InfoHub Logo

Qumyrsqa — jarǵaqqanattylar otrádynyń bir tuqymdasy. Qumyrsqa Jer sharynda keńinen taralǵan, tek Qıyr Soltústikte jáne Antarktıdada ǵana kezdespeıdi. Qumyrsqanyń 10 myndaı túri bar. Olardyń kópshilik túrleri tropıktik aımaqtarda kezdesedi.

Denesi bas, kókirek jáne qursaqtan turady. Basy úlken, jaqtary jaqsy jetilgen, aýyz apparaty kemirgish. Kókirek bólimi jińishke, onda úsh jup aıaqtary jaqsy jetilgen. Kópshilik túrleriniń qursaq bóliminde shanshary men ýly bezderi jaqsy damyǵan, ýly bezderinen bólinetin suıyqtyq — qumyrsqa qyshqyly dep atalady.

Qumyrsqalar, kóbine toptanyp (10-100 myń darasy birigip), arnaıy ıleý jasap, tirshilik etedi. Árbir ıleýde atalyq, analyq, "jumysshy" jáne "jaýynger" qumyrsqalar bolady. Jynystyq turǵydan jetilmegen toptary — jumysshy qumyrsqalar dep atalady. Olar ıleýdegi dernásilderdi, analyq qumyrsqalardy qorektendiredi, aýanyń almasýyn, ylǵaldyń bir qalypty bolýyn qamtamasyz etedi. Atalyq qumyrsqalar shaǵylysyp bolǵannan keıin óledi. Analyq   qumyrsqalar   uryqtanǵannan   keıin qanattaryn joıyp, tek urpaq jalǵastyrady, olar keıde 20 jylǵa deıin ómir súredi. Analyq qumyrsqanyń dene turqy iri. Árbir ıleýdegi qumyrsqa toptarynyń bir-birimen qarym-qatynasy, negizinen, ózderinen bóletin erekshe hımıalyq zattar — feromondar arqyly retteledi.

Olardyń ıis, dám sezýi óte jaqsy jetilgen. Qumyrsqalar ıleýin qýraǵan ósimdik sabaqtary men japyraqtarynyń qaldyqtarynan jasaıdy. Tropıktik aımaqtarda ıleý jasamaı jeke dara tirshilik etetin qumyrsqalardyń túrleri de bar. Negizgi qoregi basqa jándikter, olardyń dernásilderi jáne ósimdikterdiń japyraqtary men tuqymdary, shyryndary. Bir ıleýdegi qumyrsqalar táýligine 10 myńnan 30 myńǵa deıin jándikterdi joıady.

Qumyrsqalardyń adam densaýlyǵyna paıdasyn kóp halyqtar erte kezderden-aq bilgen. Aıaǵy aýyratyndar keı jaǵdaılarda qumyrsqa ıleýine aıaǵyn salyp qumyrsqaǵa shaqtyrǵan. Mysaly, Qytaıda budan 5 myń jyl buryn jazylǵan "Byń Saý Gań Mý" kitabynda qumyrsqanyń qasıeti týraly qyzyqty derekter keltirilgen. Qumyrsqa denesinde 70-ten astam mıkroelement, 20-dan astam amın qyshqyly, vıtamınder bar. Qazirgi kezde Qytaıda qumyrsqadan asa baǵaly azyqtyq, dárilik qasıeti bar preparattar daıyndalady. Qumyrsqalarǵa júrgizilgen zertteýler nátıjesinde olardyń juqpaly aýrýlarmen aýyrmaıtyndyǵy anyqtalǵan. Kumyrsqadan alynatyn dáriler býyn aýrýlaryn, qant dıabetin emdeýde, qan qysymyn retteýde qoldanylady. Ońtústik Azıa elderi, Meksıka turǵyndary qumyrsqany taǵam retinde de paıdalanady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Bógelek

Jándikter

Eńbekshil qumyrsqalar

Álemdegi eń erekshe 10 qumyrsqa

Jándikter, qumyrsqalar týraly jumbaqtar

Qumyrsqany “zombıge” aınaldyratyn sańyraýqulaq

Álemdegi eń qatty tisteıtin (shaǵatyn) tirshilik ıeleri

---