا جەرگىلىكتى وكىمەت ورىندارى تەرگەۋ جۇرگىزدى مە؟
— ءيا، سەر، ءبىراق، - اتتەگەن-اي دەسەڭشى! - بۇدان ەشتەڭە ونبەدى. ءاۋ باستا قاشقىنداردىڭ ىزىنە تۇسكەندەي بولعانبىز - الدەبىر جىگىتتىڭ تاڭەرتەڭگى پويىزعا وتىرىپ كەتكەنى، قاسىندا ءبىر بالا بولعانى جونىندە ستانسامىزدان حابار كەلگەن. الايدا كەشە كەشكىسىن ولار ليۆەرپۋلدە قولعا ءتۇستى - مۇنىڭ قاتەلىك ەكەنى سول بويدا بەلگىلى بولدى. مىنە، وسىدان كەيىن تىپتەن قاتتى تورىعىپ كەتتىم، سوسىن تۇنىمەن كىرپىك ىلمەي شىقتىم دا، ەڭ العاشقى پويىزبەن وزىڭىزگە اتتاندىم.
— پوليسيا بۇرىس جولعا تۇسكەن بويدا - اق، شاماسى، وقيعا بولعان جەردەگى تەرگەۋ جۇمىسى شابانداپ قالعان شىعار، سولاي ما؟
— شىنتۋايتىندا، تەرگەۋدى توقتاتىپ تاستادى.
— دەمەك، ءۇش كۇن بوسقا وتكەن. سويتۋگە بولا ما!
— ءيا، ايىپ مەنەن. دۇرىس ايتاسىز.
— جالپى، بۇل شەشۋىن تابۋعا بولاتىن جۇمباق. ءبۇل ىسكە قۋانا-قۋانا كىرىسەم. ايتىڭىزشى، عايىپ بولعان بالا مەن نەمىس ءتىلى ءمۇعالىمىنىڭ اراسىن جاقىنداتاتىن الدەنەندەي ءبىر دانەكەر بار ما ەدى، سونى انىقتاي الدىڭىز با؟
— ولاردىڭ اراسىندا ونداي ەشتەڭە بولعان ەمەس.
— ءمۇعالىم ونىڭ سىنىبىنا ساباق بەرەتىن بە ەدى؟
— جوق، جانە، بىلۋىمشە، ول ءتىپتى بالامەن ءبىر اۋىز تىلدەسىپ تە كورمەگەن.
— عاجاپ، عاجاپ، ايتارى جوق! بالادا ۆەلوسيپەد بار ما ەدى؟
— جوق.
— ال باسقا ۆەلوسيپەدتەر ورنىندا ما؟
— ورنىندا.
— كامىل سەنىمدىمىسىز بۇعان؟
— زارەدەي كۇمانىم جوق.
— نەمىس بالانى كوتەرىپ الىپ تاس قاراڭعى تۇندە ۆەلوسيپەدكە وتىرىپ كەتىپ قالدى دەگەن ويدان اۋلاق شىعارسىز؟
— البەتتە.
— ەندەشە، مۇنى قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟
— بالكىم، ولار ۆەلوسيپەدتى كوز الداۋ ءۇشىن العان بولار، سوسىن ونى ءبىر جەرگە تىعىپ تاستاپ، وزدەرى جاياۋ كەتكەن شىعار.
— مۇمكىن. ءبىراق مۇنىڭ كوز الداۋدىڭ قولايسىزداۋ ءتاسىلى ەكەنىنە ءوزىڭىز دە كەلىسەتىن شىعارسىز. ويتكەنى، سارايدا باسقا دا ۆەلوسيپەدتەر تۇردى ەمەس پە؟
— ءيا.
— ەگەر ءسىزدى جاياۋ كەتپەي، ۆەلوسيپەدپەن كەتكەندەرى تۋرالى ويعا جەتەلەگىسى كەلسە، وعان ەكەۋىن تىعىپ تاستاعان ءتاۋىر ەمەس پە؟
— سولايى سولاي.
— مىنە، كوردىڭىز بە. جوق، ءبۇل تۇككە العىسىز تەوريا. ايتسە دە، ۆەلوسيپەدتىڭ جوعالىپ كەتۋىنىڭ ءوزى تەرگەۋدى ودان ءارى جۇرگىزۋگە جاسالاتىن العاشقى قادام بولا الادى. تۇپتەپ كەلگەندە، ول ءوزى وپ-وڭاي جاسىرىپ قوياتىن نەمەسە جويىپ جىبەرەتىن نارسە ەمەس. تاعى ءبىر سۇراق: قاشىپ كەتەرىنىڭ الدىندا بالاعا بىرەۋلەر كەلگەن جوق پا؟
— جوق.
— بالكىم، ونىڭ اتىنا حاتتار كەلگەن شىعار؟
— ءيا، ءبىر حات بولعان.
— كىمنەن؟
— اكەسىنەن.
— وقۋشىلارىڭىز الاتىن پوشتانى اشىپ قارايسىز با؟
— جوق.
— ەندەشە، حاتتىڭ اكەسىنەن كەلگەنىن قايدان ءبىلدىڭىز؟
كونۆەرتتىڭ سىرتىندا گەرب بەينەلەنگەن بولاتىن، ادرەسى دە گەرسوگتىڭ ويقى-شويقى قولتاڭباسىمەن جازىلعان ەدى. وعان قوسا، بالاسىنا حات جازعانىن گەرسوگتىڭ ءوزى دە ەسكە الدى.
وعان دەيىن بالا باسقا حاتتى قاشان الىپ ەدى؟
سوڭعى كۇندەردە ونىڭ اتىنا ەشتەڭە كەلگەن جوق.
ال فرانسيادان حات بولعان جوق پا؟
— ەشقاشان.
— نەنى دىتتەپ وتىرعانىمدى ءسىز، ارينە، تۇسىنەتىن شىعارسىز دەپ ويلايمىن. لورد سولتايردى نە كۇش قولدانۋ ارقىلى الىپ كەتكەن، نە ول ءوز ەركىمەن قايتىپ كەتكەن. سوڭعى جورامالعا وراي: ەگەر سىرتتان بىرەۋ تۇرتپەكتەمەسە، بالانىڭ مۇنداي ىسكە ءوز بەتىمەن تاۋەكەل ەتە المايتىنى جايىندا تۇجىرىم جاساۋعا بولادى. وعان ەشكىم كەلمەگەن، دەمەك وعان حات ارقىلى تۇرتپەك جاسالعان. بالاعا حات جازىپ حابارلاساتىنداردىڭ كىم ەكەنىن بىلگىم كەلگەنىنىڭ ءمانى، مىنە، وسىندا.
— بۇل تۇرعىدا سىزگە كومەك كورسەتە المايمىن - اۋ دەيمىن. بىزگە بەلگىلىسى - وعان حات جازعان تەك اكەسى عانا.
— جانە اكەسىنىڭ ءبۇل حاتى تاپ سول بالا قاشاتىن كۇنى كەلىپتى. اكەسى مەن بالاسىنىڭ اراقاتىناسى قانداي - ولار ءتاتۋ-تاتتى، دوستىق قاتىناستا ما؟
— مارتەبەلى مىرزا ەشكىممەن دوستىق قاتىناس ورناتىپ اۋرە بولمايدى: ماڭىزدى مەملەكەتتىك ىستەردەن باسقاعا بۇرىلۋعا مۇرشاسى جوق. ادەتتەگى ادامگەرشىلىك سەزىمدەر ودان اۋلاق جۇرەتىن سەكىلدى كورىنەدى. ايتكەنمەن، وز تۇرعىسىندا ۇلىنا جامان قارامايدى.
— سويتسە دە، بالا اناسىن جان-تانىمەن جاقسى كورەدى دەپ ويلايسىز با؟
— ءيا.
— ءوزى ايتتى ما مۇنى؟
— جوق.
— كىم ايتقان؟ گەرسوگ پا؟
— و نە دەگەنىڭىز! ارينە، ول ەمەس!
— سوندا مۇنى قايدان ءبىلدىڭىز؟
— مارتەبەلى مىرزانىڭ حاتشىسى ميستەر دجەيمس ۋايلدەرمەن بىر-ەكى رەت تىلدەسكەنىم بار. لورد سولتايردىڭ كوڭىل كۇيى تۋراسىندا ماعان قۇپيالاپ حابار بەرگەن سول.
— تۇسىنىكتى. ايتپاقشى، گەرسوگتىڭ سول حاتى بالانىڭ بولمەسىنەن تابىلدى ما؟
— جوق، حاتتى وزىمەن بىرگە الىپ كەتىپتى... ميستەر حولمس، بىزگە ۆوكزالعا باراتىن ۋاقىت بولعان جوق پا؟
— ءقازىر كەب شاقىرتام. شيرەك ساعاتتان كەيىن ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىزدا بولامىز. ۇيىڭىزگە جەدەلحات سالماق نيەتىڭىز بولسا، ميستەر حاكستەيبل، ونداعىلار ىزدەستىرۋ جۇمىسى الىگە دەيىن ليۆەرپۋلدا جۇرگىزىلىپ جاتىر دەپ ويلاي بەرسىن. جالعان جورامال پوليسيانى سول جاققا جەتەلەپ كەتتى ەمەس پە؟ ال ءبۇل كەزدە مەن مەكتەبىڭىز ەسىگىنىڭ قاق الدىندا بىرەۋ -مىرەۋدىڭ بوگەتىنسىز جۇمىس ىستەيتىن بولام، بالكىم، مىنا تۇرعان قۇلدىعىڭىز بەن ۆاتسون سەكىلدى ءتىس قاققان ەكى تىڭشىنى تۇيسىگى الداي قويماس، وقيعا وتكەن ورىندا بىردەڭەنىڭ قۇيرىعىنان ۇستار.
كەشكىسىن ءبىز دەربي گرافتىعىنىڭ بوي سەرگىتەر سالقىن اۋاسىن جۇتىپ تۇردىق، دوكتور حاكستەيبلدىڭ اتىشۋلى مەكتەبى وسى گرافتىقتا بولاتىن. وعان كەلگەن كەزىمىزدە كۇن قاراڭعى تارتىپ كەتكەن. اۋىزعى بولمەدەگى ۇستەلدە ۆيزيت كارتىشكەسى جاتىر ەكەن. مالاي ديرەكتورعا الدەنە دەپ سىبىر ەتتى دە، ابىرجىپ قالعان اناۋ بىزگە قاراي ءجۇزىن بۇردى.
— گەرسوگ وسىندا، - دەدى ول - گەرسوگ پەن ميستەر ۋايلدەر مەنى كابينەتتە توسىپ وتىر. جۇرىڭىزدەر، دجەنتلمەندەر، سىزدەردى وعان تانىستىرايىن.
وسىناۋ ەسىمى ءدۇيىم ەلگە ءماشھۇر مەملەكەتتىك قايراتكەردى مەن، ارينە، فوتوسۋرەتتەرىنەن جاقسى بىلەتىنمىن، الايدا ول پورترەتتەگى كەيپىنە مۇلدەم دەرلىك ۇقسامايتىن بوپ شىقتى. قارسى الدىمىزدا، كامين جانىنداعى كىلەمدە، جۇدەۋلەۋ قۋشىق بەتتى، ەرەپەيسىزدەۋ كورىنەتىن يمەكتەۋ ۇزىن مۇرىندى، كەرەمەت ءساندى كيىنگەن، ماڭعاز دا وركوكىرەك ادام تۇر ەدى. ءجۇزى اق قاعازداي قۋارىپ كەتىپتى، ءوڭىنىڭ وسىنشا قۋقىلدىعىن جالىنداي جايناعان ۇزىن جيرەن ساقالى ايشىقتاي تۇسەتىندەي؛ ساقالىنىڭ تۇسىنان، اقشىلتىم جيلەتتەن، ساعاتتىڭ التىن شىنجىر باۋى جىلت - جىلت ەتەدى. بۇرىنعى مينيستر بىزگە ىزبارلانا قاراپ تۇردى. جانىنداعى الاسا بويلى، قاعىلەز، كوگىلدىر كوزدى جاس جىگىت - ءوزىم جوبالاعانداي، ونىڭ جەكە حاتشىسى ۋايلدەر بولاتىن. الدىمەن سول سويلەدى جانە بىردەن بارىنشا ەكپىندەپ ءارى ءتىپتى كارلەنە سويلەدى.
— دوكتور حاكستەيبل، بۇگىن تاڭەرتەڭ وسىندا بولعام، ءبىراق، وكىنىشكە قاراي، كەشىگىپ قالدىم، لوندونعا ساپارىڭىزدى توقتاتا المادىم. ايتۋشىلار ماعان ءسىزدى وندا ميستەر شەرلوك حولمستى شاقىرىپ كەلۋ ءۇشىن كەتتى دەدى، مىنا ءىستى تەرگەۋدى سوعان تاپسىرماق كورىنەسىز. وزىمەن الدىن-الا اقىلداسىپ الماي وسىنداي قادامعا بارعانىڭىزعا مارتەبەلى مىرزا قاتتى تاڭىرقاپ ءتۇر، دوكتور حاكستەيبل.
— پوليسيانىڭ ىزدەستىرۋى ەشقانداي ناتيجە بەرمەگەنىن بىلگەن سوڭ...
— مارتەبەلى مىرزانىڭ بۇعان كوزى ءالى جەتە قويعان جوق.
— دەي تۇرعانمەن، ميستەر ۋايلدەر...
— دوكتور حاكستەيبل، وزىڭىزگە ءمالىم، مارتەبەلى مىرزا ءبۇل ءىستىڭ كوپشىلىككە جاريا بوپ كەتپەگەنىن قالايدى. وسى سەبەپتى بۇعان باسى ارتىق ادامدى ارالاستىرا بەرمەگەندى ءجون كورەدى.
— مۇنى جوندەۋ وپ-وڭاي، - دەپ مىڭگىرلەدى ۇرەيى ۇشقان دوكتور. - ميستەر شەرلوك حولمس تاڭەرتەڭگى پويىزبەن لوندونعا ءجۇرىپ كەتە الادى.
— ونداي ويدان اۋلاقپىن، دوكتور، ونداي ويدان اۋلاقپىن، - دەدى حولمس سىپايى ەزۋ تارتىپ. - سولتۇستىكتىڭ اۋاسى سونداي ۇنامدى، دەنساۋلىققا سونداي پايدالى، سول سەبەپتى بىرنەشە كۇن وسىندا، جازىقتىقتا، بولا تۇرايىن دەپ ۇيعاردىم جانە بۇل كۇندەردى بارىنشا قىزىقتى وتكىزۋگە تىرىسپاقپىن. ءسىزدىڭ شاڭىراقتان با الدە دەريەۆنيالىق مەيمانحانادان با - قايسىسىنان ماعان ورىن تابىلاتىنى، البەتتە، تەك وزىڭىزگە عانا بايلانىستى.
دوكتور بايعۇس دال بوپ تۇرىپ قالدى، ءبىراق سول ارادا وعان جيرەن ساقال گەرسوگتىڭ بەينە ءبىر جۇرتتى دۇرلىكتىرىپ تۇسكى اسقا شاقىرعان گونگ دىبىسىنداي بوپ ەستىلگەن گۇرىلدەگەن جۋان داۋىسى جاردەمگە كەلدى.
— ميستەر ۋايلدەر دۇرىس ايتىپ ءتۇر، دوكتور حاكستەيبل، مەنىمەن اقىلداسىپ الۋىڭىز كەرەك ەدى. الايدا بۇل ءىستىڭ جاي - جاپسارىن ميستەر حولمسقا ءمالىم ەتىپ قويۋىڭىز سەبەپتى ونىڭ كومەگىنەن باس تارتقانىمىز ءجون بولماس. دەريەۆنيا مەيمانحاناسىنا بارۋدىڭ قاجەتى جوق، ميستەر حولمس، ءسىزدى ءوز ۇيىمدە، حولدەرنەسس-حوللدا، قۋانا-قۋانا قابىلدايمىن.
— شىن جۇرەكتەن ريزامىن، مارتەبەلى مىرزا. الايدا اينالىسپاق ءىسىمىزدىڭ پايداسى ءۇشىن، ابزالى، مەنىڭ وسىندا، وقيعا ورىن العان جەردە قالعانىم دۇرىس بولار.
— ءسىزدى ماجبۇرلەي المايمىن، ميستەر حولمس. ايتكەنمەن، وزىمنەن نەمەسە ميستەر ۋايلدەردەن الدەنەندەي دەرەكتەر قاجەت بولا قالسا، ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىزدامىز.
— بالكىم، حولدەرنەسس-حوللعا بارىپ قايتۋىما تۋرا كەلەتىن دە شىعار، - دەدى حولمس. - ال ءقازىر، سەر، بىلگىم كەپ تۇرعانى جالعىز-اق نارسە - ۇلىڭىزدىڭ جۇمباق جاعدايدا جوعالىپ كەتۋىن ءوزىڭىز قالاي تۇسىندىرە الاسىز؟
— بۇل سۇراعىڭىزعا قانداي جاۋاپ قايتاراردى بىلمەي تۇرمىن، سەر.
— جاعىمسىزداۋ تاقىرىپتى ءسوز ەتپەگىم ءۇشىن كەشىرىم سۇرايمىن، ءبىراق ونسىز بولمايدى. قالاي ويلايسىز، ءبۇل ىسكە گەرسوگينيانىڭ ارالاسى بار ما؟
مينيستر بىردەن جاۋاپ قاتا قويمادى.
— ارالاسى جوق، - دەدى ول اقىرى.
ياعني، وقيعانىڭ وزىنەن-وزى سۇرانىپ تۇرعان تاعى ءبىر تۇسىندىرمەسى بار: بالكىم، بالانى قۇن تولەتۋ ءۇشىن ۇرلاپ و كەتكەن شىعار؟ ونداي تالاپ بولعان جوق پا؟
جوق، سەر.
تاعى ءبىر سۇراق، مارتەبەلى مىرزا. جوعالىپ كەتەتىن كۇنى ۇلىڭىزعا حات جازعانىڭىز ءمالىم.
— جوعا، حات ونىڭ الدىندا جازىلدى.
— دۇرىس ايتاسىز. ءبىراق بالاڭىز حاتتى تاپ سول كۇنى الدى ەمەس پە؟
— ءيا.
— بۇل حاتتا ونى الابوتەن ابىرجىتاتىنداي نەمەسە قاشىپ كەتۋ جايىنداعى ويعا يتەرمەلەيتىندەي بىردەڭە بولعان جوق پا؟
— و نە دەگەنىڭىز، سەر!..
— حاتتى ءوزىڭىز سالىپ جىبەردىڭىز بە؟
گەرسوگ ءۇشىن حاتشىسى كىدىلەنە جاۋاپ قاتتى:
— مارتەبەلى مىرزانىڭ حات-حاباردى ءوزى جىبەرەتىن ادەتى جوق. ءبۇل حات باسقالارىمەن بىرگە كابينەتتەگى ۇستەلدە قالدىرىلعان بولاتىن، كەيىن مەن ءبارىن پوشتاعا ارنالعان سومكەگە سالدىم.
— باسقا حاتتاردىڭ اراسىندا ءبۇل حاتتىڭ دا بولعانىنا كوزىڭىز انىق جەتە مە؟
— ءيا، مەن كورگەم ونى.
— سول كۇنى قانشا حات جازدىڭىز، مارتەبەلى مىرزا؟
— جيىرما ما، وتىز با، بىلمەيمىن. حات الىساتىن ادامدارىم وتە كوپ. مەنىڭشە، نەگىزگى ماسەلەدەن ازدى-كەم اۋىتقىپ كەتتىك پە دەيمىن.
— جوعا، استە ولاي ەمەس! - دەدى حولمس.
— ىزدەستىرۋ جۇمىسىن فرانسيانىڭ وڭتۇستىگىنە قاراي باعىتتاۋ جونىندە پوليسياعا ءوزىم كەڭەس بەرگەم، - دەپ ءسوزىن جالعاي ءتۇستى گەرسوگ. - قايتالاپ ايتام: بالاسىن وسىنداي سولەكەت ىسكە يتەرمەلەۋ گەرسوگينيانىڭ قولىنان كەلەدى دەپ ويلامايمىن، ءبىراق شەشەسىنە وجەت بالانىڭ ءوزى قاشىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن، ونىڭ ۇستىنە، الگى نەمىس ازعىرىپ، كومەك كورسەتكەن بولسا. ال، ەندى، دوكتور حاكستەيبل، قوشتاسۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
حولمستىڭ ءالى تالاي سۇراعى بار ەكەنىن سەزىپ تۇردىم، ءبىراق گەرسوگ اڭگىمەنى شورت كەستى. شونجاردىڭ اقسۇيەكتىك نامىسى وتباسىلىق ىستەردى بوتەن اداممەن بىرگە تالقىلاۋعا دەس بەرمەگەن ەدى؛ ول، شاماسى، ءاربىر جاڭا سۇراق ءومىرىنىڭ مۇقيات تۇردە كولەڭكەلەپ قويعان بۇرىش-بۇرىشىنا جارىق تۇسىرە مە دەپ قورىقسا كەرەك.
گەرسوگ پەن ميستەر ۋايلدەر كەتكەننەن كەيىن دوسىم داعدىلى قۇشتارلىقپەن ىسكە كىرىستى.
بالانىڭ بولمەسى ىقتياتپەن تەكسەرىلدى، ءبىراق ءبۇل ونىڭ تەرەزە ارقىلى عانا قاشىپ كەتۋى مۇمكىن دەگەن جورامالعا ءبىرجولا توقتاۋعا كومەكتەسكەنى بولماسا، باسقا ەشقانداي ناتيجە بەرمەدى. نەمىس ءمۇعالىمنىڭ بولمەسىندەگى زاتتار اراسىنان دا جاڭا ايعاق تابىلمادى. تەرەزە استىنداعى شىرماۋىق ونىڭ سالماعىن كوتەرە الماپتى، كوگالعا قول شامنىڭ جارىعىن تۇسىرگەنىمىزدە اياق كيىم وكشەسىنەن قالعان تەرەڭ ءىزدى كوردىك. جاپىرىلعان ءشوپ قانا وسىناۋ تۇسىنىكسىز تۇنگى وقيعاعا كۋالىك ەتىپ ءتۇر ەدى.
شەرلوك حولمس مەنى جالعىز قالدىرىپ كەتىپ قالدى دا، سودان تەك تۇنگى ساعات ون ەكىگە تامان كەلدى. الدەبىر جەردەن وسى ارانىڭ ۇلكەن كارتاسىن تاۋىپ الىپتى، ونى مەنىڭ بولمەمدەگى كەرەۋەتكە اكەپ جايىپ، قاق ورتاسىنا شامدى ورنالاستىردى. سوسىن تەمەكىسىن تۇتاتىپ، ءوزى ايرىقشا نازار اۋدارعان پۋنكتتەردى قورقورىنىڭ تۇتىندەپ تۇرعان يانتار مۇشتىگىمەن ماعان ارەدىك - ارەدىك كورسەتىپ قويىپ، قولعا تۇسىرگەن ءقادىرلى دۇنيەسىنە زەيىن سالا ۇڭىلە باستادى.
— بۇل وقيعا مەنى بارعان سايىن باۋراپ بارادى، ۆاتسون، - دەدى دوسىم. - قىزعىلىقتى وقيعا، وتە قىزعىلىقتى... ءبىراق ءقازىر، ءبۇل ءىستى ەندى-ەندى عانا قولعا العان شاعىمدا، جەكەلەگەن گەوگرافيالىق دەتالدارعا نازارىڭىزدى اۋدارعىم كەلىپ ءتۇر، ويتكەنى تەرگەۋ بارىسىندا بۇلاردىڭ ۇلكەن كومەگى ءتيۋى مۇمكىن. كارتاعا كوز سالىڭىز. مىنا شتريحتالعان شارشى -مەكتەپ. بۇعان تۇيرەۋىش شانشىپ قويالىق. مىناۋ تاس جول ول مەكتەپتىڭ جانىمەن شىعىستان باتىسقا قاراي تارتىلىپ جاتىر جانە ءبىر ميلدەي جەردىڭ ۇزىنا بويىندا ودان وڭعا قاراي دا، سولعا قاراي دا باسقا جول تارامايدى. ەگەر قاشقىندار وسى باعىتتى تاڭداسا، وندا ولار تاس جولعا سوقپاي وتە المايدى.
— دۇرىس.
— ءتۇرلى جاعدايلاردىڭ ءساتتى تۇردە توعىسۋى ارقاسىندا ءبىز سول كۇنى تۇندە جول بويىندا نە بولعانىن ءبىلىپ وتىرمىز. مىنا ارادا، ءقازىر قورقورىم تۇرعان جەردە، تۇنگى ساعات ون ەكىدەن تاڭعى التىعا دەيىن پوليسمەن كەزەكشىلىك ەتكەن. كورىپ تۇرعانىڭىزداي، ءبۇل تاس جولدىڭ شىعىس بولىگىندەگى العاشقى جول ايىرىعى. پوليسمەن ءوز پوستىنان ءبىر مينۋت بىلاي جىراقتاماعان، ەگەر سول ماڭايدان وتسە ەرەسەك ادام مەن بالانى مىندەتتى تۇردە بايقاعان بولار ەدىم، دەگەندى ايتادى. بۇگىن كەشكىسىن ونىمەن سويلەستىم، مەنىڭشە، ونىڭ سوزىنە سەنۋگە ابدەن بولادى. دەمەك، ولار تاس جولدىڭ ءبۇل بولىگىنە اياق باسپاعان. ەندى ونىڭ باتىس بولىگىندەگى جاعدايدى قاراستىرايىق. وندا "قىزىل بۇقا" اتالاتىن مەيمانحانا بار، قوجايىنى ايەل ەكەن، سىرقاتتانىپ جاتىر ەكەن. مەكلتوننان دارىگەر شاقىرۋعا ادام جىبەرىپتى، ءبىراق اناۋ باسقا ءبىر ناۋقاستا بولىپتى دا، بۇعان تاڭ الاگوبەڭدە عانا كەلىپتى. ونىڭ كەلۋىن كۇتكەن مەيمانحانا ادامدارى ءتۇنى بويى كوز ىلمەپتى، كەلە جاتىر ما دەپ تاس جولعا قاراعىشتاۋمەن ءجۇرىپتى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، مەيمانحانانىڭ قاسىنان ەشكىم وتپەگەن كورىنەدى. ايتقاندارىنا سەنسەك، تاس جولدىڭ باتىس بولىگىنە دە ەشقانداي كۇمان كەلتىرۋىمىزگە بولمايدى. ەندەشە، قاشقىنداردىڭ باسقا ءبىر جولدى تاڭداعانى انىق.
— ال ۆەلوسيپەد شە؟ - دەپ سۇرادىم.
— ءيا، ۆەلوسيپەد بار. ءقازىر سونىڭ جايىن قاراستىرامىز. ءسويتىپ، اڭگىمەمىزدى ارمەن جالعايىق. ەگەر قاشقىندار تاس جولعا شىقپاسا، وندا ولار مەكتەپتەن نە سولتۇستىككە قاراي، نە بولماسا وڭتۇستىككە قاراي باعىت العان، بۇعان داۋ جوق. قانە، وسى ەكى جورامالدىڭ ەكەۋىن دە تالقىعا سالىپ كورەيىك. مەكتەپتىڭ وڭتۇستىك بەتىندە ۇساق تەلىمدەرگە بولىنگەن اۋقىمدى ەگىستىك جاتىر؛ ءار تەلىم تاس دۋالمەن قورشالعان. ول جەردەن ۆەلوسيپەدپەن ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. ولاي بولسا، ءبۇل جورامالدى دا بىلاي قويۋ كەرەك. ەندى سولتۇستىككە نازار سالايىق. ول جاقتان قيسىق قاراعاي اتالاتىن توعايدى كورىپ تۇرمىز، ال ونىڭ سىرتىندا، سولتۇستىككە قاراي ۇزاعان سايىن جوتا - توبەلەرى كوبەيە تۇسەتىن، ۇزىندىعى ون ميلدەي باتپاقتى جازىقتىق كوسىلىپ جاتىر. ونىڭ سول جاق بەتىندە حولدەرنەسس-حولل ورنالاسقان، وعان دەيىن تاس جولمەن جۇرسەڭ ون ميلدەي، تۋرا تارتساڭ التى ميلدەي بولادى. ءبۇل - ادام كوپ تۇرمايتىن، سۇرقاي جازىقتىق. ءار جەرىنە مال باعاتىن بىرنەشە شاعىن فەرما قونىس تەپكەن. قوي، سيىر جانە باتپاقتاعى قۇستار - مىنە، بۇل ءوڭىردى مەكەن ەتەتىن وسىلار عانا. كورىپ تۇرعانىڭىزداي، ارمەن قاراي چەستەر-فيلد تاس جولى ءوتىپ جاتىر. جولدىڭ بويىندا ەكى-ۇش كوتتەدج، شىركەۋ مەن مەيمانحانا بار. ارت جاقتا - بيىك تە جارلاۋىتتى جوتالار. ىزدەستىرۋ جۇمىسىن وسى جاققا، سولتۇستىككە قاراي باعىتتاۋىمىز كەرەك، بۇعان كامىل سەنىمدىمىن.
— ال ۆەلوسيپەد شە؟ - دەپ قايتالادىم مەن.
— ۆەلوسيپەدتىڭ بۇعان قاتىسى قانشا! - دەدى حولمس دەگبىرسىزدەنىپ. - مىقتى ۆەلوسيپەدشىلەر تاس جولمەن عانا جۇرە بەرمەيدى. جازىقتىقتا نە كوپ — سۇرلەۋ سوقپاق كوپ، ونىڭ ۇستىنە سول ءتۇنى اي سۇتتەي جارىق بولعان... تۇرا تۇرىڭىز! بۇل نەمەنە؟
ەسىك تارس-تۇرس قاعىلدى دا، سول بويدا بولمەمىزگە دوكتور حاكستەيبل كىرىپ كەلدى. قولىندا كۇنقاعارى اق جىپپەن زەرلەنگەن كوگىلدىر ءتۇستى كەپكى بار.
ولجا! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى و ل - قۇداي ءساتىن سالدى! بالامىزدىڭ ىزىنە تۇستىك - اۋ اقىرى! مىناۋ سونىڭ كەپكىسى!
— ونى قايدان تاپتىڭىزدار؟
— جازىقتىقتا قونىپ جاتقان سىعانداردىڭ فۋرگونىنان تاپتىق. ولار سەيسەنبى كۇنى كوشىپ كەتكەن ەدى. بۇگىن پوليسيا قۋىپ جەتىپ، فۋرگونعا ءتىنتۋ جۇرگىزدى. تابىلعان نارسە - وسى.
— بۇل ولاردىڭ قولىنا قالاي تۇسكەن؟ نە دەيدى ولار؟
— ءجون سويلەمەيدى، جالتارادى. كەپكىنى جازىقتىقتان سەيسەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ تاۋىپ الدىق دەپ انت-سۋ ىشەدى. جوعا، ول وڭباعاندار بىلەدى، بالانىڭ قايدا ەكەنىن! ءبىر جاقسىسى، ءبارىن تورعا تىعىپ تاستادى. زاڭنان زارەسى ۇشىپ، ءالى-اق سايراپ بەرەر ولار. بالكىم، تەك قورقىنىش قانا ەمەس، گەرسوگتىڭ ءاميانى دا كومەكتەسىپ قالار.
— نەسى بار، بۇل جاقسى حابار، - دەدى حولمس، دوكتور بولمەدەن شىعىپ كەتكەن سوڭ. - قالاي بولعاندا دا، ءبۇل جازىقتىقتان ىزدەستىرۋ عانا بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە جەتكىزەدى دەگەن تەوريامنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەپ ءتۇر. پوليسيا مۇندا سىعانداردى تۇتقىنداعاننان باسقا تۇك بىتىرگەن جوق. كارتاعا قاراڭىزشى، ۆاتسون. جازىقتىقتا جىلعا بار. مەكتەپ پەن حولدەرنەسس-حوللدىڭ ارالىعىنداعى كەي تۇسى باتپاققا اينالعان. قۇرعاقشىلىق بوپ تۇرعانى سونشا، باسقا جەرلەردەن ءىز كەسۋ بوس اۋرەشىلىك بوپ شىعادى، ال باتپاقتا، بالكىم، بىردەڭە قالعان دا شىعار. ەرتەڭ سىزگە ەرتەرەك سوعارمىن، سوسىن ەكەۋىمىز وسىناۋ قۇپياسى مول حيكايانىڭ سىرىن اشۋعا تالاپتانىپ كورەرمىز.
ەرتەڭىنە تاڭ ەلەڭ-الاڭدا ويانعانىمدا، كەرەۋەتىمنىڭ تاپ قاسىندا تۇرعان ۇزىن بويلى، جۇقالتاڭ حولمستىڭ تۇلعاسىن بىردەن كوزىم شالدى. كيىنىپ الىپتى، ءتىپتى سەرۋەندەپ قايتقانى دا بايقالادى.
— كوگال مەن ۆەلوسيپەدتەر تۇرعان سارايدى تەكسەرىپ شىقتىم، - دەدى دوسىم، - سوسىن قيسىق قاراعايدا قىدىردىم. تۇرىڭىز، ۆاتسون، كورشى بولمەدە كاكاو دايىن تۇر. تەزدەتۋىڭىزدى وتىنەم، ويتكەنى بۇگىن بىزگە كوپ شارۋا تىندىرۋعا تۋرا كەلەدى.
دوسىمنىڭ ءجۇزى الابۇرتىپ، كوزى جايناپ ءتۇر ەدى - سۇيىكتى ىسىنە كىرىسكىسى كەلىپ شىدامسىزدانىپ تۇرعانىندا داۋ جوق - تى. ءبۇل باسقا حولمس بولاتىن - كوڭىلى شات، جىگەرلى، بەيكەر - ءستريتتىڭ ءوڭى قۋقىل تارتىپ، ءوز ويىمەن ءوزى بوپ تۇنجىراپ وتىراتىن ارمانشىل ادامىنا مۇلدەم ۇقسامايتىن حولمس ەدى. كۇش-قايراتى تاسىعان، سەرگەك تە شيراق كەيپىن كورىپ بۇگىن تىنىم تابا المايتىنىمىزدى ءتۇسىندىم.
ءبىراق ءبۇل كۇن وتە ۇلكەن وكىنىشپەن باستالدى. جايىلعان مالدىڭ سانسىز كوپ سۇرلەۋ-سوقپاعى كەسىپ ءوتىپ جاتقان، قوڭىرقاي شىمتەزەك جاپقان جازىقتىقپەن زور ءۇمىتتىڭ جەتەگىندە جولعا شىعىپ، كوپ ۇزاماي ءوزىمىز كەلگەن جەر مەن حولدەرنەسس-حولل ارالىعىنداعى باتپاعى باسىم جاسىل شابىندىققا دا جەتتىك. ەگەر بالا ۇيىنە قاراي زىتقان بولسا، وندا وسى ماڭايعا سوقپاي وتە الماس ەدى، سوندىقتان ءبۇل ارادا ونىڭ نەمەسە نەمىس ءمۇعالىمنىڭ ءىزى قالار ەدى. ءبىراق ءبىز ونداي ەشتەڭە تابا المادىق. شابىندىقتىڭ جيەگىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقان، قاباعىن قارس ءتۇيىپ العان دوسىم ونىڭ مۇك باسقان ۇستىڭگى قاباتىنداعى قاراۋىتقان داق اتاۋلىنىڭ بارىنە قادالا قاراۋمەن بولدى. قوي تۇياعىنىڭ ءىزى مۇندا كوپتەپ كەزدەسەتىن، ال تاعى دا بىرنەشە ءميلدى ارتقا تاستاعاننان كەيىن سيىر تۇياعىنىڭ تاڭبالارىن كوردىك. بار تاپقانىمىز وسى عانا ەدى.
— قاتەلىك كەتتى، - دەدى حولمس الدىمىزدا كوسىلىپ جاتقان جازىقتىقتى جابىرقاۋ كوزبەن شولىپ. - انا جەرلەر دە - باتپاق، ارالىعىندا وتۋگە بولاتىن ەنسىزدەۋ قۇرعاق جەر بار. قاراڭىزشى! اناعان قاراڭىزشى! نە مىناۋ؟
ءبىز قارا لەنتا سەكىلدى يرەلەڭدەگەن سوقپاققا تۇستىك. ونىڭ قاق ورتاسىنان، ىلعالدى توپىراقتان ۆەلوسيپەد شينالارىنىڭ ءىزى اپ-انىق كورىنىپ جاتىر ەدى.
ۋرا! - دەپ ايقايلاپ جىبەردىم مەن. - مىنە، ۆەلوسيپەد تە تابىلدى!
ءبىراق حولمس باسىن شايقادى، الپەتىنەن قۋانىشتان گورى تاڭىرقاۋشىلىق پەن الدەنەگە الاڭداۋشىلىق اڭعارىلىپ تۇر ەدى.
— ۆەلوسيپەد ەكەنى ۆەلوسيپەد، ءبىراق ول ەمەس، باسقا، - دەدى ول. - مەن ۆەلوسيپەد شيناسى قالدىراتىن قىرىق ەكى ءتۇرلى تاڭبانى بىلەم. مىناۋ، كورىپ تۇرعانىڭىزداي، "دانلوپ" فيرماسىنىڭ شيناسى، وعان قوسا، جاماۋى بار. حايدەگگەردىڭ شيناسى "پالمەر" فيرماسىنان بولاتىن، ۇزىنا بويى سوزىلاتىن جولاعى بار-تىن. دەمەك، بۇل ارادان حايدەگگەر ەمەس، باسقا بىرەۋ ءجۇرىپ وتكەن.
— ەندەشە، انا بالا شىعار؟
— شىركىن، ونىڭ ۆەلوسيپەدى بولعانىن دالەلدەي العانىمىزدا عوي! وندا ۆەلوسيپەد بولعان جوق دەپ سەندىرىپ ءتۇر ءى وي ءبىزدى. مىنا ءىز مەكتەپتەن بەرمەن قاراي شىققان ءىز، وعان ءوزىڭىز دە كوز جەتكىزە الاسىز.
— بۇل مەكتەپكە قاراي باعىت العان ءىز بولۋى دا مۇمكىن.
— جوعا، قىمباتتى ۆاتسون. ارتقى دوڭگەلەك قالدىراتىن تاڭبا ءاماندا تەرەڭىرەك بولادى، سەبەبى وعان سالماق كوبىرەك تۇسەدى. كورىپ تۇرسىز با؟ بىرنەشە جەردە ول الدىڭعى دوڭگەلەك قالدىرعان بولماشى ءىزدى باسىپ ءوتىپ جويىپ جىبەرگەن. جوعا، ۆەلوسيپەدشىنىڭ مەكتەپ جاقتان كەلە جاتقانىنا كۇمان كەلتىرۋگە بولمايدى. بالكىم، مۇنىڭ ىزدەستىرۋىمىزگە ەشقانداي قاتىسى جوق تا شىعار، ايتكەنمەن، ءىز كەسۋدى ارمەن جالعاستىرۋ ءۇشىن، قانەكي، وسىنى بويلاپ كەرى قاراي ءجۇرىپ كورەيىك.
ءبىز تاپ سولاي ىستەدىك، ءسويتىپ ەكى ءجۇز ءۇش ءجۇز ياردتاي جۇرگەن سوڭ، سوقپاق باتپاقتى جەردەن بۇرىلىپ كەتكەن كەزدە، شينا تاڭباسى دا عايىپ بولدى. ءسال ارمەنىرەكتە سوقپاقتى جىڭىشكەلەۋ جىلعا كەسىپ وتەتىن، ونىڭ ارعى بەتىنەن ءىز قايتادان پايدا بولا كەتتى، باسىم بولەگىن سيىرلار تاپتاپ تاستاپتى. ودان سوڭ سوقپاق قيسىق قاراعايعا - مەكتەپ عيماراتىنان قول سوزىم جەردە تۇرعان توعايعا ەندى. ۆەلوسيپەدشى، شاماسى، وسى توعايدان شىقسا كەرەك. حولمس قويتاسقا تىزە بۇكتى دە، قولىمەن جاعىن تايانىپ وتىرىپ قالدى. ول وسىلاي قىبىر ەتپەي ويلانىپ وتىرعان كەزدە مەن ەكى سيگارەت تارتىپ ۇلگەردىم.
— نەسى بار، - دەدى دوسىم اقىرىندا، - الدى-ارتىن بايقاۋعا ماشىق ادامنىڭ ءىز جاسىرۋ ءۇشىن، البەتتە، ۆەلوسيپەد شيناسىن اۋىستىرۋى دا مۇمكىن عوي. ونداي كەرەمەت كورەگەندىگى بار قىلمىسكەرمەن ۇستاسۋدى ءوزىم ءۇشىن زور باقىت ساناعان بولار ەم. ءبۇل سۇراقتى جاۋابى تابىلماعان كۇيىندە قالدىرىپ باتپاققا قايتىپ ورالايىق، ويتكەنى ونداعى جەردىڭ ءبارىن تۇگەل قاراپ شىققان جوقپىز.
جازىقتىقتىڭ باتپاقتى بولىگىن قايتادان مۇقيات تەكسەرە باستادىق، ءسويتىپ كوپ ۇزاماي ەڭبەگىمىز دە اقتالدى: حولمس ىلعالى مول تاعى ءبىر سوقپاقتى كورىپ، وعان جاقىنداي بەرە شاتتانا داۋىستاپ جىبەردى. سوقپاقتىڭ قاق ورتاسىمەن تەلەگراف سىمىنداي جىڭىشكە جولاقتار سوزىلىپ جاتىر ەدى. بۇل پالمەرلىك ۆەلوسيپەد شيناسىنان قالعان تاڭبا بولاتىن.
— مىنە، گەرر حايدەگتەر وتكەن جەر! - دەدى حولمس دەبدىرەپ. – وي تۇجىرىمىم ونشالىقتى وسال ەمەس ەكەن-اۋ، ۆاتسون!
— قۇتتىقتايمىن ءسىزدى.
— ءبىراق جۇمباقتىڭ شەشۋى ءالى تابىلعان جوق. وتىنەم سىزدەن، سوقپاقپەن جۇرمەڭىزشى. ەندى مىنا ءىزدى بويلاپ ىلگەرىلەيىك. مۇنىڭ ۇزاماي ءۇزىلىپ قالارى انىق.
الايدا جازىقتىقتىڭ ءبۇل بولىگىندە ىلعالدى جەرلەر دەمىل - دەمىل جولىعىپ جاتتى، ۆەلوسيپەد ءىزى ءجيى-جيى جوعالا بەرگەنىمەن ءبىز ونى جىلدام تاۋىپ الىپ تۇردىق.
— مىنا ارادا ۆەلوسيپەدشىنىڭ پەدالدى بارىنشا قاتتى باسقانىن بايقادىڭىز با؟ - دەدى حولمس. - بۇل ايدان انىق نارسە. الدىڭعى دوڭگەلەكتىڭ دە، ارتقى دوڭگەلەكتىڭ دە ىزدەرى ساقتالعان مىنا جەرگە قاراڭىزشى. ەكەۋى دە اپ-ايقىن. ال مۇنى ۆەلوسيپەدشىنىڭ ۆەلوجارىسقا قاتىسۋشىلار سەكىلدى رولگە سالماق سالعانىمەن عانا تۇسىندىرۋگە بولادى. ءماسساعان، ول قۇلاپ قالىپتى!
بالشىقتى سوقپاقتان ۇزىن دا جالپاق ويىق بەدەر بايقالدى. ودان ءارى شاركەيدىڭ ءىزى، سودان سوڭ قايتادان ۆەلوسيپەد ءىزى كورىندى.
— دوڭگەلەكتەرى تايىپ كەتتى مە ەكەن؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
حولمس جەردەن بەكىشتىڭ سىنعان بۇتاسىن الدى. جۇرەگىم زىرق ەتە قالدى: سارعىش گۇلدەردىڭ بەتىندە قىزعىلتىم داقتار بار ەكەن. سوقپاقتان دا، بەكىش بۇتالارىنان دا قاتقان قاننىڭ قوڭىرقاي داقتارى قاراۋىتا كورىنىپ ءتۇر ەدى.
— ءىس ناسىرعا شاۋىپتى! - دەدى حولمس. - جاقسىلىقتىڭ بەلگىسى ەمەس ءبۇل! مىنا جەردى باسىپ كەتپەڭىز، ۆاتسون، ارمەنىرەك تۇرىڭىز. سونىمەن، بۇدان نە اڭعارۋعا بولادى؟ ول جارالانىپ قۇلاعان... ورنىنان تۇرعان... قايتادان ۆەلوسيپەدكە وتىرعان... ارمەن كەتكەن. سوقپاقپەن تابىن ءجۇرىپ وتكەن. ونى بۇقا ءسۇزىپ قۇلاتپاعانى انىق! ءبىراق مۇندا باسقا ءىز جوق. العا، العا، ۆاتسون! قان داقتارى، ۆەلوسيپەد شيناسىنىڭ تاڭبالارى - وسى ىزدەرمەن - اق ونى تاۋىپ الارىمىز كامىل!
ىزدەستىرۋىمىز ۇزاققا سوزىلعان جوق. ۆەلوسيپەد ءىزى ىلعالدى سوقپاقپەن ولاي دا بۇلاي بۇلتالاقتاي باستادى. سول ارادا العا قاراي كوز جىبەرگەم، كەنەت كوز الدىمدا بىردەڭە تەمىردىڭ جالتىلىنداي بوپ جارق ەتە قالدى. ءبىز بەكىش بۇتالارى اراسىنان پالمەرلىك شيناسى بار ۆەلوسيپەدتى سۋىرىپ الدىق. ءبىر پەدالى مايىسىپ قالىپتى، ءرولى مەن الدىڭعى دوڭگەلەگىن قان جۋىپ كەتىپتى. ءسال ارمەنىرەكتەن، شوپ اراسىنان شاركەي كورىنىپ تۇرعان. سولاي قاراي تۇرا ۇمتىلىپ، بەيشارا ۆەلوسيپەدشىنىڭ ءوزىن دە كوردىك - ءبۇل كەسەك دەنەلى، قابا ساقالدى ادام ەدى، كوزىندە وڭ جاق اينەگى سىنىپ قالعان كوزىلدىرىك بار ەكەن. ولىمىنە باس سۇيەگىن ۋاتىپ جىبەرگەن سۇراپىل سوققى سەبەپ بولىپتى. مىناداي جاراقاتتان كەيىن قايتادان ۆەلوسيپەدكە وتىرىپ ءالى دە بىرنەشە مەتر جۇرگەنى جانىنىڭ سىرىلىگى مەن رۋحىنىڭ مىقتىلىعىن پاش ەتىپ ءتۇر ەدى. شاركەيىن اياعىنا جالاڭ كيىپتى، ال بەشپەتىنىڭ استىنان توسەككە جاتاردا كيەتىن كويلەگى كورىنىپ ءتۇر. بۇعان ەشقانداي ءشۇبا كەلتىرۋگە بولمايتىن: الدىمىزدا جاتقان ادام نەمىس ءمۇعالىم ەدى.
حولمس ءمايىتتى ۇقىپتاپ اۋداردى دا، اسىقپاي قاراپ شىقتى، سوسىن وتىرىپ الىپ ويعا بەرىلدى. دوسىمنىڭ مازاسىزدانىپ كەتكەن الپەتىنە كوز جۇگىرتىپ ءوتتىم دە، وقىستان تابىلعان وسىناۋ جان شوشىرلىق ولجانىڭ تەرگەۋىمىزدىڭ العا جىلجۋىنا ونشا كوپ كومەكتەسە قويماعانىن ۇقتىم.
— نە ىستەۋىمىز كەرەك، سوعان باسىم جەتپەي وتىر، ۆاتسون، - دەدى اقىرى حولمس. - ارمەن قاراي جۇرە بەرمەك ويىم بار. ىزدەستىرۋدى سوزىپ العانىمىز سونشا، ەندىگى جەردە ءبىر ساعاتتى دا بوسقا جىبەرۋگە بولمايدى. سويتە تۇرعانىمەن، پوليسياعا دا حابار بەرۋ كەرەك. مىنا سورماڭدايدىڭ ءمايىتىن وسى اراعا قالدىرىپ كەتۋگە بولا ما!
— قاعاز جازىپ بەرىڭىز، مەن بارايىن.
— ءسىز ماعان كەرەكسىز، ماعان كومەكتەسۋىڭىز قاجەت! تۇرا تۇرىڭىز، انا جەردە بىرەۋ شىمتەزەك ويىپ جاتىر ەكەن. سونى شاقىرىڭىز، پوليسيانى وسىندا ەرتىپ كەلەتىن بولسىن.
مەن حولمستىڭ ءوتىنىشىن ورىندادىم، ءسويتىپ ول زارە - قۇتى قالماعان فەرمەر بايعۇستى قاعاز جازىپ بەرىپ، دوكتور حاكستەيبلگە اتتاندىردى.
— سونىمەن، ۆاتسون، - دەپ قايتادان سويلەپ كەتتى دوسىم، - بۇگىن تاڭەرتەڭ ەكەۋىمىز ەكى ءتۇرلى ىزگە تاپ بولدىق. ءبىرىنشىسىن پالمەرلىك شيناسى بار ۆەلوسيپەد قالدىرعان، ونىڭ ءبىزدى قايدا الىپ كەلگەنىن ءوزىڭىز كورىپ تۇرسىز. ەكىنشى تاپقانىمىز - دانلوپتىق جاماۋلى شينا قالدىرعان ءىز. وسى ەكىنشى ىزگە تۇسپەس بۇرىن الدىمەن وزىمىزگە ءمالىم نارسەلەردى انىقتاپ، ءماندىسى مەن ءمانسىزىن اجىراتىپ العانىمىز دۇرىس بولار... ەڭ اۋەلى مەن بالانىڭ ءوز ەركىمەن قاشىپ كەتكەنىن اتاپ ايتقىم كەلەدى. ول سىرتقا تەرەزە ارقىلى شىققان دا، جالعىز نەمەسە سىبايلاسىمەن بىرگە زىتىپ بەرگەن. بۇعان ەشقانداي كۇمان كەلتىرۋگە بولمايدى.
مەن قوشتاپ باس يزەدىم.
— بۇل سولاي. ەندى بەيشارا نەمىستىڭ جايىن قاراستىرايىق. بالا كيىنىپ ۇلگەرگەن - ياعني، ول قاشۋعا الدىن-الا دايىندىق جاساعان. ال نەمىس، شاماسى، اسىعىس كيىنسە كەرەك، سوندىقتان ۇيىعىن كيمەستەن كەتكەن.
— دۇرىس ايتاسىز.
— ونى تەرەزەدەن قارعۋعا نە ءماجبۇر ەتۋى مۇمكىن؟ بالانىڭ قاشىپ بارا جاتقانىن كورىپ قالعاندىعى شىعار. ونى قۋىپ جەتىپ، كەيىن قايتارعىسى كەلگەن بولار. ءسويتىپ، ول ۆەلوسيپەدىن الادى دا، قاشقىننىڭ سوڭىنان ءتۇسىپ بەرەدى، اقىرىندا باتپاقتا قازا تابادى.
— وقيعا شىنىمەن-اق وسىلاي وربىگەن سياقتى.
— ەندى وسى بايلامنىڭ ەڭ داۋلى بولىگىنە توقتالايىن. كىشكەنتاي بالانى ۇستاپ العىسى كەلگەن ەرەسەك ادام سوڭىنان تۇرا جۇگىرۋگە ءتيىس بولاتىن. ويتكەنى ونى قۋىپ جەتۋ ەش قيىندىق كەلتىرمەس ەدى. الايدا، دوكتور حاكستەيبلدىڭ ايتۋىنشا، كەرەمەت جاقسى ۆەلوسيپەدشى بوپ تابىلاتىن نەمىس باسقاشا قارەكەت جاسايدى، ياعني ۆەلوسيپەدىن الۋ ءۇشىن سارايعا قاراي جۇگىرەدى. بۇدان شىعار قورىتىندى: بالانىڭ جاياۋ ادامنان گورى جىلدامىراق جۇرەتىن بىردەڭەنى پايدالانعانىن كورگەن.
— باسقاشا سوزبەن ايتقاندا، بالا بىرەۋدىڭ ۆەلوسيپەدىن العان عوي، سولاي ما؟
— قاشىپ كەتۋ وقيعاسىن تولىقتاي قالپىنا كەلتىرەيىك. نەمىس مەكتەپتەن بەس ميلدەي جەردە قازا تابادى - جانە، كوردىڭىز بە، وقتان ەمەس، - وقتى بالا دا اتا الادى عوي، - كۇش-قايراتى مول ادامنىڭ باستان ۇرعان اياۋسىز سوققىسىنان كوز جۇمادى. دەمەك، بالانىڭ جانىندا سەرىگى بولعان جانە ولاردىڭ جەدەل جىراقتاپ كەتكەنى سونشا، ۆەلوسيپەدشى ولاردى تەك بەسىنشى ميلدە عانا قۋىپ جەتكەن. قان توگىلگەن ورىندى قاراپ شىققانىمىزدا سيىر تۇياقتارى قالدىرعان ءىزدى عانا كوردىك. مەن ەلۋ قادامداي بولاتىن الشاقتاۋ شەڭبەر جاساپ ءجۇرىپ ءوتتىم، ايتسە دە بىردە-بىر باسقا سوقپاقتى كەزىكتىرە المادىم. ەكىنشى ۆەلوسيپەدشىنىڭ كىسى ولىمىنە ەشقانداي قاتىسى جوق، ول جەردەن ادام ءىزى دە تابىلمادى.
— حولمس! - دەپ داۋىستاپ جىبەردىم مەن. - بۇل ادام سەنگىسىز نارسە!
— بارەكەلدى! - دەدى ول. - تاۋىپ ايتتىڭىز. مەنىڭ بايانداۋىمدا وقيعالار ادام سەنگىسىز نارسە بوپ كورىنەدى ەكەن عوي - دەمەك، ءبىر جەردەن قاتە جىبەرگەنمىن. ءبىراق ءسىز ۇنەمى مەنىمەن بىرگە بولدىڭىز، ءبارىن ءوز كوزىڭىزبەن كوردىڭىز. مەن قاي جەردەن قاتەلەستىم؟
— بالكىم، ول قۇلاعان كەزدە باسىن جارىپ العان شىعار؟
— باتپاقتى جەردە مە، ۆاتسون؟
— نە دەرىمدى بىلمەي تۇرمىن، حولمس.
— ءجا، ءجا، ءبىز بۇدان الدەقايدا قيىن جۇمباقتىڭ دا شەشۋىن تاپقانبىز. وي-تولعامعا جارايتىن ماتەريال بىزدە مولىنان جيناقتالدى، تەك سونى اقىلمەن پايدالانا ءبىلۋ كەرەك... سونىمەن، ەندى ارمەن قاراي قوزعالايىق، ۆاتسون. پالمەرلىك شينا بىزگە ايتارىنىڭ ءبارىن ايتتى. ەندى دانلوپتىق جاماۋلى شينانىڭ ءبىزدى قايدا الىپ باراتىنىن بايقاستايىق.
سول ءىزدى بويلاپ ءجۇرىپ كەتتىك، ءبىراق ۇزاماي الدىمىزدان قالىڭ ارشا وسكەن جاتاعان جوتالار كولبەدى؛ جىلعا ارتتا قالدى، ۆەلوسيپەد ءىزى دە جوعالدى. ەندى ونىڭ بىزگە كومەگى تيمەيتىن. ءىزى عايىپ بولعان دانلوپتىق شينالار ءبۇل جەردەن ءبىزدى سول جاقتاعى، ايبارلى مۇنارالارى اسپانعا بوي سوزعان حولدەرنەسس-حوللعا، نە تۋ سىرتىنان، كارتا بويىنشا كورىنىپ تۇرعانداي، چەستەرفيلدتىك تاس جول ءوتىپ جاتقان الاسا سۇرقاي ۇيلەرگە عانا الىپ بارۋى مۇمكىن ەدى.
ماڭدايشاسىندا اتەشتىڭ بەينەسى بار، توزىعى جەتكەن ءارى كورەر كوزگە سيىقسىز مەيمانحاناعا قول سوزىمداي جەر قالعاندا حولمس اياق استىنان ah ۇرىپ، قۇلاپ كەتپەس ءۇشىن يىعىما جارماسا كەتتى. ول اياعىن قايىرىپ العان ەدى، ال مۇنداي جاعدايدا ادامنىڭ مۇلدەم دارمەنسىز بوپ قالاتىنى بەلگىلى جاي. اۋزىندا قورقورى بار، ورتا جاستاعى، مىعىم دەنەلى، قوڭىرقاي ءوڭدى ءبىر ادام وتىرعان مەيمانحانانىڭ كىرە بەرىسىنە دەيىن ول اقساڭداي باسىپ ازەر جەتتى.
— سالەم، ميستەر ريۋبەن حەيز، - دەدى حولمس.
— Ay، ءسىز كىمسىز جانە ءاتى-جونىم قانداي ەكەنىن قايدان بىلەسىز؟ - دەپ سۇرادى الگى ادام حولمسقا جامان كوزبەن كۇدىكتەنە قاراپ.
— اتى - ءجونىڭىز توبەڭىزدەگى ماڭدايشادا جازۋلى ءتۇر. ال قوجايىندى تانۋ قيىن ەمەس. ايتىڭىزشى، اۋلاڭىزدا تاراتايكا سەكىلدى ەكى دوڭعالاقتى اربا بار ما؟
— جوق.
— وڭ اياعىمدى باسا الماي قالدىم.
— باسا الماي قالساڭىز، باسپاڭىز.
— قالاي جۇرەم سوندا؟
— بىردەڭە عىپ ءبىر اياقپەن سەكىرىپ بارارسىز.
ميستەر ريۋبەن حەيزدىڭ جاۋابىنان ىزەتتىلىك اڭعارىلىپ تۇرعان جوق-تى، ءبىراق حولمس ونىڭ دورەكىلىگىنە تاڭدانارلىق تۇردە شىدامدىلىق ءبىلدىردى.
— بەرى قاراڭىز، قۇرمەتتىم، - دەدى ول، - قانداي بالەگە تاپ بولعانىمدى كورىپ تۇرسىز عوي. بىزگە جەتەر جەرىمىزگە جەتىپ الساق بولدى، ال قالاي جانە نەمەن جەتەمىز - ول جاعى ماعان ءبارىبىر.
— ال ماعان باياعىدان ءبارىبىر، - دەپ جاۋاپ قاتتى وعان دوكىر نەمە.
— مەن مۇندا ماڭىزدى ىسپەن اينالىسىپ ءجۇرمىن. ماعان ۆەلوسيپەدىڭىزدى بەرىڭىز دە، اقىسىنا سوۆەرەن الىڭىز.
قوجايىن ەلەڭ ەتە قالدى.
— قايدا بارماقسىز؟
— حولدەرنەسس-حوللعا.
— گەرسوگتىڭ تاپ وزىنە قوناققا بارماقپىسىز؟ - دەدى قوجايىن بالشىققا بىلعانعان كيىمىمىزگە مىسقىلداي كوز جىبەرىپ.
حولمس كەڭ پەيىلدەنە كۇلدى:
— گەرسوگ ءبىزدى قۇشاق جايا قارسى الادى.
— نە سەبەپتى؟
— سەبەبى ونىڭ جوعالىپ كەتكەن ۇلى جايىندا جاقسى حابار اكەلە جاتىرمىز.
ميستەر حەيز سەلك ەتە قالدى.
— شىنىمەن-اق تاۋىپ الدىڭىزدار ما؟
— ليۆەرپۋلدەن بالانىڭ سوندا ەكەنى جايىندا حابار كەلدى. بۇگىن-ەرتەڭ تابىلىپ تا قالار.
ساقال-مۇرتى الىنباعان سۇرىقسىز ۇسقىننان الدەبىر وزگەرىس نىشانى جىلت ەتتى. ميستەر حەيز قولما-قول ءجىبىپ سالا بەردى.
— گەرسوگتان الا الماي جۇرگەن ءوشىم بار، - دەدى ول، - سەبەبى وندا اتشى بوپ ىستەگەم، سول كەزدە مەنى جەر سوقتىردى. پىشەنشىنىڭ مەن جايىندا نە قيلى وتىرىكتى كويىتكەنىنە سەنىپ، جۇمىستان بوساتىپ جىبەردى، ءتىپتى كەپىلدىك حات تا بەرگەن جوق. سويتسە دە، جاس لوردتىڭ ليۆەرپۋلدەن تابىلعانىنا مەن ءبارىبىر قۋانىشتىمىن. جارايدى، مىنا جاقسى حاباردى حولدەرنەسس - حوللعا جەتكىزۋگە جاردەمدەسەيىن.
— راقمەت، - دەدى حولمس. - ءبىراق ءبىز اۋەلى كەشكى اس ىشەمىز، سوسىن بىزگە ۆەلوسيپەدىڭىزدى بەرەسىز.
— مەندە ۆەلوسيپەد جوق.
حولمس وعان سوۆەرەندى كورسەتتى.
— ايتىپ تۇرمىن عوي سىزگە، مەندە ۆەلوسيپەد جوق دەپ! اتپەن باراسىزدار.
— بوپتى، - دەدى حولمس. - بىزگە تاماق بەرىڭىز، بۇل جايىندا سوسىن تاعى سويلەسە جاتارمىز.
ەدەنىنە تاس تاقتايشالار توسەلگەن اس ۇيدە ەكەۋمىز وڭاشا قالعان كەزدە حولمستىڭ اياعى ويدا جوق جەردەن جازىلىپ كەتتى. كۇن كەشكىرتىپ كەلە جاتقان. قارنىمىز اشىپ قالعان ەدى، سوندىقتان ۇستەلدەن تۇرۋعا اسىعا قويمادىق. ءوز ويىمەن ءوزى بوپ كەتكەن حولمس ءتىس جارىپ ءتىل قاتپاعان كۇيى بىرنەشە رەت ورنىنان تۇرىپ تەرەزە الدىنا باردى. تەرەزە قوقىر-سوقىر تولى اۋلاعا قارايتىن. ونىڭ ءبىر بۇرىشىندا كورىك ءۇيى ورنالاسقان ەدى، وندا ءۇستى-باسى كىر قوجالاق بوزبالا جۇمىس ىستەپ جاتقان، ال ەكىنشى بۇرىشىندا - اتقورا بار-تىن. وسىنداي ءبىر قىدىرىستان كەيىن حولمس قايتادان ۇستەل باسىنا وتىردى، سوسىن كەنەت ايقايلاپ جىبەرىپ ورنىنان اتىپ تۇردى.
— تاپتىم، ۆاتسون، تاپتىم! - دەپ سويلەپ كەتتى ول. - ەندى ءبارى تۇسىنىكتى. بۇگىن تاڭەرتەڭ سيىر تۇياعى قالدىرعان تاڭبالاردى كورگەن ەدىڭىز عوي؟
— كورگەم.
— قايدان؟
— قايدان دەرىڭىز بار ما - بارلىق جەردەن. باتپاقتان دا، سوقپاقتان دا، سوسىن انا بەيشارا حايدەگگەر ومىرمەن قوشتاسقان ماڭايدان دا.
— دۇرىس. ال ەندى، ۆاتسون، ايتىڭىزشى، نەشە سيىر كوردىڭىز؟
— سيىر كوزىمە تۇسپەدى.
— عاجاپ قوي، ۆاتسون! قايدا قاراساڭ دا سيىر تۇياعىنىڭ تاڭبالارىن كورەسىڭ، ال سيىردىڭ ءوزى جوق. شىنىندا دا، عاجاپ ەمەس پە؟
— راس-اۋ.
— ەندى، ۆاتسون، قاپەرىڭىزدى كىشكەنە شيرىقتىرىڭىز دا، سول ىزدەردىڭ سوقپاقتا قانداي تۇردە كورىنىس بەرگەنىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىز.
— ال، ەلەستەتتىم.
— ەسىڭىزدە مە؟ كەيدە ولار مىناداي تۇردە بولاتىن. - ول ناننىڭ قيقىمىن ۇستەل ۇستىنە جايا باستادى: — :::: — كەيدە مىناداي: - :.:.:.:. - ال كەيدە مىناداي تۇردە كەزدەسەتىن: - .:.:.: -ەسىڭىزدە مە؟
— جوق.
— ال مەن ۇمىتقان جوقپىن جانە مۇنى انت ءىشىپ وتىرىپ راستاي الام. ايتقاندايىن، ول جەرگە ءالى قايتىپ ورالامىز، سوسىن ءبارىن سول ارادا قولما-قول تەكسەرەمىز. بۇدان ءتيىستى قورىتىندى شىعارماعانىم نە بولعانىم، سونى تۇسىنبەي تۇرمىن!
— قانداي قورىتىندى؟
— مىناداي: بۇلار نەعىلعان كەرەمەت سيىر دەسەڭشى، ولاردى جەلىسپەن دە، شوقىراقپەن دە، اياڭمەن دە جۇرگىزۋگە بولادى! وسى ءسوزىمدى ۇمىتپاڭىز، ۆاتسون، مۇنداي الابوتەن ايلا-شارعى دەريەۆنيالىق ارزان اسحانا قوجايىنىنىڭ قولىنان كەلمەيدى! اۋلادا كورىك ۇيدەگى بالادان باسقا ەشكىم جوق. شىعىپ كەتەيىك تە، ونداعى احۋالدىڭ قانداي ەكەنىن كورەيىك.
جارتىلاي قيراعان اتقورادا جال-قۇيرىعى سابالاق، ءۇستى ساۋىس-ساۋىس ەكى ات ءتۇر ەدى. حولمس بىرەۋىنىڭ ارتقى اياعىن كوتەردى دە، قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.
— تاعالار ەسكى، ءبىراق جاقىن ارادا عانا شەگەلەنگەن. تاعالار ەسكى، شەگەلەر جاڭا. ءبۇل كلاسسيكالىق ىستەردىڭ قاتارىنا قوسىلعالى تۇرعان وقيعا بولدى - ول سوعان ابدەن لايىقتى دا. ەندى كورىك ۇيگە كىرىپ شىعايىق.
ءوز شارۋاسىمەن اينالىسىپ جاتقان بوزبالا بىزگە تۇك كوڭىل اۋدارعان جوق. حولمستىڭ تەمىر كەسەكتەرى مەن اعاش جاڭقالارىنا تولى كورىك ءۇيدى جەدەل شولىپ شىققانىن بايقادىم. كەنەت ارت جاعىمىزدان اياق دىبىسى ەستىلىپ، قوجايىننىڭ بىزگە قاراي اسىعا ادىمداپ كەلە جاتقانىن كوردىك. اشۋ وتى ۇشقىنداعان كوزىنىڭ ۇستىندەگى قالىڭ قاستارى ءبىر سىزىقتىڭ بويىنا جينالىپتى، قارا كۇرەڭ بەتى دەمىل - دەمىل تارتىپ كەتەدى. قولىنا قورعاسىن قۇيىلعان كەلتەك ۇستاعان ونىڭ بىزگە سەس بىلدىرە ءتونىپ كەلگەنى سونشا، قالتامداعى ريەۆولۆەردى قولىممەن سيپاپ كورىپ قۋانىپ كەتتىم.
— پوليسيا تىڭشىلارى! - دەپ ايقايلادى ول - سەندەرگە نە كەرەك بۇل جەردەن؟
— ميستەر ريۋبەن حەيز، سابىر ەتىڭىز! - دەدى تۇك ساسپاعان حولمس جايباراقات. - مىنا جەردەن ءبىز شىن مانىندە دە بىردەڭە تاۋىپ الار دەپ قورقىپ تۇرعاننان ساۋمىسىز؟
ءوزىن-وزى تەجەۋ ءۇشىن حەيزگە زور كۇش جۇمساۋعا تۋرا كەلدى، ءسويتىپ وتىرىك كۇلىمسىرەگەن بوپ ەرنىن جىمىرايتتى - مۇنىسى ماعان ونىڭ كىسى شوشىرلىق تۇرىنەن دە قورقىنىشتى بوپ كورىندى.
— جارايدى، ىزدەڭىزدەر. تاپقان نارسەڭىزدىڭ ءبارى سىزدەردىكى بولسىن، - دەدى ول - ءبىراق بوتەن بىرەۋلەردىڭ اۋلامدا رۇقساتسىز سۇمەڭدەگەنىن جاراتپايمىن. سوندىقتان، ميستەر، نەعۇرلىم تەزىرەك ەسەپ ايىرىسىپ، ءبۇل جەردەن كەتىپ وتىرساڭىز، سوعۇرلىم جاقسى بولار ەدى.
— رەنجىمەڭىز بىزگە، ميستەر حەيز، - دەدى حولمس. - جاي انشەيىن اتتارىڭىزدى كورەيىك دەگەنبىز، الايدا مەن جاياۋ ءجۇرىپ تە جەتەتىن سەكىلدىمىن. حولدەرنەسس-حوللعا دەيىن ونشا الىس ەمەس قوي دەيمىن؟
— وسى ارادان تۋرا قاقپاسىنىڭ الدىنا دەيىن ەكى ميلدەي بولادى. جول انە، سول جاقتا.
ول ءبىزدى اۋلادان تۇكسيگەن كەيىپتە شىعارىپ سالدى.
ءبىز جولمەن ونشا الىسقا ۇزاي قويعان جوقپىز، ويتكەنى ءوزىمىزدى ەندى ەشكىم كورە المايتىنىن بىلگەن حولمس ونىڭ العاشقى بۇرىلىسىندا - اق توقتاي قالدى.
— بالالار ويىنىندا ايتىلاتىنداي، تىم "ىستىق" بولىپ ەدى، - دەدى ول - ال، مەيمانحانادان جىراقتاي باستاعانىم سول، بويىم دا بارعان سايىن سالقىن تارتىپ بارادى. جو - جوق، ءبۇل ارادان كەتۋگە ءالى ەرتە!
— ريۋبەن حەيزدىڭ ءبارىن بىلەتىنىنە ءشۇبام جوق. ودان اسقان سۇمپايى ءسۇدىندى ءومىرى ەشقاشان كەزدەستىرگەن ەمەن!
— راس-اۋ! ناعىز قانىشەر! ال، اتتارى شە؟ كورىك ءۇيى شە؟ ءيا-ا، "سوتقار اتەش" اتالاتىن بۇل ورىن تاڭىرقاۋعا ابدەن تاتيدى - اق ەكەن! قانە، وندا نە بوپ جاتقانىن باقىلاپ كورەيىك، تەك ساق بولايىق، كورىنىپ قالمايىق.
ارت جاعىمىزدا سۇرعىلت ءتۇستى قويتاستار جاتقان جايپاقتاۋ جوتا بار-تىن. سونىڭ باۋرايىمەن جوعارى كوتەرىلە باستاعاندا حولدەرنەسس - حولل جاققا كوز جىبەرگەم، كەنەت سوقپاقپەن جۇيتكىپ كەلە جاتقان ۆەلوسيپەدشىنى كورىپ قالدىم.
— بۇعىنىڭىز، ۆاتسون! - دەپ ايقايلادى حولمس، يىعىما قولىن قويىپ.
قويتاستىڭ تاساسىنا تىعىلىپ ۇلگەرگەنىمىز سول ەدى، الگى ادام جانىمىزدان زۋ ەتىپ وتە شىقتى. ۆەلوسيپەد كوتەرگەن شاڭنىڭ اراسىنان، قاتتى تولقىپ، قۋقىل تارتىپ كەتكەن الپەت اعاراڭ ەتە قالدى - الدەنەدەن ۇرەيى ۇشىپ، زارە-قۇتى قالماي قورىققان ادامنىڭ الپەتى ەدى بۇل: اۋزى اڭقيىپ قالعان، كوزى ۇياسىنان شىعا ادىرايىپ كەتكەن. كەشەگى تانىسىمىز ء-سانقوي دا سەرگەك دجەيمس ۋايلدەرگە جاسالعان سيىقسىز كاريكاتۋرا سياقتى بولاتىن.
— گەرسوگتىڭ حاتشىسى! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى حولمس. - تەزىرەك، ۆاتسون! اندا وعان نە قاجەت بولعانىن كورەيىك.
تاستان تاسقا سەكىرە وتىرىپ باۋرايمەن جوعارى كوتەرىلدىك، سول جەردەن مەيمانحانا ەسىگى كوزىمىزگە شالىندى. ۋايلدەردىڭ ۆەلوسيپەدى قابىرعاعا سۇيەۋلى تۇر ەكەن. ءۇيدىڭ ىشىندە قانداي دا ءبىر قيمىل-قوزعالىس بارى بايقالمايدى، تەرەزەدەن ەشكىم سىرتقا باسىن شىعارعان جوق.كۇن حولدەرنەسس-حوللدىڭ بيىك مۇنارالارى تاساسىنا ءتۇسىپ، جازىقتىقتى ىمىرت جايلاي باستاعان. كوپ ۇزاماي - اق، قويۋلانا تۇسكەن قاراڭعىلىقتا، مەيمانحانا قاسىنداعى اتقورادان بۇيىرلەرىندە فونارى بار ەكى اياقتى اربا سىرعىپ شىقتى. سوسىن، بىرەر مينۋتتان كەيىن، قوس اياقتاپ شاپقان ات الگى اربانى جانىمىزدان الىپ ءوتىپ، چەستەرفيلدكە قاراي استى.
— مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى، ۆاتسون؟ - دەپ سىبىرلادى حولمس.
— قاشىپ بارا جاتقان سەكىلدى.
— ەكى اياقتى اربا، وندا، كورىپ ۇلگەرگەنىم، ءبىر عانا ادام وتىر. ءبىراق بۇل ميستەر دجەيمس ۋايلدەر ەمەس، سەبەبى ول، قاراڭىز، انە تۇر.
ەسىكتىڭ جارىققا شومىلعان شارشىسىندا حاتشىنىڭ سۇلباسى قاراۋىتىپ تۇرعان. بىرەۋدى كۇتەتىندەي موينىن سوزىپ جان-جاعىنا قاراعىشتاي بەرەدى. ارادا بىرنەشە مينۋت ءوتتى، ءسويتىپ اقىرى جول بويىنان اياق دىبىسى ەستىلدى. ەسىكتەن تۇسكەن جارىقتان تاعى بىرەۋدىڭ كولەڭكەسى ەلەس بەردى، ەسىك جابىلىپ، مەيمانحانا قايتادان قاراڭعىلىق قۇشاعىنا ەندى. سوسىن جوعارعى تەرەزەلەرىنىڭ بىرىنەن شام جارىعى كورىندى.
— "سوتقار اتەشكە" جۇمباق ءجۇرىستى ادامدار كوپ كەلەدى ەكەن، - دەدى حولمس.
— ارعى بەتىندە ءىشىمحانا بار عوي.
— دۇرىس. الگى ەكەۋ، ءسىرا، سوعان كەلۋشىلەر ەمەس، قوجايىننىڭ قوناقتارى شىعار. الايدا، مىناداي قۋىستان ميستەر دجەيمس ۋايلدەرگە نە قاجەت بولدى ەكەن، ونىڭ ۇستىنە وسىنداي بەيمەزگىل ۋاقىتتا دەيمىن-اۋ؟ ول جەردە كىممەن كەزدەسۋگە ۋادەلەسىپ ءجۇر ەكەن؟ تاۋەكەل دەيىك، ۆاتسون، ولارعا جاقىن جەردەن كوز سالايىق.
ءبىز جولعا تۇستىك تە، ۇرلانا باسىپ مەيمانحانا ەسىگىنە كەلدىك. ۋايلدەردىڭ ۆەلوسيپەدى سول بۇرىنعىشا قابىرعاعا سۇيەۋلى ءتۇر ەدى. حولمس شىرپى شاقتى دا، جارىعىن ۆەلوسيپەدتىڭ ارتقى دوڭگەلەگىنە جاقىنداتتى. شىرپىنىڭ بولماشى جارىعىنان دانلوپتىق شينانىڭ جاماۋىن كورگەن ونىڭ مىرس ەتە قالعانىن ەستىدىم. شام جاعىلعان تەرەزە ءدال ءبىزدىڭ جوعارعى جاعىمىزدا بولاتىن.
— تەرەزەدەن سول عانا سىعالاۋ كەرەك. ۆاتسون، ارقاڭىزدى توسساڭىز، ال ءوزىڭىز قابىرعاعا تىرەنىپ تۇرساڭىز، مەن بىردەڭە ەتىپ سولاي ىستەر دە ەدىم.
قاس قاعىم ۋاقىتتان كەيىن حولمس اياعىمەن يىعىما شىقتى دا، سول بويدا - اق جەرگە سەكىرىپ ءتۇستى.
— — ءجۇر، كەتتىك، دوستىم، - دەدى ول - بۇگىنگە وسى دا جەتەدى. قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادىق. بوسقا ۋاقىت كەتىرمەيىك: مەكتەپكە دەيىن ءبىرتالاي جەر عوي.
ەكەۋمىز شارشاپ-شالدىعىپ جازىقتىقپەن جاي باسىپ كەلە جاتقان كەزىمىزدە حولمس جاق اشپادى دەسەم دە بولادى، سوسىن جەدەلحات جونەلتۋ ءۇشىن مەكتەپكە كىرمەستەن بىردەن ستانساعا كەتتى. ودان سوڭ ءمۇعالىمنىڭ قايعىلى قازاسىن قاتتى ۋايىم عىپ وتىرعان دوكتور حاكستەيبلگە جۇباتۋ ايتىپ جاتقانىن ەستىدىم، ونى ءوز بولمەمنەن تەك ءتۇن ورتاسىنان اۋعان كەزدە عانا كوردىم - تاڭەرتەڭ قانداي سەرگەك تە كوڭىلدى بولسا، ءقازىر دە تاپ سونداي بولاتىن.
— ءبارى ويداعىداي، دوستىم، - دەدى ول - ەرتەڭ كەشكە قاراي بۇل قۇپيانىڭ جۇمباعىن شەشەمىز دەپ سىزگە ۋادە بەرەم.
ەرتەڭىنە ساعات تاڭەرتەڭگى ون بىردە حولمس ەكەۋىمىز حولدەرنەسس-حوللدىڭ اتاقتى ءتيىس اللەياسىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتتىق. مالاي ءبىزدى كەرەمەت كوركەم پورتال جانىنان قارسى الىپ، جوعارى مارتەبەلىنىڭ كابينەتىنە ەرتىپ باردى.
ول جەردە الدىمىزدان ميستەر دجەيمس ۋايلدەر شىعا كەلدى. كىشىپەيىل دە سىپايى مىنەز كورسەتكەنىمەن، دەمىل - دەمىل تارتىپ كەتەتىن بەتىنەن، جان-جاققا الاقتاپ تۇرعان كوزىنەن ۇرەي تابى ءالى ارىلا قويماعان بولاتىن.
— گەرسوگپەن كەزدەسكىڭىز كەلە مە؟ وكىنىشكە قاراي، مارتەبەلى مىرزانىڭ مازاسى بولماي ءتۇر. كەشە بىزگە دوكتور حاكستەيبل جەدەلحات ارقىلى حابارلاعان انا قايعىلى وقيعادان ەسىن ءالى جيا الماي جاتىر.
— مەنىڭ گەرسوگپەن كەزدەسۋىم كەرەك، ميستەر ۋايلدەر.
— ءبىراق ول بولمەسىنەن شىقپاي وتىر عوي.
— ەندەشە، وعان ءوزىم بارايىن.
— ول توسەكتە جاتىر.
— ءبارىبىر ونىمەن قالايدا كەزدەسۋىم قاجەت.
حولمستىڭ قارسىلىق بىلدىرۋگە كونبەيتىن ىزبارلى داۋىسى ايتىستان ەشتەڭە ونبەيتىنىنە حاتشىنىڭ كوزىن انىق جەتكىزدى.
— جارايدى، ميستەر حولمس، كەلگەنىڭىزدى حابارلايىن.
گەرسوگ كابينەتتەن بوي كورسەتكەنشە ءبىر ساعاتقا جۋىق ۋاقىت ءوتتى. كوزى بۇرىنعىدان دا بەتەر شۇڭىرەيىپ، يىعى سالبىراپ كەتكەن - كەشەگە قاراعاندا اجەپتاۋىر قارتايىپ قالعانداي ەدى. بىزبەن اسا ءبىر سىرباز سىپايىلىقپەن باس ءيىپ امانداسقان ول كرەسلوعا كەلىپ وتىردى.
— قۇلاعىم سىزدە، ميستەر حولمس.
الايدا دوسىم جارىلقاۋشىسىنىڭ جانىندا تۇرعان حاتشىعا قاراپ قالعان بولاتىن.
— مارتەبەلى مىرزا، اڭگىمەگە ميستەر ۋايلدەردىڭ قاتىسۋى ازدى-كەم ىڭعايسىزدىق تۋدىرعالى ءتۇر.
ءجۇزى قۋقىل تارتىپ سالا بەرگەن حاتشى حولمستى وقتى كوزبەن اتتى.
— ەگەر مارتەبەلى مىرزا حوش كورسە...
— ءيا، ءيا، شىعا تۇرىڭىز... سونىمەن، ميستەر حولمس، ماعان نە ايتقىڭىز كەلىپ ەدى؟
حاتشى ەسىكتى جاۋىپ شىعىپ كەتكەنشە دوسىم جاق اشقان جوق.
— مارتەبەلى مىرزا، - دەپ باستادى ول اڭگىمەسىن، - ءوزىڭىز ىنتالى بوپ وتىرعان ءىستىڭ جاي-جاپسارىن اشقان كىسىگە اقشالاي سىيلىق بەرۋگە ۋادە ەتكەنىڭىزدى ارىپتەسىم دارىگەر ۆاتسون ەكەۋمىز دوكتور حاكستەيبلدىڭ ايتۋىنان بىلەتىنبىز. ەندى سونى وز اۋزىڭىزدان ەستىگىم كەلىپ تۇر.
— ەستۋىڭىزگە بولادى، ميستەر حولمس.
— ماعان دۇرىس جەتكىزگەن بولسا، ۇلىڭىزدى تاۋىپ بەرگەن ادامعا بەس مىڭ فۋنت تاعايىنداپسىز.
— ءداپ سولاي.
— تاعى ءبىر مىڭدى ونى قاماۋدا ۇستاپ وتىرعان ادامنىڭ نەمەسە ادامداردىڭ كىم ەكەنىن ايتقان كىسىگە بەرمەك بولىپسىز.
— ءداپ سولاي.
— بۇل ارادا، ارينە، تەك قىلمىسكەرلەر عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قىلمىستى ۇيىمداستىرۋشىلار دا مەگزەلىپ وتىر عوي، سولاي ەمەس پە؟
— ءيا، ءيا! - دەپ دەگبىرسىزدەنە داۋىستاپ جىبەردى گەرسوگ. - ميستەر شەرلوك حولمس، بۇل قۇپيانى اشار بولساڭىز، سىزدەن ەشتەڭە اياپ قالمايمىن.
دوسىم قۋتىڭ-قۋتىڭ ەتىپ الاقانىن ىسقىلادى، بۇعان مەن تاڭىرقانىپ قالدىم، ويتكەنى وسى كۇنگە دەيىن ونى ازدى قاناعات تۇتاتىن، اشكوزدىگى جوق ادام رەتىندە ءبىلۋشى ەدىم.
— انا ۇستەل ۇستىندە جاتقان چەك كىتاپشاسى ما؟ - دەپ سۇرادى ول - مارتەبەلى مىرزا، ماعان التى مىڭ فۋنتقا چەك جازىپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن! وكسفورد - ستريتتەگى بانك بولىمشەسىندە اعىمداعى ەسەپشوتىم بار، سوعان اقشا اۋداراتىن چەكتى.
كرەسلوعا تىكتەلىپ وتىرعان گەرسوگ دوسىما ەجىرەيە قاراپ قالدى.
— قالجىڭداپ تۇرسىز با، ميستەر حولمس؟ ءازىل-اجۋاعا لايىق تاقىرىپ پا بۇل؟
— و نە دەگەنىڭىز، مارتەبەلى مىرزا! ازىلدەۋدەن اۋلاقپىن.
— بۇل نەنى بىلدىرەدى سوندا؟
— بۇل مەنىڭ سىيلىق الاتىن بولعانىمدى بىلدىرەدى. مەن بالاڭىزدىڭ قايدا ەكەنىن بىلەم، سونداي-اق ونى ءوز ۇيىندە ۇستاپ وتىرعان ادامداردى دا، دالىرەك ايتسام، ءۇيدىڭ قوجايىنىن دا بىلەم.
گەرسوگتىڭ قاعازداي قۋارىپ كەتكەن وڭىنەن جيرەن ساقالى جانعان وت ءتارىزدى لاپ ەتە قالعانداي بولدى.
— بالام قايدا مەنىڭ؟ - دەدى ول ەرنىن ازەر قيمىلداتىپ.
"سوتقار اتەش" مەيمانحاناسىندا، ءۇيىڭىز قاقپاسىنان ەكى ميلدەي عانا جەردە. قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، ول كەشە سوندا بولدى.
گەرسوگ كرەسلو ارقالىعىنا شالقالاي كەتتى.
— كىم ايىپتى بۇعان؟
شەرلوك حولمستىڭ جاۋابى مەنى تاڭ-تاماشا قالدىردى. ول ەكى-ۇش اتتاپ گەرسوگقا جەتىپ باردى دا، يىعىنا قولىن قويدى.
— بۇعان ءسىز ايىپتىسىز. ال، ەندى، مارتەبەلى مىرزا، راقىم ەتىپ ماعان التى مىڭ فۋنتقا چەك بەرىڭىز.
گەرسوگتىڭ ورنىنان قالاي ۇشىپ تۇرعانىن، بەينە ءبىر تەرەڭ قۇزدىڭ جاعاسىندا تالتىرەك قاققان ادامداي قولىن سەرمەلەپ قالتاقتاعانىن ءومىرى ۇمىتپاسپىن. سوسىن بار كۇش-جىگەرىن جۇمساپ اقسۇيەكتىك ۇستامدىلىعىن كومەككە شاقىرعان ول قايتادان ۇستەل باسىنا كەلىپ، قولىمەن بەتىن باسىپ وتىرىپ قالدى. ارادا بىرەر مينۋت ۋاقىت ءوتتى.
— سىزگە ءمالىم جايلار قانداي؟ - دەپ سۇرادى بەيباق، باسىن كوتەرمەگەن كۇيى.
— كەشە كەشتە بالاڭىزبەن بىرگە وتىرعانىڭىزدى كوردىم.
— مۇنى دوسىڭىزدان باسقا تاعى كىمدەر بىلەدى؟
— مەن ەشكىمگە ەشتەڭە ايتقام جوق.
گەرسوگ ساۋساعى ءدىر-دىر ەتىپ قالامدى الدى دا، چەك كىتاپشاسىن اشتى.
— مەن ايتقان سوزىمدە تۇرام، ميستەر حولمس. ۋادە ەتىلگەن چەكتى الاسىز، ونىڭ وزىمە قايعى-قاسىرەتتەن باسقا ەشتەڭە اكەلمەگەن حابار ءۇشىن تولەنەتىنىنە دە قارامايمىن. سىيلىق بەرۋگە ۋادە ەتكەن كەزىمدە مۇنداي احۋالعا تاپ بولام دەپ ويلاپ پا ەدىم! سويتە تۇرعانىمەن، ءوزىڭىزدى دە، ميستەر حولمس، دوسىڭىزدى دا پاراساتتى ادام دەپ ساناۋعا بولاتىن شىعار؟
— نە ايتقالى وتىرعانىڭىزدى تۇسىنە المادىم، مارتەبەلى مىرزا.
— جارايدى، ەندى اڭگىمەنىڭ اشىعىنا كوشەيىك، ميستەر حولمس. ەگەر بۇل ءىستىڭ جاي-جاپسارىن ەكەۋىڭىزدەن باسقا ەشكىم بىلمەسە، وندا مۇنى جىلى جاۋىپ قويۋعا بولادى. سىزدەرگە ون ەكى مىڭ فۋنت قارىزبىن عوي، سولاي ەمەس پە؟
حولمس ەزۋ تارتىپ كۇلدى دە، باسىن شايقادى:
— وكىنىشتى-اق، مارتەبەلى مىرزا! ءبىر قاراعاندا، جەڭىل كورىنگەنىمەن، مۇنىڭ ءبارىن تىپ-تىنىش تىندىرا قويۋ وڭايلىققا تۇسپەيدى. ءمۇعالىمنىڭ ءولىمى ءۇشىن بىرەۋ جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس.
— ءبىراق بۇل ىسكە دجەيمستىڭ قاتىسى جوق! كىنانىڭ ءبارىن وعان ارقالاتۋعا بولمايدى. كىسى ءولتىرۋ - انا حايۋاننىڭ، انا اردان بەزگەننىڭ ءىسى، باقىتسىزدىعىنا قاراي دجەيمس سونىڭ قىزمەتىن پايدالانعان ەدى.
— ال مەن، مارتەبەلى مىرزا، قىلمىس جولىنا تۇسكەن ادام سونىڭ سالدارىنان تۋىندايتىن نە ءتۇرلى نارسەنىڭ بارىنە مورالدىق جاۋاپكەرشىلىكتە بولۋعا ءتيىس دەپ سانايمىن.
— مورالدىق دەگەنىڭىز دۇرىس. ءبىراق ونى زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر ەتپەڭىزشى! ءوز كوزىمەن كورمەگەن، بىلمەگەن كىسى ولتىرۋشىلىك ءۇشىن، وزىڭىزبەن بىردەي دارەجەدە كۇيىنىپ، قاپالانعان كىسى ءولىمى ءۇشىن ونى ايىپتاۋعا بولمايدى. ءمۇعالىمنىڭ قازاسى جايىندا ەستىگەن بويدا ول ار-ۇياتىنىڭ ازابىنا شىداي الماي ماعان ءبارىن جايىپ سالدى. سوسىن ءىزىن سۋىتپاي بارىپ كىسى ولتىرۋشىمەن اراداعى بايلانىسىن ءۇزدى. ميستەر حولمس، قۇتقارىڭىزشى ونى، قۇتقارىڭىزشى! وتىنەم سىزدەن، قۇتقارىڭىزشى ونى!
گەرسوگتىڭ اقسۇيەكتىك ۇستامدىلىعى جايىنا قالدى. ءوڭى بۇزىلىپ كەتكەن شونجار قولدارىن ولاي دا بۇلاي سەرمەپ كابينەتتە ويقاستاپ ءجۇرىپ الدى. اقىرى ساباسىنا ءتۇسىپ، قايتادان ۇستەل باسىنا وتىردى.
— ءسىزدىڭ، ەڭ الدىمەن، وزىمە كەلگەنىڭىزگە ءدان ريزامىن. مەنى ماسقاراشىلىقتان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قانداي شارا قابىلداۋ كەرەك - ەڭ بولماسا وسى جايىندا پىكىرلەسەيىكشى.
پىكىرلەسەيىك، - دەدى حولمس، - ءبىراق ونداي جاعدايدا، مارتەبەلى مىرزا، ءبىر-بىرىمىزدىڭ الدىمىزدا اقىرىنا دەيىن اشىق بولۋىمىز قاجەت. بۇل ءىستىڭ بارلىق بۇگە-شىگەسىنە قانىققاننان كەيىن، قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋعا دايىنمىن. ءسىزدى دۇرىس تۇسىنسەم، الگى ءسوزىڭىز دجەيمس ۋايلدەر تۋراسىندا ايتىلدى - اۋ دەيمىن، دەمەك، كىسى ءولتىرۋشى ول ەمەس دەگەن توقتام جاساپ تۇرسىز با؟
— ءيا، كىسى ءولتىرۋشى قاشىپ كەتتى.
حولمس بولماشى عانا ەزۋ تارتتى:
— مارتەبەلى مىرزا، بۇل سالاداعى ازىن-اۋلاق جەتىستىكتەرىمنەن قۇلاعدار ەمەسسىز - اۋ، شاماسى، ايتپەسە مەنىڭ قۇرىعىمنان وپ-وڭاي سىتىلىپ كەتۋگە بولادى دەگەن ويعا كەلمەس ەدىڭىز. كەشە، تۇنگى ساعات ون بىردە، ميستەر ريۋبەن حەيز مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا چەستەرفيلدتە تۇتقىنعا الىندى. ونداعى پوليسيانىڭ باستىعى بۇل جايىندا ماعان بۇگىن تاڭەرتەڭ حابارلادى. جەدەلحاتى مەكتەپتەن شىعار الدىندا كەلدى.
گەرسوگ كرەسلونىڭ ارقالىعىنا شالقايىپ، دوسىما اڭتارىلا قاراپ قالدى.
— اپىراي، بىلمەيتىنىڭىز جەردىڭ استىندا شىعار، ميستەر حولمس! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى ول -دەمەك، ريۋبەن حەيز قاماۋعا الىنعان با؟ نەسى بار، بۇعان تەك قۋانۋعا عانا بولادى. ونىڭ تۇتقىندالۋى دجەيمستىڭ تاعدىرىنا كەسىرىن تيگىزبەس پە ەكەن؟
— حاتشىڭىزدىڭ با؟
— جوق، سەر، بالامنىڭ.
ءبۇل جولى حولمستىڭ تاڭىرقاۋىنا تۋرا كەلدى.
— شىنىمدى ايتسام، مارتەبەلى مىرزا، ءبۇل ءوزىم مۇلدە ويلاماعان نارسە بوپ شىقتى. بالكىم، ءبارىن دۇرىستاپ تۇسىندىرەرسىز.
— مەن ەشتەڭەنى جاسىرىپ-جاپپايمىن. ءسىز دۇرىس ايتاسىز: قىزعانىشتان اقىل-ەسىن جوعالتقان دجەيمس ەكەۋىمىزدى بىردەي تاپ قىلعان وسىناۋ سۇمدىق احۋالدان، وزىمە قانشالىقتى اۋىر تيەتىنىمەن، تەك اق - ادال شىندىقتى ايتۋدىڭ ارقاسىندا عانا ازدى-كوپتى ارىلۋىما بولار. جاستىق شاعىمدا، ميستەر حولمس، ومىردە ءبىر-اق رەت عاشىق بولاتىنداردىڭ جاعدايىن مەن دە باستان كەشكەم. ۇناتقان قىزىما ۇيلەنۋگە ۇسىنىس جاساعام، ايتكەنمەن ول مۇنداي نەكە مەنىڭ قىزمەت بابىندا وسۋىمە كەدەرگى كەلتىرە مە دەپ قاۋىپتەنىپ، ۇسىنىسىمنان باس تارتتى. ەگەر ول ءتىرى بولسا، باسقا بىرەۋگە ەشقاشان ۇيلەنبەس ەدىم. ءبىراق ول دۇنيە سالدى، ارتىندا كىشكەنتاي ءسابيى قالدى، سۇيىكتىمە دەگەن ماحابباتىم ءۇشىن ونى الاقانىما سالىپ ايالاپ ءوسىردىم. اكەسى ەكەنىمدى وعان اشىق ايتا المايتىنمىن، ءبىراق بالام وتە جاقسى ءبىلىم الدى، سوسىن، ەر جەتكەن سوڭ، ۇنەمى قاسىمدا بولدى. ءبۇل قۇپيامدى ول كەزدەيسوق ءبىلىپ قويدى، مىنە سودان بەرى سىرىمدى جۇرتقا جاياتىنىن ايتىپ قورقىتىپ، پەرزەنتتىك قۇقىن بارىنشا پايدالانىپ باعۋعا تىرىسىپ كەلەدى. ايەلىمنەن اجىراسۋىما دا ونىڭ حولدەرنەسس-حوللدا تۇرۋى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە سەبەپشى بولعان-دى. ال، جانىما ەڭ اۋىر تيگەن نارسە، كىشكەنتاي ۇلىمدى، زاڭدى مۇراگەرىمدى، العاشقى كۇننەن-اق كەرەمەت قاتتى جەك كورىپ كەتكەندىگى ەدى.
وسىنداي ءىس قىلىعىن كورە تۇرىپ، نەلىكتەن ونى قاسىڭنان جىراقتاتپادىڭ، دەپ سۇراۋىڭىز مۇمكىن. بۇعان جاۋابىم مىناداي: ونى كورسەم شەشەسىن كورگەندەي بولاتىنمىن، سول ءۇشىن شىداپ باقتىم. تەك كەسكىن - كەيپىمەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە جۇرىس-تۇرىسىمەن دە، مانەرىمەن دە سۇيگەنىمنىڭ سۇيكىمدى بەينەسىن ءسات سايىن كوز الدىما اكەلەتىن دە تۇراتىن. ونىمەن قوش ايتىسۋ قولىمنان كەلمەدى. ءبىراق اقىر سوڭىندا بۇل ارتۋرعا - لورد سولتايرعا ءبىر جاماندىق جاساپ جۇرەر دەپ قورقا باستادىم، سوسىن بالانى ينتەرناتقا، دوكتور حاكستەيبلگە اتتاندىرىپ جىبەردىم.
قوجالىقتا اتقارىلاتىن شارۋالار دجەيمستىڭ قولىندا ەدى، جالگەرلەرىمنىڭ ءبىرى چەيزبەن ول وسىلاي تانىسقان.
وسىناۋ بەسەنەدەن بەلگىلى جەكسۇرىنمەن ونى نە جاقىنداستىرعانىن بىلمەيمىن، ءبىراق ايتەۋىر ولار دوستاسىپ كەتتى. ايتقاندايىن، دجەيمستىڭ قاعىلعان-سوعىلعاندارمەن امپەي -جامپەي بولۋعا دەگەن قۇشتارلىعىن بۇرىننان بايقاپ جۇرەتىنمىن. لورد سولتايردى ۇرلاپ اكەتۋدى ۇيعارعان ول وسى ادامدى وزىنە سىبايلاس قىلىپ الدى.
قاشىپ كەتەرىنىڭ الدىندا ارتۋرعا حات جازعانىم ەسىڭىزدە مە؟ مىنە، دجەيمس سول كونۆەرتتى اشىپ، ىشىنە ارتۋردان مەكتەپ ىرگەسىندەگى قيسىق قاراعاي توعايىندا ەزىمەن كەزدەسۋىن وتىنگەن قاعاز سالىپتى. بالا كەزدەسۋگە كەلگەن، سەبەبى الگى قاعاز گەرسوگينيانىڭ اتىنان جازىلىپ وتىر، دەلىنگەن ەدى. دجەيمس توعايعا ۆەلوسيپەدپەن بارعان، - مۇنى ماعان كەيىن ءوزى ايتىپ بەردى، - سوسىن بالاعا شەشەسىنىڭ قاتتى ساعىنعانىن، ونىڭ وسى اراعا جۋىق ماڭدا ەكەنىن، ەگەر ءتۇن ورتاسىندا توعايعا كەلسە، جەتەگىندە بۇعان ارنالعان اتى بار جولباسشىنىڭ كۇتىپ تۇراتىنىن ايتىپ ارتۋردى سەندىرگەن. بەيشارا بالا وسى قاقپانعا ءتۇسىپ قالعان. بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا توعايعا كەلگەن ول جەتەگىندە ءپونيى بار سالت اتتى حەيزدى كورەدى. ارتۋر پونيگە مىنەدى دە، ەكەۋى جولعا شىعادى. كەيىن ءمالىم بولعانىنداي، - ءبۇل جونىندە دجەيمس كەشە عانا ءبىلدى، — بىرەۋ ولاردىڭ سوڭىنان ءتۇسىپتى. حەيز قۋعىنشىنى كەلتەكپەن باستان سالىپ-سالىپ جىبەرىپتى، اناۋ العان جاراقاتىنان سول ارادا جان ءتاسىلىم ەتىپتى. حەيز ارتۋردى مەيمانحاناسىنا الىپ كەلىپ جوعارى قاباتتاعى بولمەگە قاماپ، ميسسيس حەيزدى، مەيىربان جاندى، ءبىراق نويىس كۇيەۋىنىڭ ءسوزىن قالت ەتكىزبەي ورىندايتىن ايەلدى وعان باس-كوز بولۋعا ءماجبۇر ەتىپتى...
مىنە، ميستەر حولمس، بۇدان ەكى كۇن بۇرىن، وزىڭىزبەن كەزدەسكەن كەزدەگى ءىستىڭ جاي-جاپسارى وسىنداي ەدى. بۇنىڭ بارلىعى جايىندا مەن دە وزىڭىزدەن كوپ بىلە قويماعام. ەگەر مەنەن دجەيمستى مۇنداي ىسكە يتەرمەلەگەن نە نارسە دەپ سۇراساڭىز، سىزگە بىلاي دەپ جاۋاپ بەرگەن بولار ەم: ول لورد سولتايردى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەتىن. دجەيمس مەنىڭ بارلىق قوجالىعىم ءوز قاراماعىنا وتۋگە ءتيىس دەپ سانايتىن، ەلدە قولدانىستا جۇرگەن مۇراگەرلىك زاڭدار جونىندە جاقتىرماي سويلەيتىن. ايتا كەتەرلىگى، وعان تىنىم تاپتىرماعان تەك ەس - ءتۇسسىز وشپەندىلىك قانا ەمەس-تى، سونىمەن بىرگە كوكەيتەستى ماقساتى دا بار ەدى. ول قوجالىقتارىمدى مايورات قۇزىرىنا جەتكىزبەي، وزىنە وسيەت ارقىلى قالدىرۋىمدى كوزدەدى، ارتۋردى قايتارۋعا ۋادە بەرىپ، مەنەن وسىنى تالاپ ەتۋمەن بولدى. ءوزىن پوليسياعا ەشقاشان ۇستاپ بەرمەيتىنىمدى جاقسى بىلەتىن. دجەيمستىڭ وي-نيەتى وسىنداي ەدى، ءبىراق ءبۇل وي-نيەت كۇيىندە عانا قالدى، ويتكەنى وقيعالاردىڭ جەدەل ورىستەگەنى سونشا، جوسپارىن ورىنداۋعا مۇمكىندىگى بولمادى.
ءسىز حايدەگگەردىڭ ءمايىتىن تاۋىپ الدىڭىز، سول ارقىلى وسىناۋ زىمياندىق ارەكەتتىڭ تامىرىنا بالتا شاپتىڭىز. ءمۇعالىمنىڭ قازاسىن ەستىگەن دجەيمستىڭ ەسى شىعىپ كەتتى. ءبۇل جايىندا ءبىز كەشە وسى كابينەتتە وتىرىپ بىلدىك: دوكتور حاكستەيبلدىڭ جەدەلحاتىن وسى اراعا الىپ كەلگەن. بۇل حابار دجەيمستىڭ اپتەر - تاپتەرىن شىعاردى، جەر-كوككە سىيماي الاسۇرعانى سونشا، ونە بويى ويىمنان كەتپەي مازامدى الىپ جۇرگەن كومەسكى جورامالىم نىق سەنىمگە اينالىپ شىعا كەلدى دە، وسىنىڭ ءبارىن ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن سەن دەپ بەتىنە ايتىپ سالدىم. ول اعىنان جارىلىپ ءبارىن تۇگەل مويىندادى، ءبىراق ارتىنشا سۇرقيا سىبايلاسىنىڭ قاشىپ قۇتىلۋى ءۇشىن ءۇش كۇنگە كىدىرە تۇرۋىمدى سۇراپ جالىنا باستادى. قاي تىلەگىنە بولسىن قارسى كەلمەيتىن ادەتىم بويىنشا، قارسىلىق بىلدىرە قويعام جوق. حەيزدى ساقتاندىرۋ ءۇشىن جانە قاشىپ كەتۋىنە كومەكتەسۋ ءۇشىن دجەيمس سول بويدا - اق مەيمانحاناعا اتتاندى. ماعان ول جاققا كۇن جارىقتا بارۋدىڭ مۇمكىندىگى جوق-تى، ويتكەنى ءبۇل وسەك-اياڭ تۋدىراتىن. قاراڭعى ءتۇسۋىن توستىم دا، سۇيىكتى ارتۋرىما قاراي تارتتىم. ول امان-ەسەن ەكەن، ءبىراق كىسى ءولتىرۋدى كوزبە-كوز كورىپ تۇرۋدىڭ بالاعا قانداي جامان ەسەر ەتكەنىن ويلاپ كورىڭىزشى! بەرگەن ۋادەمدى ەسىمە الىپ، امالىم قۇرىپ، ارتۋردى تاعى دا ءۇش كۇنگە مەيمانحاناعا، ميسسيس حەيزدىڭ كۇتىمىنە قالدىرىپ كەتتىم. ويتكەنى، كىسى ءولتىرۋشىنى ۇستاپ بەرمەي تۇرىپ مۇنىڭ ءبارىن پوليسياعا حابارلاۋ قيسىنسىز بولاتىن، ال حەيزدىڭ تۇتقىندالۋى سورماڭداي بالام دجەيمستىڭ تۇبىنە جەتەتىن.
بىر-بىرىمىزبەن اشىق اڭگىمەلەسەيىك دەگەن ەدىڭىز، ميستەر حولمس، وسى سوزىڭىزدەن اينىماۋىڭىزدى وتىنەم. سىزگە ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەردىم، ەشتەڭە جاسىرعام جوق، ەشتەڭە قوسقام جوق. ءوزىڭىز دە مەنىمەن اياعىنا دەيىن اشىق بولىڭىز.
ماقۇل، مارتەبەلى مىرزا، - دەپ جاۋاپ قاتتى حولمس. - ەڭ اۋەلگى ايتارىم، زاڭ الدىندا شامادان تىس زور جاۋاپكەرشىلىككە دۋشار بولىپ وتىرسىز. قىلمىستى بۇركەپ قالدىڭىز، قىلمىسكەردىڭ قاشىپ كەتۋىنە كومەكتەستىڭىز، سەبەبى ونىڭ قاشىپ قۇتىلۋىنا قاجەت اقشانى دجەيمس ۋايلدەر، ءداۋ دە بولسا، ءسىزدىڭ قالتاڭىزدان العان شىعار.
گەرسوگ ءۇن-تۇنسىز باسىن تومەن سالدى.
— ءيا، جاعداي شامادان تىس اۋىر. الايدا، مەنىڭ ويىمشا، كەنجە ۇلىڭىزعا قاتىستى ىستەگەن ءىسىڭىز، مارتەبەلى مىرزا، ودان دا اسقان سوراقى نارسە. ونى وسىناۋ جىن ويناقتا تاعى دا ءۇش كۇن قالدىرۋعا كەلىسىم بەردىڭىز!
— ماعان انت-سۋ ءىشىپ ۋادە ەتتى عوي...
— ونداي ادامداردىڭ انت-سۋ ىشكەنىنە سەنۋگە بولا ما! بالاڭىزدى الدەبىر قيان تۇكپىرگە اپارىپ تىعىپ تاستامايتىنىنا سەنىمدىمىسىز؟ قىلمىسقا بەيىم ۇلكەن ۇلىڭىزدىڭ شىلاۋىنان شىعا الماي، ەشقانداي ايىپ-كىناسى جوق بالاقاننىڭ ءومىرىن سەبەپسىزدەن -سەبەپسىز قاتەرگە تىگىپ وتىرسىز! جو-جوق، ءبۇل ءىسىڭىزدى كەشىرۋگە بولمايدى!
ءور كوكىرەك شونجار مىناداي سوگىس سوزدەردى ەستىپ داعدىلانباعان ەدى - جانە قاي جەردە دەسەڭشى! ءوزىنىڭ، گەرسوگتىڭ شاڭىراعى استىندا! ءوڭى الابۇرتىپ شىعا كەلدى، ءبىراق ار-ۇياتى ءتىلىن تىستەۋگە ءماجبۇر ەتتى.
— سىزگە كومەكتەسەم، ءبىراق مىناداي شارتىم بار: مالايدى شاقىرىڭىز، ول مەنىڭ بۇيرىعىمدى ورىندايتىن بولسىن.
گەرسوگ ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاستان ەلەكتر قوڭىراۋدىڭ تۇيمەسىن باستى. كابينەتكە مالاي كىردى.
— لورد سولتايردىڭ تابىلعانى تۋرالى حابار، بالكىم، ءسىزدى قۋانتاتىن شىعار، - دەدى وعان حولمس. - گەرسوگ ونى دەرەۋ وسىندا الىپ كەلۋ ءۇشىن "سوتقار اتەش" مەيمانحاناسىنا كۇيمە جىبەرۋگە ءامىر ەتەدى... ال ەندى، - دەدى حولمس قۋانىشتان كوزى جايناپ كەتكەن مالاي كابينەتتەن جۇگىرىپ شىققان سوڭ، - الداعى كۇندەر جايىن ءبىرىڭعايلاعان سوڭ، ءبىز ارتتا قالعان كۇندەردەگى وقيعالارعا كەڭشىلىكپەن قاراي الامىز. ادىلدىك قالپىنا كەلەتىن بولعاندىقتان، مەن، بەيرەسمي ادام رەتىندە، وزىمە ءمالىم جايلاردىڭ ءبارىن وكىمەت ورىندارىنىڭ قۇلاعىنا جەتكىزۋدى قاجەت دەپ سانامايمىن. حەيزدىڭ ءجونى باسقا. ونى دار اعاشى كۇتىپ ءتۇر، ونىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ءشوپ باسىن دا سىندىرمايمىن. ول ءسىزدىڭ قۇپياڭىزدى اشا ما الدە اشپاي ما - ول جاعىن بىلمەيمىن، الدىن-الا بولجاي المايمىن، الايدا ارتىق اڭگىمە ايتۋدىڭ وعان پايداسى تيمەيتىنى جايىندا قۇلاعىنا قۇيىپ قويۋىڭىزعا بولاتىنى ءسوزسىز. پوليسيادا حەيزگە بالانى قۇن ءوندىرىپ الۋ ماقساتىندا ۇرلاپ اكەتكەنى جونىندە ايىپ تاعىلادى. ەگەر ونداعىلار وزدەرى تەرەڭىرەك شۇقىلاپ جۇرمەسە، ولاردى باسقاداي بولجامدارعا يتەرمەلەۋدىڭ ءجونى جوق دەپ بىلەم. بۇعان قوسا، مارتەبەلى مىرزا، ميستەر دجەيمس ۋايلدەردىڭ ءوز ۇيىڭىزدە ودان ارمەن تۇرا بەرۋىنىڭ ءتۇبى جاقسىلىققا سوقتىرمايتىنىن سىزگە ارنايى قۇلاققاعىس ەتكىم كەلەدى.
— ونى ءوزىم دە بىلەم، ميستەر حولمس. ەكەۋىمىز كەلىسىپ تە قويدىق: ول حولدەرنەسس - حوللمەن ءبىرجولا قوش ايتىسىپ، ءوز باقىتىن ىزدەۋگە اۆسترالياعا اتتانادى.
— مارتەبەلى مىرزا، ءبىر سوزىڭىزدە زايىبىڭىزبەن اراداعى كيكىلجىڭگە دجەيمس ۋايلدەردىڭ سەبەپكەر بولعانىن ايتىپ ەدىڭىز. ەندى گەرسوگينيامەن تاتۋلاسۋعا، ءسويتىپ وتباسىلىق ءومىرىڭىزدى قايتادان قالپىنا كەلتىرۋگە تالاپ قىلساڭىز قايتەر ەدى؟
بۇل تۋراسىندا دا ويلاندىم، ميستەر حولمس. بۇگىن تاڭەرتەڭ گەرسوگينياعا حات جازىپ جىبەردىم.
ونداي جاعدايدا، - دەدى حولمس ورنىنان تۇرەگەلىپ جاتىپ، - ءسىزدىڭ جاقتا وتكىزگەن ازىن-اۋلاق ۋاقىتىمىزدىڭ اجەپتاۋىر جەمىستى بولعاندىعىنا وراي دوسىم ەكەۋىمىز ءوزىمىزدى قۇتتىقتاپ قويعانىمىز جون شىعار. ماعان ءبىر ماسەلەنىڭ عانا باسىن اشىپ الۋ قالىپ تۇر. حەيزدىڭ اتتارى ايرىقشا تاعامەن تاعالانىپتى - قالدىرعان ءىزى سيىردىڭ اشا تۇياعىنىڭ تاڭبالارىنا ۇقساس بوپ كورىنەدى. وعان مۇنداي اقىلدا كىم بەرىپ ءجۇر ەكەن - ميستەر ۋايلدەر ەمەس پە ەكەن؟
قاباعىن ءتۇيىپ ويعا شومىپ قالعان گەرسوگ ءبىر مينۋتتاي ءۇنسىز وتىردى. سوسىن شىن مانىندەگى مۋزەي بوپ تابىلاتىن كورشى بولمەنىڭ ەسىگىن اشتى دا، ارعى شەتىندەگى ۆيتريناعا ەرتىپ بارىپ اينەك استىنداعى جازۋدى كورسەتتى.
"بۇل تاعالار، - دەپ وقىدىق ءبىز، - حولدەرنەسس-حولل قامالىن قورشاعان وردى قازۋ كەزىندە تابىلدى. بۇلار جىلقىنى تاعالاۋعا ارنالعان، ءبىراق سيىردىڭ اشا تۇياعى تۇرىندە جاسالعان. شاماسى، ورتا عاسىرلاردا قاراقشىلىقپەن اينالىسقان حولدەرنەسس-حوللدىڭ الپاۋىتتارى ءبۇل تەسىلدى قۋعىندى ىزدەن شاتاستىرۋ ءۇشىن پايدالانسا كەرەك".
حولمس اينەك قاقپاقتى كوتەردى دە، ساۋساعىن تۇكىرىكتەپ الىپ تاعالاردىڭ بىرىنە سۇيكەپ ءوتتى. ساۋساعىندا قارا داق قالدى - باتپاقتىڭ بالشىعى ءالى ءجوندى كەبە قويماپتى.
— راقمەت سىزگە، - دەدى دوسىم. - ءسىزدىڭ جاقتا مەنى ايرىقشا قاتتى قىزىقتىرعان ەكىنشى نارسە وسى بولاتىن.
— ال، ءبىرىنشىسى نە؟
حولمس چەكتى ەكى بۇكتەدى دە، قويىن داپتەرىنىڭ اراسىنا مەيلىنشە مۇقياتتاپ سالىپ قويدى.
— مەن باي ادام ەمەسپىن، - دەدى ول سونى ايتىپ، داپتەرىن بەشپەتىنىڭ قويىن قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى.
You Might Also Like
-
ءبىر كوشەدە، شاماسى وسىدان ءۇش ءجۇز جىلداي بۇرىن سالىنعان، ابدەن توزىعى جەتكەن ءۇي تۇراتىن. ونىڭ ەرتەدە سالىنعاندىعىنا كوز جەتكىزۋ دە وڭاي. ويتكەنى ءۇي شاتىرىنىڭ بۇتاعىنداعى قىزعالداق پەن قۇلماقتان جاسا...
