InfoHub Logo

Түркия ядролық қару жасауы мүмкін бе?
Аймақтағы қауіптер мен жаһандық шиеленістер Анкараның стратегиялық ұстанымын өзгертпек пе?

Соңғы жылдары әлемде қауіпсіздік мәселесі алдыңғы орынға шықты. Қарулану жарысы қайта күшейіп, мемлекеттер өз қорғанысын күшейтуге көшті. Осындай жағдайда Түркия да ядролық қаруға ие болу мәселесін қоғамда ашық талқылауға кірісті.

Жуырда Түркиядағы зерттеу ұйымдарының бірі халық арасында сауалнама жүргізіп, елге ядролық қару қажет пе деген сұрақ қойған. Нәтиже таңғаларлық: сауалнамаға қатысқан түрік азаматтарының 70 пайыздан астамы Анкараның ядролық қару жасауын қолдайтынын білдірген. Мұндай пікірлер әсіресе Таяу Шығыстағы геосаяси шиеленістің ушығуымен байланысты.

Түркия неліктен ядролық қаруға ұмтылуы мүмкін?

• Израиль мен Иран арасындағы қақтығыстардан кейін аймақтағы тұрақсыздық артып отыр.
• Халықтың басым бөлігі елдің әуе қорғанысына сенімсіздік білдіреді.
• Түркия НАТО-ның мүшесі болғанымен, халық Альянстың қауіп төнген жағдайда нақты көмек беретініне күмәнданады.

Ядролық қару жасау – Түркия үшін шынайы мүмкіндік пе?

Мүмкіндіктері бар:

• Түркия қорғаныс саласына белсенді инвестиция салып жатыр, әсіресе дрон мен зымыран өндірісінде жетістіктері бар.
• Аккую АЭС іске қосылып, елдің ядролық технологияға қолжетімділігі артып келеді.
• Жоғары оқу орындарында ядролық мамандар дайындалып жатыр.

Бірақ кедергілер де жетерлік:

• Түркия Ядролық қаруды таратпау туралы халықаралық келісімге қол қойған.
• НАТО құрамындағы мемлекет ретінде өз бетінше ядролық бағдарлама бастау – одақтастар тарапынан сынға ұшырауы мүмкін.
• Қатаң санкциялар қаупі бар. Батыс елдері бұған жол бермейді.

Геосаяси көзқарас

2019 жылы Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған ядролық қару мәселесіне қатысты пікір білдіріп, өзге мемлекеттерде бар қаруды Түркия неге иелене алмайды деген сауал тастаған. Бұл Анкараның стратегиялық бағыты өзгеруі мүмкін екенін аңғартты. Аймақтағы бәсекелестік те Түркияны осы жолға итермелеуі ықтимал: Иран мен Израильдің ядролық мүмкіндіктері, Пәкістан мен Үндістанның әскери әлеуеті Анкараға қысым түсіруде.

Болжам:

• Жақын арада (2025–2035): Түркия ядролық қару жасамайды. Себебі НАТО кепілдігі мен халықаралық қысым бұл жоспарға жол бермейді.
• Ұзақ мерзімде (2035–2050): Егер аймақта жағдай түбегейлі өзгеріп, НАТО-ның рөлі әлсіресе, Түркия ядролық қаруға бет бұруы мүмкін.

 Түркия үшін бұл шешім – тек қауіпсіздік емес, геосаяси салмақты арттыру құралына айналуы ықтимал.